Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live

Governu analiza planu rekuperasaun ekonómiku antes Jornada Orsamental nian

$
0
0

Iha loron-segunda ne'e, Governu analiza ona pakote hosi medida sira ba prazu médiu ho prazu naruk ba rekuperasaun ekonómiku nasaun nian, iha reuniaun ida hosi membru sira Governu nian, antes hahú Jornada Orsamental sira, anunsia hosi ezekutivu.

Medida sira, ne'ebé inklui área intervensaun oioin - no ne'ebé tuir konjuntu hosi medida sira hosi prazu badak ne'ebé aprova ona hosi Governu - aprezenta ona ba membru sira Governu nian hosi eis-ministru Finansa Rui Gomes, prezidente hosi komisaun ne'ebé kria hodi estuda rekuperasaun ekonómiku nasaun nian.

Planu Rekuperasuan Ekonómiku inklui medida hamutuk 60 resin, fahe hosi "área prioridade sira intervensaun nian", liuliu agrikultura, turizmu, habitasaun, kapital humanu (edukasaun, saúde ho protesaun sosial) ho reforma institusional.

Iha komunikadu, Governu esplika katak aprezentasaun preliminar - medida sira agora sei analiza iha Konsellu Ministru - inklui mós previzaun ida kona-ba nesesidade orsamental sira no fonte sira finansiamentu nian.

Ezekutivu esplika katak hanesan hodi "hamenus impaktu sira hosi COVID-19 iha ekonomia nasional no lansa baze sira hodi, iha faze dahuluk, hametin rekuperasaun ekonómiku no, iha faze daruak, favorese kresimentu ekonómiku".

Rui Gomes esplika ona iha aprezentasaun katak "ema sira hanesan sentru hosi Planu Rekuperasaun Ekonómiku", ho medida sira ne'ebé hato'o hakarak "tau ema sira iha prosesu dezenvolvimentu nian".

"Planu sei inklui indikador sira ho objetivu sira ne'ebé defini hodi fasilita implementasaun ho monitorizasaun hosi aplikasaun ba medida sira ne'e", refere iha komunikadu hodi nta katak aprezentasaun inklui pormenor sira kona-ba konjutura internasional, kontestu timoroan ho impaktu hosi pandemia iha Timor-Leste.

"La'ós de'it atu rekupera ekonomia hafoin COVID-19", refere hosi Governu, medida sira "hakarak rezolve problema estrutural sira ne'ebé iha ona".

Entre prinsípiu orientador sira ho objetivu sira hosi medida sira, destaka re-ekilibriu "entre lejislatura, rekursu sira ne'ebé dedikadu hodi hadi'a kapital humanu".

Sei promove "apoiu ba dezenvolvimentu ho konsolidasaun hosi área privadu nasional, liuliu hosi kriasaun hosi kondisaun sira ne'ebé enkuadra ho orienta dezenvolvimentu ekonómiku ho sosial nasaun nian".

Medida sira haree ba "kriasaun iha nível máximu hosi empregu foun sira, renumerasaun di'ak ho protesaun sosial maka'as, nune'e sai produtivu liu, ho dinamizasaun hosi produsaun nasional, liuliu industrial, iha prosesu ida substituisaun hosi produtu importadu sira ba produtu nasional sira".

Ezekutivu rekorda katak komisaun iha períudu ida loron 60 hodi aprezenta medida sira ba prazu badak, médiu ho prazu naruk, ne'ebé sei inklui depois iha konta públika ba tinan ne'e no iha Orsamentu Jeral Estadu (OJE) ba tinan 2021.

Pakote dahuluk hosi medida sira ba prazu badak aprova ona iha final Jullu hosi Governu, nune'e tau hamutuk ho sira seluk ne'ebé aplika ona iha fulan hirak ikus ne'e hodi proteje empregu, apoia família sira ho manter konsumu.

"Sei presiza mantén ka kria medida foun sira iha tinan 2020 nia laran, ne'ebé permiti apoia satisfasaun hosi nesesidade báziku sira hosi sidadaun sira, mantén númeru boot posível hosi postu serbisu sira no nune'e, rendimentu sira ne'ebé maka bele mosu hosi servisu sira ne'e", Governu refere.

"Apoia traballador sira ho konta rasik no sira ne'ebé maka pertense ba área ne'ebé hanaran hanesan informal, tanba natureza prekária hosi nia vínkulu laboral no tanba la hala'o kontribuisaun sira ba sistema seguransa sosial nian no ikusmai mantén máximu hosi empreza sira iha merkadu", hanesan objetivu sira seluk.

Komisaun ba Elaborasaun hosi Planu Rekuperasaun Ekonómiku sei halo aprezentasaun preliminar daruak hosi medida sira durante semináriu hosi Jornada Orsamental sira - iha loron-tersa - entrega iha tempu badak ba Governu relatóriu ida ho pormenor sira hosi medida sira ho asaun sira ne'ebé hato'o ba aplikasaun.

Sapo TL | Lusa


COVID-19: Ministériu Saúde husu kalma ho prevensaun hasoru kazu foun

$
0
0

Iha loron-tersa ne'e, ministériu Saúde husu ona ba populasaun hodi mantén kalma, hafoin hetan kazu foun ida hosi COVID-19, no atu aplika medida sira prevensaun nian, inklui uza máskara sira, fase liman ho distansiamentu fíziku.

"Ami apela ba populasaun hodi labele pániku, hodi mantén medida sira prevensaun ba COVID-19 nian, uza máskara sira, kontinua ho distansiamentu fíziku ho evita akumulasaun ema barak", hatete hosi Narciso Fernandes, visi-kordenador jeral hosi Komisaun Ezekutivu ba COVID-19 hosi ministériu Saúde.

Narciso Fernandes, ne'ebé substitui ministra Saúde iha konferénsia imprensa ne'e tanba motivu servisu nian, esplika ona katak kazu foun konfirmadu hanesan sidadaun indonéziu ida ho tinan 46, ne'ebé tama iha Timor-Leste iha loron 22 Jullu no hatama lalais iha kuarentena iha instalasaun sira Estadu nian iha Díli laran.

Mane ne'e halo viajen ho aviaun hosi Java Sentral ba Kupang, kapital hosi Timor Osidental no hahú hosi fatin ne'e, halo viajen ho karreta, ho grupu ida ema na'in lima, to'o fronteira ho Timor-Leste.

Grupu halo parte hosi ema na'in 105 ne'ebé maka tama legalmente iha fronteira iha loron 22 Jullu, ne'ebé maka tau hamutuk ho ema na'in neen ne'ebé tama ilegal, na'in 83 transfere ona hodi kumpri kuarentena iha instalasaun sira Governu nian (inklui iha Díli) no na'in 28 hodi hala'o auto kuarentena.

Ekipa vijilánsia epidemiolójiku halo ona teste liutiha loron ualu, iha 30 Jullu, konfirma kazu pozitivu.

"Halo hela 'tracing' hosi kontatu diretu sira ho kazu pozitivu. Prátika ne'e hanesan uza baibain", nia refere ho esplika katak mane ne'e transfere ba Sentru Izolamentu Vera Cruz nian.

Informasaun foun sira hosi autoridade indonéziu sira, iha loron-segunda, hatudu katak provínsia Nusa Tenggara Timur, ne'ebé inklui metade indonéziu hosi illa Timor nian, rejista númeru ki'ik hosi kazu sira hosi provínsia tomak iha nasaun, kazu rihun 151 hosi kazu rihun 113 resin ne'ebé maka rejista to'o agora daudaun iha nasaun, ho ema na'in 120 rekupera no vítima mortal na'in ida.

Iha nível global, iha nasaun viziñu iha pasiente rekuperadu hamutuk rihun 70 resin no mate na'in 5.300 resin.

Hatán ba Lusa kona-ba denúnsia sira kona-ba kondisaun sira iha kuarentena iha Tasi Tolu, ne'ebé iha ema na'in 250 resin, no ba prosedimentu sira limpeza nian, prevensaun ho distansiamentu sosial, Narciso Fernandes hatete ona katak Governu sei reforsa regra sira.

Sidadaun timoroan sira ne'ebé iha Tasi Tolu, iha besik Díli, denunsia ba Lusa kona-ba falta hijiene iha kuartu sira, fahe hariis-fatin ho ema na'in 250 no falta ekipamentu sira hosi protesaun pesoal nian hosi funsionáriu barak ne'ebé destakadu iha fatin.

"Maski limitasaun sira, ami serbisu nafatin. Ekipa presiza reforsa aplikasaun hosi regra sira iha kuarentena hodi asegura katak iha nafatin disiplina, hodi hamenus risku hosi parte daruak hosi moras nian", nia hatete.

Informasaun ikus sira hosi Ministériu Saúde hatudu katak agora daudaun iha ema na'in 250 maka iha kuarentena iha instalasaun sira Estadu nian - na'in 212 iha Díli, na'in 31 iha enklave Oecusse no na'in hitu iha Kovalima - ne'ebé tau hamutuk ho na'in 144 iha auto izolamentu, kuaze sira hotu iha Díli.

Governu halo ona teste ho total 4.238, iha final hosi loron-segunda, na'in 167 hein hela rezultadu sira.

