Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 15977 articles
Browse latest View live

PDHJ Nota Membru Governu Balun Uza Duni Patrimóniu Estadu Iha Kampaña Eleitorál

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Adjuntu Provedoria Direitus Umanus no Justisa (PDHJ-sigla iha portugés), Horacio de Almeida, rekoñese katak durante monitorizasaun hosi PDHJ nian iha kampaña eleitorál, membru governu balun uza patrimóniu Estadu.

“PDHJ nota duni katak iha membru governu balun utiliza patrimóniu Estadu hodi tuir kampaña no atribuisaun balun dehan atu ba halo servisu, maibé realidade hola parte iha kampaña no uzu atributu partidu nian”, afirma Adjuntu PDHJ liuhosi konferénsia imprensa iha PDHJ, Kaikoli, ohin.

Maske nune’e, Horacio Almeida dehan PDHJ sei haree fila fali enkuadramentu legál ba membru governu sira no apoitmentu polítiku, tanba atu utiliza sasan Estadu tenke liuhosi dalan loos.

Haree hosi aspeitu governasaun di’ak mak akontese irregularidade ka membru governu utiliza patrimóniu Estadu, PDHJ sei haree no sei foti medida. Enkuantu dadus balun PDHJ iha ona maibé sei halo tan konfirmasaun hafoin bele relata ba públiku depois kampaña eleitorál.

“Ha’u labele foti konkluzaun, ami sei haree ikus liuhosi aprezentasaun relatóriu, haree enkuadramentu legál mak ami bele hato’o ba públiku liuhosi rekomendasaun finál”, dehan.

Enkuantu, PDHJ seidauk fó sai informasaun kompletu ba irregulariedade hirak ne’ebé partidu polítiku (ParPol) no koligasaun partidaria sira komete tanba sei iha prosesu konfirmasaun.

Entretntu, violasaun direitus umanus no boa governasaun durante kampaña eleitorál iha kontestu utilizasaun patrimóniu Estadu ne’e konsidera mal administrasaun sub-kategoria sistema kontrolu la efikas, desvia poder ho sub-kategoria sala uza rekursu Estadu nian ba interese polítiku.

Violasaun funsionariu públiku iha kampaña, desvia poder ba sub kategoria sala uza kna’ar públiku la apropriadu hodi fó benefisiu ba ema ruma, ne’e sub-kategoria ilegalidade formál.

Antes ne’e, Prezidente Komisaun Nasionál ba Eleisaun (CNE-sigla portugés), Acilino Barris, rekomenda ba PDHJ no Komisaun Anti Korupsaun (KAK) atu investiga membru governu balun ne’ebé uza patrimóniu Estadu iha kampaña, maibé tenke haree baze legál.

CNE husu mós ba PDHJ, Funsaun Públika no Ministériu Públiku (MP) hodi haree lei no husu responsavél ba memebru governu ne’ebé komete.

Nune’e, PDHJ hanesan instituisaun independente Estadu nian bazea ba artigu 27 Konstituisaun RDTL no Estatuta PDHJ nia lei númeru 7/2004 iha artigu 24 kona-ba monitorizasaun.

Kampaña ba eleisaun antesipada, PDHJ hala’o kna’ar nafatin kona-ba situasaun direitus umanus no boa governasaun iha prosesu tomak iha kampaña eleitorál.

PDHJ nia objetivu atu garante transparénsia no justisa iha festa demokrásia, asegura direitu polítiku sidadaun Timoroan implementa tuir padraun internasionál ne’ebé regula iha paktu internasionál kona-ba direitu sivíl no polítiku hanesan Timor-Leste nu’udar Estadu parte ba konvensaun hodi kumpre no asegura.

Jornalista: Zezito Silva | Editora: Rita Almeida

La’o Hamutuk Rekomenda Hadi’ak Transparénsia Orsamentál

$
0
0
DILI, (TATOLI) – Organizasaun Naun Governamentál (ONG) La’o Hamutuk rekomenda atu Timor-Leste hadi’ak nia transparénsia orsamentál, presiza publika relatóriu trimestrál tuir nia tempu no prodús deklarasaun pré-orsamentál no retifikativu anuál kada fulan neen nomós hala’o audiénsia sira iha Parlamentu Nasionál ho públiku no organizasaun sosiedade sivíl sira.

Aleinde ne’e estabelese mekanizmu formál atu públiku bele asiste oinsá Tribunal das Contas hala’o auditoria, asegura atu iha debate polítika orsamentál molok Governu halo nia proposta orsamentál atu garante katak relatóriu auditoria nian hetan revizaun hosi ajénsia independente nomós kria institutu fiskál independente ida atu haforsa hodi tau-matan ba orsamentu estadu.

Tuir peskiza inkéritu ba orsamentu aberta ne’ebé hala’o husi peskizadór La’o Hamutuk, Juvinal Dias, katak Relatóriu Inkéritu ba Orsamentu Aberta ka Open Budget Survey (OBS) ba 2017 ne’ebé fó sai hosi International Budget Partnership (IBP) foin lalais ne’e hatudu hela katak nivel transparénsia Timor-Leste nian presiza mellora liutan.

Relatóriu ne’e fó sai Timor-Leste nia pontu iha 40 hosi nasaun 100, ne’e seidauk to’o iha pontu média globál nian mak 42. Pontu 40 ne’e sei iha nivel limitadu no nafatin hanesan ho pontu iha OBS 2015 nian. Pontu Limitadu ne’e akontese tanba Timor-Leste la publika Relatóriu Trimestral sira tuir tempu, nomós laiha Relatóriu Anuál ba despeza nian maski iha informasaun balun ne’ebé publika sai iha Portál Transparénsia Orsamentál Timor-Leste nian. Aleinde ne’e, Timor-Leste mós la prodús Deklarasaun Pre-Orsamentál no Retifikasaun tinan klaran kada anuál.

“Iha sasukat partisipasaun públiku, Timor-Leste kontinua fó oportunidade uitoan de’it ba públiku atu partisipa iha prosesu orsamentál. Parlamentu Nasionál nia Komisaun balun mak fó oportunidade ba audiénsia públiku hosi sosiedade sivíl no públiku seluk, maibé besik laiha espasu bainhira prosesu orsamentál ne’e iha parte ezekutivu”, katak Juvinal.

Iha parte fiskalizasaun orsamentál, jerálmente Parlamentu hala’o fiskalizasaun limitadu durante síklu orsamentu. Maski adekuadu durante preparasaun no diskusaun, maibé fraku bainhira orsamentu ne’e implementa ona. Ba auditoria nian, Tribunal das Contas hala’o nia servisu ho adekuadu bainhira halo auditoria ba orsamentu nian, maibé prosesu auditoria ida ne’e la hetan revizadu hosi ajénsia independente ida. (ki)

Atauro Atu Nabilan Hanesan Oecusse, Governu Tenke Defini Estatutu

$
0
0

ATAURO – Sekertariu Jeral Partidu Fretilin Mari Alkatiri hateten, Postu Administrativa Atauro, Munisipiu Dili, atu sai nabilan hanesan Oecusse, governu ukun tinan sanulu tenke halo lei ida define estatu ba Atauru, atu nunee nia bele tama ba halo dezenvolvimentu iha Atauru.

