Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 16010 articles
Browse latest View live

ROHINGYA | Bangladesh pede ajuda a Portugal e aos portugueses

$
0
0
Confrontado com uma crise humanitária sem precedentes, o embaixador em Portugal pede ao governo de Lisboa e aos portugueses que ajudem a resolver o problema dos Rohingya.

O Bangladesh está a receber de braços abertos os refugiados Rohinga que chegam aos milhares ao país. Desde 25 de Agosto mais de 400 mil pessoas fugiram da violência em Myanmar e juntaram-se às 400 mil que já viviam no Bangladesh.

O embaixador em Lisboa, Ruhul Siddique, reconhece que o peso para o Bangladesh é muito grande. "É um grande desafio porque não se trata apenas de alimentá-los, temos de garantir abrigo, cuidados médicos e outros apoios. Se não ajudarmos as pessoas doentes, os recém-nascidos e os idosos não poderão sobreviver".

A primeira ministra do Bangladesh disse esta semana que um país que alimenta 160 milhões pode alimentar mais 600 ou 700 mil.


Ouvido pela TSF, o representante do país em Portugal afirma que a população já passou pelo mesmo em 1971, quando quase 10 milhões de pessoas tiveram de fugir para a Índia. Foi durante a guerra da independência e serviu para que os habitantes do Bangladesh se tornassem muito solidários.

O Bangladesh pede agora à comunidade internacional para pressionar as autoridades de Myanmar para que aceitem de volta os refugiados. Para que esse regresso possa acontecer, Ruhul Siddique defende que as Nações Unidas podem assumir um papel determinante através de uma missão de paz ou de uma comissão que monitorize a violência no estado de Rakhine.

Se a crise não acabar a médio prazo, o Bangladesh admite criar um espaço onde possa colocar todos os Rohingya do país. O embaixador defende que há um problema de segurança que é preciso acautelar e por isso as autoridades querem estar atentas às atividades desta minoria étnica.

Margarida Serra | TSF | Foto: Danish Siddiqui/Reuters

ME Foun Buka Rezolve Problema

$
0
0
DILI - Ministeriu Edukasaun (ME), foun mai buka oinsa atu bele rezolve lalai problema Edukasaun iha Eskola Primaria no Sekundariu iha teritoriu Timor laran tomak.

“Hau husu ba Ministeriu Edukasaun foun mai atu hare programa no mos professor sira durantetinan naruk nian laran ejiji hela sira nia direitu, needuni husu atu rezolve,” Katak Domingos Magno nuudar Koordenador EBF 04 Kuluhun ba STL, iha Kuluhun, Dili, Kuarta Feira (20/09/2017).

Nian hatutan tan katak preokupasaun neebe maka iha Eskola  dala barak hatoo tiha ona proposta ba iha parte edukasaun bele mai hare rasik, iha sira nian Eskola laiha moru, no sira hatoo ona proposta ba leten ona ba leten atu mai hadia neebe sira hein deit.


Nian hateten bainhira hanorin labarik ho diak persija Eskola  neebe maka seguru, kuandu hanorin labarik sira lao diak entau iha fatin neebe maka seguru atu nunee bele hanorin labarik sira mos ho diak, kuandu fatin neebe maka izoladu hela no livre hela, animal lao ba mai iha Eskola laran nee fo impaktu ladiak ba estudante no alunus sira,” katak Domingos.

Iha sorin seluk Diretor 12 Novembru, Aniceto Pedro Da Costa hatete katak maske governu maka troka malu maibe programaba edukasaun nee nafatin deit tanba nee husu ba governo foun liu-liu ministeriu edukasaun bele tau atensaun ba problema neebe maka Eskola sira hasoru hanesan pagamentu retorial.

“Hau hanoin iha Governu no Ministru bele troka malu, maibe programa nee nafatin deit tanba nee planu nee ministeriu nian tanba nee maka ita bele kontinuasaun ba programa neebe maka iha, liu-liu ba problema neebe maka kona iha estudante no profesores sira nian,” nia hatete.

Nian akrezenta liu tan katak sira senti selu la justu tanba kuantidade osanmentu neebe sira kalkula lahanesan montante neebe maka sira simu.