Ema na'in 2880 resin maka kompleta ona kuarentena iha Timor-Leste dezde hahú hala'o medida ne'e.

Hahú hosi inísiu pandemia, Timor-Leste rejista ona kazu konfirmadu hamutuk 25, pasiente na'in 24 rekupera ona.

Kazu iha loron-tersa ne'e hanesan kazu dahuluk dezde loron 15 Maiu.

Sapo TL | Lusa

Protestos em Timor-Leste contra projeto de criminalização da difamação

$
0
0

Um pequeno grupo de jornalistas e estudantes timorenses manifestou-se hoje pacificamente contra o esboço do Ministério da Justiça de criminalização da difamação, considerando que está em risco a liberdade de imprensa e expressão.

Os manifestantes concentraram-se durante a tarde na zona próximo à Universidade Nacional Timor Lorosa'e (UNTL), com cartazes a criticarem o projeto do Governo timorense.

A iniciativa foi organizada conjuntamente pela Associação de Jornalistas de Timor-Leste (AJTL) e pela organização estudantil Front Mahasiswa Timor-Leste (FMTL), que reúne estudantes de cinco instituições de ensino superior no país.

"Rejeitamos totalmente esta tentativa de criminalizar a difamação em Timor-Leste. Nãoé necessário e vai contra a liberdade de expressão e de imprensa. Pedimos ao ministro da Justiça para parar com este processo", disse à Lusa Zevónia Vieira, presidente da AJTL.

A jornalista disse que o ministro da Justiça afirmou recentemente numa entrevista que a lei "não é uma prioridade", mas para os jornalistas "não se trata de ser prioridade ou não", mas sim de garantir "que não vai avante".

"Consideramos que não devemos ter esta lei em Timor-Leste. Questões como estas podem ser tratadas pelo Código Civil e não é preciso avançar com a criminalização", afirmou.

Zevónia Vieira disse que a AJTL vai estar igualmente atenta ao projeto de lei de combate ao cibercrime, para garantir que "não é usada para criminalizar a difamação no espaço online e da internet".

Os organizadores do protesto têm a decorrer uma petição contra o esboço do diploma, que vão enviar ao Ministério da Justiça, e que já foi assinada pela AJTL, membros do Conselho de Imprensa e elementos de várias organizações não-governamentais.

A Lusa noticiou no início de junho que o Ministério da Justiça timorense tinha preparado um esboço, inspirado em legislação equivalente da Guiné-Bissau, para criminalizar difamação e injúrias em resposta a situações de ofensa da honra, do bom nome e da reputação de indivíduos e entidades, na comunicação social e nas redes sociais, segundo proposta em debate.

"O Governo considera oportuno prever e punir determinadas imputações de factos ou juízos suscetíveis de os ofender, introduzindo no Código Penal os crimes de difamação e injúrias, o crime de ofensa ao prestígio de pessoa coletiva ou equiparada, e o crime de ofensa à memória de pessoa falecida", refere-se nesse texto.

O ministro da Justiça, Manuel Cáceres da Costa, explicou à Lusa que se trata de "um pontapé de saída" num debate que a sociedade timorense tem tido, e que importa ouvir as várias opiniões sobre o assunto.

A notícia suscitou ampla polémica e debate na sociedade timorense, com vários líderes nacionais e políticos a pronunciarem-se a favor e contra a iniciativa.

O ex-Presidente José Ramos-Horta disse à Lusa que não é oportuno para o Governo estar a debater a possível criminalização da difamação, com risco de manietar direitos dos cidadãos, devendo antes concentrar-se em questões como a economia.

"Não me parece que seja uma questão prioritária para o Governo. Em vez do Governo e do parlamento perderem energia e tempo a discutir novas leis, que vão constranger a nossa democracia, é melhor que se foquem na dinamização da nossa economia que está completamente paralisada", disse.

O primeiro-ministro timorense, Taur Matan Ruak, considerou importante que a sociedade debata a possibilidade de criminalização da difamação, afirmando que é "importante distinguir duas questões, entre liberdade de expressão e os insultos".

Vergílio Guterres, presidente do Conselho de Imprensa, também se tem mostrado contra a iniciativa, criticando o argumento de que a eventual lei serviria para educar a população.

"Não acredito nas prisões como instrumento de educação, principalmente numa sociedade democrática que queremos. A prisão não é um instrumento de educação, principalmente em supostos crimes de expressão", afirmou.

"Não podemos encarcerar a opinião das pessoas. O melhor caminho para educar pessoas é investir na educação, na educação cívica, na formação. O MJ tem um papel a fazer para educar as pessoas para respeitar a lei, os regimentos que produzimos", disse.

Notícias ao Minuto | Lusa | Imagem: Reuters

Cidade australiana de Melbourne fecha empresas a partir de quinta-feira

$
0
0

Melbourne, Asutrália, 03 ago 2020 (Lusa) - Melbourne, a segunda maior cidade australiana, vai fechar todos os estabelecimentos comerciais não essenciais a partir de quinta-feira, para travar a progressão de um surto de covid-19 iniciado há quase um mês, anunciaram as autoridades.

O chefe do executivo do estado de Victoria, cuja capital é Melbourne, disse que a maior parte das empresas deverão fechar portas a partir da meia-noite de quarta-feira.

Alguns setores, como o da produção de carne ou o setor da construção, deverão reduzir as atividades a partir de sexta-feira, precisou Daniel Andrews.

Supermercados, farmácias e lojas de bebidas estão entre as empresas que irão beneficiar de uma isenção.

As autoridades anunciaram subsídios para as empresas afetadas, de até 10 mil dólares australianos (cerca de seis mil euros), para mitigar o efeito da medida, que vai enviar um milhão de trabalhadores para casa (um quinto da população de Melbourne).

"É desolador ter de fechar os locais de trabalho [...] mas é a coisa certa a fazer para impedir a propagação deste vírus selvaticamente contagioso e mortal", disse o governante em conferência de imprensa, citado pela agência de notícias France-Presse (AFP).

O governo regional daquele estado australiano já tinha anunciado no domingo medidas mais restritivas para combater a propagação da covid-19, incluindo recolher obrigatório das 20:00 às 05:00 da manhã.

O chefe do governo regional anunciou igualmente nessa altura que ia declarar o estado de catástrofe durante seis semanas, até 13 de setembro.

"Se não tomarmos estas medidas, vamos ver cada vez mais casos", advertiu então Andrews.

O estado de catástrofe (para além do estado de emergência, já em vigor) dá maiores poderes à polícia, permitindo deter e multar os infratores ao recolher obrigatório, que arriscam multas de 1.652 dólares australianos (1.000 euros).

As novas medidas isolam ainda mais Melbourne, num país que conseguira conter razoavelmente a epidemia, até ao surto no estado de Victoria.

Em 08 de julho, a segunda cidade mais populosa do país já tinha sido colocada em confinamento até 20 de agosto.

O novo surto tinha igualmente levado as autoridades de Victoria a impor a utilização de máscaras em Melbourne e na cidade rural de Mitchell, uma medida sem precedentes na Austrália.

Em 07 de julho, o estado limítrofe de Nova Gales do Sul também encerrou pela primeira vez em 100 anos a fronteira interna com Victoria, para evitar a propagação da doença.

Com 25 milhões de habitantes, a Austrália contabilizou mais de 18 mil casos de covid-19 desde o início da epidemia no país, em março, além de 221 mortos.

O estado de Victoria contabilizou quase 12 mil casos (dos quais 6.500 continuam ativos), tendo anunciado 429 novas infeções e 13 óbitos na segunda-feira.

A pandemia de covid-19 já provocou mais de 685 mil mortos e infetou mais de 18 milhões de pessoas em 196 países e territórios, segundo um balanço feito pela agência de notícias France-Presse (AFP).

A doença é transmitida por um novo coronavírus detetado no final de dezembro, em Wuhan, uma cidade do centro da China.

PTA // MIM

Covid-19 | Timor-Leste regista novo caso, primeiro desde 15 de maio

$
0
0

Díli, 04 ago 2020 (Lusa) -- Timor-Leste registou hoje um novo caso de covid-19, o primeiro desde 15 de maio, e o 25.º do país desde o início da pandemia, disseram à Lusa fontes do Ministério da Saúde.

O caso positivo é de um cidadão indonésio que entrou pela fronteira terrestre e está em quarentena em Díli, informou à Lusa a mesma fonte.

Fonte do Governo disse à Lusa que o novo caso foi dado a conhecer hoje pelo primeiro-ministro, Taur Matan Ruak, durante o arranque das Jornadas Orçamentais, que decorrem no Ministério das Finanças, sem a presença de jornalistas.

Fonte do Ministério da Saúde acrescentou à Lusa que dados do caso serão detalhados numa conferência de imprensa hoje da ministra da Saúde, Odete Belo.

Dados preliminares indicam que se trata de um cidadão indonésio que entrou em Timor-Leste a 22 de julho.

O cidadão indonésio vai agora ser transferido para o centro de isolamento de Vera Cruz, no centro de Díli, que estava sem funcionar desde que os últimos doentes infetados tiveram alta em maio.

O doente infetado terá agora de permanecer em quarentena pelo menos mais 14 dias, para realizar novos testes, podendo ter alta apenas quando tiver dois testes negativos consecutivos.

