Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live

PAM alerta para riscos da pandemia nas condições alimentares em Timor-Leste

$
0
0

Díli, 29 jul 2020 (Lusa) - O responsável do Programa Alimentar Mundial em Timor-Leste alertou hoje para os riscos de a pandemia da covid-19 agravar as condições alimentares e de nutrição de uma parte da população timorense, já vulnerável.

"Timor-Leste não produz alimentos suficientes para alimentar a população. Setenta por cento do arroz consumido é importado, mas com a covid-19, muitos dos países fornecedores suspenderam as exportações", disse Dangeng Liu.

"Ainda assim a covid-19 pode servir como alerta para a necessidade de uma política agrícola adequada, para evitar que crises como estas se transformem em crises alimentares", frisou.

Dageng Liu falava num encontro com jornalistas em Díli para dar conta dos vários programas que o PAM tem vindo a desenvolver em Timor-Leste desde que começou a operar no país, em 1999.

A ação do Programa está centrada, nos últimos anos, no apoio à ação do Governo para alcançar os objetivos de desenvolvimento sustentável, particularmente a erradicação da fome e da malnutrição.

Liu frisou que a questão da nutrição é especialmente importante, nomeadamente entre as crianças, com Timor-Leste a continua a registar os níveis mais elevados de nanismo entre crianças com menos de cinco anos, da região da Ásia e Pacífico.

"A questão tem a ver com a alimentação, mas também com questões como saúde, água e saneamento e mudanças de comportamento", afirmou.

Tanto Dageng Liu como o secretário de Estado da Comunicação Social, Merício Akara, que participou no encontro, apelaram aos jornalistas para ajudarem na defesa a estas estas questões.

Merício Akara disse que o Governo tomou já as decisões políticas no sentido de "minimizar os efeitos económicos da pandemia" e que está agora na fase de execução das medidas, reafirmando o seu empenho em reativar a economia nacional.

Ao mesmo tempo, Akara pediu aos jornalistas que deem algum destaque a "notícias positivas" sobre o país, inclusive nas questões como a ação do PAM e de outras entidades para combater os problemas de nutrição do país.

O PAM iniciou as suas operações em Timor-Leste em outubro de 1999, com um orçamento de 26,4 milhões de dólares para a operação de emergência de apoio aos deslocados internos devido à onda de violência depois do referendo de 30 de agosto desse ano.

A operação inicial previa a distribuição de quase 26 mil toneladas de ajuda alimentar a mais de 400 mil pessoas durante seis meses.

A organização manteve o seu apoio em 2002 e em 2003 canalizou apoio a comunidades afetadas pelas secas e inundações.

Entre 2004 e 2007, aPAM lançou o projeto "Invest in the Future" concentrando-se no Programa de Alimentação Escolar, na saúde maternoinfantil e na preparação e resposta a situações de emergência, tendo apoio deslocados internos.

Nos anos seguintes, e até 2011, o PAM trabalhou em conjunto com o Ministério do Turismo, Comércio e Indústria para apoiar no fortalecimento das condições alimentares locais, direcionada para populações vulneráveis e que viviam com insegurança alimentar.

A organização apoiou o estabelecimento inicial da produção de Timor Vita.

Entre 2012 e 2014, o PAM transferiu a responsabilidade do Programa de Alimentação Escolar ao Governo de Timor-Leste, centrando-se na assistência técnica no desenvolvimento da capacidade alimentar e na gestão da cadeia de abastecimento.

Até 2017 aorganização implementou um programa direcionado para suplementos alimentares em seis municípios para apoiar mulheres e crianças e também forneceu suplementos alimentares à população afetada pelo El Niño, produzindo o Relatório de Revisão da Estratégia Nacional para a Fome Zero.

Timor-Leste está sem casos ativos de covid-19 desde 15 de maio.

ASP // SB


COVID-19: PM husu ajuda ba parlamentu hodi aprova lei sira ba kontrola moras nian

$
0
0

Iha loron-tersa ne'e, primeiru-ministru husu ona "ajuda" ba Parlamentu Nasional atu aprova mudansa sira ba lei imigrasaun ho azilu ho ba lei sistema saúde nian, hodi bele kontinua aplika medida sira kontrolu nian ho prevensaun COVID-19 nian.

"Ami presiza ajuda hosi Parlamentu Nasional ba esforsu hafoin estadu emerjénsia, hodi kontinua kontrola situasaun", Taur Matan Ruak hatete bainhira halo intervensaun iha Asembleia Nasional.

"Ami husu ba parlamentu atu ajuda ami hodi muda lei hosi sistema saúde ho imigrasaun ho azilu hodi ajuda Governu hamenus risku sira", nia nota.

Taur Matan Ruak hatete katak bainhira la akontese, "alternativa maka estadu emerjénsia" foun iha nasaun.

"Bainhira hakarak estadu emerjénsia, Governu disponível, maibé atu enkuadra medida sira kontrolu nian iha lei sira, ami presiza ajuda hosi parlamentu", nia subliña.

Primeiru-ministru ko'alia iha Parlamentu Nasional durante debate naruk ida hosi relatóriu análize ba aplikasaun durante fulan tolu estadu emerjénsia nian iha nasaun tanba COVID-19.

Ho títulu "Estratéjia boot hodi kombate hasoru SARS-CoV-2 iha Timor-Leste”, dokumentu prepara hosi Estadu-Maior Kordenador hosi Sala Situasaun hosi Sentru Integradu ba Jestaun Krizi nian (CIGC), ne'ebé laiha ona funsaun hafoin final hosi estadu emerjénsai, iha loron 26 Juñu.

"Iha esforsu sira hodi proteje sidadaun sira nia moris, ami tenki garanti kontrolu hosi fronteira sira hodi evita importasaun hosi kazu sira ho evita kontájiu komunitáriu iha nasaun. Ne'e hanesan esforsu ida ne'ebé ita tenki halo nafatin", nia hatete.

"Maibé ami tenki jere efeitu sira hosi COVID-19 iha nível sosioekonómiku sira, iha atividade ekonómiku sira ho empregu ne'ebé proteje", nia subliña.

Taur Matan Ruak hatete katak Governu tenta ekilibra nesesidade hodi mantén kontrolu hosi fronteira sira ho entrada sira - liuliu kona-ba kuarentena obrigatóriu ba sé maka tama iha nasaun - ho esforsu sira hodi buka rekupera ekonomia ho hamenus impaktu sosioekonómiku sira hosi pandemia.

Iha semana liubá, Tribunal Rekursu konsidera la konstitusional dekretu-lei ida hosi Governu ne'ebé hakarak implementa medida kontrolu oioin, inklui kuarentena obrigatóriu ho impaktu sira iha direitu sira sidadaun nian.

Ho final hosi estadu emerjénsia iha Timor-Leste, iha fulan resin liubá, Governu laiha enkuadramentu legal hodi bele aplika limitasaun sira ne'ebé antes hala'o, liuliu kona-ba kuarentena obrigatória.

Maski nune'e, sé maka to'o iha nasaun kontinua kumpri autoizolamentu ka kuarentena iha infraestrutura governamental sira.

Governu aprova ona mudansa sira ba Lei Imigrasaun ho Lei Saúde nian ne'ebé bele permiti limitasaun sira ne'e, maibé diploma sira tenki liu hosi Parlamentu, ne'ebé hakotu períudu hosi servisu lejislativu iha loron-sesta ne'e. Servisu sira hahú fali iha Setembru maibé bele, iha kazu urjénsia, analiza iha intervalu.

Seidauk aprova mós diploma konjuntu seluk ida hosi Ministériu Interior, Negósiu Estranjeiru, Saúde ho Transporte ho Telekomunikasaun sira hodi defini regra sira ne'ebé sei aplika hafoin hakotu estadu emerjénsia.

Fonte hosi Governu hatete ona ba Lusa katak esbosu hosi diploma ne'ebé konkorda hosi Ministériu haat haruka ona ba Prezidénsia hosi Konsellu Ministru "iha semana rua liubá" maibé seidauk debate iha Konsellu Ministru.

Taur Matan Ruak hatete katak hanesan "jestaun susar" ida ne'ebé, durante estadu emerjénsia, "no maski hosi esforsu ho susar sira" bele ona maibé agora tama "iha faze foun ida".

