Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 15889 articles
Browse latest View live

MEDO. TIMOR-LESTE É A COUTADA DO “TODO-PODEROSO” XANANA GUSMÃO

$
0
0

Timor-Leste. Deixam para mim este país que escolhi como Pátria II Saudosa e Amada. Um português que nunca mais consegue na vida largar a pele adquirida com agrado em Timor-Leste de certeza que bebeu muita água de coco, mas não só. Não vai ser fácil abordar Timor-Leste nos mais recentes acontecimentos. É que aconteceu muita coisa enquanto andámos em período de veraneio e o PG esmoreceu. Preparem-se para prosa longa.

Pelo que se percebe em notícias em tétum (a língua oficial do país) a sociedade civil timorense quer ver Xanana Gusmão investigado e encostado à barra do tribunal. Julgado. É evidente para a maioria dos timorenses que ele está envolvido em alguns (ou muitos) crimes. Não foi por acaso que ele expulsou os juízes estrangeiros, principalmente os portugueses. Mas isso são águas passadas que só vieram provar que Xanana é um bom toureiro na arena da vida que ele próprio construiu para si próprio. Nem o touro com os cornos da justiça tem conseguido colhê-lo, nem de raspão. Ele finta até os cornos do Diabo. Contorcionista, além de toureiro, prestidigitador, equilibrista, voador de trapézio e mestre das piruetas, eis o primeiro-ministro de Timor-Leste, Xanana. O ex-guerrilheiro, o chamado “pai da Nação”. Um pai mau-padrasto que em mais de uma dezena de anos não afastou a miséria do povo timorense daquelas paragens, nem a fome, mas conseguiu selecionar uma elite que lhe vai ao beija-mão. Quem se lhe opuser corre o sério risco de ser assassinado. Foi o que já aconteceu a alguns, mesmo em tempos da guerrilha (depoimentos) pela libertação, e, como é apontado, continua a acontecer. Há dias atrás foi a vez do líder do Conselho da Revolução Maubere, Mauk Moruk, ex-guerrilheiro, como Xanana, aliás, Alexandre Gusmão.

Numa publicação timorense, Tempo Timor, onde predomina o tétum, um recente artigo de opinião de José Câncio da Costa Gomes, um timorense e estudante de pós graduação no estrangeiro, o perfil do primeiro-ministro-sombra de Timor-Leste, Xanana, pode ser interpretado como um qualquer mafioso dos tempos de Al Capone, mas da modernidade e com um staff de apoio que se apoderou dos poderes a seu bel-prazer numa espécie de “ditadura-democrática”, agora em voga – como se tal fosse possível de conciliar.

Diz José Câncio no título “A operação conjunta entre PNTL-FDTL e a morte de Mauk Moruk”, logo na abertura:

“Neste artigo simples eu queria manifestar a minha preocupação como um timorense. É uma expressão de tristeza e de dor dirigida aos dirigentes do meu País que ainda não deixaram a mentalidade guerrilheira. Admito que o conteúdo deste artigo não agrada muito a alguns, mas considerando que TL é um país democrático, cada cidadão tem a obrigação moral de denunciar o mal que acontece em Timor-Leste. Matar um adversário político em nome do interesse nacional nunca se pode justificar moralmente. Pior ainda: usam o poder que têm para mobilizar as instituições do Estado Timorense contrariando a Constituição da República. Com armas pesadas perseguiram um grupo sem armas e mataram-nos - é muito lamentável. Esta barbaridade não devia acontecer. Os governantes não podem apontar os dedos ao Mauk Maruk porque não os ouvia mas ao contrário eles que não queriam ouvi-lo nem às suas queixas sobre injustiça, má-governação, corrupção, nepotismo, dinheiro do Povo mal gasto em obras sem qualidade, abuso de poder, etc. Por isso, a sua exigência para dissolver o Parlamento Nacional é normal num país democrático. É consequência de um Parlamento onde não há oposição para travar o Governo. O que Mauk pretendia dizer é que este tipo de Parlamento já não tem credibilidade de representar o Povo para controlar o Governo. Foi nesta linha que ele exigia para dissolver o Parlamento. Acho que Mauk era o verdadeiro opositor ao Governo, mas acabou por ser preso sem julgamento. A perseguição política contra ele continuou depois de ter sido liberto da prisão, culminando com a sua morte muito sádica. É muito injusto tratar um cidadão desta maneira, tão violenta e cruel.”

Então, em Timor-Leste não existe oposição no Parlamento? Pois não. Aquilo é uma imensa e única maioria. Uma espécie de Parlamento de Salvação Nacional, que apoia um Governo de Salvação Nacional. Algo ao estilo do colonialismo Português em tempos, onde predominava o Partido Único que fingia de vez em quando questionar o governo de Salazar só para fazer de conta que estava ativamente atento e em defesa dos interesses do país e do povo. Ou então, por Salvação Nacional, um esgar do regime de Pinochet mas com eleições quando consideram mais conveniente e não quando a democracia exige. Recorde-se a dança de cadeiras de há menos de um ano em que Xanana se demite de primeiro-ministro e entrega a missão e o cargo a um militante da suposta oposição, a Fretilin. Rui Araújo, o atual e oficial dito primeiro-ministro decide e parece que governa mas… É que Xanana ficou a integrar o governo e apesar de dizerem que não é ele o primeiro-ministro...

Rui Araújo é um indivíduo sem mácula que se está a submeter a uma provação medonha. Não podemos acreditar que ele acredite que governa em pleno este governo saído das piruetas de Xanana com o apoio de Taur Matan Ruak, o presidente da República, e de Mari Alkatiri, dirigente máximo da Fretilin. Este foi o resultado de um casamento que levou o Parlamento à paralisia e ao compadrio, quando não á cumplicidade que prejudica a democracia e os reais interesses de Timor-Leste. Consequentemente dos timorenses.

Falando português: o presidente Taur Matan Ruak e Alkatiri são nefastos cúmplices da estratégia de Xanana Gusmão porque não mudaram a merda nem as moscas ao regime apodrecido do “pai da Nação”. Por isso não recorreram a eleições - como democraticamente deviam ter feito após a demissão de Xanana com a ladainha de que não tinha habilitações para ser primeiro-ministro. E só ao fim de uma década ou mais é que ele se apercebeu das suas limitações… Coitadinho.

Regressando ao artigo de opinião no Tempo Timor: “Os governantes, os deputados e o Presidente da República de Timor-Leste deviam ouvir a prudente opinião do deputado Manuel Tilman que questionava a constitucionalidade da resolução do Parlamento Nacional para formar a operação conjunta entre F-FDTL e PNTL. Esta resolução foi imposta pelo Governo liderado pelo Xanana Gusmão, o homem todo-poderoso em Timor-Leste. É consequência por não ter oposição no Parlamento Nacional, o papel da oposição já não funciona. Esta operação revela duas coisas muito sérias: Inconstitucionalidade e Injustiça. Senhor Manuel Tilmam teve razão que em Timor-Leste não há guerra para chamar as Forças Armadas envolver na operação contra o grupo ilegal liderado pelo Paulino Gama, aliás Mauk Moruk. Isto é o trabalho de Policias, não é de Forças Armadas. Ninguém pode tomar uma decisão desta natureza contrariando à Lei Fundamental da Nação. Tudo parece uma propaganda do Governo com cumplicidade do Parlamento Nacional e do Presidente da República para abater um adversário político. Este cenário político é um crime contra os direitos fundamentais de cada cidadão, contra a democracia.”

