Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live

Testemunhas confirmam procedimentos de compra em caso de ex-ministras timorenses

$
0
0

Díli, 26 out (Lusa) - O julgamento de duas ex-ministras timorenses foi hoje retomado no Tribunal de Díli com a audição a três testemunhas da acusação que foram questionadas sobre os procedimentos da compra de camas para os hospitais timorenses, na génese do processo.

A ex-ministra das Finanças Emília Pires e a ex-vice-ministra da Saúde Madalena Hankam são coarguidas num processo que está a ser julgado desde o passado dia 05 de outubro e em que são acusadas da prática de crimes de participação económica em negócio e administração danosa.

Pires e Hankam são acusadas de alegadas irregularidades na compra de centenas de camas hospitalares em contratos adjudicados à empresa do marido da ex-ministra das Finanças, com um suposto conluio entre os três para a concretização do negócio, no valor de 800 mil dólares (cerca de 720 mil euros).

A tese da acusação questiona, por um lado, o alegado favorecimento na compra das camas e, ao mesmo tempo, a decisão de recorrer ao Fundo de Contingência - que deve ser usado em casos de urgência - para a operação.

De referir que a audiência de hoje contou na plateia com um observador internacional que, a pedido do Governo timorense está a acompanhar o processo, segundo confirmou à Lusa fonte do executivo timorense.

Trata-se do advogado português Alberto Costa que foi ministro da Administração Interna entre 1995 e 1997 (no primeiro Governo de António Guterres) e ministro da Justiça entre 2005 e 2009 (no primeiro Governo de José Sócrates).

Na sessão de hoje as três testemunhas ouvidas - ainda falta ouvir nove das 24 indicadas pelo Ministério Público - com uma das testemunhas chave, Rui Manuel Exposto, antigo administrador hospitalar do Hospital Nacional Guido Valadares (HNGV), a contradizer declarações anteriores.

Em causa estiveram várias questões do MP sobre um documento assinado por Rui Manuel Exposto em que este defende a necessidade de compra de 200 camas para o HNGV, dadas as carências que já se sentiam.

A acusação insistiu no facto do documento não referir, em nenhum ponto, o eventual cariz urgente do pedido, tendo Rui Exposto confirmado que a necessidade tinha já sido debatida várias vezes em reuniões periódicas e regulares de responsáveis da saúde timorenses.

Em declarações anteriores, perante o MP, Exposto não tinha confirmado a natureza urgente do pedido, facto questionado hoje pelas defesas das duas arguidas que o questionaram sobre se essa urgência existia de facto, mesmo não tendo sido referida no documento.

Para isso confrontaram a testemunha com informação que dava conta das carências existentes na altura, agravadas por um surte de dengue, com doentes a terem que partilhar camas e outros a terem que ficar no chão nos corredores.

A testemunha foi confrontada com documentos produzidos pelo sistema de informação do Ministério da Saúde, que confirma o pico de casos de dengue no início de 2012, muito superior ao período homólogo anterior.

Um segundo, relativo à atividade do HNGV entre 2007 e 2012, inclui um quadro que confirma que a taxa de ocupação das camas tinha, há muito, ultrapassado o ideal, chegando aos 97% em 2011 e ultrapassando os 106% em 2012.

Perante estas questões a testemunha acabou por concluir que a compra das camas era de facto urgente, com a unidade praticamente em colapso com uma taxa de ocupação muito acima do ideal que é de 85%, segundo o próprio Ministério da Saúde.

O julgamento procede na terça-feira antecipando-se, caso terminem os depoimentos das testemunhas da acusação, que a primeira testemunha da defesa - o ex-primeiro-ministro Xanana Gusmão - possa ser ouvido na quinta-feira.

ASP // EL

PN Ratifika Akordu Timor Leste Ho Santa Se

$
0
0

DILI - Parlamentu Nasional (PN) halo diskusaun I votasaun ba proposta resolusaun no 17/III (3a), retifikasaun akordu entre Republika de Timor Leste ho Santa Se.

Ministru Negosiu Estranjeiru Hernani Coelho hatete, nee prosesu normal neebe hatete iha lei, I buat sira hanesan so iha validade depois de ratetifikasaun husi Parlamentu Nasional.

Hau lori aktu nee de faktu mai aprezenta iha diskusaun ida ke intersante, tamba deputadu sira foti kestaun lubuk ida neebe iha relasaun ho edukasaun, relasaun ho patermoniu, relasaun ensinu relijiaun katolik iha eskola ninian no mos iha relasaun ho buat sel seluk neebe mak relasiona kazu kriminais inklui relasaun impostu,” dehan Hernani, ba jornalista sira hafoin remata ratefikasaun akordu Timor Leste ho Santa Se iha PN, Dili, Segunda (26/10/2015).

MNE Hernani hatete, diskusaun ida neebe produktivu iha opiniaun barak, mais iha final deputadu sira vota afavour ba aktu nee. Konkordata Timor ho igraja Katolika tuir MNE Hernani katak, desde igreja katoliku tama iha Timor, servisu ona ho igreja katoliku iha aspektu sosiais, kulturais, saude, dezemvolvimentu no seluk tan.

Iha fatin hanesan Presidente Komisaun B (PN) asuntu Estranjeiru, Defesa e Seguransa Nasionais, deputadu David Dias Ximenes hatete, igreja formadu ema sai Padres.

Nunee mos Vise Presidenti Parlamentu Nasional, Aderito Hugo da Costa hatete, kestaun nee tenke define klaru konaba kontinuasun obrigasaun Estadu atu hare papel igreja nian neebe boot iha tempu ukun rasik aan nee. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (27/10/2015). Carme Ximenes

Remata Vizita Suku 442, Taur Sei Lansa Livru-Puizia

$
0
0

AIASA - Prezidente Republika Taur Matan Ruak Promete sei lansa Livru no puzia durante ninia vizita ba iha suku-suku, hodi rai hela Lembransa durante ninia mandatu.

Asumi Kargu Prezidente Republika durante tinan Lima, Taur hatete livru neebe mak lansa atu rai hela ba presizidente foun tuir mai, hodi nune bele hatene servisu neebe mak halao wainhira asumi kargu h hanesan Prezidente.

Hau remata hotu Vizita suku 442, iha tinan oin hau sei lansa livru no mos Puizia neebe mak estudante sira halo simu hasoru hau no mos print sai foto hau nia vizita hodi taka iha suku hotu,” dehan Taur liu husi Dialogu ho Povu suku Aiasa, Postu Administrativu Bobonaro, Munisipiu Bobonaro.

Durante Dialogu Xefi suku Aiasa Adelino Mota hatete nia lori povu suku Aiasa agradese ba Prezidente Republika, tamba prezidente husik tempu hodi rona povu ninia prekupasaun neebe mak povu hasoru.