O caso foi confirmado um dia depois do Governo ter aprovado em Conselho de Ministros solicitar ao Presidente da República a declaração de um novo período de estado de emergência durante 30 dias, mais de um mês depois do país terminar três períodos consecutivos de 30 dias de estado de exceção.

Em comunicado, o Governo explica que a declaração pretende permitir "a suspensão ou a restrição dos direitos de circulação internacional, de circulação e de fixação de residência e de resistência".

"O Governo propõe ao senhor Presidente da República (...) a declaração do Estado de Emergência", refere o texto, notando que o Governo teve em conta a "evolução preocupante da situação epidemiológica e a proliferação de casos registados de contágio da covid-19, tanto a nível regional, como a nível mundial".

O objetivo é "evitar e neutralizar os riscos de propagação do SARS-Cov-2, assim protegendo a saúde pública e a capacidade de resposta do Sistema Nacional de Saúde", acrescenta a nota.

Fonte da Presidência da República disse à Lusa que o pedido do Governo deu entrada hoje, prevendo-se para quarta-feira as necessárias reuniões do Conselho de Estado e do Conselho Superior de Defesa e Segurança, que Francisco Guterres Lu-Olo tem de ouvir antes de decidir se pede ou não autorização ao parlamento.

Caso o fizer, o Parlamento Nacional -- que está em recesso -- terá que se reunir em plenário extraordinário, debater se dá ou não autorização ao Presidente timorense.

Em caso afirmativo, Francisco Guterres Lu-Olo poderá decretar o estado de emergência.

Só depois disso o Governo se reúne para determinar as restrições que vão ser aplicadas no país.

Os últimos dados do Ministério da Saúde mostram que atualmente há 250 pessoas em quarentena em instalações do Estado -- 212 em Díli, 31 no enclave de Oecusse e sete em Covalima -- a que se somam 144 em auto confinamento, quase todos em Díli.

O Governo realizou já um total de 4.238 testes, estando ao final de segunda-feira, 167 pessoas ainda à espera de conhecer os resultados.

Mais de 2880 pessoas já completaram a quarentena em Timor-Leste desde que essa medida começou a ser aplicada.

Desde o início da pandemia Timor-Leste registou 25 casos confirmados, dos quais 24 recuperados.

ASP//MIM

No coração do maior centro de hidrocefalia de Angola -- E Akai como está?

$
0
0

Por causa da pandemia de Covid-19, o Centro Neurocirúrgico e de Tratamento da Hidrocefalia do Kifica, no município de Talatona, província de Luanda, só consegue atender cerca de cinco pacientes por dia. 

Para terem acesso às cirurgias no único centro especializado do país, as famílias pagam um valor simbólico pelos materiais utilizados. 

A DW assistiu a uma dessas operações.

Assistir ao Vídeo em Deutsche Welle

*********

Akai podia ter sido operado no Kifika. Foi operado em Timor-Leste?

Akai, menino timorense, a viver em Timor-Leste, padecendo de hidrocefalia, teve oferta do Centro Neurocirúrgico e de Tratamento da Hidrocefalia do Kifika para ser ali tratado gratuitamente. 

Apesar da oferta a viagem de Akai para Angola não chegou a ocorrer, porque foi decidido pelas autoridades timorenses que o Akai seria operado em Díli, como ao Timor Agora, gentilmente, informou a Embaixada de Timor-Leste em Angola, Luanda.

Sobre o estado de saúde de Akai já procurámos obter informações acerca do tratamento em Díli e da sua evolução e sua recuperação, à semelhança do que obteria em Angola, no Kifika. Até este momento ainda não obtivemos informação que consideremos fidedigna – além de rumores que Akai está a ser tratado com base na medicina tradicional…

Continuaremos a procurar obter informações sobre o estado de saúde de Akai. Tão lesto quanto possível o TA informará, satisfazendo o interesse dos leitores que manifestaram vontade de obter a informação - que se pretende positiva - sobre o menino timorense, Akai.

TA

Relacionado em Timor Agora: 

AKAI VIVERÁ | Bebé timorense vai ser operado em Díli, não em Luanda

VAMOS SALVAR O BEBÉ AKAI! – antes que seja tarde demais

VAMOS SALVAR O BEBÉ AKAI! - porque enquanto há vida há esperança...

SALVEM O BEBÉ AKAI!

COVID-19: Timor-Leste rejista kazu foun, dahuluk dezde loron 15 Maiu

$
0
0

Iha loron-tersa ne'e, Timor-Leste rejista kazu foun ida hosi COVID-19, kazu dahuluk dezde 15 Maiu, no kazu dala 25 iha nasaun dezde inísiu pandemia nian, hatete hosi fonte sira hosi Ministériu Saúde nian ba Lusa.

Kazu pozitivu hanesan hosi sidadaun indonéziu ida ne'ebé tama liuhosi fronteira rai nian no iha ona kuarentena iha Díli, informa hosi fonte hanesan ba Lusa.

Fonte hosi Governu hatete ona ba Lusa katak kazu foun fó hatene iha loron-tersa ne'e hosi primeiru-ministru, Taur Matan Ruak, durante inísiu hosi Jornada Orsamental, ne'ebé hala'o iha Ministériu Finansa nian lahó prezensa jornalista sira nian.

Fonte hosi Ministériu Saúde hatutan ona ba Lusa katak informasaun sira hosi kazu nian sei hato'o pormenor sira iha konferénsia imprensa iha loron-tersa ne'e hosi ministra Saúde, Odete Belo.

Informasaun preliminar sira hatudu katak hanesan sidadaun indonéziu ida ne'ebé maka tama iha Timor-Leste iha loron 22 Jullu.

Sidadaun indonéziu agora sei transfere ba sentru izolamentu Vera Cruz, iha sentru Díli nian, ne'ebé agora la funsiona dezde pasiente infetadu ikus sira hetan ona alta iha Maiu.

Pasiente infetadu ne'e agora tenki tama iha kuarentena pelumenus loron 14 resin, hodi halo teste foun sira, bele hetan alta de'it bainhira iha teste negativu konsekutivu rua.

Kazu ne'e konfirma liutiha loron ida hafoin Governu aprova iha Konsellu Ministru hodi husu ba Prezidente Repúblika deklarasaun ba períudu foun ida hosi estadu emerjénsia durante loron 30, liutiha fulan ida resin hafoin nasaun hakotu períudu konsekutivu tolu ba loron 30 hosi estadu estraordináriu nian.

Iha komunikadu, Governu esplika katak deklarasaun hakarak permiti "suspensaun ka limitasaun hosi direitu sira sirkulasaun internasional nian, sirkulasaun ho fiksasaun hosi rezidénsia no rezisténsia nian".

"Governu sujere ba señór Prezidente Repúblika (…) deklarasaun Estadu Emerjénsia nian", refere hosi testu, hodi nota katak Governu haree hosi "evolusaun preokupante hosi situasaun epidemiolójiku ho proliferasaun hosi kazu sira ne'ebé rejista hosi kontájiu COVID-19 nian, iha nível rejional ho mós mundial".

Objetivu maka "evita ho neutraliza risku sira propagasaun SARS-Cov-2 nian, proteje nune'e saúde públika ho kapasidade hodi hatán hosi Sistema Nasional Saúde nian", hatutan hosi nota.

Fonte hosi Prezidénsia Repúblika hatete ona ba Lusa katak pedidu Governu nian tama ona iha loron-tersa ne'e, kalkula ba loron-kuarta reuniaun nesesáriu sira hosi Konsellu Estadu ho Konsellu Superior Defeza ho Seguransa, ne'ebé Francisco Guterres Lu-Olo tenki rona antes desidi atu husu ka la autoriza ba parlamentu.

Bainhira halo, Parlamentu Nasional - ne'ebé iha interupsaun - tenki halo reuniaun iha plenáriu estraordináriu, debate atu fó ka la'e autorizasaun ba Prezidente Repúblika.

Iha kazu afirmativu, Francisco Guterres Lu-Olo bele dekreta estadu emerjénsia.

Ikusmai maka Governu halo reuniaun hodi determina limitasaun sira ne'ebé sei aplika iha nasaun.

Informasaun ikus sira hosi Ministériu Saúde hatudu katak agora daudaun iha ema na'in 250 maka iha kuarentena iha instalasaun sira Estadu nian - na'in 212 iha Díli, na'in 31 iha enklave Oecusse no na'in hitu iha Kovalima - ne'ebé tau hamutuk ho na'in 144 iha auto izolamentu, kuaze sira hotu iha Díli.

Governu halo ona teste ho total 4.238, iha final hosi loron-segunda, na'in 167 hein hela rezultadu sira.

Ema na'in 2880 resin maka kompleta ona kuarentena iha Timor-Leste dezde hahú hala'o medida ne'e.

Hahú hosi inísiu pandemia, Timor-Leste rejista ona kazu konfirmadu hamutuk 25, pasiente na'in 24 rekupera ona.

Sapo TL | Lusa

Projetu luzu-europeu promove semináriu kona-ba kontrolu hosi konta públika iha Timor-Leste

$
0
0

Projetu ida ne'ebé selu hosi Uniaun Europeia ho Portugal promove, hahú loron-tersa, semináriu ida kona-ba kontrolu hosi konta públika sira ho deputadu sira hosi Parlamentu Nasional, iha sidade Liquiçá, iha oeste kapital nian.