E prossegue  José Câncio da Costa Gomes: “Na minha ótica, a morte de Mauk Moruk é uma ajuste de contas entre ele e o senhor Xanana, problemas pessoais vindos do passado. Há sempre muitos espaços para diálogo. Ninguém pode usar o seu poder mágico, carismático, para justificar os seus atos criminosos mesmo que os fizesse em nome do interesse nacional. Cada cidadão não deve ter medo de denunciar os crimes desta natureza. A sociedade civil tem responsabilidade moral para denunciar o crime dos seus governantes quando os deputados já não falam em nome do Povo. É absolutamente inadmissível que o Governo tenha imposto a sua vontade sobre o Parlamento Nacional, Tribunal e ainda por cima a Presidência da República. A resolução do Parlamento Nacional para formar a operação conjunta entre F-FDTL e PNTL foi claramente imposta pelo Primeiro-Ministro então “Xanana Gusmão”. As suas intervenções tanto no Parlamento como nos tribunais manifestam claramente um ato anti-democrático. Estas dão-nos impressão de um regime ditatorial que faz tudo em nome do interesse nacional com outro motivo para calar os seus adversários políticos. Mauk Moruk era muito vocal contra a má governação do Governo de Xanana, corrupção, nepotismo, abuso de poder, e ainda por cima denunciava os segredos do passado. Há evidências, mesmo que sem provas, o Alfredo Reinado foi assassinado por ter revelado o segredo da figura mágica ao público, através de um canal televisivo da Indonésia. Agora Mauk foi liquidado por ter denunciado o segredo deste senhor. Ambos foram vítimas do interesse nacional, um cenário criado pela mesma pessoa. Eu conhecia também o cenário político de alto nível deste senhor todo-poderoso, mas não quero revelar por razão de segurança daqueles que me revelaram. Portanto, a guerra ainda não acabou na cabeça deste senhor. Neste contexto, eu entendo perfeitamente a posição do Senhor Presidente da República e Senhor Comandante das Forças Armadas perante este senhor todo-poderoso.”

Esta prosa já vai muito longa. Reverto a intenção de reproduzir aqui ainda mais a opinião de um timorense esclarecido e sentido. Convido para que leiam no original, no Tempo Timor, o autor deste grito lancinante da reprovação e indignação causada pelo processo Mauk Moruk e respetivo assassinato de Estado. Aquele Estado, de Xanana e seus apaniguados e cúmplices.  

Que Mauk Moruk descanse em Paz. Que aqueles que contribuíram para o seu assassinato sejam presentes a uma justiça sem medo daquele que no artigo de opinião é considerado o “todo-poderoso” e a quem é apontado o dedo pelos timorenses e por alguns estrangeiros que se interessam pela luta de liberdade e democracia de facto dos timorenses.

Sabemos que o medo pode ser contagiante. Quem não tem medo de Xanana Gusmão?

De seguida outros temas em notícias recentes da Lusa em Sapo Timor-Leste. Que mereciam ser comentadas, principalmente pelo positivismo e objetividade que contêm. Sim, porque nem tudo é medo, caos e desgraça em Timor-Leste. Felizmente. Repare-se no primeiro título da notícia que se segue. Taur Matan Ruak demonstra ter a consciência pesada acerca do assassinato de Mauk Moruk. Ele sabe bem que já o tentaram assassinar quando ocorreu o golpe de Estado. Por acaso (?) não estava em casa. Foi morto um seu colaborador.

António Veríssimo – Página Global

Esclarecimento Timor Agora

Os referidos “temas em notícias recentes da Lusa em Sapo Timor-Lesteque mereciam ser comentadas”, como consta no parágrafo anterior, já foram publicados no Timor Agora há alguns dias. Deixamos os links do Timor Agora para os consultar: 

Dois barcos de patrulha e busca e salvamento entregues a Cabo Verde pela China

$
0
0

República Popular da China entregou hoje oficialmente dois navios de patrulha e de busca e salvamento ao Governo de Cabo Verde para apoiar a Guarda Costeira cabo-verdiana na fiscalização e vigilância das suas águas territoriais.

Os dois navios-patrulha, que constam de um leque de materiais e equipamentos que a China entregou recentemente a Cabo Verde, chegaram ao país em março deste ano, mas depois da preparação da guarnição e tripulação, só agora foram entregues oficialmente.

Os outros equipamentos incluem ainda quatro ginásios, uma fábrica de produção de fardamento para as Forças Armadas, equipamentos informáticos e materiais de escritório, avaliados em 585,5 milhões de escudos cabo-verdianos (5,3 milhões de euros).

Na cerimónia de entrega, realizada no porto da Praia, o ministro da Defesa cabo-verdiano, Rui Semedo, destacou a importância do mar e da localização estratégica de Cabo Verde no corredor do Atlântico e salientou que os barcos vão ajudar o país a aumentar a segurança e fazer face às ameaças que emergem, como o tráfico internacional de droga, pirataria e outros crimes.

“Hoje a segurança é um bem essencial, mas é um bem que está sujeito a muitas ameaças. Temos o tráfico de drogas, de armas e humano, a pirataria marítima, questões ambientais, que colocam aos países, principalmente os insulares, maiores desafios”, referiu. 

Indicando que o objetivo é transformar a Guarda Costeira cabo-verdiana no principal prestador de serviço no que diz respeito à busca e salvamento nas águas do arquipélago, Rui Semedo salientou que isso implica mais responsabilidades e mais meios para dar respostas às catástrofes e acidentes marítimos e aéreos que poderão acontecer.

A chegada dos dois barcos, prosseguiu o ministro, enquadra-se numa reforma no que diz respeito às operações de busca e salvamento no país, tendo sido alterada a legislação do setor.

Por sua vez, o comandante da Guarda Costeira cabo-verdiana, Anildo Morais, indicou que, depois da formação dada pelos chineses aos militares cabo-verdianos, os navios já estão prontos a operar na zona costeira do arquipélago.

Para Anildo Morais, os dois barcos, totalmente novos e apetrechados com equipamentos modernos e de alta tecnologia, vão permitir à Guarda Costeira aumentar a capacidade operacional em termos de meios, de fiscalização, da pesca e de busca e salvamento.

“São grandes ganhos para a Guarda Costeira cabo-verdiana”, afirmou o responsável, indicando que agora Cabo Verde fica com sete embarcações de tipo costeiro e está “bem servido”.