Iha fatin hanesan Komonidade suku Aiasa, Carlos da Costa reforma preokupasaun xefi suku nian katak, povu iha produtu hanesan kami, animal hanesan karau, fahi, no animal seluk tan, maibe oras nee laiha fan mos folin laiha. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (27/10/2015). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Hetan Salsinha, Taur Hapara Viazen Kuaze Menutu 20

$
0
0

ERMERA - Prezidente Republika Taur Matan Ruak hapara nia Viazen Kuaze minute 20 iha Postu Administrativu Atsabe, Munisipiu Ermera tamba hetan Eis Maijor Gastao Salsinha hamrik iha dalan ninian.

Prezidente Republika Taur Matan Ruak hetan Salsinha hafoin prezidente inagura Monumentu Deputadu Mateus de Jesus no gruta dala rua Nossa Senhora Korasaun Imaculada de Maria iha Suku Colimao.

Taur hatete remata inagurasan lia nian sira iha atsabe simu prezidente iha fronteira entre Atsabe no Bobonaro nune mos iha dalan hatan Eis Maijor Salsinha hodi husu ninia kondisaun.

lia nain rua iha Atsabe simu hau iha fronteira entre Atsabe no bobonaro liu mai hau hetan imi nia oan  salsinha nune hau husu Salsihna o (salsinha red) Sei herus ga, Salsinha dehan hau la hirus maun,” dehan Taur liu husi Dialogu iha suku Obulo, Sabadu (24/10/2015).

Taur hatete Buat ida halibur malu boot liu ida hafahe malu, tamba fahe malu nee lalais maibe atu halibur malu nee susar tebes tamba timor oan tenki fiar malu hodi mahetin paz no estabilidade iha rai laran.

Iha fatin katak Komandante Polisia Nasonal Timor Leste, Superintendente Eugenio Pereira katak Pontensial ba iha ameasa komonidade neebe hela iha fronteira Indikasaun movimentu Komonidade Ilegais neebe hakat liu fronteira. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (27/10/2015). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

BNN Detekta Droga Kilo 200 Iha TL

$
0
0

DILI - Autoridade Indonesia liu husi Badan Narkotika Nasional (BNN) detekta katak, Timor Leste sai fatin transaksaun Droga, tanba oras nee Droga kilograma 200 iha Timor Leste, atu tranjitu ba Indonesia.

Deputadu Bankada FRETILIN, Eladio Faculto foti kestaun nee bainhira halo enkontru ho autoridade Indonesia iha Kupaun foin lalais. Eladio dehan, autoridade Indonesia konsidera TL nudar risku tanba nudar fatin ba transakasaun Droga.

Badan Narkotika Nasional (Indonesia) hatete katak Timor Leste sai hanesan lampu merah ba droga, liuliu tranjitu (droga), hare ba moris no ekonomia sai perigu tranjitu iha ita nia pais, tanba Indonesia mos sai hanesan konsumidores (droga) boot iha Azia, sira (Indonesia) tau perigu ona ba Timor hanesan fatin tranjitu ba droga,” dehan deputadu Eladio, liu husi sesaun plenarai, Segunda (26/10/2015).

Tan nee, Eladio dehan, TL tenki hola atensaun boot hodi kria kondisoens hodi tau aparellu iha fatin sira neebe entrada ba pasageirus sira hanesan Aero, terestre nomos liu husi maritíma para bele evita ba tranzitu droga nian.

Iha fatin hanesan Presidenti bankada CNRT, deputadu Natalino dos Santos hatete, hare iha fronteira laiha material para atu detekta sasan sira nee, kuandu ema lori sasan hanesan kareta bobot mai sobu deit mos laiha buat ida atu detekta. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (27/10/2015). Carme Ximenes

Suara Timor Lorosae

Kazu Emilia, Kontratu Uluk Foin Hare Ekipamentus

$
0
0

DILI - Macs Metal Craft (MMC) uniku kompania neebe laiha kompetisaun ho kompania seluk hodi kaer projetu sosa kama ba hospital. Kontratu nee halao uluk hafoin MS hare ekipamentus.

Julgamentu ba dala hitu nee tribunal kontinua rona Sasin Avelino Afonso Brites neebe agora dadauk servisu iha departementu medicu Ministeriu Saude hahu 2012 too agora. Iha 2009 too 2011 nia hanesan xefi departementu aprovizionamentu MS nian, no iha 2012 hanesan xefi jestaun ekipamentus saude iha MS.

Ba tribunal nia deklara katak, nia iha konesementu kona ba projetu sosa kama nee. Neebe momentu neeba iha duni proposta atu hola kama ba hospital. Neebe nia mak halo dokumentus kotasaun ka brosur tender nian, tanba desizaun husi arguida Madalena. Desizaun ba proposta nee mai husi vice ministra Madalena Hanjam no arguida rasik mak asina hodi hatoo ba ministru no hetan aprovasaun husi primeiru ministru Xanana Gusmao.

Ami simu orientasaun husi desizaun vice ministra hodi halao deit, ami laiha kompetensia ba prosesu nee. Proposta nee mai husi assessor internasional ida naran Brush Norseon neebe mak lori hela dokumentus kotasaun ka brosur kompania nian mai iha ho nia folin kedas. Simu tiha brosur neemak hau prepara dokumentus tenderizasaun nian,”dehan nia iha tribunal, Segunda (26/10/2015).

Sasin nee salienta katak, projetu nee laliu husi prosesu CAMS nian, maibe tuir prosesu tenderizasaun projetu hotu tenke liu husi prosesu CAMS neebe mak ministru forma ona iha 2011 neeba. Tuir lolos prosesu nee ba uluk iha CAMS depois mak ba iha aprovizionamentu mak foin bele aprova. Maibe prosesu nee direita husi vice ministra deit.

Projetu sosa kama nee primeiru kontratu iha 2011, maibe kona ba data mak nia la lembra ona. Maibe halo iha 2011 nia laran. No distribuisaun kama ba hospital hahu iha 2012, iha kama hamutuk 42 mak ba iha HNGV, Maliana 8, Maubessi 8. Distribuisaun kama ba etapa primeiru nee nia mak asina, kama total 80. Maibe tuir relatorio CAC nian kama sira neebe haruka ba iha hospital referensia laos tuir numeru neebe iha maibe menus liu fali. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (27/10/2015). Domingas Gomes/Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

PM timoroan hatete katak seguransa no estabildiade hanesan importante hodi hetan investimentu

$
0
0

Primeiru-ministru timoroan, Rui Maria de Araújo, konsidera katak seguransa ho estabilidade hanesan importante hodi hetan investimentu estranjeiru nebe, iha fatin seluk, hanesan fundamentál ba dezenvolvimentu sustentável.