Semináriu espesializasaun hala'o iha ámbitu hosi projetu "Parseria hodi hadi'a Prestasaun Servisu sira liuhosi Jestaun ho Supervizaun hosi Finansa Públika reforsadu iha Timor-Leste" (PFMO), hamutuk ho Komisaun C, hosi Finansa Públika, hosi Parlamentu timoroan nian.

Tuir informa hosi PFMO iha komunikadu, semináriu iha partisipasaun hosi parlamentar na'in 13, orador nasional sira ho internasional sira na'in sia ho tékniku na'in 20 ba servisu apoiu nian ba komisaun sira, servisu finanseiru sira ho gabinete auditoria interna hosi Parlamentu Nasional.

Hanesan tékniku sira ho funsionáriu sira ho funsaun oioin iha área sira Parlamentu Nasional nian "no envolve diretamente iha elaborasaun, análize ho redasaun hosi dokumentu tékniku sira, relatóriu sira ho desizaun sira, análize tékniku sira ka inisiativu lejislativu sira iha ámbitu hosi Orsamentu ho Finansa Públika nian".

PFMO esplika katak enkontru hanesan atividade temátika ida hosi atividade oioin ne'ebé planeadu iha kuadru parseria ho Parlamentu Nasional ne'ebé hakarak reforsa "kapasidade sira ho kompeténsia téknika sira ne'ebé permiti hadi'a kualidade hosi debate parlamentar ho kualifika prosesu sira desizaun nian kona-ba matéria orsamental sira ho supervizaun hosi finansa públika hosi Estadu".

Fahe iha tema hamutuk 11, semináriu inklui kestaun sira hanesan análize ba modelu supervizaun hosi finansa públika sira, fiskalizasaun hosi legalidade despeza públika sira ho konta sira Estadu nian, konsolidasaun ho perímetru orsamental, prosesu sira orientasaun nian ho fiskalizasaun polítika hosi Parlamentu".

Knaar hosi Komisaun Espesializadu Permanente Finansa Públika nian iha fiskalizasaun ho kontrolu kona-ba ezekusaun orsamental Parlamentu Nasional no "balansu hosi Reforma hosi Finansa Públika sira ne'ebé hala'o daudaun" hanesan mós tema sira seluk iha debate.

"Sei analiza mós kontribuisaun sira hosi instituisaun superior sira hosi kontrolu ho entidade responsável sira ba supervizaun hosi uzu di'ak hosi rekursu públiku sira iha Timor-Leste, nune'e mós sei konsidera perspetiva sira hosi parseiru internasional sira ho sosiedade sivil nian", refere hosi projetu.

Finansia hosi UE ho Camões-Institutu Koperasaun ho Lian nian no implementa hosi instituisaun portugeza, programa PFMO hanesan parseria ida hodi hadi'a kualidade hosi prestasaun servisu públika, liuhosi reforsu kestaun ho supervizaun finansa públika nian.

Programa inklui komponente ida ne'ebé diriji hodi hadi'a mekanizmu sira ho dalan sira jestaun hosi finansa públika nian, liuhosi reforsu hosi jestaun ho supervizaun finansa públika nian, ho apoiu orsamental diretu hosi UE iha valor euro millaun 17.

Komponente daruak, iha folin euro millaun 12, destina ba reforsu hosi supervizaun finansa públika nian, hodi reforsa instituisaun nasional sira no asegura kapasitasaun hosi kuadru ho tékniku sira hosi parseiru ualu Timor-Leste nian - Parlamentu Nasional, Kámara Kontas, Prokuradoria-Jeral Repúblika, Komisaun Anti-Korupsaun (CAC), Polísia Sientífika hosi Investigasaun Kriminal (PCIC) ho Inspesaun-Jeral Estadu (IGE) nian.

No fó mós apoiu ba jornalista sira ho sosiedade sivil hodi fortalese prosesu fiskalizasaun públika hosi konta sira Estadu nian.

Iha kazu hosi Parlamentu Nasional - ne'ebé apoiu reprezenta 20% hosi valor projetu nian - programa inklui asisténsia téknika ho formasaun iha tema sira hanesan supervizaun finansa públika nian, kapasitasaun ho formasaun hosi tékniku parlamentar sira iha elaborasaun ho análize hosi dokumentu legal sira, nune'e mós apresiasaun hosi informasaun hosi jestaun orsamental ho finanseiru.

Sapo TL | Lusa


Valor hosi Fundu Petrolíferu aumenta liu dolar biliaun resin

$
0
0

Saldu hosi Fundu Petrolíferu Timor-Leste nian aumenta liu dolar biliaun resin iha trimestre daruak tinan ne'e, bainhira kompara ho trimestre anterior, informa hosi Banku Sentral Timor-Leste (BCTL).

Ho aumentu ne'e, Fundu Petrolíferu Timor-Leste nian totaliza agora dolar biliaun 18,07.

Relatóriu trimestral hosi Fundu Petrolíferu (FP), ne'ebé fó sai iha loron-tersa ne'e hosi Banku Sentral Timor-Leste (BCTL) nian hatudu katak retornu hosi investimentu iha períudu entre Abril ho Juñu aumenta ba dolar biliaun 1,23.

Visi-governador hosi Banku Sentral Timor-Leste (BCTL) nian, Venâncio Alves Maria, hatete ona katak valor ne'e inklui valorizasaun ida hosi dolar biliaun 1,19 iha valor hosi merkadu hosi ativu sira FP nian, nune'e reprezenta retornu ida hosi 7,27% ba trimestre, kompara ho benchmark hosi 7,28%.

Tuir relatóriu, fundu rejista ona entrada brutu sira hosi kapital hamutuk dolar millaun 65,73, inklui dolar millaun 18,15 hosi impostu sira no dolar millaun 47,58 hosi royalties hosi Autoridade Nasional hosi Petróleu ho Mineral sira (ANPM).

Durante trimestre daruak, BCTL transfere ona hosi FP ba konta Tezouru total ida dolar millaun 250.

Komportamentu hosi fundu iha trimestre daruak tinan ne'e kontraria ho fulan tolu dahuluk bainhira saldu hosi Fundu Petrolíferu timoroan tuun dolar millaun 640, afetadu hosi impaktu COVID-19 nian iha merkadu internasional sira.

Venâncio Alves Maria hatete ona katak folin ne'e hanesan ne'ebé aas liu hosi FP dezde nia kriasaun iha tinan 2005 no retornu ida datoluk ne'ebé maka boot.

Informasaun sira hosi evolusaun FP nian hatudu diminuisaun hosi reseita sira, liuliu petrolífera, durante tinan barak nia laran, hosi máximu ida dolar biliaun 3,5 iha 2012, ba menus dala sia iha tinan hirak ikus ne'e.

Iha sentidu kontráriu, retornu hosi investimentu sira ne'ebé iha tinan 2018 aumenta ba dolar biliaun 1,4 no iha tinan 2019 ba dolar biliaun 1,23.

"Realidade maka atu reseita sira petróleu nian hahú sai ki'ik liután", nia rekorda ho nota katak, iha média, no durante tinan 15 ikus ne'e, "média hosi retornu FP nian hanesan pozitivu".

Venâncio Alves Maria hatete katak aumentu hosi valor ativu sira FP nian iha trimestre daruak akontese tanba "komportamentu hosi merkadu sira" ne'ebé "reaje pozitivamente ba medida sira ne'ebé foti hosi nasaun oioin, hodi hatán ba pandemia, hodi buka ativa fali ekonomia".

"Asaun polítika fiskal sira ho ekonómiku sira hosi estímulu ho apoiu ba ekonomia nasional, ho impaktu pozitivu iha merkadu finanseiru, hamosu reasaun pozitivu iha merkadu sira. Maski nune'e, instabilidade sei kontinua, tuir ho situasaun.

Hatán ba Lusa kona-ba karik medida sira ne'ebé Governu timoroan hili iha daudaun impaktu mós iha ekonomia nasional, visi-governador hatete ona katak "maski laiha informasaun konkretu, medida sira estímulu iha nafatin efeitu pozitivu".

"Kestaun maka estadu sira, inklui Timor-Leste, iha ka la'e kondisaun hodi kontinua suporta ekonomia, ho medida sira estímulu nian, bainhira situasaun COVID-19 sei prolonga", nia refere.

Sapo TL | Lusa

Presidente da agência de notícias timorense Tatoli demite-se, antecipando exoneração

$
0
0

Díli, 05 ago 2020 (Lusa) -- O presidente da agência de notícias timorense Tatoli disse à Lusa que apresentou a sua demissão do cargo, efetiva a 31 de agosto, antecipando que poderia ser exonerado das funções que ocupava desde dezembro de 2018.

"Reuni-me com o ministro na semana passada e comuniquei a minha intenção de me demitir como presidente da Tatoli", disse José da Costa, em declarações à Lusa.

"É uma opção boa para os dois, dando tempo ao Governo para escolher um sucessor e antecipando uma exoneração que sei que ocorreria", referiu.