“Hau mai Atauro nee hau hanoin fali, tanba lolos hahu Oecusse atu hahu mos Atauro, iha tinan tolu ba kotuk bainhira hau tama Oecusse, Oecusse hanesan Atauro agora nee, agora Oecusse nabilan, hau seidauk mai Atauro, tanba laos hau nia sala. Hau husu ba Governu tinan sanulu nee atu halo lei ida atu define didiak estatutu Atauro ninian, too agora lei nee seidauk iha tanba nee maka hau latama,” dehan Sekjer Fretilin Mari Alkatiri, bainhira partidu Fretilin halo mini kampania iha Postu Administrativa Atauru, Munisipiu Dili, Tersa, (01/05/2018).

Atauro tuir lideransa nee katak, problema barak maka liu liu be mos, bee mos nee prioridade, sistema be mos iha nee mai husi primeiru governu nian, liu tiha primeiru governu lahalo buat ida.

Iha fatin hanesan membru partidu Fretilin, Rui Gomes hateten, oras too ona, mai hamutuk hodi servisu badinas atu dezenvolve rai doben Timor Leste hodi sai buars liu tan ba oin. 

Notisia kompletu lee iha jornal STL edisaun Kinta, (03/05/2018)

Carme Ximenes | Suara Timor Lorosae

Prezidente komisaun eleitoral sei aprezenta kesar tanba difamasaun

$
0
0

Prezidente hosi Komisaun Nasional Eleisaun (CNE) timoroan nian hatete ona, iha loron-kuarta, katak sei aprezenta kesar iha polísia tanba "komentáriu difamatóriu sira" hasoru nia kredibilidade no CNE nian, ne'ebé karik halo hosi membru sira hosi koligasaun partidáriu.

"Komentáriu sira ne'e hanesan asaun ida ajitasaun nian, tentativa hodi la halo fiar ba ita nia instituisaun. Ohin ha'u sei aprezenta duni kesar ba komando polísia no husu hodi iha lalais investigasaun ida ba kazu", hatete hosi Alcino Baris iha deklarasaun sira ba Lusa.

"Kestaun ne'e hanesan importante tanba ami lakohi lakon kredibilidade iha públiku tanba ami maka jere eleisaun antesipadu", nia subliña.

Timor-Leste iha hela períudu kampaña eleitoral ba eleisaun lejislativu antesipadu ne'ebé marka ba loron 12 Maiu.

Komentáriu sira mosu hafoin Aliansa Mudansa ba Progresu (AMP) kestiona kona-ba saida maka sira hanaran "enkontru sekretu" ne'ebé maka Alcino Baris halo iha loron-tersa ho prezidente interinu hosi Rejiaun Administrativu Espesial hosi Oecusse-Ambeno (RAEOA), Arsénio Bano, ne'ebé hanesan mós membru hosi Komité Sentral hosi Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (Fretilin).

Iha pájina Facebook, AMP deskonfia kona-ba motivasaun hosi enkontru no konsidera ona katak reuniaun ne'e hamosu dúvida ba imparsialidade hosi Alcino Baris nian.

Responsável hosi CNE nega ona katak enkontru ne'e la'ós hanesan segredu no AMP la hatene nia konteúdu tanba mosu iha momentu hanesan tanba kesar ida hosi koligasaun rasik.

Enkontru ne'e halo "iha kafé ida, iha públiku no ho membru oioin CNE nian", nia afirma.

"Responsável lokal ida AMP nia halo ona kesar, ha'u hatete katak sei husu klarifikasaun sira ba prezidente interinu hosi RAEOA no hafoin ne'e ema hosi AMP rasik maka hamosu suspeitu sira kona-ba tansá maka iha enkontru no hatete katak hanesan sekretu", Baris hatete.

"Bainhira hamosu suspeita hanesan ne'e entaun halo difamasaun, doko públiku. Iha ne'e laiha buat ida maka sekretu ka subar", nia subliña.

Alcino Baris to'o iha Oecusse iha loron-segunda akompaña hosi visi-prezidente CNE nian, Duarte Tilman, no hosi nia xefe gabinete hodi halo kontaktu sira ho responsável sira no ekipa rejional sira hosi órgaun eleitoral.

"Ha'u ba Oecusse hodi motiva ami nia pesoal monitorizasaun eleitoral nian (...) ne'ebé maka rekruta no sei apoia iha sentru sira no estasaun sira votu nian", Baris hatete.

"Ha'u aproveita ona okaziaun hodi esplika di'ak oinsá funsiona sentru sira votasaun nian hodi garanti, iha nível eleitoral, kualidade no eleisaun ida ne'ebé kredível liu", nia esplika.

Hafoin enkontru ho funsionáriu sira ho delegadu sira CNE nian, iha dadeer, delegasaun hasoru malu, iha parte loraik, ho reprezenta sira hosi partidu polítiku sira, no partisipa iha enkontru ne'e elementu sira hosi Fretilin ho Partidu Demokrátiku no hosi koligasaun sira AMP nian no Frente Dezenvolvimentu Demokrátiku (FDD).

Baris esplika katak durante enkontru, reprezentante AMP nian "halo kesar balun kona-ba autoridade munisipal" liuliu relasionadu ho programa distribuisaun ida foos nian no subsídiu ida dolar tolu ne'ebé halo durante kampaña.

"Ha'u esplika ona katak sei tenta hasoru malu lalais ho prezidente interinu rejiaun nian hodi klarifika kestaun sira ne'e iha relasaun ka la'e ho partidu Fretilin", nia esplika.

Tanba feriadu iha loron-tersa, enkontru ne'e la marka iha sede administrasaun rejional nian, maibé iha kafé ida, iha sentru Pante Makasar nian, no partisipa hosi delegasaun CNE nian no delegasaun ida hosi rejiaun autónomu, lidera hosi prezidente interinu hosi rejiaun nian, Arsénio Bano. Iha mós elementu sira hosi forsa seguransa sira iha kafé.

"Ami ko'alia ona kestaun sira ne'e no ami tenta klarifika situasaun. Prezidente interinu esplika ona katak laiha ligasaun ho partidu no fahe foos halo ho baze hosi lista hosi ema sira ne'ebé maka presiza no prepara hosi komunidade lokal sira", afirma hosi Baris.

"Programa hosi dolar tolu hanesan inisiativu ida hodi apoia iha reabilitasaun no hamoos asesu sira no zona sira hosi sentru votasaun nian. Maibé nia informa katak iha fatin balun la to'o envolvimentu komunitáriu ne'e no presiza mákina sira", nia esplika.

Observador internasional sira, iha loron hirak ikus ne'e, hatudu preokupasaun balun kona-ba tentativa sira, liuliu hosi parte elementu sira AMP nian, hodi kestiona kredibilidade CNE nian.

Maski koligasaun la aprezenta kesar formal ruma hasoru órgaun eleitoral ruma, AMP uza nafatin Facebook hodi hamosu suspeitu kona-ba instituisaun.

Baris konfirma ona katak, to'o agora, laiha partidu ida ka koligasaun ruma maka aprezenta kesar formal hasoru CNE ka Sekretariadu Tékniku hosi Administrasaun Eleitoral (STAE). Kesar sira ne'ebé aprezenta refere ba "insidente ki'ik sira", nia hatete.

Kazu sira hanesan utilizasaun laloos hosi karreta sira Estadu nian, destruisaun hosi símbolu sira hosi partidu sira seluk, ka kazu sira seluk, refere nafatin ba polísia hodi halo investigasaun.

Kampaña eleitoral ba lejislativu hotu iha loron 09 Maiu.

SAPO TL ho Lusa

Prezidénsia timoroan hatete katak Tribunal Rekursu konfirma kumprimentu Konstituisaun

$
0
0

Prezidénsia timoroan hatete, iha loron-kuarta, katak desizaun hosi Tribunal Rekursu, ne'ebé divulga agora, konfirma katak xefe Estadu kumpri ona "ho di'ak tebes" dever konstitusional sira bainhira desidi sobu Parlamentu Nasional. 