Iha nível ekonómiku sira, nia rekorda, Governu avansa ona ho pakote dahuluk hosi medida sira hosi "estabilizasaun hodi hamenus impaktu COVID-19" nian, kria ona ekipa rekuperasaun ekonómiku ida "hodi prepara planu rekuperasaun ne'ebé, bainhira buat hotu la'o di'ak, sei hala'o iha 2020 no 2021 hodi ajuda rekuperasaun ekonómiku ho kresimentu".

Xefe Governu hatete katak enkontru sira ho parseiru sira dezenvolvimentu nian, organizasaun internasional sira ho embaixada sira, hatudu katak iha vontade hodi "rekupera atividade sira ne'ebé paradu tanba COVID-19".

Maibé tanba ne'e maka presiza atu Governu fleksibiliza kondisaun sira "hodi permiti atu sidadaun sira hosi organizasaun internasional sira, empreza sira, embaixada sira, ne'ebé sai ona, bele fila ba nasaun".

Kestaun ida ne'ebé inklui "flexibilizasaun hosi kondisaun kuarentena nian", permiti autokonfinamentu, no rezolve kestaun hosi proibisaun ne'ebé mantén nafatin semo komersial sira ho charter sira.

"Medida sira ne'ebé ami hili iha risku ida iha atividade ekonómiku, infraestrutura sira, tanba traballador sira hosi organizasaun internasional sira ho funsionáriu sira ne'ebé sai ona", nia nota.

"La'ós hanesan to'o 100%, hanesan antes COVID-19, maibé sufisiente hodi laiha impaktu iha atividade ekonómiku ho empregu", nia hatete.

Timor-Leste, hahú loron 15 Maiu, laiha kazu ativu sira hosi COVID-19.

Sapo TL | Lusa

Governu debate proposta OJE nian ba tinan 2020 iha semana oinmai

$
0
0

Iha loron-kinta ne'e, primeiru-ministru hatete katak Governu sei debate, iha semana oinmai, proposta hosi Orsamentu Jeral Estadu (OJE) ba tinan 2020 ho 2021, foka iha empregu ho kresimentu ho rekuperasaun ekonómika.

"Naturalmente, sei foka iha empregu, iha kresimentu ho rekuperasaun ekonómika", Taur Matan Ruak hatete iha deklarasaun sira iha Palásiu Prezidensial.

"Ami kria ona komisaun ida hodi prepara planu rekuperasaun ekonómiku ho kresimentu ida ne'ebé iha loron-tersa sei halo aprezentasaun preliminar ida ba membru sira Governu nian no depois debate sei alargadu iha loron-kuarta ho inísiu hosi jornada orsamental sira", nia esplika.

Taur Matan Ruak ko'alia ba jornalista sira hafoin nia enkontru semana regular ho Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lu-Olo.

"Ami iha preparativu sira ba jornada orsamental 2020 nian, ne'ebé hala'o iha loron-tersa. Ami sei defini prioridade sira, konfirma limiti orsamental ho analiza medida sira hosi rekuperasaun ekonómiku ho kresimentu", nia destaka.

Krizi polítika ne'ebé maka Timor-Leste hasoru iha tinan hirak ikus ne'e kondisiona maka'as konta públika, ho proposta OJE nian ba tinan ne'e xumbadu, halo nasaun uza duodésimu dezde 01 Janeiru.

Situasaun ne'e sai aat tanba efeitu sira hosi pandemia COVID-19, ho kálkulu inisial sira hosi kontrasaun ida liu 6% hosi PIB iha tinan ne'e.

Iha Juñu, Governu aprova ona valor inisial ida hosi limiti orsamental hamutuk dolar millaun 1.492,3 ba Orsamentu Jeral Estadu (OJE) tinan 2020 nian.

Entre prioridade sira Governu nian, destaka, iha momentu ne'ebá, "estabilizasaun hosi área sosial, ho foku iha saúde, edukasaun, formasaun, bee ho saneamentu ho estabilizasaun hosi área ekonómiku, ho promosaun hosi investimentu hosi área privadu, kriasaun empregu, agrikultura ho seguransa alimentar no polítika makroekonómiku".

Prioridade sira inklui mós "reforma sira hosi administrasaun públika, ekonomia, sistema judisiáriu ho jestaun hosi finansa públika".

Hosi valor total hosi gastu sira, Governu sei destina 33,8% ba área sosial (8% iha edukasaun, 15% iha protesaun sosial, 11% iha saúde) no 48,5% ba dezenvolvimentu ekonómiku ho infraestrutura sira (inklui medida sira ba estabilizasaun ekonómiku iha ámbitu hosi COVID-19).

Kalendáriu aprova iha loron-kinta kalkula katak proposta lei OJE nian - agora daudaun iha preparasaun - sei aprova iha Konsellu Ministru iha loron 26 Agosto, hodi haruka ba Parlamentu Nasional hahú hosi loron 15 Setembru.

Kona-ba kalendáriu ba OJE iha tinan oinmai, proposta lei sei apresia iha Konsellu Ministru iha loron 25 Setembru hodi haruka ba Parlamentu to'o loron 15 Outubru.

Limiti hosi despeza públika ne'ebé kalkula ba tinan ne'e reprezenta diminuisaun ida hosi dolar millaun 175,7 hasoru proposta ne'ebé Governu lori ona ba parlamentu iha final 2019 nian no ne'ebé maka xumba iha Janeiru.

Sapo TL | Lusa

Governu timoroan haruka Akordu Servisu Aéreu nian ho Austrália ba parlamentu

$
0
0

Rezolusaun Governu nian ba ratifikasaun hosi Akordu ida hosi Servisu Aéreu sira ho Austrália, akordu dahuluk ida ne'ebé konkorda hosi Timor-Leste, sei haruka ba Parlamentu Nasional iha loron-segunda ba ratifikasaun, haktuir hosi fonte Governu nian.

"Redasaun ikus hosi rezolusaun ne'ebé akompaña Akordu sei konklui no sei haruka ba Parlamentu Nasional iha loron-segunda", hatete ba Lusa hosi Fidelis Magalhães, ministru Prezidénsia hosi Konsellu Ministru nian.

Akordu (ASA), ne'ebé ratifika ona hosi Austrália, hanesan hakat importante ida hodi nune'e empreza aéreu sira bele halo semo komersial sira entre nasaun rua hodi bele kontribui hamenus izolamentu relativu iha nível aéreu sira ne'ebé maka Timor-Leste hasoru nafatin.

Ratifikasaun hosi ASA aprova ona hosi Konsellu Ministru timoroan nian iha semana liubá no hakarak, tuir Governu, "asegura nível máximu hosi seguransa ho protesaun internasional" ba ligasaun sira.

Governu afirma fali nia "preokupasaun sériu ba asaun sira ho ameasa sira hasoru seguransa hosi aeronave sira, ne'ebé kompromete seguransa hosi ema sira ho propriedade, afeta kontráriamente funsionamentu hosi transporte aéreu no halo fraku konfiansa públika iha seguransa aviasaun sivil nian".

Refere katak ASA ne'e "hakarak promove mós sistema ida hosi aviasaun internasional nian ho baze iha konkorénsia entre empreza sira hosi transporte aéreu iha merkadu, fó korajen ba sira hodi dezenvolve no implementa servisu kompetitivu sira ho inovador sira.

Hanesan ida ne'ebé dahuluk iha Timor-Leste - testu ida hanesan halo ho Indonézia maibé nunka iha ratifikasaun -, ASA permiti semo komersial sira entre nasaun rua, no Austrália sei apoia, liuhosi nia projetu Market Development Facility (MDF), promosaun ba Timor-Leste hanesan destinu.

MDF hanesan projetu ida ne'ebé hakarak estimula investimentu ho fó korajen kresimentu emprezarial no negósiu iha Timor-Leste, atua iha Timor-leste liuliu iha área sira agrikultura ho turizmu, no ida ikus ne'e hanesan área ne'ebé hentan liu benefísiu tanba ligasaun aéreu di'ak sira.

Direitu internasional eziji ASA atu kompañia aéreu sira bele tama iha fatin aéreu hosi nasaun seluk maibé la presiza autorizasaun antes nune'e, iha kazu Austrália nian, akordu ho Timor-Leste hanesan akordu ikus ida ne'ebé maka ratifikadu.