José da Costa explicou que depois da conversa com o ministro dos Assuntos Parlamentares e Comunicação Social, Francisco Jerónimo, lhe apresentou na segunda-feira a carta de demissão, aceitando continuar em funções até 31 de agosto.

O responsável da Tatoli disse que na carta destacou a intenção de se demitir, "depois de avaliar o contexto da situação política no país" e para voltar ao setor das organizações não-governamentais onde trabalhava anteriormente.

"Não é um segredo público de que exonerações estão a acontecer em vários sítios. É digno antecipar e demitir-me do posto, dando oportunidade ao Governo para procurar uma nomeação de um sucessor", explicou.

Questionado sobre o futuro da agência, José da Costa disse que nos últimos anos se têm vindo "a criar as bases para a agência", com crescente produção em três línguas -- português, inglês e tétum.

"Se me perguntarem o papel do meu sucessor, penso que deve continuar o que temos estado a fazer. Há orientações claras, toda a gente sabe quais são as prioridades. Estou confiante de que a Tatoli vai ficar bem se alguém que me siga continuar o que tem sido feito", referiu.

Uma das questões que considerou essencial é o reforço da independência da Tatoli, o que exige também "mudar mentalidades", disse.

"A minha preferência é tornar Tatoli o mais independente possível e toda a gente envolvida devem ser profissionais. Apesar de algumas pessoas estarem preocupadas que não esteja ainda nessa direção certa, porque ainda há muito a fazer, mas quero que seja esse o caminho, da independência", frisou.

A Tatoli, Agência Noticia do Estado de Timor-Leste, nasceu em julho de 2016 como Antil e foi transformada em 2017 em Instituto Público.

Começando a operar com um grupo de sete jornalistas, a Tatoli tem hoje cerca de 42 funcionários, dos quais cerca de 30 jornalistas, que trabalham em novas instalações no bairro do Farol, em Díli.

Com uma crescente produção -- de cerca de 650 noticias por mês - , a Tatoli é o principal veículo de comunicação das notícias do Governo timorense, estando agora envolvida no processo de reforço em multiplataformas, incluindo serviços de streaming.

ASP//MIM

PR timorense pede autorização ao parlamento para decretar estado emergência

$
0
0

Díli, 05 ago 2020 (Lusa) -- O Presidente da República timorense enviou hoje um pedido de autorização ao Parlamento Nacional para decretar durante 30 dias o estado de emergência devido à covid-19, confirmaram à Lusa fontes da Presidência.

O pedido de Francisco Guterres Lu-Olo foi enviado depois do chefe de Estado ouvir o Conselho Superior de Defesa e Segurança (CSDS) e o Conselho de Estado (CE) sobre o pedido apresentado pelo Governo para a declaração do estado de emergência.

A Comissão Permanente do Parlamento Nacional -- o órgão está em recesso -- reúne-se hoje para determinar se é a própria comissão a debater e aprovar ou não o pedido de Lu-Olo, ou se convoca uma sessão plenária extraordinária.

Dependendo do processo de votação no Parlamento, o novo período de estado de emergência poderá começar já no sábado ou domingo.

Depois da eventual autorização parlamentar, Francisco Guterres Lu-Olo assinará o decreto de declaração de estado de emergência, cabendo posteriormente ao Governo definir as medidas que se aplicarão durante os 30 dias.

O Governo timorense aprovou na segunda-feira em reunião extraordinária do Conselho de Ministros, o pedido de declaração do estado de emergência, que enviou ao Palácio Presidencial na quarta-feira.

Em comunicado, o Governo explica que a declaração pretende permitir "a suspensão ou a restrição dos direitos de circulação internacional, de circulação e de fixação de residência e de resistência".

"O Governo propõe ao senhor Presidente da República (...) a declaração do Estado de Emergência", refere o texto, notando que o Governo teve em conta a "evolução preocupante da situação epidemiológica e a proliferação de casos registados de contágio da covid-19, tanto a nível regional, como a nível mundial".

O objetivo é "evitar e neutralizar os riscos de propagação do SARS-Cov-2, assim protegendo a saúde pública e a capacidade de resposta do Sistema Nacional de Saúde", acrescenta a nota.

A decisão do Governo ocorreu menos de 24 antes de ser confirmado um novo caso da covid-19, o 25º desde o início da pandemia (24 já recuperaram) e o primeiro desde 15 de maio.

O paciente está já em isolamento na Clínica de Vera Cruz.

A diretora-geral dos serviços de saúde, Odete Viegas, disse hoje à Lusa que aos restantes cidadãos timorenses e estrangeiros que estavam no mesmo local de quarentena onde o caso foi detetado, em Tasi Tolu, nos arredores de Díli, as autoridades vão alargar o período de quarentena.

"Todos em Tasi Toluvão novamente ser testados. O critério é de que porque o caso foi detetado lá, todos têm que cumprir novamente 14 dias de quarentena", referiu.

Os dados atualizados do Ministério da Saúde mostram que atualmente há 256 pessoas em quarentena em instalações do Governo (212 em Díli, 33 no enclave de Oecusse e 11 em Covalima) e mais 144 em autoquarentena, quase todos em Díli.

Já cumpriram a quarentena, desde o inicio da pandemia, 2883 pessoas, com mais de 4244 testes realizados, 33 pessoas ainda à espera de resultados e 25 casos positivos, dos quais 24 recuperados.

ASP//MIM

Aviaun Tolu Tula Timoroan ho Estranjeiru...

$
0
0

Aviaun Tolu Tula Timoroan ho Estranjeiru Kuaze Atus Tolu Hatun ona iha Aeroportu, Tula ho Mate Isin Na’n-Rua

Timor Post (05/08/2020) -- Aviaun tolu mak hanesan Citilink, Air North ho Aviaun WFP nian tula timoroan ho estranjeiru kuaze atus tolu no mate isin na’in rua, ida husi Korea no seluk husi Iglaterra, hatun ona iha Aeroportu Internasional Nicolau Lobato, Dili.

Aviaun tolu ne’e tun iha oras la hanesan, hahu husi dader to’o lorokraik.

Sidadaun hirak ne’e tun iha aeroportu kumpri regra saude publiku nian no autoridade sira lori kedas ba kumpri kuarentena hamutuk sanulu iha Dili laran.

Entretantu Timor Leste iha loron Tersa (04/08/2020) rejista hikas pasiente pozetivu pesti Corona nain ida ema Indonezia.

Otel 10 ne’e kompostu husi, Fantizia, Luz Clarita, Mansion Guest House, Nova Horizonte, Sakura T. Garden Beach, BIQ Hotel no inklui hotel tolu seluk.

Hotel hirak ne’e governu liu husi Ministériu Saúde (MS) nafatin halo kontratu tanba hotel hirak pagamentu hotu .

Kordenadór Jerál Komisaun Prevensaun COVID-19, Odete Viegas,hateten tuir oráriu ne’ebé iha kada kuartu feira loke oportunidade ba ema ne’ebé tama husi Fronteria inklui ho aviaun, ne’ebé ohin loron Kuarta (05/08) iha aviaun tolu mak tula Pasazeiru, kompostu husi aviaun WFP,husi Malaysia ne’ebé tula pasazeiru umanitáriu na’in 61 inklui tula material médiku ni’an, Aviaun Citilink tula trabalador timoroan 110,alende aviaun refere mós sei kontinua tula tan estudante iha Bali na’in 10, juis na’in haat, adjuntu Prokuradór na’in 2 no pasiente na’in 35 total hamutuk 161 inklui mós pasajeirus ne’ebé tama husi Motaain Batugede.

Nia haktuir preparasaun ne’ebé Ministériu saúde halo durante servisu COVID-19 hala’o kedas husi fulan Janeiru too ohin loron, maski Estadu emerjensia hotu ona maibé servisu MS nian kontinua lao nafatin .

Tanba ne’e ba ema ne’ebé tama mai TL, MS kontinua hodi ema hirak ne’e ba iha Kuarentina ne’ebé Estadu deside ona alende Kuarentina Tasi Tolu no hotel sira. Tanba ne’e ho kazu pozitivu ida ne’ebé iha, inklui maluk sira iha Kuarentina tasi tolu ita nafatin halo teste ba sira nune’e bele hatene nafatin sira iha kazu pozitivu ka sintomas.

“Ba trabalador timoroan husi Korea no Indonézia inklui Austrália, ita tau sira iha fatin Hotel, tanba ita indentifikadu ona hotel 10 hanesan mak atu sai Kuarentina ba ema hirak ne’e,” informa Odete ba jornalista sira iha servisu MS,Kaikoli horseik.

Nia esplika, MS nafatin kontratu hotel 10 ne’ebé antes ne’e uza ona, iha Estadu emerjensia dahuluk daruak no datoluk no da hat ba oin loron. (res/cao)

Timor Post

Austrália retoma programa de trabalhadores sazonais, mas sem timorenses

$
0
0


O Governo australiano anunciou que vai retomar, com um projeto piloto, os seus programas de trabalhadores sazonais, mas, para já, sem que sejam abrangidos cidadãos de Timor-Leste, informou o executivo.

Em causa estão o Programa de Trabalhadores Sazonais e o Programa de Trabalho do Pacífico ao abrigo dos quais centenas de cidadãos timorenses têm estado nos últimos anos a trabalhar na Austrália, maioritariamente no setor agrícola.