"Ita tenki fó kondisaun sira nebe reprezenta liu seguransa no ladún iha risku ba ita hotu, inklui ba investidór sira, hodi nune'e ita bele atrai investimentu no nune'e diversifika ita nia ekonomia", nia hatete iha Díli.

Rui Araújo hatete bainhira loke reuniaun ba dala IV hosi ministru sira Administrasaun Interna no Interiór hosi Komunidade Nasaun sira Lian Portugés nian (CPLP) nebe hala'o ohin iha Díli, ho delegasaun sira hosi Estadu membru sira, no nia destaka ona nesesidade ba dalan sira no rekursu sira ba área ne'e iha Timor-Leste.

"Importante tebes hodi hetan no mantén seguransa no estabilidade. Nune'e, ita presiza tanba meiu no rekursu humanu hodi akompaña dezenvolvimentu hosi ita nia sosiedade no ita nia nasaun", nia hatete.

"Ita presiza área seguransa ida nebe kredivel no atu ema hotu hatudu konfiansa. Hanesan fundamentál iha sistema seguransa ida nebe forta, nebe garanti no proteje direitu sira sidadaun nian no iha tempu hanesan permiti dezenvolvimentu sustentável ida", nia hatutan.

Xefe hosi Governu timoroan nian fó hanoin katak seguransa inklui seguransa ba sidadaun sira no ba nasaun, ho kombate ba hahalok ilegál sira no kriminalidade ekonómiku nebe "kontribui ba estabilidade polítiku, ekonómiku no ba populasaun sira".

"Ko'alia kona-bá seguransa, fahe ita nia esperiénsia sira, ida-idak ho nia espesialidade, reflete hamutuk kona-bá dezafiu oioin nebe ita hasoru no nebe lori ita ba sosiedade prósperu ida no dezenvolvidu la'ós de'it oportuno maibé mós importante", nia hatete.

Nune'e, nia insisti iha nesesidade hodi hametin koperasaun luzófonu iha área sira ne'e, liuliu, iha prevensaun no polisiamentu hosi proximidade, protesaun ba natureza no ambiente, jestaun ba krizi sira, investigasaun kriminál no fluksu migratóriu sira, no asuntu sira seluk.

Iha kazu Timor-Leste nian, nia destaka ona susesu hosi programa oioin iha tinan sira ikus ne'e, enaltese apoiu hosi Portugal, liuliu hosi GNR nebe halo parte iha fortalesimentu polísia timoroan nian.

"Ne'e hanesan dezafiu boot ida ba ami nia joven Estadu, dezafiu nebe ami simu ho responsabilidade maibé ida nebe la akontese lalais", nia hatutan.

Nasaun hotu-hotu, la inklui Portugal o Brazil (nebe haruka de'it sira nia embaixadór sira iha Díli) reprezentadu iha nível governamentál iha enkontru nebe akontese iha Díli.

Angola reprezenta hosi sekretáriu Estadu Interiór nian, Eugénio César Laborinho, Cabo VErde reprezenta hosi ministra Administrasaun Interna Marisa Morais no Guiné-Bissau reprezenta hosi sekretáriu Estadu hosi Orden Públiku, Luís Manuel Cabral.

Guiné Ekuatoriál, nebe halo nia estreia iha enkontru ida CPLP nian, reprezenta hosi ministru delegadu Interiór no Korporasaun Lokál sira, Marcelino Okomo, Mosambike reprezenta hosi visi-ministru Interiór, José dos Santos Coimbra, no São Tomé & Prínsipe reprezentadu hosi ministru Administrasaun Internu Arlindo Ramos.

Timor-Leste, nebe hanesan nasaun anfitriaun, reprezentadu hosi ministru Interiór, Longuinhos Monteiro.

Reuniaun hosi Administrasaun Internu hanesan reuniaun boot ida hosi CPLP, ho nasaun ida-idak reprezentadu hosi delegasaun haat (ministeriál, polísia, migrasaun sira, estranjeiru no fronteira sira no protesaun sivil), nebe sai hamutuk partisipante besik na'in 100.

Enkontru loron-segunda nian sei hakotu ho aprovasaun hosi deklarasaun Díli nian.

SAPO TL ho Lusa

Artur La Marka Audensia, Adia Desizaun Kazu Abuzu Poder

$
0
0

DILI - Tribunal Distritu Dili la konsege anunsia desizaun ba kazu abuzu poder no Frau Fiskal neebe involve arguidu Artur Nagarjo ho arguida Brigida da Silva.

Tribunal la konsege lee sai leitura akordaun iha horseik tuku 11:00 dader, tanba arguidu Artur da Luz Costa nudar nain ba kompania Naragjo la marka prezensa.

Audensia nee marka prezensa deit husi arguida Brigida da silva neebe akompania husi nia famila sira. Tuir lei bainhira iha desizaun akordun, importante arguidu sira tenke marka prezensa hodi rona kona ba faktus neebe tribunal hamonu ba sira hodi forma ba pena.

Ho ida nee tribunal adia hikas kazu nee ba loron 10 de Novembru tuku 10:00 dader otl. Tan nee tribunal husu ba ofisial justisa atu notifika arguidu atu marka prezensa iha data neebe determina ona.

Iha alegasaun final (29/10/2015) Ministeriu Publiku husu ba tribunal atu aplika pena efetivu tinan rua suspende ba tinan tolu. Tanba kazu abuzu poder no Frau Fiskal sobre la selu impostu ba estadu. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta, (28/10/2015). Domingas Gomes

Suara Timor Lorosae

Pozisaun TL La Hanesan Ho Australia, Hernani: “Ita Kontinua Halo Negosiasaun”

$
0
0

DILI – Too oras nee dadaun governu Australia kontinua ulun toos no taka dalan atu halo negosiasaun fronteira maritima ho governu Timor Leste.

Tuir Ministru Neosiu Estranjeiru no Koperasaun (MNEK), Hernani Coelho, ba jornalista sira iha Palacio Governu Tersa (26/10) depois remata reuniaun Konselho Ministru hateten posisaun TL la hanesan ho Australia.

Ita respeita sira (Asutralia) nia posisaun maibe ita nia posisaun seluk ida nee mak dehan katak ita persija halo negosiasaun ho Australiaagora se ita nia posisaun hanesan entaun ita la persija halo negosiasaun maibee nee normal tanba rai ida-ida iha ninia politika rasik hanesan Australia no ita TL mos iha posisaun ketak ida, tanba nee solusaun ida diak liu nee ita adere ba mekanismu internasional ida nee mak ita nia prinsipu” dehan Hernani.

Nia hatutan konaba kazu CMATS ors nee dadaun prosesu hela iha tribunal arbritrajen tanba rai hotu-hotu iha ninia direitu ba juridisaun iha lalehan, rai maran nomos tasi neebe mak hotu-hotu tenke kumpri tanba nee TL hanesan nasaun soberania ida persija mos iha ninia fronteira tanba nee oras nee dadaun TL kontinua atu halo diskusaun ho Australia konaba tasi Timor hanesan mos ho Indonesia.