Hoje Macau

INGLÊS, UMA LINGUAGEM DE FACTO EM MACAU

$
0
0
DAVID CHAN 

Hoje proponho aos nossos leitores analisar um artigo divulgado pelo “Macau Daily Times” no dia 6 de Julho do corrente ano, intitulado “A de facto official language” e onde era discutida a utilização da língua inglesa em Macau. De acordo com a mesma fonte, “dados divulgados pela Direcção dos Serviços de Estatística e Censos, mostram que 1.5% da população local indica o inglês como a sua linguagem habitual nos Censos de 2006, enquanto que em 2011 esse número cresceu para 2.3%”. Entretanto, “o Gabinete de Comunicação Social revelou que o Governo tem vindo a publicar uma grande parte do seu Relatório das Linhas de Acção Governativa em inglês desde 2000. Mais do que isso, e para além da informação disponível em chinês e em português, as autoridades emitem também comunicados em inglês quando o assunto for apropriado, mas especialmente no que toca às Linhas de Acção Governativa, saúde pública ou outros assuntos que possam ser interessantes para os meios de comunicação social do estrangeiro”.

Além disso, o artigo discutiu ainda a situação verificada em Hong Kong, avançando que o Governo da RAEHK usou menos o inglês do que o chinês nas suas comunicações com o público e a comunicação social. Ainda para mais, os dirigentes públicos usam sempre o chinês quando falam para a população. Mas, no caso de Leung Chun-ying, e desde Maio de 2014, o Chefe do Executivo utilizou o chinês em 61 discursos públicos, enquanto que o inglês foi apenas utilizado em 28 ocasiões do género.

“De facto” é uma expressão em latim, significando isso mesmo, de facto. Assim, uma língua oficial é diferente do que uma língua considerada “de facto”. De acordo com as leis locais, uma “linguagem oficial” é aquela que deve ser utilizada pelo Governo nas suas comunicações com os residentes. As linguagens oficiais a ser utilizadas em Macau e em Hong Kong são estipuladas pelas Leis Básicas de cada uma destas Regiões Especiais. A Lei Básica de Hong Kong indica tanto o inglês como o chinês como as línguas oficias da RAEHK, enquanto que o artigo 9 da Lei Básica de Macau aponta ora o português ora o chinês como as duas linguagens oficiais da RAEM, não fazendo contudo nenhuma referência ao uso do inglês para esta função.

Mas, mesmo apesar de a Lei Básica de Macau não lhe fazer nenhuma referência, nenhum de nós pode negar o uso do inglês nas nossas vidas quotidianas, sendo este idioma de particular utilidade para o contacto feito entre os advogados do território e os seus clientes. Tendo em conta que muitas empresas estrangeiras se encontram a operar na RAEM, de entre as quais se destacam os casinos, operadoras de seguro e mesmo bancos que aqui estabeleceram uma das suas sucursais, e que as suas chefias são preenchidas por americanos, europeus ou australianos, na sua maior parte, assim se percebe melhor esta necessidade, visto que os mesmos não dominam nem o português nem o chinês. Faz assim sentido pedir que um qualquer contrato seja redigido em inglês, para melhor proteger os seus interesses pessoais. 

Mas há que considerar um problema em particular. Um contrato tem sempre de ser aceite e rectificado (assinado) por pelos menos duas partes, que vamos aqui identificar como X e Y. Se X insistir em ter o contrato em inglês, e Y concordar, não existe aqui nenhuma disputa. Porém, se X e Y optarem em vez disso por redigir o contrato em chinês, e a seguir este documento necessitar de ser traduzido para inglês, então aí é que começam a surgir problemas, devido a eventuais discrepâncias entre as duas linguagens. Como é que se lida então com possíveis diferenças entre os dois contratos, um em inglês e outro em chinês, e qual dos dois é que prevalece sobre o outro?

Voltando outra vez ao artigo 9 da Lei Básica de Macau, e se X constituir o Governo de Macau, então X tem nesse caso o privilégio, pois o artigo 9 da Lei Básica de Macau obriga o Governo da RAEM a usar apenas o português e o chinês nas suas comunicações. Neste caso, o contrato em inglês existe apenas numa natureza suplementar.

Esta discussão fica limitada a contratos em que Xé assumido como sendo o Governo de Macau e Y como um estrangeiro. Mas como será a situação se tanto X como Y forem residentes locais? Poderiam estes pedir aos seus advogados para redigirem o contrato em inglês?

Para responder a esta questão, temos primeiro de tecer duas considerações. Primeiro, pode o inglês ser usado para redigir um contrato? E, em segundo lugar, pode um advogado usar o inglês para preparar um contrato?

O artigo 9 da Lei Básica de Macau apenas restringe o Governo de Macau a usar o chinês e o português nas suas comunicações. Já no que diz respeito aos seus residentes, nenhuma restrição do género existe. Assim sendo, não é ilegal o pedido de utilização do inglês nos respectivos contratos.

Mas, em relação à nossa segunda consideração, se desejarmos ver o nosso advogado a redigir um contrato em inglês, existe nesse caso o pré-requisito que esse advogado seja fluente em inglês. Em Macau, os residentes locais estudam este idioma desde a escola primária, e nalguns casos desde o ensino infantil, ou pré-escolar. Mas quando os mesmos se inscrevem no ensino superior para um bacharelato em direito, este curso só pode ser completado em língua chinesa ou portuguesa, não sendo o inglês uma opção. 
Compreende-se assim que a maior parte dos termos legais são mais facilmente expressos ou em português ou em chinês, e não em inglês. Assimsendo, torna-se mais difícil preparar um contrato em inglês do que em português ou em chinês, e por esta razão é que os advogados preferem utilizar uma das duas línguas oficias na preparação deste tipo de documentos.

Com o constante aumento no número de estrangeiros a residir em Macau, cresce também a necessidade de utilizar esta língua, por isso a importância deste idioma aumenta de dia para dia na RAEM. A constante procura do inglês para a formulação de contratos faz com que este tenha cada vez mais importância em documentos legais. Em casos de disputa envolvendo um contrato em inglês, apenas o tribunal tem poder para resolver a questão, por isso, e nestas situações, o inglês acaba por ser útil para advogados e juízes, assim como para a área legal em geral. Nofuturo, se quisermos que o inglês venha a ser reconhecido como uma língua oficial, teríamos de considerar rever o artigo 9 da Lei Básica de Macau, e passar a fornecer no mínimo uma parte do ensino do direito neste mesmo idioma.

Hoje Macau, opinião

Rekursu Joao Cançio Tama Ona Iha TDD

$
0
0
 

DILI - Advogadu husi arguidu Joao Cançio hatama ona rekursu ba iha Tribunal Distrital Dili (TDD) hodi hatoo ba iha Tribunal Rekursu.

Tuir offisial justisa neebe mak lakohi temi naran hatete, kona ba rekursu arguidu Joao Cançio nian TDD simu ona husi parte advogadu arguidu nian. Maibe kona ba saida mak hatete iha rekursu nia laran so parte defesa mak bele esplika klean kona ba pontus husi rekursu nee rasik.

Oras nee rekursu nee sei prosesu hela iha parte seksaun krime nian. Depois seksaun krime hatoo ba iha juis prosesu mak foin halo despaisu ba tribunal neebe as. Too notisia nee tun diario nee seidauk halo konfirmasaun husi parte defesa arguidu nian.

Antes nee iha loron 20 Jullu TDD aplika pena prizaun tinan 7 ba arguidu Joao Cançio no selu indimizasaun ba estadu ho valor rihun $500. Enkuantu arguidu Tarsisio do Carmo tama kadeia tinan 3 fulan 6 no selu indimizasaun ho valor rihun $200.