"ASA ho Timor-Leste sei permiti atu semo komersial sira halo operasaun entre Austrália ho Timor-Leste. Semo komersial sira mós bele halo operasaun hosi Timor-Leste ba Austrália", refere hosi fonte sira hosi Embaixada australianu iha Díli.

"Iha potensial boot ida iha merkadu sira turizmu ho esportasaun Timor-Leste nian. Iha mundu globalizadu ida, aviasaun iha knaar importante ida iha ligasaun entre ema sira, empreza sira ho governu sira", subliña hosi fonte hanesan.

Bainhira ASA ratifika hosi nasaun rua - seidauk iha kalendáriu kona-ba bainhira maka hakotu prosesu ne'e iha parlamentu nasional timoroan nian - kompañia aéreu sira bele hahú operasaun kumpri de'it rekizitu regulamentar sira, inklui seguransa nian.

ASA permiti mós atu kompañia aéreu sira hosi nasaun sira seluk tranzita Timor-Leste iha dalan ba Austrália, "proporsiona opsaun sira seluk ba viajante sira, negósiu sira ho komérsiu", loke odamatan sira ba semo sira ho konkorénsia sira, ho efeitu ruma iha folin sira.

Folin aas sira hosi viajen sira entre Díli ho nasaun tolu ne'ebé maka iha ligasaun regular sira - Austrália, Indonézia ho Singapura -, iha nafatin efeitu negativu ida iha área emerjente hosi turizmu timoroan nian.

"Aumenta konkorénsia iha potensial hodi hamenus folin sira hosi billete aviaun nian no enkargu sira ho transporte merkadoria sira nian, ne'ebé fó korajen ba númeru boot hosi pasajeiru sira ho aumenta komérsiu", refere fonte hosi Embaixada australianu.

"Ne'e hanesan importante, tanba nasaun rua rekupera ona hosi impaktu ekonómiku sira ne'ebé devastador hosi COVID-19. ASA Timor-Leste ho Austrália nian oferese benefísiu hanesan ba nasaun ida-idak", subliña.

Sapo TL | Lusa

Receita do jogo em Macau cai 94,5% em julho

$
0
0

Macau, China, 01 ago 2020 (Lusa) -- As receitas do jogo em Macau caíram 94,5% em julho, em relação a igual período de 2019, dados hoje divulgados pela Direção de Inspeção e Coordenação de Jogos (DICJ).

Os números apontam ainda que nos primeiros sete meses do ano as perdas dos casinos em relação ao ano anterior foram de 79,8%, um resultado que se justifica pelo impacto da pandemia do novo coronavírus, num território com fortes restrições nas fronteiras para conter a covid-19.

Se em julho de 2019 as operadoras que exploram o jogo no antigo território administrado por Portugal tinham arrecadado 134,4 mil milhões de patacas (14,3 mil milhões de euros), agora a receita bruta ficou-se pelos 24,4 mil milhões de patacas (2,6 mil milhões de euros).

De acordo com a DICJ, contudo, o mês de julho não foi o pior do ano. No mês anterior os casinos já haviam registado uma queda de 97% das receitas, angariando apenas 716 milhões de patacas (76,1 milhões euros), menos cerca de 23 mil milhões de patacas (2,45 mil milhões de euros) do que em junho de 2019.

Os casinos de Macau fecharam 2019 com receitas de 292,4 mil milhões de patacas (cerca de 31,1 mil milhões de euros).

Com os vistos turísticos da China para Macau suspensos, o número de visitantes provenientes do interior da China chegou a cair em maio 99,4%, em termos anuais.

Os casinos chegaram mesmo a fechar cerca de 15 dias em fevereiro e os últimos resultados das operadoras apontam para prejuízos na ordem das centenas de milhões de euros.

JMC // JMC

Macau cancela alertas de tufão e inundações graves

$
0
0

Macau, China, 01 ago 2020 (Lusa) - Os Serviços Meteorológicos e Geofísicos de Macau (SMG) cancelaram hoje o alerta para tempestade tropical e avisos de inundações graves, uma vez que o ciclone tropical Sinkalu está a afastar-se do território.

As autoridades de Macau, contudo, alertaram em comunicado que, "sob a influência de uma corrente de ar do quadrante leste, haverá ventos fortes ocasionais (...) e sob a influência de uma maré astronómica vão ocorrer inundações em zonas baixas do Porto Interior" no domingo e na segunda-feira.

Um alerta que motivou inicialmente o anúncio do "Storm Surge" (maré de tempestade) Azul, o primeiro aviso na escala.

Agora, "a altura de inundação prevista será inferior a 0,3 metros. Aconselha-se ao público que continue a tomar medidas adequadas", pode ler-se na mesma nota.

Na sexta-feira, as autoridades emitiram o sinal 3 de tempestade tropical e previam já inundações nas zonas baixas no território.

A escala de alerta de tempestades tropicais é formada pelos sinais 1, 3, 8, 9 e 10, que são emitidos tendo em conta a proximidade da tempestade e a intensidade dos ventos.

Para este ano, as autoridades de Macau disseram prever quatro a seis tempestades tropicais no território em 2020, algumas delas podendo mesmo "atingir o nível de tufão severo ou super tufão".

"O primeiro ciclone tropical a afetar Macau pode ocorrer em meados de junho ou mais tarde, e toda a época de tufões termina no final de setembro", informaram, em março, os SMG.

Em setembro de 2018, apassagem do tufão Mangkhut por Macau deixou prejuízos económicos diretos e indiretos no valor de 1,74 mil milhões de patacas (192 milhões de euros).

O Mangkhut provocou 40 feridos e inundações graves no território, onde o sinal máximo de tempestade tropical esteve içado várias horas. Ao todo, as autoridades retiraram 5.650 cidadãos das zonas baixas e 1.346 pessoas recorreram aos 16 centros de abrigo de emergência.

Um ano antes, o tufão Hato (posteriormente denominado de Yamaneko pelas autoridades locais), apesar de se caracterizar pela mesma intensidade do Mangkhut, causou dez mortos, 240 feridos e prejuízos avaliados em 12,55 mil milhões de patacas (1,3 mil milhões de euros).

JMC (MIM) // JMC

Komisaun A Apoia Alterasaun Lei Pensaun Vitalisia

$
0
0

DILI: Parlamentu Nasionál (PN) liuhusi komisaun A konkorda ho planu governu nian atu hatama proposta hodi husu pensaun vitalisia submete ba instituisaun seguransa sosiál.

Prezidente Komisaun A, Joaquim dos Santos hateten, proposta Governu nian ne’e di’ak hodi hotu-hotu konsentra iha fatin ida atu iha transparénsia.

Nia dehan, filozofia uluk ne’e diferente, tanba momentu iha ne’ebé kontestu filozofia no pensamentu diferente ne’e mak mosu norma pensaun vitalisia.

“Komu ita-nia situasaun muda aan, polítika sira mós konxiensalizadu ona hodi muda tiha ba seguransa sosiál di'ak liután, mais fasil para kontrola, depois Estadu mós sente organizadu,” dehan Deputadu Joaquim, iha Parlamentu Nasionál, horisehik.

Nia esplika, direitu eis-titulár sira ne’e konstituisaun mak fó ne’ebé atu ezerse direitu tenke liu husi lei. Maibé lei tenke liuhusi konstituisaun labele viola fali konstituisaun.

“Ami haree ona nia pareser, semana oin mak ita konsege, ita bele hatama ona ba Meza Parlamentu Nasionál kona-ba seguransa sosiál ne’e,” dehan nia. Nia hatutan, proposta governu nia di’ak hodi hadi’a sistema kontrola direitu legál, direitu órgaun titulár sira ne’e, tanba ne’e laiha problema.

Komisaun A sei haree ida ne’ebé ladún di’ak no fó prejuizu ba Estadu tenke hadi’a, maibé ne’ebé di'ak ona sei mantein.

“Importante mak ne’e lei tenke afavor ba estadu, labele afavor fali ba individu. Tanba ne’e mak atu armoniza lei sira ne’e, atu fó kondisaun ba ezersísiu polítiku ne’e la problema no la fó prejuizu ba Estadu,” nia subliña.