Iha fatin ketak tuir Peskizador Organijasaun Non Governmental Lao Hamutuk, Juvinal Dias, antes nee mos hatete katak nia konsidera karakte governu Australianu nian hanesan kanten tanba lakohi atu halo negosiasun ho TL. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta, (28/10/2015). Thomas Sanches

Suara Timor Lorosae

Timor Oan Uja Pasaporte Rai Seluk Hodi Sai Asesor Internasional

$
0
0

DILI - Reprezentante povu iha Uma Fukun Parlamentu Nasional prokupa ho ema Timor oan neebe uja pasaporte rai seluk hodi sai Asesor Internasional iha rai laran.

Vise Presidente Parlamentu Nasional Adriano do Nascimento hatete, hanesan reprezentante povu preokupa tebes ho Timor oan sira neebe uja pasaporte estranjeiru hodi sai Asesor Internasional iha rai laran hanesan Ministeiru Finansas ho Ministeiru sira seluk.

Los duni ita iha Konstituisaun fo dalan ba ita para ita bele iha sidadania ruma, maibee laos ida nee hodi buka fali servisu iha Ministeiru Finansas ho Ministeiru lubun ida, Hau mak nee Governu ida neebe rekruta Timor oan ita koinese malu sa tan balu iha Timor nee durante funu mos iha Timor agora sai fali Internasional nee, nee ita bosok malu ona,” dehan Vise PN Adriano iha sesaun plenaria, Tersa (27/10/2015).

Hahalok hanesan nee tuir Vise PN Adriano katak konspirasaun, tamba Ministru neebe ke simu Timor oan nee hanesan estranjeiru, tan uja pasaporte Portugal ka Australia nian nee mak naran naok nee.

Iha fatin hanesan membru PN husi bankada FRETILIN, Manuel de Castro hatete, Asesor sira tenke hare ona tempu.

Nunee mos Vise bankada CNRT, Domingas da Silva alias Bilou-Mali hatete, koalia poupa osan, lacunas barak mosu desde iha Primeiru Governu Konstitusional too agora. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta, (28/10/2015). Carmen Ximenes

Suara Timor Lorosae

Komprimisiu Alkatiri Hafraku Povu Oecusse Nia Fiar

$
0
0

DILI - Komprimisiu Prezidente ZEEMS hafaraku povu Oecuse nia fiar, tamba povu sira neebe nia uma no plantasaun kona alargadu estrada Governu baku rahun hotu too ohin loron povu kontinua hela iha lona okos.

Lia hirak nee hatoo husi Observador Politika Agosto de Fatima Saha, ba STL, iha Liceu, Dili, Tersa (27/10/2015).

Ami triste koandu hare povu afetadu husi Oecusse nia hela iha lona okos, tamba Alkatiri promete ba povu afetadu sira katak povu sira neebe nia uman ka plantasaun kona alargadu Estrada, Aero portu no fontes, ami sei bakurahun no dudu sai hotu, maibe ami sei troka, uma troka uma sasan troka sasan, maibe la tau ba pratika too agora povu kontinua hela iha lonoa okos,” hateten Agosto.

Sira mos lamenta kuandu hare povu nia sasan estraga hotu, maibe konstrusaun sira neebe halao iha Oecusse lao neneik liu, nee hatudu katak governu gasta osan deit ba kostrusaun sira neebe halao iha Oecusse.

Iha parte seluk Diretur Ezekutivu Rede ba Rai Roberto Alexo da Cruz hateten prozetu neebe halao iha Oecusse nee laos ZEEMS nia, maibe nee preparasaun ba eventu 500 anus, maibe ba prozetu ZEEMS nee sei halao iha 2016. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta, (28/10/2015). Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

Kazu Emilia, Pagamentu Individual Laos MMC

$
0
0

DILI - Prosesu pagamentu ba kompania Max Metal Craft’s laos liu husi konta bankaria kompania nian maibe transfere fali ba konta individual arguida Emilia Pires nian.

Liu husi audensia julgamentu tribunal kontinua rona sasin Jose dos Reis Magno, neebe iha 2011 too2012 hanesan diretor planu no finansas iha Ministeriu Saude.

Iha nia deklarassaun katak, 2011 iha duni planu atu sosa kama ba hospital. Neebe osan nee mai husi fundu kontigensia, i kona ba fundu kontigensia nee kompetensia tomak husi vice ministr. Tanba planu nee laiha inkontru ho konselhu diretoral sira iha MS.

Kona ba valor orsamentu ba planu nee nia parte foin hatene depois hetan ona aprovasaun husi Primeiru Ministru. Kona ba proposta nee, vice ministra rasik mak halo. Osan rihun 300 resin dolar amerikanu mak uza sosa kama iha momentu neeba, maibe kona ba orsamentu global milaun 1,300 resin dolar amerikanu nia parte la hatene. Entaun kona ba osan restu husi milaun 1,300 resin nee uza ba saida nia parte haluha ona.

Iha prosesu nee nia mak halo CPV depois entrega ba iha Ministeriu Finansas hodi transfere osan nee ba iha konta bankaria kompania nian. Maibe iha kazu nee laos ba konta bankaria maibe ba fali konta individual neebe nain mak arguida Emilia. Nee akontese tanba sira baseia deit ba konta bankaria neebe mak tau iha kontratu laran. Tanba kompania la hatete dehan konta bankaria nee individual ou kompania nian.

Depois entrega tiha CPV nee ba iha MF, ami transfere osan nee ba iha konta bankaria neebe mak tau iha kontratu laran. Tanba ami baseia liu ba buat neebe tau iha kontratu laran,” tenik nia ba tribunal.

CPV neebe nia halo baseia ba lista, depois halo tiha nia haruka ba iha Ministeriu Finansas tanba bainhira halo CPV signifika osan mos prepara ka iha ona. Depois CPV nee nia entrega tiha, prosesu ba oin nia la involve ona.

Kona ba pagamentu nee baseia ba RIL neebe iha ona. Tuir prosesu normal bainhira atu halo pagamentu tenke rejistu patrimoniu estadu, invoice hodi junta ho kontratu mak foin halo pagamentu. Iha 2012 iha tan proposta ida ba Primeiru Ministru atu hola tan kama ba hospital, neebe proposta nee halo rasik husi vice ministra nebee nunka involve inkontru diretor sira. No CPV nia mak halo, maibe kona ba pagamentu halo dala hira nia parte laiha konesementu.  Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta, (28/10/2015). Domingas Gomes/ Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

Fulan setembru folin tuun 0,1% iha Timor-Leste, maibé iha tinan kotuk aumenta ba 0,5%

$
0
0

Presu iha Timor-Leste tuun hosi fulan agostu to’o setembru ho 0,1%, kontinua hanesan iha fulan kotuk, bainhira tuun ba 0,2%, maibé iha fulan setembru tinan kotuk aumenta ba 0,5%. 