Iha audensia julgamentu tribunal lee sai leitura akordaun katak, Ministeriu Publiku akuza arguidu Joao Cançio ho Tarsisio ba krime partisipasaun ekonomio em negosio tuir artigu 299 kodigu penal TL. Faktus husi MP nian provadu hotu, arguidu nain rua partisipa direita ba faktus neebe mak MP akuza. Projetu TV edukasaun nee la liu husi diresaun Aprovizionamentu Ministeriiu Finansas no Ministeriu Edukasaun neebe hanesan nain ba projetu nee.

Iha projetu nee la fo oportunidade ba kompania seluk hodi konkore iha projetu nee, no arguidu Joao direita ho kompania Lararkia hodi kaer projetu neebe ikus mai la lori rejultadu diak ba estudante sira hodi aporveita hare TV educasaun neebe mak ME rasik planu tiha ona. Ho ida nee tribunal sei aplika pena prizaun tinan 7 ba arguidu Joao, no selu indimizasaun ba estadu ho valor rihun $500 no selu mos kustu judisiario ho osan $100. No arguidu Tarsisio tribunal aplika pena prizaun tinan 3 fulan 6 no selu indimizasaun ba estadu ho valor rihun $200 no selu mos kustu judisiario ho valor $50. Informasaun kompletu iha STL jornal no STL Web, edisaun Tersa (18/8/2015). Domingas Gomes

Suara Timor Lorosae

F-FDTL Tenke Banati Tuir Falintil

$
0
0

AILEU – Failintil Forsa Defeza Timor Leste (F-FDTL) hakarak ka lakohi tenke banati tuir izemplu neebe mak hatudu ona hosi Falintil durante funu nia laran hodi liberta nasaun ida nee.

Deklarasaun nee fo sai hosi Komandante Jeral F-FDTL Maijor Jeneral, Lere Anan Timur, neebe hanesan mos eis gerileiru ba Jornalista sira, depois remata serimonia komemorasaun loron Falintil ba tinan 40 iha Aiserimou-Aileu, Sigunda (17/08).

Hau husu ba jerasaun foun liu-liu Forsa Armada tanba F-FDTL mai hosi Falinitil tanba nee mak imi (F-FDTL) tenki banati tuir imi nia aman, tiu, avo, neebe mak balun iha nee no balun la iha ona nee tanba uluk sira halo funu too ita hetan independensia,” dehan Lere.

Eis gerileiru nee husu ba F-FDTL atu defende rai no povu ida nee hanesan mos Falintil sira neebe mak saran ona sira nia an tomak ba povu no nasaun ida nee, tanba F-FDTL mak sei hatutan misaun no vizaun Falintil nian.

Iha fatin hanesan veteranus Municipiu Aileu, Mariano da Silva alias Baleia, neebe mos hanesan eis Falintil hatete nia kontente tebes ho komemorasaun loron Falintil ba tinan 40, tanba sakrifisiu no luta neebe mak sira hahu iha duni ninia rejultadu.

Hatan ba lia menon sira nee, Komandante Jeral PNTL Komisariu, Julio Hornai hatete hanesan jerasaun foun, iha obrigasaun no dever kontinua hatutan luta neebe mak Falintil sira hahu ona hodi asegura rai no povu ida nee. Informasaun kompletu iha STL jornal no STL Web, edisaun Tersa (18/8/2015). Thomas Sanches/Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

Alkatiri Kontente TL-Santa Se Realiza Konkordata

$
0
0

DILI - Konkordata entre Governu Timor Leste no Santa Se nebe halao iha Nasaun Timor Leste, halo Sekretariu Jeral Partidu Fretilin Mari Alkatiri Kontente tamba kongese Realiza ona Negosiasaun nebe halao iha primeiru Governasaun Timor Leste.

Tuir Sekretariu Zeral Partidu Fretilin Mari Alkatiri katak negosisaun asina Akordu entre Santa Se ho governu hahu kedas iha governu primeiru, agora konkliu ona.

Hahu negosiasaun iha primeiru governu kedas, agora konkliu ona hau kontente,” dehan Alkatiri ba Jornalista Sabadu (15/08/2015) iha Tasi Tolu Hafoin Patisipa Misa Tinan 500 Evanzelisaun iha Timor Leste.

Iha fatin hanesan liu husi Diskursu Prezidente Republika Taur Matan Ruak katak Konkordante entre Timor Leste no Santase nebe asina solenemente hatudu momos relasaun klean nebe mak iha husi tempu naruk iha historia Timor Leste ninian.

Nia hatete Konkordata hanesan tratadu ida nebe hafoin relasaun Entre Timor Leste ho Santase bele Asina iha Dili no laos iha Santa se paktu uniku  nebe hatudu momos dala ida tan atensaun Santo Padre nian ba Povu Timor Leste nia Domin nebe sei haluha no sei lalakon. Informasaun kompletu iha STL jornal no STL Web, edisaun Tersa (18/8/2015). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Deputadu Jose da Silva Fila Hikas Ba Aman Maromak Kadunan Santo

$
0
0

DILI - Membru Parlamentu Nasional (PN) husi bankada CNRT deputadu Jose da Silva, fila hikas ba aman maromak nia kadunan santo, iha ospital Jakarta.

Vise Sekertariu Jeral Partidu CNRT, Duarte Nunes hatete, Semana liu ba sira ba halo vizita ba Indonesia, husi partidu nee sira nain 4 maka ba deputadu Pedro da Costa, deputadu Ancelmo, deputada Albina Marsal, neebe horkalan Albina mak fo hatene dehan sira akompania ba to ospital lakonsege salva, tamba sira too ospital tarde, neebe lakonsege salva.

Situasaun maka nee horkalan fo hatene kedas ba ita nia Presidente Parlamentu, Presidente Parlamentu Nasional kolia kedas ho Primeiru Ministru, neebe organija tia Embaixada ba to kedas iha neeba, sira trata hotu tia ona orsida lokraik husi Jakarta mai Bali, planu nee aban mak to iha nee,” dehan deputadu Duarte Nunes ba STL, iha Sede Partidu CNRT, Dili, Segunda (17/08/2015).

Iha parte seluk membru PN husi bankada FRETILIN, deputadu Eladio Faculto hatete, hanesan membru PN nia triste, veteranus ida hanesan aman ba familia boot neebe ohin loron sira enlutada senti moris iha tristeza nia laran.

Deputadu Jose da Silva Mate iha ospital Jakarta-Indonesia, tamba hetan moras ataka fuan, I nia mate bainhira komisaun E Parlamentu Nasional ho Vise Ministru Telekomunikasaun e Transporta Inacio Moreira ba hare servisu iha Jakarta. Informasaun kompletu iha STL jornal no STL Web, edisaun Tersa (18/8/2015). Carme Ximenes/Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Nicolao Mate, Xanana Hatutan Funu, Alkatiri: “Foin Sae Tenke Banati Tuir Jerasaun Tuan”

$
0
0

AILEU – Falintil barak mak mate iha funu nia laran hodi liberta rai ida nee tanba nee iha Failintil barak mak mate inklui Komandante Falintil Nicolao Loobato, depois Nicolao mate, Xanana Gusmao inklui sira seluk kontinua hatutan funu too ukun rasik an.