“Ami dehan selu lajustu tanba kuantidade osamentu retorativu neebe maka ami kalkula lahanesan montante neebe maka sira selu baami tanba nee maka ida nee maka ami preokupasaun tebes liu-liu iha rekursu humanu iha ministeriu edukasaun hodi nunee bele kompleta iha tempu badak nia laran hodi bele rezolve sira,” nia hatete.

Hakarak iha kualidade edukasaun nee aas entau tenki hare mos nesesidade neebe maka Eskola sira idak-idak infrenta, liu-liu nesesidade professor sira, fasilidade, kurikulum, ho formasaun professional, sira nee importante. 

Emerenciana Pinto | Suara Timor Lorosae

Opozisaun Forte, Bainhira Dezenvolvimentu Lao

$
0
0
DILI - Tuir observasaun akademia husi Universidade Dili (UNDIL) katak bajeia ba realidade politika neebe akontese hatudu katak opojisaun forte iha parlamentu nasional konsidera governasaun ladura.

Lia fuan hiran nee hatoo husi Vise Retor-III Universidade Dili (UNDIL) Ander da Costa Belo ba STL iha nia servisu fatin Maskarinhas Dili Sesta, (22/9/2017). Nia hatutan, tuir lolos governu foun ida nee kompleta nia gabinete dala ida no simu pose dala ida. Realidade ida nee diferentes liu governasaun hirak liu ba.

“Ami akademiku nian hare tuir lolos karik kuandu hari gabinete hari dala ida halo tomada depose dala ida. Mais agora periode ida nee oinseluk. Balun simu ona balun sedauk nee signifika katak ita hare ba tanba governasaun ida nee hari ho kadeira minoria,” nia dehan.


Realidade seluk maka governu koligasaun ida nee minoria parlamentar. Governu ida nee komplikadu liu tanba kumpleta gabinete sedauk remata. Maibe esperansa ba iha semana oin sei halo kumpleta. Tanba nee maka husu ba partidu koligasaun Fretilion no PD atu halo negosiasaun diak ho partidu opojisaun atu apoiu governu.

Diretor Ezekutivu Fongtil Arsenio Pereira da Silva katak tuir lolos husu ba partidu politiku sira nebe iha koligasaun hari governu presija kumpleta lalais gabinete. Maibe kuandu dada bebeik tempu maka bainhira maka dezenvolvimentu lao ba oin.

Xefe Bankada CNRT iha Parlamentu Nasional (PN) Arao Noe de Jesus dehan katak partidu CNRT nudar partidu segundu mais votadu liu husi elisaun neebe povu fo fiar ba sira. Maibe sira promete ona ba publiku atu sai partidu opozisaun neebe konstrutivu no edukativu iha parlamentu nasional. 

Justinho Manuel | Suara Timor Lorosae

Japaun hatete katak "preparadu" ba ameasa hosi bomba hirojéniu nian

$
0
0
Iha loron-sesta ne'e Governu Japaun hatete katak "senti preparadu" hodi hasoru ameasa hosi Koreia-Norte ne'ebé hatete katak atu lansa bomba hidrojéniu ida ba oseanu Pasífiku, hodi hatán hasoru diskursu hosi Prezidente norte-amerikanu, Donald Trump.

Ministru porta-vós hosi Ezekutivu japunés, Yoshihide Suga, hatete ona katak Japaun "preparadu ba situasaun ne'e", tanba autoridade sira hala'o hela "vijilánsia ho di'ak" no nia klasifika ona hanesan "intolerável" ba ameasa ne'ebé halo hosi rejimi norte-koreanu.

"Japaun sei halo esforsu nesesáriu sira hodi proteje seguransa hosi povu japunés nian", nia hatete iha konferénsia imprensa.

Ministru Negósiu Estranjeiru norte-koreanu, Ri Yong-ho, hatete ona katak nasaun bele lansa, hanesan teste, bomba hidrojéniu ida ba Pasífiku, hanesan halo parte hosi "resposta iha nível aas tebes" ne'ebé halo hosi líder Kim Jong-un ba Estadus Unidus.

"Bele sai hanesan detonasaun poderozu liu hosi bomba H ida iha Pasífiku", Ri hatete ba meiu komunikasaun súl-koreanu sira iha hotel iha Nova Iorke, bainhira asisti hela asembleia-jeral ONU nian.