Karik hasai presu abitasaun ne’ebé iha tinan kotuk tuun ba 0,3%, maka ninia inflasaun anuál aumenta maka’as ba 0,9%, tuir dadus ne’ebé fó sai ohin.

Tuir dadus hosi Diresaun Nasionál Estatístika Ministériu Finansa hatudu katak presu iha fulan setembru afeta hosi folin alimentasaun, abitasaun no transporte ne’ebé tuun ba 0,1%, maski nune’e komponente hosi kabás kompra nian kontinua estável.

Bazeia ba termu omólogu ninia aumenta maka’as ba iha edukasaun (presu aumenta ba 18,6%), tuir maka roupa no kalsadu (sapatu/sinelu), álkool ho tabaku (liu 4,4%).

Tuun maka’as liu maka ba iha área transporte (-6,7%) no abitasaun (-0,3%).

SAPO TL ho Lusa 

Testemuña sira fó konfirmasaun kona-ba prosedimentu sosa kama hosi eis-ministra na’in rua

$
0
0

Tribunál Dili, horisehik hala’o hikas julgamentu ba eis-ministra na’in rua, hodi rona sasin na’in tolu kona-ba prosedimentu sosa kama ba ospitál iha teritóriu Timór, tuir jéneze prosesu nian. 

Eis-ministra Finansa, Emília Pires ho eis-visi-ministra Saúde, Madalena Hanjam hanesan koarguida ba prosesu ne’ebé julga desde loron 5-outubru liu ba no hetan akuzasaun tanba halo krimi ba partisipasaun ekonómika negósiu no administrasaun danoza.

Pires ho Hanjam, hetan akuzasaun tanba deskunfia hamosu iregularidade durante prosesu sosa kama atus ida resin ba moras sira ho kontratu adjudikadu ba empreza hosi eis-ministra Finansa ninia laen, ho supostu entre sira-na’in tolu ho valór dolár rihun 800 (besik euros rihun 720).

Teze akuzasaun nian iha parte seluk husu mos kona-ba, karik iha favoresimentu ba sosa kama nomós desizaun ne’ebé foti relasiona ho Fundu Kontinjénsia – ne’ebé sei tenke uza ba kazu urjénsia – ba operasaun.

Kona-ba audiénsia ne’ebé hala’o horisehik konta mos ho observadór internasionál ida iha plateia tanba Governu maka husu atu akompaña prosesu refere, tuir fonte ezekutivu ida haktuir ba Lusa.

Nia maka advogadu portugés Alberto Costa ne’ebé uluk hanesan ministru Administrasaun Interna hosi tinan 1995 e 1997 (iha Governu dahuluk hosi António Guterres) no hanesan ministru Justisa hosi tinan 2005 to’o 2009 (iha Governu dahuluk hosi José Sócrates).

Iha sesaun horisehik, testamuña na’in tolu ne’ebé fó sasin – sei falta rona hosi na’in sia ne’ebé Ministériu Públika hatudu hosi sira 24 – rona mos sasin importante maka eis-administradór hosi Ospitál Nasionál Guido Valadares (HNGV), Rui Manuel Exposto, ne’ebé ko’alia kontradis ho deklarasaun antes nian.

MP hamosu kestaun oioin bazeia ba dokumentu ne’ebé Rui Manuel Exposto asina, hodi defende kona-ba importánsia atu sosa kama 200 ba HNGV, tanba kama iha ospitál refere menus.

Bazeia ba dokumentu ne’ebé iha, ladehan katak pedidu ba sosa kama ne’e urjente, maibé tuir Rui Exposto sempre halo diskusaun kona-ba kama durante reuniaun periódika no regulár hosi resposnável saúde nian sira.

Iha deklarasaun ne’ebé Expostu haktuir ba MP antes, nia ladehan katak kama ne’ebé sosa bazeia ba pedidu urjente, maibé horisehik bainhira husu nia dehan katak urjente no ida ne’e latuir ona saida maka haktuir iha dokumentu.

Tanba ne’e maka halo pergunta ba testamuña sira bazeia ba informasaun ne’ebé haktuir katak iha tempu ne’ebá kama menus, pasiente ne’ebé sofre moras dengue aumenta barak no tanba menus kama, sira tenke toba hamutuk no balun tenke toba iha de’it koredór.

Testamuña hatan bazeia ba dokumentu ne’ebé kria hosi sistema informasaun hosi Ministériu Saúde nian ne’ebé fó konfirmasaun kona-ba kazu hosi moras dengue ne’ebé mosu iha inisiu tinan 2012, no kazu refere bot liu fali tinan kotuk.

Kona-ba atividade HNGV nian hosi tinan 2007 to’o 2012, inklui kuadru ida ne’ebé konfirma katak ema ne’ebé okupa kama barak liu lahanesan baibain, tanba iha 2011 ema ne’ebé okupa 97% no iha fali 2012 ultrapasa 106%.

Bazeia ba problema hirak ne’e maka testamuña sira fó ninia konkluzaun katak kama ne’ebé sosa urjente duni, ho unidade ne’ebé ladun di’ak ho taxa okupasaun bot liu fali ne’ebé di’ak ho 85%, tuir Ministériu Saúde rasik haktuir.

Hein katak julgamentu ba loron ohin, sei bele remata ona ho depoimentu hosi testamuña akuzasaun nian, atu nune’e iha fali kinta-feira bele rona testamuña dahuluk defeza hosi eis-primeiru ministru Xanana Gusmão.

SAPO TL ho Lusa 

Livre Propinas, Rezulta Prestasaun Eskola Públiku Monu

$
0
0

Kompara kualidade entre eskola ensinu sekundáriu públiku ho privadu iha Timor-Leste (TL) la hanesan, tanba iha rezultadu ezame nasionál hatudu katak eskola privadu maka sempre hetan valór di’ak liu.

Diretór eskola ensinu Sekundáriu públiku 10 de Dezembru Komoro, Díli, Domingos Sávio Gusmão ba jornál Matadalan hateten, problema ne’e akontesse tanba parte ida impaktu hosi eskola gratuita (la selu).

“Sim. Ida ne’e los duni, tanba eskola  privadu ne’e selu. Inan ho aman sira lakon osan no labarik sira hanoin inan-aman serbisu buka osan. Agora, eskola públiku la selu automatikamente sira dehan eskola la selu be ita lakon saída. Eskola tuir ita nia hakarak,” dehan Domingos iha nia hela fatin, Komoro, Segunda (05/10/2015).

Nia deklara, iha estudante balun amiasa professores sira para fó de’it valór ba sira, tanba laiha protesaun ba profesór sira. Ne’eduni sira tauk, tan ne’e maske balun la hatene lee no hakerek, maibé sira fó valór di’ak no pasa de’it.