Deklarasaun nee fo sai hosi Fundador Falintil, Mari Alkatiri, liu hosi deskursu wainhira partisipa iha serimonia komemorasaun loron Falintil ba tinan 40, neebe mak halao iha Municipiu Aileu Segunda (17/08).

Failintil sira luta iha tinan 24 nia laran atu hetan Vitoria tanba Nicolao Lobato mos mate maibe luta la para maske baje de apoiu rahun no 90% lideransa komite sentral nian mate no ema kaptura maibe funu la hotu tanba iha tempo neeba iha membru komite sentral sobrevinentu baje ida iha foho hanesan ida mak Xanana Gusmao, rua Mauhunu no tolu Sahe reorganija fali luta nee tanba nee ita bele dehan heroi ida mate seluk okupa fali nia fatin,” hatete Alkatiri.

Fundador Falintil nee mos hatutan tan katak Falintil barak mak fo an ba mate atu liberta nasaun no povu ida nee tanba nee, husu ba jerasaun foin sae sira atu banati tuir saida mak jerasaun tuan sira halo ona ba nasaun ida nee hodi luta tan dala ida liu-liu ba dezenvolvimentu hodi hasai povu hosi kiak no mukit nia laran atu bele hetan moris diak.

Iha Fatin hanesan Eis Falentil Rogero Tiago Lobato hateten iha dia 20 Agostu ida nee loron neebe mak inportante, tanba iha momentu neeba forsa Timor oan sira nee iha injersisiu portgues atu kontrola Kapital timor nian neebe mak sai hanesan sentru politiku timor nian. Informasaun kompletu iha STL jornal no STL Web, edisaun Tersa (18/8/2015). Thomas Sanches/Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

Bangladesh: Condenados responsáveis por xarope adulterado que matou crianças

$
0
0

Um tribunal no Bangladesh condenou hoje a 10 anos de prisão seis responsáveis de uma empresa farmacêutica que desenvolveu um xarope de paracetamol tóxico que matou, segundo fontes médicas, centenas de crianças na década de 1990.

Entre os acusados está Shahjahan Sarker, o diretor da então farmacêutica BCI Bangladesh, empresa que foi entretanto encerrada, e outros cinco diretores e gerentes da companhia.

"Receberam a punição por terem adulterado um xarope de paracetamol usado por bebés", afirmou o procurador do Ministério Público, Nadim Miah, em declarações à agência francesa AFP, sobre a deliberação do tribunal de Daca.

Apenas Shahjahan Sarker será enviado para a prisão, uma vez que os restantes réus do processo estão em fuga desde 2009, altura em que foram formalmente acusados de adulterar o medicamento com dietilenoglicol (Diethylene Glycol), frequentemente usado na indústria de artigos de pele.

O solvente tóxico foi usado como uma alternativa ao propilenoglicol (Propylene Glycol), um composto químico seguro e 10 vezes mais caro.

Após a administração do xarope, as crianças começavam a manifestar sintomas de insuficiência renal.

Os primeiros casos de utilização deste produto tóxico foram divulgados na década de 1990. Na altura, a comunidade médica local denunciou a morte de centenas de crianças, forçando a uma maior fiscalização governamental da indústria farmacêutica.

Mas, em 2009, foram registadas novas mortes infantis e o componente tóxico foi novamente detetado num xarope de paracetamol.

Cinco empresas farmacêuticas foram inicialmente implicadas neste escândalo.

Três funcionários de outra farmacêutica, Adflame Pharmaceutical, foram condenados a penas de prisão em 2014. O processo judicial relacionado com os responsáveis da BCI Bangladesh arrastou-se durante vários anos.

Segundo o nefrologista pediatra local, Mohammed Hanif, a adulteração de medicamentos infantis com este componente tóxico poderá ter começado na década de 1980.

Em declarações à AFP, o nefrologista afirmou que os hospitais no Bangladesh começaram a receber casos de crianças com insuficiência renal em finais de 1982. Mas, de acordo com o especialista, foram precisos 10 anos para estabelecer a ligação entre as mortes destas crianças e a utilização indevida de dietilenoglicol.

Num artigo publicado no reconhecido British Medical Journal, Mohammed Hanif chegou a denunciar a possibilidade do componente tóxico ter matado vários milhares de crianças no Bangladesh.

Noticias Ao Minuto com Lusa

Ataque que fez 27 mortos em Banguecoque visou prejudicar turismo

$
0
0

O atentado à bomba que hoje matou pelo menos 27 pessoas em Banguecoque visava "atingir estrangeiros e prejudicar a economia e o turismo", afirmou o ministro da Defesa tailandês, Prawit Wongsuwong.

"Foi uma bomba de TNT, as pessoas que o fizeram queriam atingir estrangeiros e prejudicar o turismo e a economia", disse o ministro.

Pelo menos 27 pessoas morreram no ataque, segundo um novo balanço da polícia.

Um primeiro balanço dava conta de 10 mortos.

A bomba explodiu no interior de um templo no centro de Banguecoque.

Partes de corpos, vidros partidos e destroços de motas encontravam-se espalhados pela rua após a explosão, ocorrida às 19:00 horas locais (12:00 horas de Lisboa) no Templo de Erawan, no bairro de Chidlom da capital tailandesa.

"Posso confirmar que foi uma bomba, mas ainda não posso dizer de que tipo, estamos a confirmar", declarou à agência France Presse o porta-voz da polícia tailandesa, Prawut Thavornsiri.

O templo de Erawan, dedicado à divindade hindu Brahma, é bastante popular, sendo inclusivamente visitado por milhares de devotos budistas diariamente.

O edifício situa-se na principal rua da zona comercial da cidade, e é rodeado por três centros comerciais de grandes dimensões, além de hotéis de cadeias ocidentais.

Notícias Ao Minuto com Lusa

Trigana Air: Organização alerta que companhia estava em "lista negra" da UE

$
0
0

A Federação Internacional de Vítimas de Acidentes Aéreos e Famílias (FIVAAF) enviou hoje condolências aos familiares das vítimas do acidente aéreo na Indonésia e alertou que a UE tem a transportadora numa "lista negra" desde 2007.

A federação advertiu que a Trigana Air, empresa do avião que se despenhou, no domingo, com 54 pessoas a bordo na província de Papua, "está proíbida de entrar em espaço aéreo europeu, por questões de segurança ou ambientais".

As autoridades de aviação civil indonésias devem averiguar as causas dos "14 acidentes graves desta companhia desde que começou a operar em 1991", acrescenta em comunicado.

A FIVAAF afirmou que vai pedir, através do seu representante na Organização Internacional de Aviação Civil, ao governo indonésio que apoie as famílias das vítimas "com dignidade e cuidado".

Dois aviões de reconhecimento detetaram hoje os destroços do aparelho, um modelo ATR 42 da Trigana Air, perto da catarata Oksop, na zona das montanhas de Bintang, cujo centro administrativo é Oksibil, segundo a agência Antara.

O avião perdeu contacto com a torre de controlo no domingo, 34 minutos depois de partir de Jayapura, capital da província de Papua, e dez minutos antes de chegar ao destino, Oksibil, no centro da ilha.

O avião transportava 44 adultos, cinco crianças e cinco membros da tripulação, num voo de 45 minutos.