Ri hatán ona hanesan ne'e bainhira ema husu kona-ba mensajen hosi Kim, ne'ebé aviza ona xefe Estadu norte-amerikanu katak sei selu karun tanba diskursu "exéntriku" iha ONU ne'ebé Trump ameasa halo estraga total ba Koreia-Norte.

SAPO TL ho Lusa

Hasai pelumenus ema na'in 11.000 tanba atividade hosi vulkaun iha illa Bali

$
0
0
Pelumenus hasai ona ema na'in 11.000 dezde loron-segunda ne'e hosi zona este hosi illa indonéziu Bali tanba atividade hosi vulkaun Agung, maibé autoridade sira afirma fali katak laiha perigu ba turista sira.

Diretór informasaun hosi Ajénsia Nasional ba Jestaun Asidente sira nian, Sutopo Purwo Nugroho, hatete iha loron-sesta ne'e iha deklarasaun sira ba Efe, ajénsia notísia españól nian, katak númeru hosi ema sira ne'ebé hela besik iha vulkaun, ne'ebé iha loron-segunda alerta aumenta hosi eskala 3 ba eskala 4, aumenta ba na'in 50.000.

"Sirkula publisidade ne'ebé maka'as, inklui informasaun falsu barak kona-ba aumentu ida hosi nível alerta nian", responsável ne'e hatete iha komunikadu.

Ajénsia hatete ona katak maioria hosi atrasaun turístiku, ne'ebé maka situa besik iha vulkaun, no mós aeroportu internasional Ngurah Rai sei la afetadu hosi erupsaun ida hosi vulkaun nian.

"Laiha razaun hodi deskonfia ba seguransa hodi halo viajen ba Bali", nia garanti.


Autoridade sira estabelese ona iha loron-segunda área seguransa ida besik kratera iha entre kilómetru 06 no 7,5 no rekomenda ona ba populasaun sira hodi husik zona, tanba rejista hela movimentu subteráneu no nakdoko vulkániku loron-loron.

Ajénsia informa ona katak "nakdoko sira hanesan ho sira ne'ebé rejista iha insidente anterior sira ba erupsaun iha Monte Agung iha tinan 1963".

Vulkaun, ho aas metru 3.031 hosi tasi nia leten, tama iha erupsaun iha tinan 1963 no 1964 no halo ema na'in 1.100 resin mate.

Illa Bali hanesan destinu turístiku prinsipal, ho movimentu mensal ida hamutuk 200.000 hosi turista estranjeiru sira, haktuir hosi informasaun ofisial sira.

SAPO TL ho Lusa

Timor-Leste suspende lisensa no kaer ró xinés sira ne'ebé halo peska ba tubaraun

$
0
0
Governu timoroan suspende ona iha loron-sesta ne'e lisensa sira hosi ró xinés oioin ne'ebé maka deskobre halo peska ba tubaraun iha tasi timoroan nian, bainhira halo hela investigasaun sira hodi determina katak empreza kumpri ka la'e kritériu legal sira.

Ministru Agrikultura ho Peska timoroan nian, Estanislau da Silva, hatete ona ba usa katak bainhira hala'o hela investigasaun sira, ne'ebé akontese ho baze hosi informasaun sira ne'ebé fó hosi governu indonéziu, "ró sira ne'e labele sai hosi portu Carabela" iha kosta norte nasaun nian.

Nia hatete katak desizaun hodi suspende akontese tanba aspetu sira ne'ebé relasionadu ho empreza rasik no seidauk relasionadu ho atividade peska iha Timor-Leste, liuliu peska ne'ebé halo ba tubaraun tonelada resin ne'ebé konfirma iha operasaun ida ne'ebe hala'o iha fulan ne'e.

"Ami simu informasaun detalladu hosi Indonézia kona-ba kompañia no nune'e maka ha'u nu'udar ministru kompetente desidi suspende atividade sira hosi kompañia, hodi halo investigasaun detalladu kona-ba rejistu hosi ró sira peska nian no ligasaun hosi kompañia ho sira seluk ne'ebé maka envolvidu iha atividade sira peska ilegal nian", esplika hosi governante.