Profesór ne’e dehan, tuir loloos estudante sira ne’ebé la hatene lee no hakerek  atu tama ba universidade tenke liu-hosi teste ne’ebé rigorozu atu deside nia pasa ou lae, tanba se lae balun ba iha universidade la hatene lee no aban bainrua bainhira sira serbisu iha instituisaun ruma sira nia atetude ne’e nafatin de’it, la muda.

Domingos halo komparasaun mós katak, kualidade entre eskola públiku ho privadu ne’e la hanesan, no valór sempre diferente iha ezame nasionál. Eskola privadu maka sempre hetan valór di’ak liu tanba impaktu mós hosi kuríkulu no sistema edukasaun ne’ebé ladun di’ak.

“Loos duni. Kada tinan, komesa hosi 2002 to’o mai 2014, eskola sekundáriu públiku ninia valores ne’e sempre mínimu liu. Ne’e nia impaktu tanba Ministériu Edukasaun (ME) ladun haree didi’ak kona-ba kuríkulu no sistema edukasaun,” nia haktuir.

“Eskola privadu sira kualidade ás liu ne’e los duni, ita hotu rekoñese tanba sira nia fasilidades kompletu no kada turma ida alunos ne’e 20 pessoas no maximu 30, tanba ne’e maka professores sira hanorin kapas los,” Domingos hatutan.

Nia dehan, iha eskola 10 Dezembru kada turma ida estudantes mínimu ema na’in 80 no máximu 90. Tan ne’e, tuir loloos ema na’in 90 ne’e fahe ba turma tolu (3), maibé tau fali ba turma ida de’it. Ne’eduni, sira estuda araska no kualidade monu.

Entretantu, Diretór Eskola Ensinu Sekundária 4 Setembru UNAMET Díli, Alberto da Costa Braz hateten, eskola privadu sira hetan valores di’ak tanba kada fulan iha kaixa eskolár ne’ebé inan ho aman sira esforsu buka osan ba oan sira. To’o tempu ezame tenke selu kompletu hotu maka bele tuir ezame. Ne’e bele fó motivasaun ba alunu sira no fó mós presaun ba inan ho aman sira atu tau atensaun máximu ba oan sira.

Iha eskola públiku tanba la selu, entaun estudante sira tama eskola tarde. Inan, aman mós la senti todan no hanoin ida ba sira (estudantes). Tan ne’e, tuir nia, eskola tenke selu atu nune’e inan ho aman sira bele kontrola oan sira.

“Dala barak inan, aman sira mós husik de’it. Oan sira atu ba eskola ou lae tanba laiha buat ruma atu kesi sira. Atu prienxe kualidade ne’ebé di’ak iha eskola hotu edukasaun ne’e tenke ho kustu ne’ebé karun. Edukasaun nunka eziste ida gratuita ne’e. Sé lae ita sente hanesan edukasaun la vale buat ida,” dehan diretór ne’e iha nia serbisu fatin, foin lalais ne’e.

Aleinde ne’e, Prezidente Komisaun F asuntu Edukasaun no Saúde iha Parlamentu Nasionál (PN), Deputadu Virgílio da Costa Hornai katak, kona-ba selu propinas ho la selu ne’e buat ketak ida, no tenke iha kontrolu ida tanba kada eskola públiku sira iha inspetur eskolár ne’ebé atu ba halo avalia rezultadu de aula bainhira profesór sira hanorin hodi haree la’o di’ak ou lae no iha interasaun ba processu aprendizajem nian.

“Atu haree labarik sira kompriende ho material ne’ebé profesór sira hanorin ka lae. Tanba keta halo profesór sira hatene de’it ba fó matéria, maibé estudante sira la konsege kompriende matéria sira ne’e,” dehan deputadu ne’e iha PN.

Tuir nia katak diferensa entre ensinu públiku ho privadu sira iha nível sekundáriu iha rezultadu ezame ne’e eskola privadu sira maka di’ak liu. Ida ne’e akontesse tanba eskola privadu ne’e sira nia kontrolu no disiplina ne’e maka di’ak.

“Tanba diretór sira tau matan ba profesór sira, no halo planu de aula no disiplina ba alunu sira, liu-liu traballu de kaza sira ne’e halo didi’ak no mós halo teste regular atu prova estudante sira hodi kompriende matéria sira,” Virgílio hatutan.

Iha parte seluk, ONG Timor-Leste Coalition for Education (TLCE), Matias dos santos katak diferente entre kualidade no prestasaun eskola sekundariu públiku ho privadu la’os tanba eskola gratuita.

“Iha ami nia observasaun ne’e, la’os tanba eskola gratuita. Maibé tanba menus fasilidades iha eskola públiku sira. No mós profesór balun la hatene lian portugés,” hateten Matias iha nia serbisu fatin, Caicoli, Díli, foin lalais ne’e. (Jon)

Matadalan

Horta: “Xanana-Taur Mak Hatene Problema Veteranu”

$
0
0

DILI - Atu responde problema veteranus neebe mak oras nee mosu iha rai laran, Eis Primeiru Ministru Xanana Gusmao no Preizdente Republika Taur Matan Ruak inkliu Primeiru Ministru mak iha responsabilidade hodi resolve.

Kestaun nee hatoo husi eis Prezidenti Republika Jose Ramos Horta, ba Jornalista sira, hafoin hasoru malu ho Prezidenti Republika Taur Matan Ruak, Kinta (29/10/2015).

Problema veteranus hatene liu mak maun Xanana, Prezidente Taur Matan Ruak, governu mak Primeiru Ministru sira mak iha responsabilidasde ba ida nee,” dehan Horta ba Jornalista Kinta (29/10/2015) iha Palasiu Prezidensial Nicolao Lobato.

Iha fatin ketak Prezidente Republika Taur Matan Ruak Hatete veteranus parte ida neebe mak preokupa iha Timor Laran tomak, tan nee prezidente hatete ba veteranu sira atu sira pasensia.

Nia esplika tan katak Timor Leste oras nee hare osan  no mos prosesu neebe mak iha lentu tamba Timor oan barak liu tan nee veteranus sira tenki pansensia no husu veteranus sira atu organiza Aan diak liu. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Sesta (30/10/2015). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Atinji Dezenvolvimentu Sustentavel Tenke Servisu Hamutuk

$
0
0

DILI – Atu atinji dezenvolvientu sustentave iha Timor Leste maka hakarak ka lakohi hotu-hotu tenke servisu hamutuk.

Informasaun ee fo sai hosi Primeiru Minsitru (PM), Rui Maria de Araujo, liu hosi ninia deskursu wainhira partisipa iha selebrasaun loron aniversariu ONU 2015 neebe mak halo iha salaun Canosa Kinta (29/10) ho tema “TL no Objetivu Dezenvolvimentu Sustentavel Parseira ho Joventude Timor Oan Sira”.