Notícias Ao Minuto com Lusa

Kareta PM no Edifísiu Polísia Rahun iha Laga, L7 Rejeita

$
0
0

Kareta Polísia Militár (PM) nian rua inklui kareta Komandante Polísia Eskuadra Laga hetan tuda iha Postu Administrativu Laga Vila, Munisíspiu Baucau, Domingu (16/08/2015) tuku 19:15 Otl. Kareta tolu ne’e hetan tuda bainhira akompaña mate isin eis gerileiru Mauk Moruk ho nia membru na’in tolu. Maske nune’e, la rezulta ema ruma kanek.

Tuir informasaun ne’ebé fó sai hosi Komandante Polísia Eskuadra Laga, Duarte Belo Ximenes ba Jornál Matadalan via telefone iha Domingu kalan tuku 21:00 katak sira deskonfia asaun tuda ne’e mai hosi joven balun ne’ebé akompaña eis gerileiru ne’e nia mate isin.

“Iha Suku Tequinomata, ema balun ne’ebé akompaña mate isin ne’e sai provokatór ba situasaun ida ne’e depois hakilar no sira tuda uluk ha’u. Ha’u senti ladun kontenti tanba ha’u bolu nia (oknum) dala hira maibé nia la interese no sira halai ba mai tuda ha’u,” nia haktuir.

Nia informa katak nia la hetan kanek maibé sira tuda kareta ninia odamatan no espellu liman loos nian rahun hotu. Tanba ida ne’e, nia konsege salva án hodi lori kareta halai tama iha Polísia Eskuadra laran. Iha biban ne’e, Duarte informa katak tuda mós kareta PM nian rua rahun hotu.

“Polísia Militár ne’e ohin akompaña mate isin hosi Díli. Teki-teki to’o iha Laga, hetan akontese ida hanesan ne’e,” nia dehan.

Nia hatutan katak nia simu órden hosi komandu, tan ne’e polísia tantu forsa miliár destaka fila fali mai iha Polísia Eskuadra Laga no iha Baucau Vila hodi akompaña situasaun. Maibé, Belo hatete, oras ne’e, situasaun la’o di’ak hela.

“Ha’u simu órden hosi ha’u nia komandu hodi retira seguransa hosi mate uma para labele hamosu fali problema seluk,” nia tenik.

Belo esklarese, iha akontesementu ne’e mós konsege harahun janela no odamatan Polísia Eskuadra Laga. Komandante Polísia Laga informa katak sira labele responde asaun ne’e tanba iha hela situasaun ida ne’ebé lori eis komandante FALINTIL ninia isin mate.

“Tanba saida maka ha’u nia primu João bele halo hanesan ne’e. Kuandu nia la satisfeitu ho situasaun ne’ebé maka iha (komandante Mauk nia mate), ita tenki tuir lei ka prosesu. Ha’u konsidera katak nia (João) sai provokatór. Nia maka organiza ninia maluk sira ne’e la’o ain hosi Tequinomata mai to’o iha Laga Vila hodi rezulta akontesementu ne’e,” Duarte haklaken.

Nia sei hato’o relatóriu ba Komandante Polísia Nasionál Timor-Leste hodi haree ba provokatór situasaun iha Laga.

Kona-ba Polísia Militár, Komandante Duarte informa katak Komandu Jerál F-FDTL fó ona órden ba membru Polísia Militár ne’ebé akompaña mate isin atu destaka hikas fali ba iha Baucau Vila.

Entretantu, Eis Komandante Gerileiru, Cornélio Gama “L7” ba Jornál Matadalan via telefone iha tuku 19:50 Otl rejeita joven sira ne’ebé akompaña mate isin tuda polísia no polísia militár. Nia dehan katak laiha akontesementu tuda polísia no polísia militár iha Laga inklui estraga Polísia Eskuadra Laga nia edifísiu.

“Buat ida rumoris ne’e maka atu estraga situasaun. Buat ida la akontese iha Laga. Purtantu, ne’e lia bosok ida,” L7 informa.

Tuir informasaun ne’ebé Matadalan simu hosi fonte kredível iha Laga katak Postu Administrasaun Laga mós hetan tuda hosi ema balun. Bainhira konfirma assuntu ne’e ba Administradór Postu Administrativu Laga, Francisco C. Belo, Domingu kalan, nia hatán katak momentu problema ne’e akontese nia iha ona ninia uma. Tanba ne’e, nia la hatene saida-saida maka rahun. Oras ne’e, nia ho nia família evuka tiha ona ba fatin seguru.

Entretantu, Komandante Polísia Eskuadra Laga hatán, nia simu informasaun katak edifísiu Postu Administrasaun Laga ne’e rahun duni maibé nia rasik seidauk haree ho matan.

Hosi Tutugua, fatin ne’ebé mate isin hatoba ba ka rezidénsia komandante L7, fonte kredível ida ba Matadalan haktuir katak  ema balun mós tuda fatuk dala tolu ba uma ne’ebé mate isin hatoba ba. Nia dehan katak ema deskoñesidu ne’e halai lakon ona no sira buka tuir mós la hetan sira nia paradeiru.

Mate isin komandante Mauk Moruk to’o iha Tutugua iha tuku 19:47 Otl. Tuir loloos to’o sedu maibé demora tuir dalan tanba família no kompatriota sira kari aifunan ba mate isin no fó sira nia orasaun ka minutu ida silénsiu.

Relasiona ho akontesementu iha Laga, Komandante Polísia Munisípiu Baucau, Superintendenti Justino Meneses bainhira Matadalan konfirma via telefone iha Domingu kalan tuku 19:30 Otl, maibé nia lakohi fó komentáriu no taka ninia telefone emidiatamente. (Ekipa Matadalan)

Matadalan

L7: “Lalika Vota ba Sira iha 2017”

$
0
0

Eis Komandante Gerileiru, Cornélio Gama “L7” husu ba populasaun sira atu iha tinan 2017 lalika vota ba nai ulun sira ne’ebé maka halo violasaun direitus umanus iha Timor-Leste.

“Lalika vota ba sira. Tanba sira oho povu no sira nia parseiru rasik. Mauk Moruk hanesan Xanana, Lere, Taur no Lu-Olo nia parseiru,” L7 informa ba jornalista sira liu-hosi konferénsia ba imprensa iha Metiaut, Díli, Domingu (16/08/2015), molok lori Mauk Moruk ho nia membru nia isin mate ba Postu Administrativu Laga, Munisípiu Baucau.

Nia realsa katak labele lori povu nia oan hanesan membru FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste ( F-FDTL) no Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) hodi soran ba nia maun veteranu sira seluk. Sé soran, nia dehan, ita nia ulun sei halai.

L7 la satisfas ho osan miloins 2 ne’ebé estadu gasta. Nia dehan katak lori osan povu nian hodi oho fali povu rasik. Nia husu tenki muda sistema ukun tanba ukun la loos.