Iha kauza maka kesar ida ne'ebé maka halo hosi Provedor Direitu Ema nian no Justisa (PDHJ) ba Tribunal Rekursu ne'ebé husu fiskalizasaun abstratu hosi konstitusionalidade hosi dekretu 5/2018, ho baze ne'ebé maka Prezidente timoroan, Francisco Guterres Lu-Olo, uza hodi sobu Parlamentu Nasional.

"Iha loron 23 Abril 2018, grupu hosi juís sira hosi Tribunal Rekursu desidi ona katak rekerimentu hosi PDHJ hodi husu deklarasaun inkonstitusionalidade hosi dekretu ne'ebé sobu Parlamentu Nasional, hanesan la tuir lójika ka laiha razaun ida", deklara hosi xefe Uma Sivil hosi Prezidénsia timoroan, Francisco Maria de Vasconcelos.

Responsável indika ona katak desizaun ne'e simu ona iha loron-sesta liubá iha Prezidénsia.

"Nune'e, Prezidente Repúblika kumpri ona no kumpri ho di'ak tebes nia dever konstitusional sira bainhira desidi ona, tuir nia kompeténsia, hodi sobu PN", nia subliña.

Xefe Uma Sivil lembra katak "desizaun hosi Tribunal Rekursu hanesan sujeitu ba ema tomak" no hatutan ona katak "Prezidente Repúblika hein hosi órgaun sira seluk rigor hanesan hodi kumpri Konstituisaun no lei sira" nasaun nian.

PDHJ nia kesar halo ho baze iha kesar dahuluk ne'ebé aprezenta ba hosi sidadaun na'in 16 ba organizmu ne'ebé entende katak dekretu hodi halo disolusaun laiha fundamentu legal.

Iha kesar, PDHJ "asumi ona" katak dekretu disolusaun parlamentar nian "hanesan la tuir konstituisaun tanba laiha fundamentu", maibé "la aprezenta prosesu, matéria ka direitu".

Francisco Guterres Lu-Olo sobu ona Parlamentu Nasional hodi rezolve problema polítika ne'ebé maka Timor-Leste hasoru iha fulan barak nia laran, ho Governu minoritáriu ida no opozisaun blokeia programa ho orsamentu Governu nian.

Eleisaun sira marka ona ba loron 12 Maiu no kampaña hala'o to'o loron 09 Maiu.

SAPO TL ho Lusa

Ezekusaun hosi konta públika timoroan maka 67,7% iha fulan haat dahuluk tinan nian

$
0
0

Ezekusaun orsamental hosi kotna públika timoroan nian maka 67,7% iha fulan haat dahuluk tinan ne'e nian, haktuir hosi informasaun ne'ebé publika iha Portal Transparénsia Governu Timor-Leste nian. 

Portal ne'e hatudu katak gasta ona dolar millaun 282,4 (besik euro millaun 234) entre fulan-Janeiru ho fulan-Abril nia rohan.

Informasaun hosi Ministériu Finansa timoroan nian konfirma ona "apertu" hosi konta públika dezde inísiu tinan ne'e, ho ezekutivu servisu iha rejimi duodésimu ne'ebé sei aplika durante fulan barak nia laran, to'o harii Governu foun ida no aprovasaun ba orsamentu.

Iha média, no tuir lei orsamental, iha orsamentu hamutuk dolar millaun 439,66 ba fulan haat dahuluk tinan nian, ekivale ba média ida millaun 110 fulan-fulan.

Hosi valor ne'e, ezekuta ona osan besik dolar millaun 282,41 ka millaun 70,6 resin fulan-fulan.

Timor-Leste, agora daudaun, iha hela períudu kampaña nian ba eleisaun lejisltivu antesipadu, marka ba loron 12 Maiu, ne'ebé hosi votasaun ne'e sei sai kompozisaun foun ba Parlamentu Nasional no nune'e sei hetan Governu foun ida.

Ezekutivu ne'e, sei sai hanesan Governu konstitusional daualuk, sei aprova Orsamentu Jeral Estadu nian ba tinan 2018, ne'ebé nia impaktu sei sente de'it iha trimestre ikus tinan nian, nune'e mós hanesan konta públika ba tinan 2019.

SAPO TL ho Lusa

Uruguai admiti aprezenta kandidatura ba Estadu membru CPLP nian

$
0
0

Ministru Negósiu Estranjeiru Uruguai nian admiti ona, iha loron-segunda ne'e, ba Lusa katak sei aprezenta kandidatura ida ba membru hosi Komunidade Nasaun sira Lian Portugeza (CPLP), hodi hatete katak maski la ko'alia lian portugés, iha afinidade maka'as ida ho lian.

Kestionadu iha marjen hosi enkontru ida ho embaixador permanente sira hosi nasaun luzófonu sira iha CPLP kona-ba posibilidade estatutu Uruguai nian hodi evolui hosi nasaun observador ba Estadu membru, Rodolfo Nin Novoa admiti ona katak "la hatene loloos funsionamentu ka rekizitu sira", maibé nia hatete katak hanesan posibilidade ida.

"Bainhira tama iha organizasaun ida hanesan nasaun observador, ami iha nafatin objetivu hodi sai membru permanente; ami la ko'alia portugés, maibé ami iha ligasaun ba lian portugeza", hatutan hosi xefe diplomasia Uruguai nian ba Lusa.

Iha final hosi vizita ba CPLP, iha ámbitu hosi vizita ofisial ne'ebé halo ba Portugal, Rodolfo Nin Novoa justifika ona reuniaun ho embaixador sira tanba "proximidade ho nasaun ida importante liu hosi nasaun sira lian portugeza nian, Brazil", ne'ebé permiti Uruguai relasiona "ho di'ak tebes ho nia populasaun sira, nia kultura, no nia demokrasia".

Uruguai iha estatutu hanesan Observador Asosiadu dezde Konferénsia ba dala 11 hosi Xefe Estadu no Governu sira CPLP nian, ne'ebé halo iha tinan 2016 nia rohan iha Brazília.

"Ami iha CPLP tinan ida ho balun de'it, maibé buat ne'ebé dada ami maka posibilidade hodi kordena polítika ekonómiku sira, kultural sira, direitu ema nian, demokrasia ho liberdade, ne'ebé hanesan baze fundamental hosi sustentasaun dame nian no seguransa internasional sira", konklui hosi governante ne'e.

SAPO TL ho Lusa

PNTL Kaptura Tan Autor Rama Ambon

$
0
0
DILI - Polisia Nasional Timor Leste (PNTL), iha loron Kuarta (02/05) kaptura tan autor ba rama ambon nain ida iha Postu Administrativu Atsabe, Munisipiu Ermera.

Kapturasaun nee PNTL Komandu Munisipiu Emera halao, tanba kumpri mandadu detensaun husi Tribunal Distrital Dili (TDD), ho numeru NUC 0669/17 DNFT hodi kaptura autor Rama Ambon ho inisial CG iha parte Atsabe.

Tuir Segundu Komandante PNTL Munisipiu Dili, Superintendente Assistente  Polisia, Euclides  Belo hateten, tuir kompetensia neebe mak iha komandu PNTL munisipiu Dili simu delegasaun kompetensia, no simu mandadu hodi ezekuta deit.