Antigu Deputadu Seidauk Hatene

Relasiona ho esforsu governu nian atu altera Lei Pensaun Vitalisia ba Institutu Seguransa Sosiál Asosiasaun Antigu Deputadu Timor Leste (AADTL) seidauk informasaun.

“Asuntu ne’e iha públiku ema ko’alia maibé seidauk hetan informasaun tanba sira seidauk bolu entidade ne’ebé hanesan uluk asembleia konstituinte sira atu bele rona hanoin,” dehan reprezentante AADTL, Nominando Buras Martins, iha Palasiu Prezidensiál, Bairru-Pité, horisehik. 

Nia dehan, bainhira sira bolu Asosiasaun Antigu Deputadu maka sei haree fali ba konteúdu lei ne’e. Antes ne’e, Vise-Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Signi Chandrawati Verdiál hatete, Governu submete proposta lei kona-ba rejime jurídika seguransa eis-titulár sira.

“Tanba ita iha pensaun vitalisia, maibé ita iha hanoin ba futuru ita atu integra pensaun vitalisia ne’e ba iha seguransa sosiál,” dehan nia.

Nia dehan, polítika governu nian ba futuru eis-titulár sira kada fulan tenke kontribui tanba momentu agora kada fulan sira la kontribui, maibé hetan nafatin pensaun vitalisia.

“Tan ne’e mak hanoin katak iha vontade ida ne’ebé ke governu propoin ona no hetan mós apoiu hosi deputadu sira hotu katak semana oin sira sei diskute,” nia dehan.

Nia fó ezemplu, iha proposta ne’e fó iha opsaun lubuk ida, eis-titulár sira ne’ebé simu pensaun vitalisia, sira laiha direitu hetan pensaun kuandu moras, maibé tenke uza pensaun vitalisia ne’e.

Signi hatutan, kuandu lakohi hetan direitu sira ne’e entaun sira uluk simu ne’e mantein, maibé iha futuru hotu-hotu tenke kontribui, hahú husi órgaun soberania haat (4) hanesan eis-Prezidente Repúblika, eis-Prezidente Parlamentu Nasionál, eis-Primeiru Ministru no eis-Prezidente Tribunál Rekursu ne’e tenke kontribui no to’o ikus mak reklama direitu.

Nia esplika, eis-titulár sira iha opsaun rua katak, sé hakarak direitu haat (4) ne’e bele reklama hanesan subsídiu ba moras no subsídiu ba situasaun inkapasidade mas tenke kontribui.

“Sé sira lakohi dehan natoon ona ba ha’u ho pensaun vitalisia, entaun la hetan direitu sira ne’e,” nia subliña.

Nia fó ezemplu, sé eis-titulár sira servisu manan saláriu boot liu pensaun vitalisia, entaun sira iha opsaun rua atu hili, hakarak simu mak pensaun vitalisia ka hakarak simu mak saláriu ne’ebé ei-titulár ne’e servisu.

Tanba iha lei seguransa sosiál hateten, sidadaun hotu-hotu hanesan hahú husi Prezidente Repúblika to’o sidadaun baibain no laiha exesionál.

Nia argumenta, inisiativa ne’e mosu bazeia ba polítika ne’e aprova husi Parlamentu Nasionál ne’ebé integra iha programa VIII Governu Konstitusionál no kompromisu eleitorál mós promete sei halakon pensaun vitalisia, hakarak kria justisa sosiál ba ema hotu.

Independente

PR Lú Olo konsidera Timor-Leste iha risku ba COVID-19

$
0
0

Prezidente Repúblika (PR), Francisco Guterres Lú Olo, konsidera Timor-Leste (TL), sei iha hela risku nia laran, tanba Corona Virus Disease 2019 (COVID-19) la’o maka’as los iha mundu.

“Timor-Leste (TL0 sei iha hela risku laran enkuantu moras COVID-19 la’o hela iha mundu. Ha’u aproveita festa Idul Adha ni’an husu ba fiar-na in musulmanu sira atu ajuda autoridade TL eduka alin sira haktuir nafatin rekomendasaun husi Ministeriu Saúde Timor-Leste, fase liman bei-beik, uza máskara, no halo distansiamentu fíziku”, mensajen Xefe Estadu nia e hato’o husi Reprezentante Prezidensia Repúblika, Domingos Amaral, iha mesquita Anur, Kampung Alor, Sesta (31/07/2020)

Xefi Estadu afirma, iha pais viziñu Indonézia Governu husu fiar-nain sira, atu haktuir medida ne’ebé Governu foti ona atu hasees ka kontrola COVID-19.

“Iha ita-nia país Viziñu Indonézia, autoridade no grupu musulmanu sira husu fiar-nain sira atu haktuir medida ne’ebé Governu foti atu hasees ka kontrola moras Covid-19, iha area sira ne’ebé risku aas tebes, atu hetan moras Covid-19 hamutuk 33, proibidu halo seremonia relijiozu iha mesquita sira, ba area sira seluk, autoridade sira husu ba hotu-hotu atu haktuir protokolu saúde an, iha rai Indonezia mate ona ema besik rihun, tanba Covid-19”, afirma Xefe Estadu.

Prezidente Repúblika, mós rekoñese katak ho COVID-19, halo komunidade Musulmanu sira la selebra seremonia signifikativu ida ne’e, labele hala’o ho diak iha tinan ida ne’e, tuir maluk musulmanu sira nia hanoin no hakarak.

Antes ne’e, Prezidente Repúblika (PR), Francisco Guterres Lú Olo  veta  ona dekretu  lei  Rejime Jurídiku ba Vijilánsia  Epidemiolójika  no Vijilánsia Sanitária, tanba kontra konstituisaun RDTL.

Ho veta ne’ebé PR Lú Olo halo ba dekretu lei ne’e, hetan lamentasaun husi Ministra Saúde, Odete Freitas  Belo, tanba hakfodak ema tama arbiru husi fronteira mai Timor-Leste, hafoin Estadu Emerjénsia remata. Maibe nia dehan, Ministériu Saúde sei buka meius oinsa atu sensibiliza populasaun oinsa hadook-an husi pandemia global COVID-19 ne’e.

GMNTV | Grupo Média Nacional


Bispu Basilio husu Partidu Foun Halo Netik Buat Foun

$
0
0

Timor Post (02/08/2020) -- Bispu Dioseze Baukau, Don Basilio do Nascimento la tau kestaun ba timoroan sira harii tan partidu politiku foun tanba Timor Leste opta multi partidarizmu, maibe husu atu halo netik buat foun.

Buat foun ne’ebe Amu hakarak maka tenke liberta povu no nasaun husi kiak no mukit, laos harii partidu ba hetan kadeira ikus mai husik povu kontinua terus no dezenvolvimentu kontinua hakdasak.

Kestaun ne’e Bispo Basilio hato’o relasiona partidu politiku foun balun komesa hatudu an hodi kompete iha eleisaun jeral tinan 2023 mai.

“Ha’u la hatene atu hanoin saida, ita nia rai ida ne’e ki’ikoan partidu barak demais, agora se’e la hatene partidu sira uluk hirak ne’e lakon ka hirak uluk ne’e sei nafatin, agora hirak uluk ne’e lakon oke hirak ne’e-ne’e mosu, maibe partidu sira mosu mai ne’e partidu sira sai hanesan grupu ne’ebe iha ideia ne’ebe propoin ba publiku atu bele hodi hatudu katak sira nia dutrina ne’e hanoin katak liu husi sira nia dutrina ne’e bele organiza an diak liu, i halo pais ida ne’e-ne’e hetan progresu diak liu, agora mosu mai para buat ne’ebe hirak seluk halo ona ne’e, hau hanoin lalika, mais pronto ida ne’e-ne’e buat liberdade organizasaun politika ida-idak halo maibe buat importante ne’e maka ne’e halo buat ruma foun hare liu ba interese nasaun nian,” dehan Bispu Basilio ba Timor Post Domingu (2/8/2020) hafoin perzidi misa Domingu iha Baukau.