A pandemia da covid-19 constrangiu os dois programas com alguns trabalhadores já na Austrália, incluindo timorenses, a verem renovados os seus contratos, mas sem que outros grupos previstos para partir para a Austrália o pudessem fazer.

Restrições provocadas pela covid-19 limitaram igualmente o número de 'backpackers' que tradicionalmente também aproveitam o setor agrícola para ganhar dinheiro na Austrália, deixando muitos produtos com falta de mão-de-obra.

Alguns produtores antecipam mesmo que isso possa ter efeito na capacidade de fornecimento de alguns bens ao mercado.

Em comunicado conjunto, a ministra dos Negócios estrangeiros, Marise Payne, e o ministro do Desenvolvimento Internacional e Pacífico, Alex Hawke, anunciaram que um primeiro grupo de cidadãos do Vanuatu vai viajar para a Austrália para trabalhar em quintas no Território Norte.

Fonte oficial do Ministério dos Negócios Estrangeiros australiano disse à Lusa que esta medida piloto "será aberta inicialmente a cidadãos do Vanuatu", mas que o Governo "espera poder acolher participantes de todos os países, assim que as condições o permitirem".

"Os nossos programas de mobilidade laboral são altamente valorizados pela Austrália e pelo Pacífico e Timor-Leste, ajudando a resolver a escassez de mão de obra crítica na Austrália, ao mesmo tempo que fornece remessas para a região", referiu a fonte.

A perspetiva é de que na primeira fase cheguem à Austrália no final de agosto e inicio de setembro cerca de 170 trabalhadores, que terão que cumprir todas as medidas de segurança, incluindo quarentena obrigatória.

"Trabalhadores do Vanuatu serão os primeiros a participar no projeto-piloto, tendo em conta considerações de saúde e a procura do setor", nota o comunicado conjunto.

Nos últimos anos cerca de metade de todos os trabalhadores nas quintas de manga do Território Norte da Austrália são do Pacífico e de Timor-Leste, com os produtores a saudarem a sua participação no projeto.

Os trabalhadores do Vanuatu serão os primeiros da região a entrar na Austrália desde 20 de março.

O Vanuatu não teve ainda registos de casos da covid-19.

Timor-Leste tem atualmente um caso ativo, o primeiro desde 15 de maio, de um total de 25 casos confirmados, dos quais 24 já recuperaram.

A Austrália registou até ao momento 19.890 casos, dos quais 10.941 já recuperaram, com 255 mortes, sendo que vários estados têm registado um aumento significativo de casos nas últimas semanas.

O Território Norte da Austrália registou até ao momento 33 casos, dos quais 30 já recuperados.

Notícias ao Minuto | Lusa

Covid-19: Governo timorense prevê fecho das fronteiras

$
0
0


O Governo timorense aprovou hoje as medidas a aplicar no país durante o estado de emergência, que começou hoje, que incluem a possibilidade do fecho de fronteiras caso se torne necessário, e mantém a quarentena obrigatória a quem entra.

Em comunicado, o executivo explica que o decreto hoje aprovado "determina que todos os indivíduos que pretendam entrar ou sair do território nacional estão obrigatoriamente sujeitos a controlo sanitário e isolamento profilático (quarentena) com a duração mínima de catorze dias".

Fica ainda proibido o embarque em autocarros, navios ou aeronaves, "a todos os indivíduos que apresentem qualquer um dos seguintes sintomas: temperatura corporal superior a 37,5º C; tosse; dor de garganta; constipação; e dificuldades respiratórias ou falta de ar, exceto em casos de evacuação médica".

Durante os próximos 30 dias, o Governo impõe a realização de testes à covid-19 a qualquer pessoa que entre no país ou que manifesta quaisquer destes sintomas e, caso o resultado seja positivo, os pacientes "são obrigatoriamente sujeitos a isolamento terapêutico".

Ficam "durante 14 dias ou até receber alta médica, em estabelecimento de saúde, na respetiva residência, ou centro de isolamento estatal" todos os indivíduos "que estejam infetados com o SARS-CoV-2, que entrem em território nacional vindos do estrangeiro ou que se encontrem sob vigilância das autoridades de saúde".

O decreto prevê que,em casos excecionais, "justificados por razões de saúde e segurança da população", o ministro do Interior possa "determinar o encerramento temporário dos postos de fronteira".

No que toca a outras medidas o decreto-lei prevê que todas as licenças, autorizações e os demais atos administrativos e documentos se mantenham válidos "independentemente do decurso do respetivo prazo de validade".

Cabe às forças e serviços de segurança e às equipas de vigilância epidemiológica e sanitária vigiar o cumprimento das medidas.

Está proibido "qualquer ato de resistência ativa ou passiva às ordens emanadas pelas autoridades públicas competentes em execução da declaração do estado de emergência", refere ainda o Governo.

O período de estado de emergência, decretado pelo Presidente da República Francisco Guterres Lu-Olo e que começou às 00:00 de hoje, termina às 23.59 horas do dia 04 de setembro.

O estado de emergência ocorre mais de um mês depois do fim de três períodos consecutivos de estado de exceção e surge depois do aparecimento, na segunda-feira, do primeiro caso positivo desde 15 de maio.

Timor-Leste tem relaxado as medidas de controlo, mantendo fortes restrições à entrada aérea e limites nas entradas terrestres, continuando a conduzir para quarentena ou autoconfinamento todos os que chegam ao país.

Apesar de ter estado sem casos, a preocupação no país tem vindo a crescer devido ao aumento no número de infetados nos países vizinhos, quer na Indonésia, quer na Austrália.

Notícias ao Minuto | Lusa | Imagem: © Lusa

Oposição timorense critica presidente do parlamento por "violar regimento"

$
0
0


Díli, 06 ago 2020 (Lusa) - O maior partido da oposição timorense, o CNRT, acusou hoje o presidente do Parlamento Nacional de violar o regimento parlamentar no processo de aprovação pela Comissão Permanente da autorização para a declaração do estado de emergência, devido à covid-19.

O partido questiona o processo de aprovação na quarta-feira, na Comissão Permanente do Parlamento Nacional da autorização ao Presidente da República para declarar o quarto período do estado de emergência, que começou a vigor hoje.

Em comunicado assinado pelo vice-presidente da bancada do Congresso Nacional da Reconstrução Timorense (CNRT), Patrocínio dos Reis, o partido considera que Aniceto Guterres Lopes cometeu "uma irregularidade clara no Estado de Direito, manipulando conscientemente a agenda, violando o regimento do Parlamento Nacional".

Em causa está o processo de aprovação na quarta-feira, na Comissão Permanente do Parlamento Nacional -- o órgão está em recesso -- da autorização ao Presidente da República para declarar o quarto período do estado de emergência, que começou a vigor hoje.

Na manhã de quarta-feira a Conferência de Líderes tinha agendado para a reunião da Comissão Permanente, à tarde, o debate de uma deliberação de convocatória para um plenário extraordinário de hoje.

Porém, a meio do debate, a agenda mudou acabando por ser lida e votada a resolução de autorização sem que sequer tenha sido lida a mensagem do Presidente da República e praticamente sem debate sobre os elementos centrais da declaração.

A autorização foi aprovada por apenas 20 dos 31 membros da Comissão Permanente -- alguns estiveram ausentes - depois dos sete deputados do CNRT abandonarem a sala.

O CNRT explica que defendeu o agendamento do plenário, considerando que era necessária a presença do Governo para explicar os motivos e medidas de prevenção e combate à covid-19 e as medidas a aplicar no estado de emergência.

Porém, refere o comunicado, as bancadas do Governo "obrigaram à votação sem a presença ou explicação do primeiro-ministro", o que levou o CNRT a tomar a decisão de abandonar a sala.

"O Presidente do Parlamento Nacional ilegalmente admitiu um processo que não era normal ou regimental de acordo com os processos legislativos especiais, como os de declaração do estado de sítio ou do estado de emergência).

O CNRT, de Xanana Gusmão, refere que a Conferência de Líderes tinha acordado debater e votar apenas o agendamento do plenário extraordinário, mas a reunião "acabou por transformar a votação numa autorização do estado de emergência" sem a presença do Governo, o que "é uma violação do regimento".

O regimento, nota, prevê a presença do primeiro-ministro num debate que não pode prolongar-se durante mais de um dia, com intervenções do chefe do Governo e dos deputados das várias bancadas.

A situação deixou os deputados sem "explicação clara" das medidas implementadas e a implementar e sem dar conta da "manutenção das instalações de quarentena e isolamento" ou dos controlos nos pontos de entrada no país.

Além disso, refere, o regimento prevê que a votação do estado de emergência seja feita de forma nominal, tendo sido realizada de forma ordinária apenas.

O CNRT diz compreender a situação que se vive, a necessidade de medidas para proteger a vida da população e para prevenir a covid-19, "encorajando o Governo a usar a lei do sistema de saúde e a lei de imigração e asilo", o que "torna desnecessário o estado de emergência, com potenciais impactos na economia e vida do país.

O decreto do Presidente Francisco Guterres Lu-Olo, explica que o estado de emergência inclui restrições à circulação internacional, à circulação e de fixação de residência e à resistência.