Ba hotu-hotu hau apela tan dala ida se ita hakarak atinji objetivu dezenvolvimentu sustentavel iha Timor Leste, forma importante ida maka ita hotu-hotu tenke servisu hamutuk hanesan id aba hotu-hotu no hotu-hotu ba ida,” dehan Primeiru Ministru Rui.

Nia hatutan liu hosi loron aniversariu ONU neebe mak ba dala 70 nee TL bele estabelese parseira diak ida liu-liu ba jovens sira atu bele dudu prosesu objetivu dezenvolvimentu sustentavel nian, no objetivu hosi sustentavel nee ida mak atu halakon kiak no mukit iha mundu, hamenus injustisa  no desigualdade, hapara mudansa klimatiku no seluk tan tanba nee atu atinji objetivu sira nee nia hatutan governante sira mesak sei la halo buat ida maibe kuandu hotu-hotu hamutuk maka prosesu hotu sei lao tuir nia dalan.

Iha fatin hanesan Sekretariu Estadu Joventude no Desportu, Leovigildo Hornai, mos hatete katak Sekretariadu estadu Joventude no Desportu neebe mak servisu hamutuk ho ONU laos foin mak halo maibe hahu kedan iha restaursaun indenpendensia TL nian.

Nunee mos ho Kordenador Rezistente ONU, Knut Ostby, mos hatete governu TL sai mebru ONU iha numeru 191 tanba nee iha selebrasaun loron aniversariu ONU nian ba dala 70 selebra mos iha TL tanba durante nee TL ho ONU sai ona parseira diak iha tinan 13 nia laran ona. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Sesta (30/10/2015). Thomas Sanches

Suara Timor Lorosae

Extenso programa celebra 40 anos da independência de Timor e chegada dos portugueses

$
0
0

Um extenso programa, com dezenas de atividades, assinala em vários pontos de Timor-Leste os 500 anos da chegada dos portugueses ao país, a afirmação da identidade timorense e o 40.º aniversário da declaração unilateral da independência.

Os primeiros dados concretos do programa foram hoje disponibilizados à Lusa pelo ministro de Estado, Coordenador dos Assuntos da Administração do Estado e da Justiça e ministro da Administração Estatal timorense, Dionísio Babo.

A organização final, especialmente o ponto alto, previsto para 28 de novembro, deverá ser definida em reuniões do Governo marcadas para os próximos dias 05 e 06 de novembro em Oecusse, o enclave onde primeiro contactaram as civilizações portuguesa e timorense.

Todas as cerimónias oficiais serão transmitidas em direto pela televisão timorense, RTTL, que começa a 01 de novembro a transmitir documentários e outros programas sobre a história do país.

O Governo destinou 3,76 milhões de dólares para as celebrações: 1,5 milhões para a Região Autónoma Especial de Oecusse Ambeno (RAEOA), 1,8 milhões para as organizações a nível nacional e o restante para ações em todos os municípios do país.

Cada município acolhe atividades desportivas e cerimónias religiosas e protocolares a 27 e 28 de novembro, com Díli a ter um extenso programa, que inclui uma feira de artesanato e gastronomia (20 a 29 de novembro).

Uma exposição alusiva às culturas portuguesa e timorense, espetáculos multimédia, uma feira do livro, concertos musicais, teatro e palestras sobre a história da colonização e sobre a resistência à ocupação indonésia estão igualmente previstos.

Uma das primeiras iniciativas associadas às comemorações decorre já hoje em Díli, onde o pianista português Júlio Resende e o duo franco-japonês Ykeda realizam um concerto gratuito, promovido pela Embaixada de Portugal e o Instituto Francês.

O programa de Díli prevê ainda debates estudantis, competições de ciclismo e motocross, caminhadas e um "ritual de agradecimento aos antepassados" pela conquista da independência.

Em Oecusse, as atividades começam no dia 16 com vários programas religiosos e incluem um festival de cinema de língua portuguesa e teatro de marionetas (entre 25 e 27 de novembro), uma feira de artesanato e vários debates e seminários. Várias competições desportivas, jogos fronteiriços e concursos de trabalhos escolares são outras das atividades previstas.

As cerimónias oficiais começam a 27 de novembro com a inauguração do novo monumento que em Lifau assinala a chegada dos portugueses à ilha de Timor e um banquete nacional oferecido pelo Presidente da República.

O dia 28 arranca com a cerimónia do içar da bandeira nacional antes de um minuto de silêncio, dos discursos e da leitura do texto da proclamação da independência de 28 de novembro de 1975, feita em frente ao Palácio do Governo, em Díli.

"Encarnando a aspiração suprema do povo de Timor-Leste e para salvaguarda dos seus mais legítimos direitos e interesses como nação soberana, o Comité Central da Frente Revolucionária de Timor-Leste Independente (Fretilin) decreta e eu proclamo, unilateralmente, a independência de Timor-Leste, que passa a ser, a partir das 00:00 de hoje a República Democrática de Timor-Leste, anticolonialista e anti-imperialista", declarou às 00:00 do dia 28 de novembro de 1975 o então Presidente da República, Francisco Xavier do Amaral.

"Viva a República Democrática de Timor-Leste. Viva o povo de Timor-Leste livre e independente. Viva a Fretilin", concluiu.

SAPO TL com Lusa

Voz de Amália ouviu-se em Díli em concerto cheio de Júlio Resende

$
0
0

Díli, 29 out (Lusa) - A voz de Amália Rodrigues ouviu-se hoje, num hotel do centro de Díli, num concerto do pianista Júlio Resende, em que os quase 300 lugares sentados foram insuficientes e mais de uma centena de pessoas acompanhou o espetáculo em pé.

Um piano emprestado por uma cidadã norte-americana que vive em Díli permitiu ao compositor de Faro dar a conhecer "Amália por Júlio Resende", o primeiro álbum a solo do pianista, depois de gravar os três primeiros álbuns em quarteto e trio.

"Os escritores escrevem prosa, poesia, contos. Enquanto escritor de música, enquanto pensador de música isto é mais um género que exploro. Vou explorar musicalmente o fado, como exploro o jazz e outras temáticas", explicou à Lusa, depois do concerto.

"É a primeira vez que a editora da Amália permite que alguém use a sua voz, o que é para mim uma grande honra", disse, considerando de "grande significado trazer este álbum a Timor".

Uma oportunidade, disse, "de atuar a solo no piano, mas também de mostrar a força dessa menina que já não está entre nós, mas que continua a encantar tanta gente".

O ministro do Turismo de Timor-Leste, Francisco Kalbuadi, representantes do corpo diplomático, dezenas de portugueses e outros residentes estrangeiros de Díli, além de muitos timorenses acompanharam o concerto, uma iniciativa conjunta da Embaixada de Portugal e do Instituto Francês.