“Sein duvida hau hanoin katak sidadaun sira la rekoinese sira nia an iha dutrina ne’ebe ke partidu tuan sira aprezenta, ne’ebe pronto ida ne’e-ne’e dinamizmu diak ida katak iha ema ne’ebe sei preukupa ba nasaun ida ne’e nia moris hodi dehan, ita hare ba hirak ne’e kbi’it la iha ka ou buat ne’ebe sira profoin ne’e la monu ba pais nia laran, sidadaun sira nia laran. Ne’eduni ita koko to’ok aprezenta buat foun hodi hare se’e sidadaun sira gosta ita nia programa, pois halo mos programa, I ezekuta, ba hau iha deit kriteriu ida mak kompetensia, kompetensia ema nian, it abele iha programa oi-oin maibe se’e ita la iha ema hodi ba ezekuta programa, buat hotu iha deit surat tahan” (gut)

Timor Post

Timor-Leste vai aumentar postos de policiamento na fronteira

$
0
0

Díli, 02 ago 2020 (Lusa) -- As autoridades timorenses querem reforçar o controlo na fronteira terrestre com a Indonésia e deverão aumentar o número de postos de policiamento fronteiriço, disse à Lusa o vice-ministro do Interior.

"Trata-se de medidas para reforçar o policiamento e o controlo nas fronteiras como medida de prevenção da covid-19", referiu Antonio Armindo, vice-ministro do Interior, que esteve este fim de semana a visitar a região da fronteira com a metade indonésia da ilha.

Nos últimos meses as autoridades têm detetado a entrada ilegal de cidadãos quer timorenses quer estrangeiros no país, com os cidadãos timorenses identificados a serem canalizados para locais de quarentena do Governo e os estrangeiros a serem deportados.

"Apesar das medidas, o reforço do controlo e do policiamento é necessário", referiu.

Antonio Armindo explicou que ao longo da fronteira, entre a costa norte e a costa sul, deverão ser criados "três ou quatro novos postos".

Acompanhado do comandante da Unidade de Patrulhamento da Fronteira (UPF), o superintendente João Sancho Pires, o vice-ministro inteirou-se das condições dos efetivos que estão destacados naquela zona do país.

O membro do Governo sublinhou a importância da colaboração entre os efetivos policiais e as comunidades locais.

Oficialmente, a fronteira terrestre entre a Indonésia e Timor-Leste abre apenas duas horas por semana, às quartas-feiras, com um número crescente de pessoas a utilizar esse período para entrar no país.

ASP // EA

Governo timorense reúne segunda-feira para pedir estado de emergência

$
0
0

Díli, 02 ago 2020 (Lusa) -- O Governo timorense reúne extraordinariamente o seu Conselho de Ministros na segunda-feira para aprovar o pedido ao Presidente da República para declaração do estado de emergência devido à covid-19.

A reunião extraordinária faz parte da agenda do primeiro-ministro, divulgada hoje pelo gabinete de Taur Matan Ruak.

"Deliberação da proposta ao Presidente da República para declaração do estado de emergência perante as ameaças da covid-19", refere a nota de agenda.

A declaração do estado de emergência será o quarto período de estado de exceção desde o início da pandemia, já que o país esteve nesta situação entre final de março e final de junho, por três períodos consecutivos de 30 dias.

Em declarações à Lusa na semana passada o vice-primeiro-ministro, José Reis, admitiu a possibilidade da declaração do estado de emergência para que o Governo possa manter as restrições de prevenção e controlo da doença.

Em particular o Governo quer ter enquadramento legal para poder continuar a obrigar quem chega ao país a cumprir quarentena obrigatória.

O processo terá ainda que passar pelo Presidente da República, que tem que pedir autorização ao Parlamento.

Se for concedida, o chefe de Estado decreta o estado de exceção e o Governo aprova as medidas que considere necessárias.

O recurso ao estado de emergência é necessário depois de o Presidente timorense ter vetado, por inconstitucionalidade, um decreto-lei do Governo que pretendia implementar medidas de controlo epidemiológico e sanitário com impacto nos direitos dos cidadãos.

"Foi vetada esta lei e por isso agora o Governo tem que ver o que fazer", disse José Reis.

"Uma opção é (...) avançar de novo com o estado de emergência para limitar alguns direitos, no campo de fronteiras e de quarentena obrigatória", por exemplo, indicou.

Com o fim do estado de emergência em Timor-Leste, há mais de um mês, o Governo deixou de ter enquadramento legal para poder aplicar as restrições que vigoravam, nomeadamente a de quarentena obrigatória.

Ainda assim quem chega ao país tem obrigatoriamente que cumprir um autoconfinamento ou quarentena em infraestruturas governamentais.

O Governo aprovou alterações à Lei de Imigração e à Lei de Saúde que podiam permitir essas restrições, mas os diplomas ainda têm que passar pelo Parlamento, que termina o período de trabalho legislativo nesta sexta-feira. Os trabalhos são retomados em setembro.

Por aprovar está também um outro diploma conjunto dos ministérios do Interior, dos Negócios Estrangeiros, da Saúde e dos Transportes e Telecomunicações para definir as regras a aplicar depois do fim do estado de emergência.

O veto do Presidente de Timor-Leste, Francisco Guterres Lu-Olo, surgiu depois de o Tribunal de Recurso considerar o diploma inconstitucional porque "pretende legislar sobre matéria da competência do Parlamento Nacional", sem apresentar qualquer autorização deste órgão.

Em causa estavam várias medidas no campo epidemiológico e sanitário que permitem manter vigilância acrescida à covid-19, especialmente nas fronteiras do país, depois do fim do estado de emergência.

Timor-Leste está sem casos ativos de covid-19 desde 15 de maio, mas o país tem assistido a um aumento no número de chegadas, quer pela fronteira terrestre, quer nos poucos voos, 'charter', que estão a operar.

ASP // EA

WFP: Oekusi Okupa Númeru Dahuluk Ma-nutrisaun

$
0
0

Dili -- World Food Program (WFP) identifika númeru ma-nutrisaun  iha munisípiu neen. No Rejiaun Autónomu Espesiál Oekusi Ambeno (RAEOA) maka okupa númeru dahuluk.

Diretór WFP, Dageng Liu ba Jornalista sira iha Timor Plaza, Kuarta (29/07/2020), haktuir, tuir fali Oekusi maka munisípiu Ermera, Baukau, Manufahi, Bobonaru no Dili.

Atu hamenus ma-nutrisaun iha Timor Leste liuliu munisípiu neen ne’ebé temi, Dageng informa, WFP servisu hamutuk ho KONSSANTIL no Ministériu Edukasaun, Ministériu Finansas, Ministériu Agrikultura no Peskas, Ministériu Solidariedade Sosial no Ministériu Estatal.

Dageng dehan, xave dahuluk liu maka parte sira hotu tenke tervisu maka’as atu hasa’e produsaun foos lokal hodi nune’e bele distribui ba merenda eskolár no bele mós sai kondumu ba populasaun tomak.

Dageng subliña, foos lokal maka iha nutrisaun di’ak liu.

WFP hahú lansa programa ne’e iha tinan 1999 iha Timor Leste, ho orsamentu millaun US$26.4, hodi opoiu ai-han ba vítima sira ne’ebé susar liu, no distribui ai-han liu husi aviaun ba Timoroan sira ne’ebé fila husi Timor Osidental. (Mj2)

TimorPost

Aban, Governu halo deliberasaun proposta ba pedidu deklarasaun EE

$
0
0

DILI, 02 agustu 2020 (TATOLI) -- Tuir ajenda ne’ebé fó sai hosi Gabinete Primeiru-Ministru (GPM), aban sei realiza Konsellu Ministru estraordinária hodi halo deliberasaun proposta ba pedidu deklarasaun Estadu Emerjénsia (EE) hosi Governu ba Prezidente Repúblika ligadu ho surtu COVID-19 iha Timor-Leste.

“Pontu úniku, deliberasaun proposta ba Prezidente Repúblika kona-ba deklarasaun Estadu Emergénsia perante ameasa hosi COVID-19,” haktuir ajenda hosi GPM ne’ebé Agência Tatoli asesu, domingu ne’e.

Tuir ajenda ne’e, Governu sei halo deliberadaun ne’e iha tuku 3 lorokraik, ne’ebé sei prezide hosi Xefe Governu iha salaun Ministériu Finansa (MF), Aitarak-Laran.

Iha parte dader, Governu sei realiza retiru ba datoluk ne’ebé sei partisipa hosi membru Governu sira hotu no retiru ne’e rasik hala’o iha salaun MF, iha dadersan tuku 10.