O estado de emergência ocorre mais de um mês depois do fim de três períodos consecutivos de estado de exceção e coincide com o aparecimento do primeiro caso positivo desde 15 de maio, um cidadão indonésio que entrou pela fronteira terrestre.

ASP // SB

OMS la akonsella loke fali eskola sira iha nasaun sira ho kontájiu aas

$
0
0


Loke fali eskola sira iha nasaun sira ho kontájiu maka'as hosi koronavírus foun "sei piora situasaun" ne'ebé asosiadu ho pandemia COVID-19, aviza iha loron-kuarta ne'e hosi responsável ba programa Emerjénsia Sanitáriu hosi Organizasaun Mundial Saúde (OMS) nian, Michael Ryan.

Hafoin tinan letivu 2019/20 hetan interupsaun parsialmente hosi pandemia, nasaun oioin iha nafatin dúvida kona-ba posibilidade hodi loke fali eskola sira, no Ryan akonsella ona katak medida ne'e bele foti de'it iha fatin sira ne'ebé nível hosi kontájiu nian hanesan ki'ik no iha medida sira hodi hatán ba eventual sira hosi kazu infesaun nian ne'ebé maka mosu iha sala aula sira.

"Ita hotu hakarak atu labarik sira fila fali ba aula sira. Sira ho profesor sira tenki halo ne'e iha ambiente ida seguru", destaka hosi epidemiolojista, iha sesaun ida pergunta ho resposta sira ne'ebé transmiti hosi OMS iha Internet.

Hatán kona-ba posibilidade hosi aman-inan sira hosi labarik sira ho problema sira saúde anterior sira lori sira ba eskola bainhira hahú fali aula sira, Michael Ryan salienta katak ne'e depende hosi planu kontinjénsia sira hosi eskola ida-idak, akonsella konsulta hosi responsável eskolar sira nian.

Profesor sira ho moras krónika sira ka problema saúde sira seluk tenki konsulta sira nia médiku kona-ba prekausaun sira atu bele fila ka la'e ba servisu, hatutan hosi responsável téknika OMS nian ba kombate hasoru COVID-19, Maria Kerkhove.

OMS husu mós ba joven sira hodi asumi "nia responsabilidade sira" iha kontensaun hosi transmisaun hosi koronavírus foun nian.

Michael Ryan lembra ona katak "katuas-ferik sira hanesan kuidadozu tebes hodi proteje aan" bainhira COVID-19 haree dahuluk hanesan moras ida ne'ebé afeta ema katuas-ferik sira ka ema sira ho "problema saúde ruma" no husu kuidadu ne'e ba joven sira.

"Joven sira iha oportunidade boot ida hodi hamenus transmisaun liuhosi sira nia komportamentu. Sira tenki haree ba responsabilidade ne'ebé maka sira iha hosi sentidu ne'e", realsa hosi epidemiolójista.

Iha final Jullu, diretor-jeral OMS nian, Tedros Adhanom Ghebreyesus, alerta ona katak joven sira la'ós hanesan "invensível" no katak, iha nasaun balun, hanesan barak tebes hodi "labele rende".

Responsável etíope husu nune'e ba joven sira atu "foti prekausaun sira hanesan ho ema sira seluk hodi proteje aan hosi vírus no hodi proteje ema sira seluk".

Pandemia COVID-19 halo ona ema rihun 701 resin mate no infeta ona ema millaun 18,5 resin iha nasaun ho teritóriu hamutuk 196, haktuir balansu ida ne'ebé halo hosi ajénsia franseza AFP.

Iha Portugal, mate ona ema na'in 1.740 hosi infetadu ne'ebé konfirmadu hamutuk 51.848, haktuir hosi boletin foun hosi Diresaun-Jeral Saúde portugeza nian.

Sapo TL | Lusa

Kompañia husi Portugal Peskija Bee Matan Borai Lala

$
0
0


Timor Post (06/08/2020) -- Kompañia ida husi Portugal, iha loron Kinta (06/08/2020) halo peskija ba bee matan Borai Lala ne’eé lokaliza iha Aldeia Rialau, Suku Letefoho, Postu Administrativu Same, Munisípiu Manufahi.

Kompañia ho naran Agua de Portugal ne’e hala’o servisu hamutuk ho Servisu Agua no Saneamentu (SAS) Manufahi.

Objetivu husi peskija ne’e atu harii tanki bee hodi halibur bee moos hodi fornese ba komunidade sira iha Postu Administrativu Same.

“Ami konvida autoridade lokal sira, administrasaun munisipíu ho SAS munisipíu tau hanoin hodi realiza prosesu kultura ninian atu hodi halo perfurasaun pontu lima ne’ebé identifiakdu ona,” Diretór SAS Manufahi, Domingos Soares ba Jornalista sira hafoin hala’o atividade ne’e.

Diretór Domingos hatutan, levantamentu ne’ebé sira halo hamutuk ho kompañia identifika ona pontu lima husi pontu lima ne’e atu halo uluk perfurasaun ida iha suku Letefoho hodi hare volume be’e karik volume la sifusiente entau sei la uza entau sei muda fali ba fatin seluk”nia dehan.

Nune’e nia dehan, bainhira perfurasaun dahuluk iha suku Letrefoho, aldeia Ailuli hetan rezultadu be’e volume bo’ot entau parte aldeia Raiubu sei la foti ba perfurasaun maibe hare ba volume be’e bele kobre hotu ba Same laran entau ona maibé karik laiha sei kontinua fali ba suku Babulu hodi hare fali pontu rua ne’ebé identifika iha ne’eba.

“Rai ne’ebé’ identifikadu iha komunidade nia rai parte ida sei tun fali mai halo sosializasaun nune’e governu hodi fó indeminizasaun ba aihahoris ne’ebé hetan estragus iha area identifikadu ba be’e”.

Antes ne’e iha Tersa loron 21 fulan-Julu diretór SAS munisipíu ne’e konfirma katak bazeia ba planu ne’ebé iha sei tau tanki bo’ot lima 5 ne’ebé kompostu husi rezervatoriu rua estabelese iha suku Holarua, tanki ida iha aldeia Tomanamo, suku Letefoho, ida iha Kakau laran, ida sei estabelese iha estrada sentral tama ba eskola sekundariu jeral 1912 Maunfahe.

“Planu ida ne’e ita estabelese de’it ba postu asdministrativu Same maibé bazeia ba planu governu atu halo fazeadamente neduni sei halo melloramentu iha postu administrativu Fatuberlio tanba sistema bo’ot estabelese ona iha area ne’eba.

Tuir observasaun Timor post nota katak, antes kompañia Agua de Portugal ho SAS Manufah survey be’e matan ne’ebé idnetifikadu no kria uluk enkontru ho autoridade munisipíu ho autroridade postu Same hodi hare kona-ba prosesu atu halo melloramentu ba sistema be’e mo’os iha postu Same. (lcl)

Kazu droga, MP alega pena prizaun tinan15 ba arguidu JGB

$
0
0


DILI, 04 agostu 2020 (TATOLI) -- Ministériu Públiku (MP) liuhosi Prokuradór titular Luis Hernánio Rangel, iha nia alegasaun husu ba Tribunál Distritál Dili (TDD) atu aplika pena prizaun efetivu tinan-15 ba arguidu JGB ne’ebé deskonfia komete krime prátika tráfiku droga no atividade ilísitu ne’ebé antes ne’e haruka kazál timoroan lori Pill Ecstasy sai hosi territóriu Timor-Leste liuhosi Motain-Indonézia iha 2019.

Liuhosi audiénsia julgamentu ne’ebé prezide husi juis koletivu Zulmira Auxiladora, João Ribeiro, Argentino Nunes, MP husu atu aplika pena ne’e tanba iha produsaun prova no aktu maske arguidu ho hili dalan nonook iha julgamentu sira liu ba.

MP entende katak arguidu prienxe krime tanba simu duni sasán husi Afrikanu ida ho inisiál VCO depois haruka fila-fali ba Indonézia.

Prokuradór titular Luis Hernánio Rangel hateten, kona-ba prova printer haruka husi li’ur mai la liuhusi Indonézia, maibé to’o tiha Timor-Leste mak haruka sai fali, mezmu kompañia JVK rasik nia ‘cabang’ iha Indonézia, tanbasá la direita, nune’e mosu indísiu sasán ilísitu droga ne’ebé perigu ba fó ameasa ba nasaun.

Tuir entendimentu MP nian prienxe elementu krime hodi kondena arguidu JGB, hanesan autoria materiál ba pratika krime-rua (2), Tráfiku no atividade ilísitu no tuir artigu 7 númeru 1 no krime Asosiasaun Kriminoza P no P tuir artigu 10 númeru 1, hosi lei númeru 2/2017, kona-ba kombate Tráfiku Ilísitu, ho forma konsumada, ho nia agravasaun tuir artigu 9 alínea E, K husi lei ne’ebé mak hanesan.