“Purtantu ami ezekuta dadauk ona, ami nia pesoal sira, ami kaptura tan suspeitu rama ambon,” dehan Euclides ba Jornalista iha nia knarfatin iha KMD Caicoli, Dili, Kuarta, (30/04/2018).

Enkuantu nia hateten, Kazu rama ambon neebe akontese iha fulan abril nia laran neebe akopntese hanesan iha area Pantai kelapa neebe supeitu uza rama ambon hodi tiru vitima feto ida, oras nee mos hetan ona kapturasaun husi Polisia Nasional Timor Leste munisipiu Dili, no aprezenta ona ba Tribunal, tanba Tribunal mak iha kompetensia tomak ba hodi foti medida.

Aliene nee Komandu Polsiia Munisipiu Dili, liu husi servisu Investigasaun iha loron Segunda (30/04) kumpri mandadu husi Tribunal Distrital Dili (TDD), ho numeru NUC 0669/17 DNFT hodi kaptura Autor Rama Ambon ho inisial CSB iha area Tasi Tolu. 

Notisia kompletu lee iha jornal STL edisaun Kinta, (03/05/2018)

Luciana Ximenes | Suara Timor Lorosae

Lere: Lider Tenke Simu Rezultadu Manan Ou Lakon

$
0
0

DILI - Xefe Estadu Maior Jeneral FALINTIL Forsa Defeza Timor Leste (F-FDTL), Major Jeneral Lere Anan Timur husu ba lideransa partidu politiku tenke simu rezultadu bain hira manan ou lakon.

"Hau hanoin katak kuaze ita nia povu, ita nia joventude hotu-hotu preokupa ba estabilidade nasaun ida nee nian preokupa mos rezultadu ita nia kampaña nee ita too ona fim, agora ema preokupa maka rezultadu husi eleisaun neebe monu iha loron 12 fulan ida nee. Tanba nee husu ba lider partidu politiku iha rezultadu ba eleisaun antisipada nian nee ida manan no ida lakon tanba nee mak tenke simu realidade lakon ou manan nian,” dehan Major Jeneral Lere Anan Timur ba Jornalista hafoin remata enkontru ho Prezidente Republika (PR), Francisco Guterres Lu Olo, Kuarta (02/05/2018) iha Palasiu Prezidensial Nicolau Lobato Bairru Pite, Dili.

Iha biban nee Prezidente da Republika Francisco Guterres Lu Olo husu ba nia, atu garante nafatin pas no establidade iha rai laran, too tama ba elisaun tanba nee fiar nafatin FDTL ho PNTL hodi garante pas no establidade. 

Notisia kompletu lee iha jornal STL edisaun Kinta, (03/05/2018)

Madalena Horta | Suara Timor Lorosae

França formaliza candidatura a Observador Associado da CPLP

$
0
0

Lisboa, 02 mai (Lusa) -- A França anunciou hoje que apresentou oficialmente a sua candidatura para aceder ao estatuto de Observador Associado da Comunidade dos Países de Língua Portuguesa (CPLP).

Segundo um comunicado da embaixada francesa, a carta do Ministro dos Negócios Estrangeiros, Jean-Yves Le Drian, que formaliza o pedido, bem como o plano de atividades e o plano de ação para a promoção do ensino do português em França, que sustentam a candidatura, foram entregues pelo embaixador, Jean-Michel Casa, à secretária-executiva da CPLP, Maria do Carmo Silveira, no dia 27 de abril em Lisboa.

A candidatura francesa é motivada pela presença de uma importante comunidade portuguesa e lusodescendente em França (estimada em cerca de um milhão e meio de pessoas, a mais importante fora de Portugal), "pela partilha da mais longa fronteira terrestre francesa com o Brasil (região da Guiana francesa)" e pela importância das relações de França com os países africanos membros da CPLP, em matéria de formação e ajuda ao desenvolvimento, destaca o mesmo comunicado.

A candidatura vai ser analisada durante a Conferência dos Chefes de Estado e de Governo da CPLP, que vai acontecer nos próximos dias 17 e 18 de julho, na Ilha do Sal, em Cabo Verde.

As categorias de Observador Associado e de Observador Consultivo foram estabelecidas em 2005, em Luanda, no Conselho de Ministros da CPLP.

Atualmente, dez países têm o estatuto de observador associado da CPLP: Geórgia, Hungria, Japão, República Checa, Eslováquia, ilhas Maurícias, Namíbia, Senegal, Turquia e Uruguai.

Itália e o principado de Andorra formalizaram igualmente propostas em janeiro.

Integram a CPLP Angola, Brasil, Cabo Verde, Guiné-Bissau, Guiné Equatorial, Moçambique, Portugal, São Tomé e Príncipe e Timor-Leste.

RCR (VM) // VM

AMP: Alternativa Politica Plausível

$
0
0
Roger Rafael Soares * | opinião

O decorrer da campanha política está a ser marcada por fortes e intensos discursos pelos vários líderes políticos, mas num ambiente estável. O ambiente de uma campanha politica num sistema democrático é isso mesmo, um palco onde as várias forcas políticas ou coligações se disputam, envolvidos num ambiente livre e plural, onde o respeito pelo Povo esteja acima de tudo. É importante referir que as campanhas politicas fazem parte do regime democrático pelo que desempenham um papel crucial, na medida em que é pelas mesmas que os eleitores irão decidir o seu voto, e dessa forma elegerem os seus representantes. E é durante as campanhas que os partidos políticos apresentam os seus programas, propostas e objetivos, pelas quais se estabelece, assim um fluxo de informação entre os partidos políticos, eleitores e meios de comunicação.

Ora, avaliando o quadro atual da política nacional, a AMP é a união de três forcas politicas que mais garantirá a estabilidade, não só politica, mas também social. Promoverá politicas de verdade, senão vejamos as razões pelas quais os eleitores devem votar no P-CNRT e os seus aliados políticos?

É preciso relembrar aos partidos da oposição que o CNRT tem procurado, ao longo da sua governação, combater a corrupção, tendo para o efeito proporcionado e criado mecanismos e instrumentos de combate à corrupção. É preciso relembrar aos adversários políticos da criação da Comissão Anticorrupção em 2009. Comissão essa que pretende dotar o Estado de polícia criminal especializada, independente, que na sua atuação se conduza apenas por critérios de legalidade e objetividade, em articulação com as autoridades competentes, como é indispensável para a sua credibilidade enquanto mecanismo de combate à corrupção.

É preciso relembrar a criação do um portal de transparência, "Portal de Transparência de Timor-Leste", que permite acompanhar a execução do orçamento do Estado. E da implementação do sistema free balance para permitir aos cidadãos o acesso dos históricos financeiros e informação financeira de forma monitorizar com efetividade o fundo de Estado. É preciso relembrar que o Fundo Soberano de Timor é um dos Fundos Soberanos de Riqueza com melhor desempenho do mundo. E estes factos servem de resposta a todos aqueles que alegam que o CNRT interfere no processo de transparência e gestão dos dinheiros e contas públicas, e que durante 10 anos de governação sem fazer nada. É preciso relembrar aos partidos adversários, que de facto têm demonstrado ter uma memória muito curta, que o CNRT tem lutado pela defesa do bem comum, do interesse nacional, e, portanto, tem tratado dos assuntos, dos problemas e desafios numa ótica de interesse nacional.