Iha loron 27 jullu, Prezidente Repúblika veta Dekretu Vijilánsia Epidemiolójika no Sanitária ba resposta COVID-19 hafoin hakotu EE faze datoluk hosi Governu.

Rejime jurídiku ne’e, fó biban ba Governu atu hatuur regra proteje no promove saúde públika, liuliu kona-ba moras sira ne’ebé hada’et hosi ema ba ema (infeto-kontajioza).

Xefe Estadu hatán ba Governu katak, medida iha Dekretu-Lei ne’e limita direitu, liberdade no garantia ne’ebé Konstituisaun RDTL fó ba ema ne’ebé tuir loloos Parlamentu Nasionál mak iha kompeténsia ba halo ida ne’e, la’ós Governu.

Tribunál Rekursu, liuhosi akórdaun fó-sai iha 22 jullu 2020, entende katak, Dekretu-Lei ne’e atu limita direitu, liberdade no garantia fundamentais ema-nian no afirma katak la’ós Governu mak iha kbiit atu regula asuntu ida-ne’e liuhusi Dekretu-Lei.

Órgaun soberania ne’ebé iha kbiit ba limita direitu, liberdade no garantia fundamentais mak Parlamentu Nasional no Parlamentu de’it mak bele regula liuhosi lei.

Antes ne’e, Xefe Estadu dekreta EE faze dahuluk ba loron-30, ne’ebé hahú entra ein vigór iha 28 marsu hahú oras 00:00 to’o 26 abríl 2020 oras 23:59, atu fó dalan ba Governu implementa médida espesífiku sira hodi prevene propagasaun COVID-19.

Haree ba nesesidade atu estende, Xefe Estadu promulga estensaun EE períodu daruak ho durasaun loron-30 tuir pedidu Govenu.

Nune’e, iha loron 27 abríl, Prezidente Repúblika liuhosi Dekretu Prezidensiál númeru 32/2020 promulga estensaun EE períodu daruak ho durasaun loron-30, hahú husi oras 00.00 loron 28 abríl to’o oras 23:59 27 maiu 2020.

Ikus liu, EE ba períodu datoluk implementa iha oras 00:00 loron 28 maiu to’o oras 23:59 loron 26 juñu 2020.

Hafoin EE datoluk ramata, Governu la halo renovadaun tanba kazu ativu iha Timor-Leste laiha ona.

Hafoin Timor-Leste rejista kazu pozitivu COVID-19 dahuluk iha 21 marsu 2020, kazu ikus liu rejista iha 24 abríl ho totál konfirmadu na’in-24 no provável na’in-haat.

Enkuantu, iha loron 15 maiu, liuhosi Sala Situasaun, Sentru Integradu Jestaun Krize (CIGC, sigla portugés) deklara pasiente konfirmadu no provável rekuperadu hotu ona.

Kazu konfirmadu ne’ebé rejistadu iha Timor-Leste hanesan kazu importadu husi sidadaun ne’ebé halo viajen husi nasaun afetadu COVID-19 no Tama mai Timor-Leste liuhosi dalan fronteira terrestre no aeroportu

TATOLI | Jornalista: Antónia Gusmão | Editor: Julia Chatarina | Imajen: Egas Cristovão

Governo timorense lança concurso para monumento ao massacre de Santa Cruz

$
0
0

Díli, 03 ago 2020 (Lusa) -- O Governo timorense lançou o concurso para a construção de um movimento em memória do massacre de Santa de Cruz, de 12 de novembro de 1991, que vai ser edificado no Cemitério de Santa Cruz, em Díli.

O projeto, que inclui preparação, instalação e construção do monumento, não detalha o valor da obra, mas explica que só podem concorrer empresas com experiências em dois contratos idênticos no valor estimado de um milhão de dólares cada.

Criado pelo estúdio timorenses Fihir Design e Arquitetura -- num projeto dos arquitetos Flávio Miranda e Tiago Guterres e com o gestor Fernando Soares -, o projeto começou a ser pensado há vários anos para coincidir com os 20 anos do massacre, mas o concurso só agora foi lançado pelo Ministério dos Antigos Combatentes da Libertação Nacional, devendo as empresas interessadas apresentar propostas até 07 de setembro.

A 12 de novembro de 1991 realizou-se uma missa e cerimónia em homenagem de Sebastião Gomes, morto por elementos ligados às forças indonésias uns dias antes no bairro de Motael, e milhares de pessoas dirigiram-se até ao cemitério de Santa Cruz.

Durante o percurso alguns abriram cartazes e faixas de protesto. As forças indonésias responderam com extrema violência, matando mais de 250 pessoas.

As imagens do massacre de Santa Cruz, recolhidas pelo jornalista inglês Max Stahl e que, para muitos marcaram um momento de viragem na questão de Timor-Leste saíram de Díli, dois dias mais tarde, a 14 de novembro de 1991, graças à intervenção da holandesa Saskia Kouwenberg, que escondeu a cassete numa 'bolsa' improvisada entre duas cuecas cosidas uma à outra, conforme contou à agência Lusa.

Segundo dados facultados à Lusa pelos responsáveis do projeto, trata-se de criar no local "um conjunto escultórico representativo e de memória de todos aqueles que perderam as suas vidas na luta pela libertação do povo timorense da opressão indonésia em território nacional".

O objetivo da equipa da Fihir é construir um monumento que capture vários dos momentos do massacre de 1991, registados nas imagens de Max Stall, com um "conjunto escultórico que transmita de forma simples o momento vivido (luta, movimento, velocidade, pânico, cardíaco, fôlego, sangue, morte, esperança de um povo pela sua liberdade".

Engloba ainda um conjunto escultórico com alturas variadas que poderão atingir os 2.3 m de altura, em que se representam pessoas "sem caras de forma a representar todos os timorenses sem exceção".

Estas esculturas em bronze estarão assentes numa estrutura em betão armado, revestido com painel de mármore branco de dimensões várias.

A cinco metros da entrada principal vai ser feito um painel de bronze, encastrado no pavimento, que "representa o momento em que os militares indonésios começaram a disparar contra os jovens manifestantes gerando pânico no portão principal de acesso ao interior do Cemitério de Santa Cruz.

Já no interior do cemitério irá ser criado também um conjunto escultórico, em mármore proveniente das pedreiras de Manatuto e esculpidas em Timor-Leste.

"Estas esculturais estão dispostas ao longo do percurso entre a entrada principal e a Capela de Pai Nosso encenando o dia em que centenas de jovens correram pelas suas vidas", explica o documento do projeto.

ASP//MIM

Horta e Alkatiri consideram desnecessário estado emergência em Timor-Leste

$
0
0

Díli, 03 ago 2020 (Lusa) -- O ex-Presidente timorense José Ramos-Horta e o líder do maior partido, a Fretilin, Mari Alkatiri, consideraram hoje desnecessária a declaração do estado de emergência, considerando haver medidas alternativas que o Governo pode tomar.

"As medidas de prevenção e controlo podem ser tomadas mesmo sem estado de emergência. Temos uma adesão a convenções internacionais que permitem essas medidas administrativas", afirmou à Lusa Mari Alkatiri, secretário-geral da Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (Fretilin), maior partido do Governo.

"Não sou contra o estado de emergência, porque é uma decisão de três órgãos de soberania. Mas há alternativas ao estado de emergência e têm que ser urgentemente aplicadas", defendeu.

Mari Alkatiri recordou que o sistema de saúde timorense "está capacitado para prevenir, mas não para combater uma eventual onda de casos da covid-19" no país.

"Se entrarem dois ou três infetados, como vai ser? O nosso sistema de saúde não consegue combater um surto. Com apenas quatro ventiladores, como faremos?", questionou.

Opinião ecoada pelo ex-Presidente da República, José Ramos-Horta, que disse à Lusa que "não é necessário voltar a proclamar o estado de emergência" para "implementar medidas de prevenção, nomeadamente maior e melhor controlo de entradas e saídas" em Timor-Leste.

"Medidas de prevenção como lavar as mãos, usar máscaras, continuar a limitar grandes aglomerações de pessoas - seja de natureza política, cultural, desportiva -- é possível sem o estado de emergência", referiu Ramos-Horta.

"O Governo tem de tomar a liderança e apelar para o comportamento cívico das pessoas. O lavar as mãos, por exemplo, é um comportamento cívico de saúde pública, mas  mesmo que imponha estado de emergência, vai continuar a ser direito da pessoa lavar ou não", disse.