Iha biban ne’e, Eis Komandante Rejiaun 3 esklarese katak Dr. José Ramos Horta hanesan premiadu Nobel da Páz de’it la konsege ukun no rezolve problema iha nasaun laran, sé tan maka atu ukun nasaun. (Anibal)

Matadalan

Joven 4 Autór ba Akontesementu Domingu Kalan iha Laga

$
0
0

Komandante Polísia Eskuadra Laga, Duarte Ximenes Belo hatete katak iha Segunda (17/08/2015) dader, veteranu Andre Belo “L4” mai hasoru ona nia iha edifísiu Polísia Eskuadra Laga kona-ba akontesementu iha Domingu kalan. Nia haktuir, L4 rekoñese katak joven balun ne’ebé akompaña mate isin eis Gerileiru Mauk Moruk maka halo provokasoens.

“Sira na’in haat (4) ne’e ida maka ita nia aman Cornélio Gama “L7” nia oan rasik. Tanba ida ne’e maka ha’u konfirma ona ba Komandu Polísia Munisípiu Baucau. Depois de hakoi eis Komandante Mauk Moruk nia isin mate, ami sei bolu sira na’in haat ne’e para bele submete ba prosesu investigasaun,” Duarte dehan ba Jornál Matadalan via telefone, Segunda (17/08) tuku 22:00 Otl.

Nia klarifika katak Task Force, Polísia Tránzitu no Polísia Militár halo passarevista iha Suku Mulia (área Laga) la’os atu impende família matebian viajen ba Baucau Vila ka Díli maibé halo identifikasaun ba autór balun ne’ebé maka iha Domingu (16/08) kalan estraga kareta Komandante  Polísia Eskuadra Laga, edifísiu Polísia Eskuadra no kareta Polísia Militár nian rua.

“Dehan katak proibi ema sira ne’ebé akompaña mate isin labele ba Díli ne’e ha’u senti la’os hanesan ne’e,” Komandante Polísia Laga haktuir hodi responde informasaun ne’ebé sírkula iha públiku katak Polísia no Polísia Militár impede família matebian Mauk Moruk labele ba Díli tanba relasiona ho akontesementu iha Domingu kalan.

Duarte afirma katak passarevista ne’e retira ona tanba identifika ona autór sira ne’ebé maka halo problema iha Domingu kalan. Tuir nia katak autór hirak ne’e sei submete ba kazu krime tanba estraga sasán estadu ka instalasaun estadu.

Komandante Polísia Eskuadra haklaken katak situasaun iha Postu Administrativu Laga, Munisípiu Baucau, iha Segunda ne’e la’o kontroladu hela. Nia aviza ba joven sira atu túr hakmatek tanba bainhira halo problema polísia sei atua tuir lei no órden. (Ekipa Matadalan)

Matadalan

PNTL Esquadra Alas Falta Ekipamentus

$
0
0
Reportajen: Augosto da Costa

ALAS - Polísia Nasíonal Timor-Leste (PNTL) Esquadra Postu Administrativu Alas, Munisípiu Manufahi to’o agora sei falta ekipamentus, nune’e difikulta tebes serbisu. Ekipamentus hanesan transporte Kareta, Motorizada, Radio kontaktu laiha nune’e, susar sira atu halo kontrolu ba area ne’ebé mak iha Postu Alas. Tanba area Postu Alas luan teb-tebes porvolta 46,69 kilo metru nune’e difikulta tebes atu halo kontrolu Suku no Aldeia ne’ebé mak iha Postu Alas. Hateten Komandante PNTL Esquadra Postu Administrativu Alas Francisco L. Alberto ba STL iha Centru Komunitariu Besus Alas, Sesta (14/8/2015).

Francisco, esplika liutan katak tuir los Komandu la fó autoriza ami atu fo informasaun maibé ita boot sira to’o ona mai haree rasik, tanba area Postu Alas luan 46,69 kilo metru. Komandante PNTL Postu Alas ne’e salenta liutan katak prekupasaun hirak ne’e sira hato’o dala barak ona, tanba foin dadauk Parlamentu Nasional (PN) Komisaun F no Komisaun E mai to’o ne’e sira informa tiha ona maibé situasaun mak hanesan ne’e. Nia salenta liutan katak ba oin prezisa Komandu Jeral ou Ministeriu Interior fó importansia, tanba sira nia area ne’e luan tebe-tebes ne’e duni duni susar ba sira atu halo kontrola ba Suku no Aldeia ne’ebé mak iha Suku lima (5), Postu Administrativu Alas.

Antes ne’e, tuir Membru Parlamentu Nasional, Komisaun F Leonel Marçal katak, PNTL iha Postu Administrativu Alas laiha ekipamentus, hanesan transporte kareta, motorizada, radio komunikasaun no hela fatin laiha, ida ne’e impedementu bo’ot ba polísia sira atu hala’o sira nia knar ho diak.

Prekupasaun hirak ne’e Membru PN ne’e husu ba Sekretariu Estadu Asuntu Parlamentar Teresinha Maria Viegas atu hato’o ba Komandu Jeral no Ministeriu Interior oinsa atu fó importansia ba preokupasaun ne’e. Tanba tinan-tinan PN aprova orsamentu aloka ba PNTL, maibé to’o agora ekipamentus ba PNTL laiha.

Nune’e mós Membru PN Komisaun B Adriano João hateten, ba fatin PNTL sira nia preokupasaun hanesan sira nia falta ekipamentus transporte, radio komunikasaun. Ida ne’e, ba oin perzisa Komandu Jerál PNTL no Ministeriu Interior fó atensaun, tanba PNTL sira ne’e siguransa nasaun RDTL nian.    

Suara Timor Lorosae, loron Tersa, 18 Agostu 2015 – Foto: Logo PNTL

Organizasaun alerta katak kompañia ne’e tama iha “lista metan” UE nian

$
0
0

Federasaun Internasionál hosi Vítima Asidente Aéreo no Família (FIVAAF) ohin hato’o sentidu kondolénsia ba família vítima hosi asidente aviaun Indonézia nian ne’ebé monu no halo alerta katak tama ona iha “lista metan” UE desde 2007.

Federasaun ne’e haktuir katak Trigana Air, empreza hosi aviaun ne’ebé monu iha provínsia Papua, domingu foin daudaun hamutuk ho ema 54, “bandu atu tama iha aéreo europeu nian, tanba kestaun seguransa ka ambientál”.

Autoridade aviasaun sivil indonézia tenke buka hatene kauza hosi “asidete grave 14 hosi kompañia ne’e desde hahú halo operasaun iha 1991”, hatutan iha komunikadu.

FIVAAF dehan katak sei husu liu hosi sira-ninia reprezentante iha Organizasaun Aviasaun Sivil, ba Governu Indonézia atu apoia família vítima “ho dignidade no kuidadu”.

Aviaun rekoñesimentu rua ohin deteta ona destrosu hosi aparellu, modelu ATR 42 hosi Trigana Air, besik katarata Oksop, zona foho Bintang nian ne’ebé ho sentru administrativu maka Oksibil, fó sai ajénsia Antara.

Aviaun ne’e lakon kontaktu ho torre kontrolu iha domingu, minutu 34 hafoin sai hosi Jayapura, kapitál Papua no minutu sanulu molok to’o iha Oksibili, sentru illa refere.

Aviaun ne’e tula ema 44, labarik lima no membru tripulasaun lima, iha voo ho minutu 45.