Hosi krime rua ne’e ninia agravasaun pena tinan-10 to’o tinan-15. Nune’e MP husu tribunál koletivu atu aplika pena prizaun efetivu tinan-15 ba arguidu. MP mós husu Tribunál atu aplika pena expulsaun iha artigu 87, katak sidadaun estranjeiru ne’ebé hetan kondenasaun tanba prátika krime ne’ebé fó fatin prizaun aas liu tinan-tolu (3) no seidauk hela iha Timor-Leste tinan-15 bele hetan expulsaun hosi territóriu nasionál, inklui taka atividade ne’ebé nia hala’o.

Tuir aktu ne’ebé arrola hosi Ministériu Públiku katak, iha loron 29 fulan maiu 2019, Polísia Investigasaun Nasionál Narkótika nian simu, informasaun (via WhatsApp) husi POLRI iha Atambua Motain, iha loron ne’ebá maizumenus iha oras 15h30 katak, POLRI detein ona kazál timoroan iha Motain ne’ebé mak pertensia ba territóriu Indonézia nian tanba lori droga ho tipu Ecstasy. Bainhira Polísia Indonézia halo detensaun no pasa revista ba kazál Timoroan deteta katak, sira lori duni Pill Ecstasy husi territóriu Timor-Leste ho nia kuantidade 4.874 Pill ecstasy ho nia modelu ne’ebé maka hanesan, maibé kór maka lahanesan no balun kór matak, azúl no kór kafé.

Bainhira autoridade indonézia halo pasa revista no halo mós inkéritu ba kazál timoroan ne’e, sira deklara katak, arguidu JGB maka haruka sira na’in-rua lori printer (tau droga iha laran) sira ne’e ba Indonézia.

Bainhira autoridade polísia Timor-Leste hatene ona katak, arguidu JGB iha hela Timor-Leste, nune’e polísia halo kedas detensaun ba arguidu JGB, nune’e iha inkéritu arguidu deklara katak, nia parte mak haruka duni kazál Timoroan ne’e lori (sasán printer) ba Indonézia atu fó ba ema ne’ebé maka nia identifika ona ho númeru telefone Indonézia nian iha Kupang.

Iha faktu hosi MP nian ne’e mós haktuir katak, arguidu hetan sasán droga sira ne’e husi Afrikanu ida hosi Nijéria no naran inisiál VCO, modelu atu transforma sasán sirane’e hosi estranjeiru ho nia destinasaun maka nasaun Indonézia, maibé sasán ilísitu sira ne’e tenke tama lai mai territóriu Timor liuhosi arguidu nia kompañia JVK hafoin maka arguidu haruka fali ba Indonézia liu hosi Kupang.

Arguidu mós haruka ona sasán ba Indonézia ho nia modelu hanesan dala tolu ona no sasán sira-ne’e mai hosi Afrikanu ho inisiál VCO ba arguidu hafoin arguidu transforma fali sasán sira ne’e ba Indonézia.

Arguidu simu sasán paket printer (droga iha laran) ho marka EPSON, iha loron 2 fulan maiu 2019 hosi Afrikanu VCO . Iha loron 2 fulan maiu 2019, arguidu transforma printer (droga) ne’e ba Indonézia liuhosi Motain, Atambua, no ema ne’ebé maka lori mak kazál Timoroan ho inisiál JS no nia kaben.

Timoroan ho inisiál JS servisu hamutuk ho arguidu iha kompañia JVK internasionál, enkuantu JS ho nia kaben hetan ona kondenasaun hosi Tribunál Indonézia, tanba lori sasán ilísitu (dorga/pill ecstasy) ne’ebé maka arguidu JGB maka haruka.

Ho aktu sira ne’e hotu MP konsidera Arguidu halo ho forma livre, deliberada no konsentimentu hatene momoos katak, simu husi ema seluk (rede internasionál ) no haruka ka transfere sasán ilísitu (droga) atu nune’e arguidu bele hetan vantajen husi hahalok ilísitu ne’e, no arguidu halo duni hahalok sira ne’e hanesan meiu ka instrumentu ida ne’ebé mak aptu no adekuadu.

Parte defeza ne’ebé fó asisténsia ba arguidu hateten, ho krime ne’ebé MP imputa ba nia kliente la prienxe prova tanba sasán sira-ne’e tama husi pontu entrada TimorLeste nian no sai husi fronteira halo teste la deteta buat ida hafoin iha area Indonézia mak deteta.

Defeza husu Tribunál atu absolve arguidu hosi krime sira ne’ebé MP imputa. Hafoin rona tiha alegasaun parte sira, Tribunál deside adia fila-fali julgamentu ne’e ba iha loron 21 agostu, tinan ne’e, iha tuku 09:30 Otl, hodi rona leitura desizaun finál. Julgamentu ne’e, arguidu hetan asisténsia legal hosi advogadu privadu Domingos Pinto, José Andrade no Agostinho de Jesus.

TATOLI | Jornalista: Nelson de Sousa | Editór: Francisco Simões | Imajen: Nelson de Sousa

Angela Prepara Ona Figura Troka Lú Olo, 28 Agostu Obriga PR Rezigna An

$
0
0


DILI: Grupu Rezistensia Nasionál Defende Justisa no Konstituisaun RDTL prepara ona figura atu troka Prezidente Republika Francisco Guterres Lú Olo. Tan ne’e, tuir planu, iha 28 Agostu oin mai, reprezentante RNDJ-KRDTL sei entrega petisaun hodi obriga Lu Olo rezigna an husi ninia kargu nu’udar Xefe Estadu.

Portavoz RNDJ-KRDTL Angela Freitas hatete, daudauk ne’e sira-nia ekipa konsege rekolla ona asinatura husi ema na’in rihun 61 no iha semana hirak oin mai sei bele kompleta trajetu asinatura 200.000.

“Ami sei ba aprezenta (petisaun) iha loron 28 fulan Agostu 2020, iha petisaun ne’e mós ami sei fó ultimatu ba Prezidente Repúblika atu fó resposta iha semana ida nia laran,” dehan Angela liu husi konferensia imprensa iha Sede Nasionál RNDJ-KRDTL, Bairo Formoza, Kuarta (05/08).

Bainhira iha semana ida nia laran mak PR Lú Olo la fó resposta, Angela deklara, RNDJ-KRDTL sei organiza povu hodi halo asaun pasifiku hodi ezije PR Lú Olo rezigna an.

“Ema hotu-hotu hatene katak poder politika hakerek ona iha artigu 62 (K-RDTL), poder politika iha povu nia liman, povu mak hili no hatur i povu mak sei hasai, enkuantu governante sira la konsege servi povu, la tuir regras demokrasia, konstituisaun ne’ebé konsagra tiha ona, tenke iha responsabilidade,” nia hatete.

Tan ne’e, nia husu ba povu TL tomak atu labele matan dukur, no bainhira RNDJ-KRDTL povu tomak mós presiza kontribui masimu.

“Petisaun ne’ebé RNDJ-KRDTL hato’o husu Prezidente Repúblika tenke rezigna an, tanba viola tiha ona konstituisaun. Ami sei hato’o ba PR atu rezigna an hodi entrega poder ba ema ne’ebé povu tuu ba ne’e atu determina, see mak atu ka’er ukun no see mak bele reintifika prosesu atu forma governu unidade nasional,” deklara Angela.

Anjela dehan baihira petisaun ne’e mosu no PR Lú Olo hakarak rezigna an, RNDJ-KRDTL nia ema preparadu atu troka.

Figura ne’ebé RNDJ-KRDTL prepara, nia dehan, nu’udar ema ne’ebé iha konfiansa husi povu atu bele rezolve ka solusiona situasaun iha rai laran.

Mariano Mendonça | Independente

Pagamentu 60% ba traballadór sei finaliza iha 15 agostu

$
0
0

DILI, 07 agostu 2020 (TATOLI) -- Prezidente Konsellu Administrasaun Seguransa Sosiál (INSS), Longuinhos Armando Leite, hatete bazea ba infromasaun hosi ekipa tékniku katak pagamentu 60% ba traballadór sira sei finaliza iha 15 agostu tinan ne’e.

“Tuir ita-nia ekipa tékniku katak ita nia prosesu pagamentu 60% ba traballadór sira sei finaliza iha 15 agostu tinan ne’e, tanba ekipa halo pagamentu ba traballdór hamutuk 5000-resin ona,” dehan Prezidente Konsellu Administrasaun Seguransa Sosiál (INSS), Longuinhos Armando Leite ba Agência TATOLI iha nia knaar fatin Caicoli, Dili, kinta ne’e.

Hosi traballadór rihun 35 ne’e, nia hatutan, la’ós husu hotu pagamentu 60% maibé balun husu Governu atu estende de’it tanba nia fiar katak sei finaliza iha fulan ne’e.

Iha biban ne’e, Prezidente INSS hakarak fó obrigadu ba kompañia sira ne’ebé uza rasik nia osan hosi selu no asegura ninia traballadór no la fó todan ba Governu.

“Ha’u hakarak fó obrigadu ba kompañia sira ne’ebé mak ajuda ona Governu tanba sira iha osan ne’ebé mak adekuadu hodi bele selu ninia traballadór, hodi la fó todan ba Governu. Pagamentu 60% ba traballadór sira hahú iha 9 jullu 2020,” dehan Prezidente INSS.

TATOLI | Jornalista: Osória Marques | Editór: Cancio Ximenes

Viewing all 16014 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>