Ramos-Horta disse que se trata, por isso, de "uma importante questão de liderança" da parte do Governo, insistindo que mesmo sem estado de emergência se pode aplicar a quarentena.

"A constituição mandata o Presidente, o Governo e as autoridades a velar pela saúde pública. Isto é uma questão de saúde publica. E as pessoas sabem que para entrar é necessário quarentena", afirmou.

"O Território Norte da Austrália não declarou o estado de emergência, mas obriga à quarentena. São decisões do Governo e das autoridades de saúde", disse.

O ex-chefe de Estado disse que é preciso "maior controlado no aeroporto e determinar que quem entra no país tem que ir a quarentena" e defende até, eventualmente, que as pessoas tenham que pagar os custos dessa quarentena.

Ramos-Horta afirou que o facto do Governo recorrer ao estado de emergência como medida de prevenção, permite depois que isso "levante suspeitas, desconfianças e acusações de que haverá outras intenções políticas" por trás da decisão.

O líder histórico timorense defendeu ainda que deveria ser feita uma auditoria "urgente" a "todos os dinheiros gastos durante os três meses de estado de emergência", para que o público saiba "o que foi gasto, como foi gasto e se houve justificação".

Numa mensagem no Facebook, referente ao tema, Ramos-Horta considerou que "a incompetência operacional e incapacidade de liderança estratégica não se resolvem com imposições de estado de emergência".

Os comentários surgem depois do Governo agendar para hoje uma reunião extraordinária do Conselho de Ministros que tem como único ponto a "Deliberação da proposta ao Presidente da República para declaração do estado de emergência perante as ameaças da covid-19", segundo uma nota de agenda.

Timor-Leste está sem casos ativos de covid-19 desde 15 de maio, mas o país tem assistido a um aumento no número de chegadas, quer pela fronteira terrestre, quer nos poucos voos, 'charter', que estão a operar.

ASP//MIM


Governu sei halo pagamentu subsídiu ba reklamante sira iha fulan ne’e

$
0
0

DILI, 03 agostu 2020 (TATOLI) -- Governu liuhosi Ministériu Solidaridade Sosiál no Inkluzaun (MSSI) sei halo pagamentu ba subsídiu $200 ba reklamante sira iha fulan agostu ne’e bainhira prosesu avaliasaun ba dadus reklamasaun sira-ne’e ramata ona.

“Ha’u espera no tenta katak iha fulan agostu ne’e ita sei halo pagamentu ba ita-nia reklamante sira bainhira prosesu avaliasaun ba dadus reklamasaun sira ne’e ramata ona,” dehan Diretór Jerál Ministériu Solidaridade Sosiál no Inkluzaun, Rui Manuel Gago Exposto, ba Agência TATOLI iha nia knaar fatin MSSI, Caicoli, Dili, segunda ne’e.

Tanba, nia hateten, prosesu verifikasaun reklamsaun ba reklamante sira kuaze atu ramata ona no hein prosesu avaliasaun hosi Ministériu Administrasaun Estatál (MAE) no MSSI nian.

“Mekanizmu pagamentu subsídiu ne’e ita sei involve mós Ministériu Administrasaun Estatál (MAE) no MSSI, tanba bainhira ita halo prosesu avaliasaun ba reklamante sira mak foin deside katak hosi reklamante 14.175 ne’e, sé mak elizivél atu simu no sé mak la elizivél,” nia dehan.

Diretór Jerál MSSI ne’e hateten, to’o agora seidauk iha númeru hira mak elizivél atu simu no hira mak lae, tanba avaliasaun ida-ne’e sei hala’o bazeia ba dekretu lei númeru 15 tanba seidauk hatene ema hira loloos mak elizivél.

“Bainhira ita hatene ona katak hira mak elizivél entaun ita mós hatene ona osan hira mak sei selu ba reklamante sira. Tanba ne’e, ita sei hein bainhira ekipa avaliasaun halo avaliasaun ba reklamasaun ne’e ramata ona,” diretór MSSI ne’e hateten.

Nia dehan, ema ne’ebé mak elizivél atu simu pagamentu ne’e signifika xefe família hatama sira-nia dokumentu ba xefe suku no xefe aldeia iha loron 08 maiu 2020, entrega ba iha nasionál maka sei konsidera katak sei hetan sira-nia direitu.

“Ita atu dehan katak ema ne’ebé mak elizivél atu simu subsídiu $200 ne’e, hatama ona dokumentu ka fixa família ba iha nasionál hafoin xefe suku no xede aldeia halo verifikasaun ba iha loron 8 maiu 2020, ne’e ita konsidera sira-nia direitu ba pagamentu ne’e.

Maibé fixa família mak to’o iha 8 maiu latama iha nasionál, maka nia sei la hetan nia direitu,” nia hateten.

TATOLI | Jornalista: Osória Marques Editór: Cancio Ximenes | Imagem: António Gonçalves

Notísia Relevante: Horisehik, Ekipa Verifikasaun MSSI Hatama Ona Dadus ReklamasaunHamutuk 10.236

Governu sei apoiu orsamentu ba LFA

$
0
0

DILI, 30 jullu 2020 (TATOLI) -- Sekretáriu Estadu Juventude no Desportu iha ona planu sei apoiu orsamentu ba Liga Futeból Amadora hodi realiza liga iha époka 2020.

Sekretáriu Estadu Abrão Saldanha, hateten sei buka meiu oinsá atu tulun orsamentu ba LFA hodi implementa eventu ne’e iha antes tinan 2020 nia rohan.

“LFA ne’ebé mak la’o ona ne’e Governu nafatin fó apoiu, maibé problema mak orsamentu agora daudauk, entaun ami tenta hela oinsá mak atu hetan osan ruma para bele fó apoiu ba liga ne’e,”tenik Governante ba Tatoli iha Lecidere Dili, kinta ne’e.

SEJD iha orsamentu duodesimu maibé foka ba rekuperasaun ekonomia tanba ne’e laiha orsamentu atu aloka ba LFA iha tempu agora.

Entretantu, estrutura LFA nian daudauk ne’e halo hela preparasaun hodi realiza kongresu iha loron 15 fulan-agostu hodi hili Prezidente ho ninia estrutura foun ba period tinan haat hodi lidera LFA. LFA oras ne’e lidera husi Nilton Gusmão durante periodu tinan haat ona.

TATOLI | Jornalista: Hortencio Sanchez | Editór: Agapito dos Santos | Imajen: Egas Cristovão

Notísia Relevante:

Agostu,LFA Realiza Kongresu

FFTL-LFADeskute Planu Ajustamentu ba Dezenvolvimentu Futeból

Execução orçamental em Timor-Leste a pouco mais de metade no final de julho

$
0
0

Díli, 04 ago 2020 (Lusa) - O Governo timorense executou apenas 51,9% do orçamentado em regime duodecimal nos primeiros sete meses do ano, de acordo com os dados atualizados do Portal da Transparência do Ministério das Finanças.

Desde o início do ano até hoje o Governo executou cerca de 532 milhões de dólares (453,1 milhões de euros), ou 51,9% do total de cerca de 1,05 mil milhões de dólares (892,2 milhões de euros) orçamentados e disponíveis para este período.

O valor executado inclui compromissos de 27,79 milhões de dólares (23,6 milhões de euros) e obrigações no valor de 15,98 milhões de dólares (12,2 milhões de euros), pelo que o total efetivamente pago é de apenas 532,6 milhões de dólares (452,5 milhões de euros).

Entre o total orçamentado contam-se 220,25 milhões de dólares (187,16 milhões de euros) referentes ao Fundo Covid-19, criado para responder à pandemia, cuja taxa de execução era no final de julho de apenas 51,1%.

Os dados do Portal da Transparência mostram, entre outras informações, que a taxa de execução do Fundo de Infraestruturas era de 28,5%, e o Fundo de Capital Humano tinha uma taxa de execução de 31,4%.

Excluindo as despesas referentes ao Fundo Covid-19, foram gastos até agora 95,5 milhões de dólares (81,15 milhões de euros), as despesas executadas rondam os 437,1 milhões de dólares (371,4 milhões de euros) ou uma média mensal de 62, 44 milhões de dólares (53,06 milhões de euros).