SAPO TL ho Lusa 

Ema sira ne’ebé sa’e tuir aviaun indonézia no ne’ebé monu iha findesemana ne’e laiha ida maka moris

$
0
0

Hetan ona mate-isin hosi ema 54 ne’ebé sa’e tuir aviaun indonézia Trigana Air, ne’ebé monu iha provínsia Papua, findesemana ne’e. 

“Laiha ema ida maka moris. Hetan hotu ona mate-isin hosi ema 54 ne’e”, dehan portavós hosi Ministériu Transporte, J.A Barrata, ba AFP.

Aviaun ne’e lakon kontaktu ho torre kontrolu iha domingu, minutu 34 hafoin sai hosi Jayapura, kapitál Papua no minutu sanulu molok to’o iha Oksibili, sentru illa refere.

Aviaun ne’e tula ema 44, labarik lima no membru tripulasaun lima, iha voo ne’ebé tuir lolos ho de’it minutu 45 no atu nune’e bele tuun iha tuku 15:00 oras lokál.

Trigana Air hanesan kompañia kiik ne’ebé kria iha tinan 1991, hodi hala’o voo doméstiku ba iha fatin 40 ne’ebé besik iha Indonézia-laran.

Sempre uza aviaun kiik hodi tulaema ba iha zona foho Papua nian no iha tinan ikus ne’e akontese beibeik asidente tamba tempu ladi’ak.

SAPO TL ho Lusa 

Koreia Sul ho EUA hahú hala’o ezersísiu militár maski hetan ameasa hosi Pyongyang

$
0
0

Tropa sul-koreana ho norte-amerikana rihun resin maka ohin hahú hala’o ezersísiu militár atu nune’e bele hatan ba eskala bot hosi atake Koreia Norte, nasaun ne’ebé kondena ona ezersísiu konjuntu, no klasifika nu’udar “deklarasaun funu” ida.

Ezersísiu anuál 'Ulchi Freedom', ne’ebé Ministériu Defeza dehan sei ho durasaun to’o 28-agostu, maioritariamente simulada iha komputadór, maski nune’e envolve hosi soldadu sul-koranu 50.000 no hosi norte-maerikanu 3.000.

Hala’o ezersísiu ne’e hodi hatan ba invazaun ho eskala bot hosi Koreia Norte, maibé Seul ho Washinton hatutan katak iha natureza ne’ebé pramente defensiva.

SAPO TL ho Visão 

Bomba ne’ebé nakfera iha Bangkok hamate ema 19 no hakanek 120

$
0
0

Bomba ida ne’ebé nakfera iha santuáriu indu nian ida ida iha sentru Bangkok, Tailándia hamate ona ema 19 no ida ne’ebé kanek hamutuk 120, dehan polísia tailandeza ne’ebé iha inisiu fó sai katak ema 10 de’it maka mate. 

Hosi hirak ne’ebé mate, inklui mós tailandes-oan 10, xinés ida nomós Filipina-oan ida, esplika polísia. Atake ne’ebé akontese iha artéria importante hosi sentru sidade, hakanek ona ema 123.

Bomba ne’e nakfera iha tuku 18:30 oras lokál, bainhira santuáriu Erawan hetan vizita hosi turista nomós devotu sira.

Tuir portavós polísia, Prawut Thavornsiri, atake ne’e hala’o tanba iha razaun polítika hodi kria “konflitu” iha nasaun ne’ebé ukun hosi junta milit’ar nian ida durante fulan 15 ona.

Portavós governu nian ida dehan katak sei sedu liu atu buka hatene ema see maka apoia atake refere.

Desde maiu 2014, Tailándia ne’ebé governa hosi junta militár nian ida no ne’ebeé asumia ona poder hafoin fulan barak ninia laran akontese protestu maka’as kontra eis-governu eleitu.

Nasaun ne’e, monarkia ida, kontinua ho problema no fahe malu, durante dékada ida hafoin mosu turbulénsia polítika ne’ebé inklui mós golpe Estadu rua.

Eis-primeiru ministru ne’ebé manan iha eleisaun hothotu desde 2001 ho ninia família tenke ba dook, atu nune’e bele halai hosi represaun no ódio hosi elite tailandeza, inklui Bangkok.

SAPO TL ho Lusa 

PM gineoan demitidu hatete katak "la iha ema ida maka bele hapara vontade povu nian"

$
0
0

Primeiru-ministru demitidu Giné-Bisau nian, Domingos Simões Pereira, afirma iha komísiu populár apoiu ba nia Governu, ne’ebé hapara hosi Prezidente Repúblika, katak "la iha ema ida maka bele hapara vontade povu nian".

Ko’alia iha ema rihun nia oin, Domingos Simões Pereira hatete katak líder sira nasaun nian tenke rona povu ko’alia tanba poder iha povu nia liman.

"La iha ema ida bele hapara vontade povu nian. Poder pretense ba povu. Espresa vontade ne’e no ita iha obrigasaun atu tuir vontade povu nian", destaka dirijente gineoan, prezidente PAIGC nian.

Espresa iha krioulu molok ko’alia ba jornalista sira, Domingos Simões Pereira hatete katak " moldura umana" ne’ebé hamutuk iha Praça dos Heróis Nacionais, "maski iha udan okos" ne’e hanesan sinál  "konfiansa iha asaun Governu nian", maibé, demitidu.

"Obrigadu ba imi-nia apoiu. Imi-nia jestu ne’e bele selu de’itr ho dezenvolvimentu ne’ebé ha’u promote ba imi. La iha ema ida bele hapara ida ne’e", destaka Simões Pereira.

Dirijente barak hosi Partido Africano da Independência da Guiné e Cabo Verde (PAIGC) foti sa’e determinasaun katak ema "bele husik Praça dos Heróis Nacionais iha loron ne’ebé Prezidente (José Mário Vaz) fila ba kotuk ho nia desizaun".

"Ami  bele sai hosi ne’e no fila hodi hala’o ami-nia atividade iha loron ne’ebé Prezidente anunsia dekretu foun hodi konfirma Domingos Simões Pereira hanesan ami-nia lejítimu primeiru-ministru", tenik Botche Candé, antigu ministru Interiór.

Ho seguransa hosi polísia sanulu resin ne’ebé hein odamatan prinsipál atu tama ba Palásiu Prezidensiál, komísiu ne’e hala’o sein insidente ruma.

Hafoin dirijente sira PAIGC nian sai hosi palku, animasaun tuir fali ho atuasaun múziku gineoan.

Prezidente Repúblika, José Mário Vaz, hatun Governu ne’ebé lidera hosi Domingos Simões Pereira, maski iha apelu hosi rai-laran no liur atu nia la halo ida ne’e.

Ezekutivu hala’o funsaun iha tinan ida ona, hafoin PAIGC manán eleisaun ho maioria absoluta no simu mosaun konfiansa rua ne’ebé aprova ho unanimidade iha Parlamentu - aleinde hetan apoiu hosi komunidade internasionál.

Hafoin demisaun no iha termu Konstituisaun, Vaz husu ba PAIGC hanesan partidu manán-na’in iha eleisaun ikus atu hatudu ema ida ba primeiru-ministru no horisehik forsa polítika ne’e propoin hikas Simões Pereira.

SAPO TL ho Lusa
Viewing all 15889 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>