Precisamos dizer ao povo que, nesta campanha, a Aliança Maioria Parlamentar, composta pelo CNRT, PLP e KHUNTO, tem abordado todos os assuntos numa ótica de interesse nacional e não numa ótica de interesse eleitoral. Aquilo que a AMP quer para estas eleições é a confiança do Povo, para juntos desenvolver o país e continuar a dar benefícios ao povo. Para que os mais frágeis, os idosos, mães, crianças, veteranos, continuem a receber as suas pensões. Para que se continue a garantir a estabilidade e a segurança, bem como a fortificar ainda mais o nosso Estado social na saúde e na educação. Se proporcione mais investimento nas infraestruturas: estradas, pontes, aeroportos, portos e construção de grandes projetos Costa Sul, Betano - Suai. Promover uma maior projeção de Timor Leste na cena internacional através da participação no G7+ e integração na ASEAN. Desenvolver esforços e meios que garantam a exploração do petróleo em Timor Leste. Reforçar o desenvolvimento e capacitação do sector privado, mediante concessão de empréstimos bancários, com juros baixos. Maior e melhor aposta na criação de emprego para os jovens desempregados. Prosseguir com a execução da politica de Descentralização Administrativa e Poder Local, que irá permitir um desenvolvimento mais equativo por todo o território nacional e que esse desenvolvimento chegue a todas as aldeias de Timor-Leste. Estes objetivos espelham politicas direcionadas para a promoção do bem-estar do Povo e da Nação, bem como do desenvolvimento social e económico do país. Mas, também, temos a consciência de que há muito para se fazer, e é nessa base que a AMP agirá e atuará perante os problemas e os desafios, pois nós não viramos a cara às necessidades, problemas e às questões de interesse nacional. A AMP existe para servir a Nação e o Povo. O projeto político da AMP é um projeto a pensar no futuro, a pensar na melhoria das condições do povo, na melhoria das infraestruturas, no desenvolvimento do país.

A AMP espelha a ambição de uma governação forte, com elevado sentido de Estado e responsabilidade institucional em melhorar as politicas já desenvolvidas, bem como desenvolver novas políticas para solucionar os problemas e desafios do país.

*Rojer Rafael Tomás Soares, Ailili, Manatuto, rrtsoares@hotmail.com

Comissão Nacional de Eleições reúne-se com partidos

$
0
0

Díli, 03 mai (Lusa) - Os responsáveis da Comissão Nacional de Eleições (CNE) reuniram-se hoje com representantes dos oito partidos e coligações concorrentes às legislativas de 12 de maio em Timor-Leste para analisar a situação na reta final da campanha.

Além do presidente, vice-presidentes e seis comissários da CNE, participaram no encontro representantes da Polícia Nacional de Timor-Leste (PNTL) e das oito forças candidatas, que relataram a sua avaliação da situação.

Apesar de várias queixas apresentadas, todas elas a ser investigadas ou pela CNE ou pela PNTL, o encontro - que foi aberto à imprensa - confirmou que a campanha tem decorrido sem incidentes significativos, com a situação a manter-se calma em todo o país.

Inocêncio da Silva, da PNTL, confirmou que houve "alguns incidentes, mas nenhum grave" e que efetivos continuam no terreno a garantir a segurança e a atuar, em coordenação com as entidades territoriais.

Um reforço da segurança vai ser feito em locais de potencial maior risco na reta final da campanha, especialmente em Díli, tendo instruções claras sido dadas aos comandos municipais, explicou.

"Vamos dar atenção especial, em Díli, aos movimentos no dia 08 e 09 por maiores ações de campanha na capital. Haverá segurança de proximidade e mais afastada para garantir que não há problemas em Díli", disse.

"Apelo a que continuem a informar militantes para se manterem em segurança", disse ainda.

No encontro, vários comissários e responsáveis da CNE deram conta de pequenos incidentes e queixas que tinham sido levantadas durante a campanha em vários pontos do país.

Uma parte dos pequenos incidentes relatados, quer pelos comissários, quer pelos representantes dos partidos políticos, envolveram militantes das duas maiores forças políticas, a Aliança de Mudança para o Progresso (AMP) e a Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (Fretilin).

A tensão entre os dois partidos foi mesmo destacada por outros representantes, como Vitor Ximenes Reis Cadalar do Movimento Desenvolvimento Nacional (MDN), que se mostrou "preocupado" com a questão.

Acusações de manipulação do eleitorado, de impedimento de ações de campanha ou de remoção de atributos partidários são a maior fatia dos incidentes relatados, nenhum dos quais foi considerado de grande gravidade.

Uma das queixas mais repetidas é a remoção de material de campanha de um partido ou coligação, ou a participação em atos eleitorais de crianças, questões proibidas segundo a lei eleitoral timorense.

Vários pequenos incidentes, especialmente envolvendo lançamento de pedras, por exemplo, estão a ser investigados pela Polícia Nacional de Timor-Leste (PNTL).

O comissário da CNE Bernardo Cardoso pediu para que se ajude a parar rumores nas redes sociais que tentam pôr em cheque a credibilidade do ato eleitoral, por exemplo, questionando os boletins de voto ou as urnas.

O vice-presidente da CNE, Duarte Tilman, disse que todos os casos são investigados e nas situações em que há potenciais crimes cometidos são referidas à polícia para investigação adicional.

Responsáveis partidários presentes no encontro saudaram o trabalho dos órgãos eleitorais e das forças de segurança desenvolvido no terreno.

ASP // EJ

Caravanas partidárias viram-se para capital na última semana da campanha

$
0
0

Díli, 03 mai (Lusa) - As caravanas dos oito partidos e coligações candidatos às legislativas antecipadas em Timor-Leste entraram hoje na última semana da campanha, com quase todas a movimentarem-se para a capital Díli, onde se concentram as atenções na reta final.

Até ao fim de semana a maior parte das ações de campanha na capital timorense serão de menor escala, com os partidos a fazerem pequenos encontros ou promoção porta a porta.

É o caso do Partido Republicano e da Frente de Desenvolvimento Democrático (FDD) que sexta-feira farão ações de pequena escala nas zonas do Cristo Rei, em Díli.

É, no entanto, nos últimos três dias de campanha, que a movimentação política em Díli será maior, especialmente nos dias 08 e 09, os dois últimos dias.

Sete das oito forças concorrentes - só o PR não tem nada marcado para o último dia - têm atos de campanha previstos para Díli no último dia.

O Partido Esperança Patria (PEP), por exemplo, vai fazer campanha porta a porta em Nain-Feto, o Movimento Social Democrata (MSD) e o Movimento de Desenvolvimento Nacional (MDN) tem atos na zona do Cristo Rei, e a FDD estará em Dom Aleixo.

A Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (Fretilin) tem um grande comício de encerramento, enquanto a Aliança de Mudança para o Progresso (AMP) divide os seus líderes por quatro atos diferentes, nomeadamente em Ataúro, Dom Aleixo, Nain-Feto e Vera Cruz.

A coligação da oposição, AMP, estará no domingo na segunda cidade timorense, Baucau, deslocando-se depois em direção à capital com paragens, na segunda-feira em Manatuto, terra natal do seu líder Xanana Gusmão, e em Metinaro.

Na terça-feira, a AMP terá, o que se antecipa que seja, o seu maior comício, em Tasitolu, nos arredores de Díli, encerrando a campanha no dia 09 na ilha de Ataúro.

Já a Fretilin estará no enclave de Oecusse-Ambeno no fim de semana e na capital timorense nos últimos três dias, com o grande comício de encerramento da campanha em Tasitolu, no dia 09, 24 horas depois do da AMP.

O Partido Democrático (PD) estará em Díli no domingo, para campanha na zona do Cristo Rei, na segunda tem previsto um comício em Ermera, a sul da capital, antes de comício final de campanha em Díli, na zona de Dom Aleixo.