Desde o início do ano, e apesar de pedidos de levantamento com urgência do Fundo Petrolífero (FP), solicitados ao Parlamento Nacional, o Governo apenas levantou 250 milhões de dólares, 150 milhões em abril e 100 milhões em junho.

Um pedido adicional de levantamento extraordinário de 286 milhões de dólares (255,89 milhões de euros) do Fundo Petrolífero, feito com cariz de urgência ao Parlamento e aprovado pelos deputados a 23 de junho ainda não foi efetivado pelo Governo, segundo o Banco Central de Timor-Leste (BCTL).

 Fonte do Ministério das Finanças disse à Lusa que no final de julho o saldo da conta do Tesouro era de 66,4 milhões de dólares ou 56,44 milhões de euros. Esse valor não inclui o dinheiro ainda disponível no Fundo da Covid-19, que tem disponíveis cerca de 41 milhões de dolares.

ASP // SB

PM timorense salienta maturidade na busca de soluções para os problemas do país

$
0
0

Díli, 04 ago 2020 (Lusa) -- O primeiro-ministro timorense destacou hoje o que considera ser a crescente "maturidade" dos dirigentes e cidadãos do país, nos esforços de "procurarem soluções" para responder aos grandes desafios que Timor-Leste enfrenta.

Intervindo nas Jornadas Orçamentais de preparação do Orçamento Geral do Estado (OGE) para 2021, Taur Matan Ruak disse, citado em comunicado do executivo, que o ano de 2020 está a ser "bastante desafiante".

Primeiro, disse, devido ao "chumbo do orçamento para 2020 no Parlamento Nacional, que obrigou a nação a trabalhar em regime duodecimal" e depois a necessidade de "um novo arranjo político no Parlamento Nacional para poder sustentar a Governação, sem necessidade de recorrer a eleições antecipadas".

O país sentiu ainda os efeitos dos "desastres naturais, de 13 de março e 22 de maio, que atingiram os bens e propriedades dos cidadãos e do Estado, com um custo total de cerca de 50 milhões de dólares americanos" e, finalmente, a pandemia da covid-19, que além "das implicações sanitárias e riscos para a saúde", provoca "impactos económicos e sociais".

Na resposta a estas questões, disse Taur Matan Ruak, evidenciou-se "o nível cada vez mais alto de maturidade dos dirigentes e cidadãos", por "não se limitarem a enfrentar os problemas, mas principalmente, em procurarem soluções".

O chefe do Governo recordou a resposta do Governo à pandemia da covid-19, procurando alcançar um equilíbrio "entre a resposta às questões de saúde e a resposta aos impactos socioeconómicos".

As autoridades, disse, implementaram medidas de prevenção e combate à covid-19 e, em paralelo "um pacote de medidas de estabilização económica", com um novo plano a curto, médio e longo prazo a ser preparado pela Comissão para a Elaboração do Plano de Recuperação Económica.

O encontro de hoje, sob o tema "Orçamento para recuperar e reforçar o desenvolvimento", decorreu à porta fechada no ministério das Finanças, marcando o início da preparação do Orçamento Geral do Estado (OGE) de 2021, no auditório Xanana Gusmão, no Ministério das Finanças, em Díli.

Em comunicado, o Governo informou que o principal objetivo foi "discutir as prioridades nacionais baseadas no Programa do Governo, no Plano Estratégico de Desenvolvimento Nacional, nos Objetivos do Desenvolvimento Sustentável, no Desempenho da Política Fiscal, no Impacto da COVID-19 e no Plano de Recuperação Económica".

Temas que ajudarão a definir "um envelope fiscal para o ano de 2021 adequado às reais necessidades do país", refere o Governo.

O ministro das Finanças, Fernando Hanjam, disse na sua intervenção que se trata de "promover a reflexão sobre os compromissos do Governo para a preparação do OGE 2021, de forma a poder responder aos impactos do surto da covid-19, principalmente na recuperação da economia e também para assegurar a continuidade do desenvolvimento e da prestação de serviços públicos de qualidade para o povo timorense".

Durante o encontro, os participantes assistiram à apresentações sobre os programas, prioridades e metas, sobre o desempenho socioeconómico e impactos da covid-19 na economia, sobre o plano de recuperação económica, sobre o desempenho da política fiscal e sobre proposta de OGE para 2021.

Foram ainda debatidas as prioridades nacionais e o teto fiscal da proposta de OGE 2021 que ainda não foi definido.

O Governo está a preparar a proposta de OGE para 2020, que deverá ser aprovada ainda este mês em Conselho de Ministros e submetida em setembro ao Parlamento Nacional.

ASP // SB 

Ministério da Saúde timorense pede calma e prevenção perante novo caso

$
0
0

Díli, 04 ago 2020 (Lusa) -- O ministério da Saúde timorense pediu hoje à população para que se mantenha calma, depois da deteção de um novo caso da covid-19, e que aplique as medidas de prevenção, incluindo uso de máscaras, lavagem de mãos e distanciamento físico.

"Apelamos à população para que não entre em pânico, para que mantenha as medidas de prevenção da covid-19, usem máscaras, continuem a manter a distanciamento físico e evitando grandes aglomerações", disse Narciso Fernandes, vice-coordenador geral da Comissão Executiva para a covid-19 do ministério da Saúde.

Narciso Fernandes, que substituiu a ministra da Saúde nesta conferência de imprensa, por motivos de trabalho, explicou que o novo caso confirmado é um cidadão indonésio de 46 anos, que entrou em Timor-Leste a 22 de julho e que foi de imediato colocado em quarentena em instalações do Estado, nos arredores de Díli.

O homem viajou de avião de Java Central para Kupang, a capital de Timor Ocidental e daí, por carro, com um grupo de cinco outras pessoas, até à fronteira com Timor-Leste.

O grupo fez parte de 105 pessoas que entraram legalmente na fronteira a 22 de julho, a que se somam seis outros que entraram ilegalmente, tendo 83 sido transferidos para cumprirem uma quarentena em instalações do Governo (incluindo em Díli) e 28 para procederem a uma auto quarentena.

A equipa de vigilância epidemiológica realizou testes oito dias depois, a 30 de julho, confirmando o caso positivo.

"Está a ser feito o 'tracing' de contactos diretos com o caso positivo. Esta prática é a normalmente utilizada", referiu, explicando que o homem foi transferido para o Centro de Isolamento de Vera Cruz.

Os dados mais recentes das autoridades indonésias, de segunda-feira, indicam que a província de Nusa Tenggara Oriental, que inclui a metade indonésia da ilha de Timor, era a que registava o menor número de casos de todas as províncias do país, 151 dos mais de 113 mil registados até ao momento no país, com 120 recuperados e uma morte.

Globalmente, no país vizinho, há mais de 70 mil doentes recuperados e mais de 5.300 mortos.

Questionado pela Lusa sobre denúncias relativamente às condições na quarentena em Tasi Tolu, onde estão cerca de 250 pessoas, e aos procedimentos de limpeza, prevenção e distanciamento social, Narciso Fernandes disse que o Governo vai reforçar as regras.

Cidadãos timorenses que estão em Tasi Tolu, nos arredores de Díli, denunciam à Lusa falta de higiene nos quartos, partilha de uma casa de banho por 250 pessoas e falta de equipamentos de proteção pessoal por muitos dos funcionários destacados no local.

"Apesar das limitações, continuaremos a trabalhar. A equipa precisa de reforçar a aplicação das regras na quarentena para assegurar que continua a haver disciplina, para reduzir o risco de uma segunda onda da doença", disse.

Os últimos dados do Ministério da Saúde mostram que atualmente há 250 pessoas em quarentena em instalações do Estado: 212 em Díli, 31 no enclave de Oecusse e sete em Covalima, a que se somam 144 em auto confinamento, quase todos em Díli.

O Governo realizou já um total de 4.238 testes, estando ao final de segunda-feira, 167 pessoas ainda à espera de conhecer os resultados.

Mais de 2.880 pessoas já completaram a quarentena em Timor-Leste desde que essa medida começou a ser aplicada.

Desde o início da pandemia Timor-Leste registou 25 casos confirmados, dos quais 24 recuperados.

O caso hoje conhecido é o primeiro desde 15 de maio.

ASP // SB 

Viewing all 16014 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>