A noite de piano, em que além de Júlio Resende estiveram no palco o duo franco-japonês Ykeda, foi o primeiro evento do extenso calendário previsto para as comemorações dos 500 anos da chegada de navegadores portugueses a Timor.

A visita a Díli antecede a edição do seu novo álbum, que conta com a participação da cantora espanhola Sílvia Pérez Cruz e inclui um DVD gravado nos estúdios Valentim, de Carvalho, em Paço de Arcos, nos arredores de Lisboa, que inclui a interpretação de cinco temas e uma conversa com o escritor Gonçalo M. Tavares.

"É uma surpresa que vem de Espanha. A Amália gostava muito de cantar em espanhol. Desta vez vai ser bonito ver alguém espanhol a cantar em português e ver a força com que ela abraça o fado, e gosta de fado", afirmou.

"É uma coisa muito bonita que faz pensar que aquilo em que somos rivais, Espanha e Portugal, países irmãos e um pouco rivais, mas que aqui vão ser só irmãos", disse.

Os oitos temas que constituem o novo CD são "Uma outra Mariquinhas", "Fado Loucura", "Da alma", "Gaivota" e "Enfrentar o medo".

Com Sílvia Pérez Cruz são interpretadas as canções "Lágrima", "Cucurrucucu Paloma" e "Pare Meu".

Na segunda metade do concerto de hoje, o pianista francês Patrick Zygmanowski, premiado em França, e a japonesa Tamayo - que formam o duo Ykeda - partilharam as teclas, com peças de Johannes Brahms, o "Bolero", de Maurice Ravel e a "Rhapsody in blue", de Gershwin.

Zygmanowski, que esteve em Díli pela primeira vez em 2003, saudou o facto de, ao contrário de então - quanto tocou num órgão elétronico japonês -, ter agora um piano.

ASP // MAG

PR hosi São Tomé & Prínsipe no PM Cabo Verde tuir selebrasaun independénsia Timor-Leste nian

$
0
0

Prezidente hosi São Tomé & Prínsipe, primeiru-ministru kabu-verdianu no prínsipe hosi Mónako konfirma ona sira nia prezensa iha selebrasaun sira tinan 40 hosi deklarasaun unilaterál independénsia Timor-Leste nian, 28 fulan-Novembru.

Angola sei haruka ministru ida hodi reprezenta xefe Governu, Dionísio Babo, ministru Estadu, Kordenadór Asuntu Administrasaun hosi Estadu no Justisa no ministru Administrasaun Estatál timoroan nian, hatete ba Lusa.

"Ami seidauk iha konfirmasaun kona-bá sé maka reprezenta Portugal, Brazil ka Indonézia. Iha posibilidade prezensa hosi governadór-jerál hosi Austrália", Babo hatete.

Autoridade timoroan sira konklui hela ajenda ba selebrasaun sira loron 28 Novembru nian, nebe marka mós tinan 500 hosi kontaktu dahuluk navegadór portugés sira ho Timor-Leste.

Selebrasaun prinsipál sira sei hala'o iha enklave Oecusse-Ambeno (ema portugés sira to'o uluk iha Lifau, sidade nebe sai hanesan kapitál dahuluk Timor-Leste nian), maibé sei iha mós asaun ofisiál sira iha kapitál, Díli, no iha munisípiu sira seluk nasaun ne'e.

Konviti sira ba xefe Estadu sira halo hosi Prezidente Repúblika timoroan nian, Taur Matan Ruak, bainhira xefe Governu sira hetan konviti hosi primeiru-ministru, Rui Maria de Araújo. Konviti sira seluk halo hosi gabinete Dionísio Babo nian, nebe hanesan responsável ba komisaun nebe organiza komemorasaun sira.

Dionísio Babo hatete ba Lusa, iha nia entrevista dahuluk hodi antesipa festa, katak selebrasaun sira ne'e bazeia iha pilár tolu: "Abordajen istóriku ida ho atividade oioin, inklui debate sira, enkontru akadémiku sira no sira seluk. Parte kulturál ida, ho filmi no dokumentáriu sira, feira ida livru nian, konsertu múzika no teatru, entre sira seluk. No eventu desportivu ida".

Sei iha mós konsertu sira nebe hakarak halibur, iha palku hanesan - iha Oecusse ho Díli -, artista sira fado no estilu múzika rua "nebe influensia hosi fado", morna hosi Cabo Verde no keroncong indonéziu.

Pontu aas hosi selebrasaun timoroan sira maka loron 28 Novembru, ho inaugurasaun hosi monumentu foun ida iha Lifau.

Konvidadu sira VIP sei lori ba Oecusse ho aviaun foun Timor-Leste nian, nebe hanesan aviaun dahuluk nasaun nian, nebe to'o iha Díli iha loron-kuarta ne'e, no iha ró lalais sira nebe funsiona tiha ona.

"Prepara daudaun alojamentu lokál sira no instala ona tenda no lona millaun ida resin hodi simu vizitante sira", Dionísio Babo hatete.

Konvidadu prinsipál sira sei hela iha hotel prefabrikadu ida ho kuartu 50 no "suite" neen nebe harii daudaun, maibé Governu timoroan hatete katak sira garanti ona katak "sei prontu iha tempu".

Kona-bá krítika sira nebe halo daudaun kona-bá selebrasaun sira, Dionísio Babo afirma ona katak mai hosi ema sira "nebe laiha koñesimentu klean" kona-bá asuntu.

"Ami iha ne'e hodi fó folin ba pontu istóriku ida identidade timoroan nian nebe ami iha orgullu. Ami nia istória, hakarak ka la'e, hahú iha ne'ebá, bainhira sivilizasaun rua hasoru malu: ida mai hosi Europa, Portugal, no ida seluk iha ona ne'e", nia hatete.

"Ita tenki senti orgullu no afirma tan identidade timoroan no la haluha ami nia abut", nia hatutan.

Babo konsidera katak timoroan sira tenki "koñese nia istória", inklui ida nebe antigu, iha deskoberta arkeolójiku foun sira nebe sujere katak habitante dahuluk sira Timór nian mosu iha tinan rihun 40 liubá.

"Balun hatete katak iha de'it tinan rihun tolu liubá tanba bazeia iha instrumentu agríkola sira nebe sujere komunidade estabelesidu no la'ós de'it nómada", ministru hatete.

"Buat hotu halo parte iha ita nia istória. No ita tenki senti orgullu. Ne'e sei sai hanesan festa boot ida no buat hotu sei la'o ho di'ak", nia afirma.

SAPO TL ho Lusa – foto Prezidente hosi São Tomé & Príncipe, Manuel Pinto da Costa, ho Primeiru-ministru Cabo Verde, José Maria Neves.
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>