A campanha termina no dia 09 e, se tudo correr como tradicionalmente, tudo o que é material publicitário dos partidos e coligações tende a desaparecer nesse mesmo dia.

Com uma fatia significativa de timorenses a ter que viajar para ir votar - muitos vivem em Díli, por exemplo, mas estão recenseados noutros municípios - quinta e sexta-feira são dias de reflexão, mas também de viagens.

ASP // MSF

Timoroan Ho Porsentu 50 Husi idade 15-24 Kuaze Ko’alia Lia-Portugés

$
0
0
DILI, (TATOLI) – Diretór Jerál Estatístika, Ministériu Planu no Finansas (MPF), Elias dos Santos Ferreira, hatete sensus ne’ebé organiza dala tolu iha Timor-Leste ne’ebé haree ba dezenvolvimentu língua portugés iha Nasaun ne’e hatudu rezultadu ne’ebé di’ak. Kuaze timoroan porsentu 50 ho idade 15-24 tuir sensus 2015 hatete ko’alia, lee no hakerek iha lia-portugés kompara iha 2010 porsentu 39.3.

“Ida ne’e persentajen ida ne’ebé boot, maibé ita ba fali grupu idade tinan neen ba leten, ita Timór ne’e porsentu 33.3 ne’e ko’alia portugés”, Elias dehan hafoin aprezenta sensus edukasaun 2015 nian sobre dadus língua portugeza iha ámbitu semana lia-portugés liuhusi konferénsia ensinu língua portugeza konkista, dezafiu no aliansa iha Arkivu no Muzeu Rezisténsia, ohin.

Tanba ne’e Elias husu atu kontinua nafatin polítika husi Ministériu Edukasaun nian liuliu polítika eskola portugés nian no eskola bázika sira ne’e hadi’ak maka bainhira halo fali sensus iha 2020 no husu nafatin pergunta ne’ebé hanesan ba sira hanoin neineik maibé beibeik persentajen husi portugés ne’e sa’e maka’as.

Dirijente ne’e mós katak sobre dialetu iha Timor-Leste iha 38 no tuir sensus ne’ebé halo Mambae mak iha persentajen boot liu tuirmai mak Makasae.

Sobre lingua hotu ita Timor-Leste, iha sensus 2004, 2010 no 2015 bainhira halo komparasaun ba lia sira-Tetun, Indonézia, Inglés no Portugés, porsentu 85 timoroan ne’e ko’alia tetun husi grupu idade 10 ba leten.

“Tuir fali mak indonézia tanba ita hotu hatene kalan-kalan ita haree hela de’it sinetron sira ne’e mak sa’e mas ita kompara entre 2004 no 2010 iha 2004 nia sa’e  depois iha 2010 nia tun tiha ba porsentu 40 depois iha 2015 sa’e fali ba 41.1 mas sa’e neineik no portugés mak nia sa’e maka’as”, katak tan.

Jornalista: Maria Auxiliadora | Editora: Rita Almeida

Imajen: Diretór Jerál Estatístika, Ministériu Planu no Finansas, Elias dos Santos Ferreira. Foto/Espesiál

Jenerál Lere Husu Komandante Hornay Prosesa Eskolta Xanana -TMR

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Xefe Estadu Maiór Falintil-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL), Lere Anan Timur informa ona ba Komandu Jerál Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL) atu bolu no prosesa Corpu Seguransa Pessoal (CSP) ou Eskolta ba lider nasionál Kay Rala Xanana Gusmão no Taur Matan Ruak.

Lere lamenta tanba lider na’in rua ne’e iha munisípiu Ainaru, molok abertura kampaíña eleisaun antisipada, sira na’in rua partisipa uluk serimónia ritual ne’ebé halo hosi lider partidu Kmanek Haburas Unidade Timor Oan (KHUNTO), Naimori Bucar, iha momentu halo ritual, Xanana Gusmão ho Taur Matan Ruak tuur iha rai.

Tuir eis komandante gerrilleiru rejiaun 1 ne’e, bainhira Xanana ho Taur tuur rai, ka’er ba lisan Lospalos signifika sira na’in rua atan.

“Ha’u hateten ona ba komandante jerál katak tenke bolu no prosesa ema ne’ebé mak fó seguransa ba Xanana ho Taur tanba halo seguransa la professional, profisionalizmu servisu la iha,” Lere Anan Timur hato’o iha Komandu Jerál PNTL, Kaikoli, ohin.

Lere dehan, seguransa la profisionál, hatudu momoos katak lideransa na’in rua ne’e atu tama ba ne’ebé seguransa sira hatene ka lae no ba halo saida. Tuir loloos ne’e devér no obrigasaun seguransa nian, atu hatene.

Nune’e, nu’udar veteranu sente laran kanek no sókadu ba hahalok lider partidu KHUNTO, Lere konsidera José dos Santos Naimori Bucar la respeita lideransa másimu hanesan, Xanana Gusmão no Taur Matan Ruak, hodi nune’e haruka tuur fali iha rai.

“Ami nu’udar veteranu sente sókadu liu tanba bainhira maun na’in rua (Xanana-Taur) tur iha rai no alin Naimori Bucar nia hanesan liu rai boot ida hakarak maun na’in rua atu hakaruk ba nia, maibé hakarak afirma katak veteranu sira nunka hakaruk ba ema ida, maibé hakaruk ba lei no Estadu,” Lere fó sai nia sentimentu triste.

Hodi husu ba Timoroan hotu katak tenke konsidera nafatin maun no aman sira, lalika muda fali oan ba aman no aman baa fali oan.

Timoroan hotu tenke tane aas nafatin lider sira uluk tanba ita kesi ita nia esperansa ba sira atu bele ukun-an no labele aproveita ho demokrasia hodi lori sira hanesan hena at ruma hodi hamoos tun sa’e fo’er no les tun les sa’e.

“Ami ne’ebé terus hamutuk, susar hamutuk no balun mate ona hodi ohin loron la hamutuk ho ita, sente triste no sokadu no sente revoltadu ba hahalok ne’e” hatutan tan.

Nia fó ezemplu, ba Timor-Leste nia lisan liuliu munisípiu Lautem nian, kuandu ema tuur iha rai konsidera atan no tuur iha kadeira mak liu rai.

“Ne’e bele ministru, prezidente ka pozisaun boot, kuandu ba uma lisan tuur iha rai no liurai mak tuur iha kadeira,” nia konta lisan Lautem.

Tuir nia haree fotografia ne’ebé mosu iha facebook halo sira nu’udar veteranu sira sente laran kanek tebes, maibé keta ema mak inventa hodi manipula foto entaun Nia husu deskulpa, maibé los karik ida ne’e labele akontese ba aman nasaun sira hanesan Xanana ho Taur Matan Ruak.

To’o notísia ne’e hatún parte TATOLI seidauk halo konfirmasaun ba, Jose dos Santos Naimori Bucar hodi husu nia esplikasaun tanbasá iha momentu ne‘ebá, Prezidente CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão ho Prezidente Partidu Libertasaun Popular, Taur Matan Ruak tuur iha rai.

Nune’e mós seidauk hetan konfirmasaun hosi parte, Prezidente Aliansa Mudansa ba Progresu, Kay Rala Xanana Gusmão ho Portavós, Taur Matan Ruak, tanba ohin sira halo kampaíña iha munisípiu Lautem.

Maski nune’e parte TATOLI sei kontinua halo tentiva hodi hetan klarifikasaun ruma hosi parte MARXAMOR (Xanana Gusmão, Taur Matan Ruak ho Naimori Bucar).

Jornalista: Zezito Silva | Editór: Manuel Pinto

Imajen: Xefe Estadu Maior FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL), Majór Jenerál Lere Anan Timur. Foto Tatoli/Xisto Freitas

Fransa formaliza kandidatura ba Observador Asosiadu CPLP nian

$
0
0

Fransa anunsia, iha loron-kuarta ne'e, katak aprezenta ona ofisialmente nia kandidatura hodi halo parte iha estatutu ba Observador Asosiadu hosi Komunidade hosi Nasaun sira Lian Portugeza (CPLP) nian. 

Tuir komunikadu ida hosi embaixada franseza, karta hosi Ministru hosi Negósiu Estranjeiru, Jean-Yves Le Drian, ne'ebé formaliza pedidu, nune'e mós ho planu atividade sira no planu asaun nian ba promosaun ensinu lian portugés iha Fransa, ne'ebé sustenta kandidatura, entrega ona hosi embaixador, Jean-Michel Casa, ba sekretáriu-ezekutivu CPLP nian, Maria do Carmo Silveira, iha loron 27 Abril iha Lisboa.

Kandidatura franseza hetan motivasaun hosi prezensa importante ida hosi komunidade portugeza no luzodesendente iha Fransa (kalkula katak iha ema millaun ida ho balun, grupu importante liu iha estranjeiru), "tanba partilla hosi fronteira terestre franseza naruk liu ho Brazil (rejiaun hosi Guiana franseza)" no tanba importánsia hosi relasaun entre Fransa ho nasaun afrikanu sira ne'ebé hanesan membru CPLP nian, iha área formasaun no ajuda ba dezenvolvimentu, destaka hosi komunikadu hanesan.

Kandidatura sei analizadu durante Konferénsia hosi Xefe sira Estadu ho Governu CPLP nian, ne'ebé sei hala'o iha loron 17 ho 18 Jullu, iha Ilha do Sal, iha Cabo Verde.

Kategoria sira hosi Observador Asosiadu no Observador Konsultivu estabelese iha tinan 2005, iha Luanda, iha Konsellu Ministru sira CPLP nian.

Agora daudaun, nasaun sanulu iha estatutu hanesan observador asosiadu CPLP nian, maka: Jeórjia, Hungria, Japaun, Repúblika Xeka, Eslovákia, illa sira Maurísia nian, Namíbia, Senegal, Turkia ho Uruguai.

Itália ho prinsipadu Andora formaliza mós proposta iha fulan-Janeiru.

Nasaun sira ne'ebé halo parte iha CPLP maka Angola, Brazil, Cabo Verde, Guiné-Bissau, Guiné Ekuatorial, Mosambike, Portugal, São Tomé & Prínsipe ho Timor-Leste.

SAPO TL ho Lusa

Timor-Leste/Eleisaun: Komisaun Nasional Eleisaun nian hasoru malu ho partidu sira

$
0
0

Responsável sira hosi Komisaun Nasional Eleisaun (CNE) hasoru malu, iha loron-kinta ne'e, ho reprezentante sira hosi partidu ho koligasaun ualu ne'ebé konkore ba lejislativu loron 12 Maiu iha Timor-Leste hodi analiza situasaun iha parte ikus kampaña nian. 

Aleinde prezidente, visi-prezidente sira ho komisáriu neen hosi CNE, reprezentante sira hosi Polísia Nasional Timor-Leste nian (PNTL) no forsa ualu hosi forsa kandidatu sira, partisipa mós iha enkontru ne'e no ko'alia nia avaliasaun kona-ba situasaun.

Maski iha kesar oioin ne'ebé hato'o, hetan ona investigasaun hosi CNE ka PNTL, enkontru - ne'ebé abertu ba imprensa - konfirma ona katak kampaña hala'o lahó insidente maka'as, ho situasaun sei kalma iha nasaun laran.

Inocêncio da Silva, hosi PNTL, konfirma ona katak iha "insidente balun maibé la'ós todan", no efetivu sira kontinua iha rai laran hodi garanti seguransa no atua hamutuk ho entidade teritorial sira.

Reforsu seguransa ida sei halo iha fatin sira ne'ebé iha risku maka'as iha parte ikus kampaña nian, liuliu iha Díli, iha ona orden klaru ne'ebé maka fó ba komando munisipal sira, nia esplika.

"Ami sei fó atensaun espesial, iha Díli, ba movimentu sira iha loron 08 ho 09 tanba asaun boot sira hosi kampaña iha kapital. Sei iha seguransa iha besik fatin sira no afastadu hodi garanti katak laiha problema iha Díli", nia hatete.

"Ha'u apela atu kontinua informa militante sira hodi mantén iha seguransa", nia hatutan.

Iha enkontru, komisáriu oioin ho responsável sira CNE nian hato'o kona-ba insidente ki'ik sira no kesar sira ne'ebé maka hato'o durante kampaña iha fatin oioin iha nasaun.

Parte ida hosi insidente ki'ik sira ne'ebé hato'o, hosi komisáriu sira, hosi reprezentante sira hosi partidu polítiku sira, envolve militante sira hosi forsa polítika boot rua, Aliansa Mudansa ba Progresu (AMP) ho Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (Fretilin).

Tensaun entre partidu rua ne'e destaka hosi reprezentante sira seluk, hanesan Vitor Ximenes Reis Cadalar hosi Movimentu Dezenvolvimentu Nasional (MDN) ne'ebé hatudu "preokupadu" ho kestaun.

Akuzasaun sira hosi manipulasaun ba eleitoradu, impedimentu hosi asaun sira kampaña nian ka hasai atributu partidáriu sira hanesan parte balun hosi insidente sira ne'ebé hato'o, laiha ida maka konsidera hanesan todan tebes.

Kesar ida ne'ebé akontese beibeik maka hasai material kampaña nian hosi partidu ida ka koligasaun, ka partisipasaun hosi labarik sira iha asaun eleitoral sira, kestaun ne'ebé bandu tuir lei eleitoral timoroan nian.

Insidente ki'ik oioin, liuliu, hanesan ezemplu, envolve fatuk sira, hetan ona investigasaun hosi Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) nian.

Komisáriu hosi CNE, Bernardo Cardoso, husu ona atu ajuda hapara ho boatu sira iha rede sosial sira ne'ebé tenta hamosu dúvida ba kredibilidade hosi asaun eleitoral, hanesan ezemplu, kestiona boletin sira votu nian ka urna sira.

Visi-prezidente CNE nian, Duarte Tilman, hatete katak kazu sira hotu hetan ona investigasaun no iha situasaun sira ne'ebé deskonfia iha krimi sei refere ba polísia hodi halo investigasaun klean liu.

Responsável partidáriu sira ne'ebé marka prezensa iha enkontru felisita serbisu hosi órgaun eleitoral sira no hosi forsa sira seguransa nian ne'ebé maka halo iha rai laran.

SAPO TL ho Lusa

Karavana partidáriu sira fila ba kapital iha semana ikus kampaña nian

$
0
0

Karavana sira hosi partidu ho koligasaun ualu ne'ebé hanesan kandidatu ba lejislativu antesipadu iha Timor-Leste, iha loron-kinta ne'e, tama iha semana ikus kampaña nian, ho kuaze sira hotu halo movimentu ba kapital Díli, ne'ebé sei konsentra atensaun iha parte final. 

To'o findesemana parte barak hosi asaun sira kampaña nian iha kapital timoroan nian sei hanesan eskala ki'ik, ho partidu sira halo enkontru ki'ik sira ka promosaun iha odamatan sira.

Hanesan kazu hosi Partidu Republikanu no Frente Dezenvolvimentu Demokrátiku (FDD) ne'ebé iha loron-sesta sei hala'o asaun ki'ik sira iha zona sira Cristo Rei nian, iha Díli.

Maibé, iha loron tolu ikus kampaña nian maka movimentu polítika iha Díli sei maka'as, liuliu iha loron 08 no 09, loron rua ikus kampaña nian.

Forsa hitu hosi forsa konkorente ualu - PR de'it maka la marka ba loron ikus - iha asaun sira kampaña ne'ebé previstu ba Díli iha loron ikus.

Hanesan ezemplu, Partidu Esperansa Pátria (PEP) sei halo kampaña iha odamatan sira iha Na'in-Feto, Movimentu Sosial Demokrata (MSD) ho Movimentu Dezenvolvimentu Nasional (MDN) iha asaun sira iha zona Cristo Rei no FDD sei halo iha Dom Aleixo.

Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (Fretilin) iha komísiu ikus boot ida, Aliansa Mudansa ba Progresu (AMP) fahe nia líder sira ba asaun haat ne'ebé la hanesan, liuliu iha Ataúro, Dom Aleixo, Na'in-Feto ho Vera Cruz.

Koligasaun opozisaun nian, AMP, iha loron-domingu, sei marka prezensa iha sidade Baucau, hafoin ne'e desloka ba kapital ho parajen sira, iha loron-segunda iha Manatuto, Xanana Gusmão nia rai moris-fatin, no iha Metinaro.

Iha loron-tersa, AMP karik sei iha nia komísiu boot liu iha Tasitolu, iha besik Díli, hodi taka kampaña iha loron 09 sei marka prezensa iha Ataúro.

Fretilin sei marka prezensa iha enklave Oecusse-Ambeno iha findesemana no iha kapital timoroan nian iha loron tolu ikus ho komísiu boot hodi taka kampaña iha Tasitolu, iha loron 09, liutiha oras 24 hafoin AMP.

Partidu Demokrátiku (PD) sei marka prezensa iha Díli, iha loron-domingu, ba kampaña iha zona Cristo Rei, iha loron-segunda iha previzaun ba komísiu ida iha Ermera, iha súl kapital nian, antes komísiu ikus kampaña nian iha Díli, iha zona Dom Aleixo.

Kampaña hotu iha loron 09 no, bainhira buat hotu la'o tuir tradisaun, buat hotu ne'ebé hanesan material publisitáriu hosi partidu sira ho koligasaun sira sei lakon iha loron hanesan.

Ho parte importante ida hosi ema timoroan sira ne'ebé tenki halo viajen hodi halo votasaun - barak liu hela iha Díli maibé halo resenseamentu iha munisípiu sira seluk - loron-kinta ho loron-sesta hanesan loron reflesaun nian maibé mós loron hodi halo viajen.

SAPO TL ho Lusa

Amu Martinho Husu Jornalista Sira Hariku ho Referénsia

$
0
0

DILI, (TATOLI) — Eis Pároku Parókia Manatuto, padre Martinho Gusmão, hateten problema ne’ebé jornalista timoroan sira hasoru iha ohin loron maka falta lee, tan ne’e ladun iha referénsia atu dezenvolve notísia ida.

“Ezemplu maka bainhira ko’alia kona-ba tratadu marítima, ha’u tenki lee jornál hosi rai seluk atu komprende duké notísia hosi jornal Timor nian”, hatete ba ajénsia Tatoli iha nia hela fatin relasiona ho loron mundiál ba liberdade imprensa.

Amu Martinho hatutan: “Ita nia jornalista sira ema ko’alia kona-ba bee no tasi, sira hakerek fatuk no ai. Tenke lee barak. Lee beibeik molok hakerek”.

Padre ne’e husu atu jornalista sira tenke profisionál no domina kampu, se bele aprende sai jornalista kaliber internasionál.

“Sabemos e podemos, e devemos vencer. Konserva memória liuhusi hakerek no hakerek atu konserva memória povu nian”, hatutan tan.

Tuir Amu Martinho jornalista hanesan prokuradór no juiz, ladún hatene halo cover both side (balansu), katak buka maka ema nia sala maibé la’ós lia loos.

“Ha’u hanoin ita nia jornalista sira lahatene liberdade no libertarianidade, nune’e estraga ita nia kultura demokrátika”, afirma.

Amu esplika liberdade signifika pozitivu, katak, oinsá maka moris tuir dalan no lia loos. Libertarianidade ka libertarian katak halo tuir hakarak de’it.

Jornalista: Xisto Freitas | Editora: Rita Almeida

Imajen: Eis Pároku Parókia Manatuto, Pe. Martinho Gusmão.

Seguransa Kontinua Alerta Ba Sosiedade Garante Pás no Estabilidade Iha Kampaña

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Parte seguransa hosi FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) no Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) kontinua alerta nafatin ba sosiedade atu garante nafatin pás no estabilidade iha ámbitu kampaña eleitorál to’o formasaun governu.

“Ami husu nafatin ba militante sira partidu polítiku hotu, liliu públiku tomak atu kumpre regra eleitorál no labele provoka malu iha tempu kampaña tanba pás ho estabilidade prioridade ba nasaun”, Komandante Jerál PNTL, Júlio da Costa Hornai, liuhosi konferénsia imprensa hamutuk ho Xefe Estadu Maiór F-FDTL, Lere Anan Timur, Kaikoli, ohin.

Júlio da Costa hatutan tan festa demokrásia kompetitivu tebes, tanba ne’e partidu ida tenke manan no ida tenke lakon, maibé demokrásia partisipativa iha povu nia liman.

Enkuantu, kampaña eleitorál seidauk remata ka hela loron neen maibé situasaun jerál iha teritóriu nasionál la’o hakmatek.

Ulun boot PNTL fó parabéns ba povu tomak liliu joven sira tanba hatudu duni maturidade polítika, matenek domin ba povu no ba rai ida ne’e nia estabilidade no pás.

“Ho sidadaun nia kontribuisaun tomak durante kampaña eleitorál ne’ebé hahú hosi 9 abril to’o 3 maiu, ohin ho situasaun kampaña polítika la’o hakmatek”, afirma.

PNTL agradese mós ba lider partidu polítiku bele eduka no konsola militante tomak hodi kontribui másimu ba estabilidade no pás ho dalan koopera di’ak ho autoridade seguransa no defeza durante kampaña.

Agradese ba veteranu sira, autoridade lokál, lider relijiozu iha Timor laran tomak, autoridade komunitáriu no ema hotu tantu rai nain no ema estranjeiru sira ne’ebé moris iha rai ne’e.

Parte seluk, Xefe Estadu Maiór Jenerál, Lere Anan Timur, afirma povu iha ona sentidu nasionalismu, patriotizmu no hadomi Timor-Leste ne’ebé harii ho independénsia ho ran ho ruin.

Lere afirma maturidade polítika povu nian la signifika katak ita nia lider sira aproveita maturidade ne’e hodi koalia no halo tuir sira nia hakarak.

Maturide politika povu, tuir Lere hanesan oportunidade atu lori sira nia aspirasaun, lori sira nia di’ak ba progresu dezenvolvimentu.

Jornalista: Zezito Silva ! Editora: Rita Almeida

Imajen: Ulun boot F-FDTL ho PNTL halo konferénsia imprensa ba preparasaun eleisaun antesipada iha Kuartel Jerál Fatuhada. Foto dokumentasaun Tatoli
Viewing all 15977 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>