Nia hatete katak importante liu maka determina "katak ró sira ne'e iha envolvimentu antes iha peska legal", buat ne'ebé la permiti iha Timor-Leste, ka "sira halo mós rejistu iha liu nasaun ida, asaun ne'ebé la permiti mós".


Bainhira ró sira respeita, ka la'e, lisensa ne'ebé maka fó ona ba sira hanesan kestaun seluk ne'ebé sei determina de'it hafoin hakotu investigasaun detalladu ida ne'ebé agora daudaun halo hosi tékniku sira hosi Ministériu.

"Iha portu Carabela agora daudaun iha polísia investigasaun nian hamutuk ho responsável sira hosi peska nian hodi haree di'ak liután kualidade hosi informasaun sira ne'ebé ami simu. Karik hanesan krimi entaun sei foti medida sira seluk", nia refere.

Governu nia asaun ne'e mosu hafoin polémika daruak, iha tinan ne'e, ho ró sira hosi empreza xineza sira Hong Long Fisheries ho Pingtan Marine Entreprises no ne'ebé iha, dezde fulan-Novembru 2016, lisensa ida tinan ida nia laran hodi halo operasaun iha tasi timoroan nian.

Iha loron 08 Setembru liubá, ró sira ne'e kaer fila fali tubaraun no hetan iha operasaun ida ne'ebé halo hamutuk entre polísia timoroan no hosi organizasaun ambiental Sea Shepherd.

Operasaun ne'e envolve ona ró Ocean Warrior hosi Sea Sheperd ne'ebé ho bero sira ne'ebé iha motor ajuda lori ona efetivu sira hosi Polísia Nasional Timor-LEste (PNTL) nian ne'ebé halo operasaun iha ró sira ne'e nia laran.

Iha fulan-Fevereiru, Lusa fó sai ona katak ró sira ne'e halo hela peska ilegal tubaraun nian, nune'e halo Governu timoroan halo investigasaun interministerial ida ne'ebé, iha fulan-Abril, desidi aplika, ba ró hamutuk 15, multa ida ho dolar 500 (euro 418 resin) ba ró ida-idak.

Estanislau da Silva rekoñese ona katak "lisensa peska nian ba kompañia xineza Hong Long hanesan polémiku, sai objetu hosi komentáriu sira no deskonfia nian", maibé bainhira fó lisensa buat hotu halo tuir lei.

"Iha tempu ne'ebé ami fó lisensa sira ho baze iha informasaun ne'ebé maka fó mai ami no ho baze iha dokumentasaun no deklarasaun hosi kompañia rasik maka ami desidi fó lisensa, maibé iha nfatin kuidadu atu sira tenki kumpri lei sira", nia hatete.

"Agora ami simu informasaun detalladu hosi Indonézia no tanba ne'e maka ha'u haruka suspende atividade sira hosi kompañia hodi bele halo investigasaun klean iha área ne'e. Ha'u komunika ona ba primeiru-ministru iha loron-sesta dadeer kona-ba kazu no ha'u alerta ona ministru Defeza ho Seguransa hodi labele husik ró ida sai hosi portu Carabela nian", nia hatutan.

Ministru hatete katak, iha kazu ba peska tubaraun nian, Governu sei respeita lista hosi espésie protejidu sira, ne'ebé hanesan "barak tebes" no inklui espésie sira ne'ebé halo parte iha Konvensaun kona-ba Komérsiu Internasional hosi Espésie Animal no Ai-horis sira (CITES) no mós sira ne'ebé halo parte iha lista hosi Indonézia ho Austrália.

Governante rekoñese mós katak seidauk hatene loloos saida maka iha ró laran no agora maka foin halo "inspesaun detalladu ida". Lei kalkula medida sira ne'ebé hahú hosi multa to'o prende ró sira ka suspende lisensa, nia hatutan katak Ministériu Públiku halo hela mós investigasaun seluk ida.

"Ami kompromete hodi proteje ita nia rekursu sira iha tasi no bainhira ami hetan violasaun ruma ka karik la kumpri lei ami sei foti medida loloos", nia garanti.

Ministru admiti ona katak kazu ne'e hatudu ona nesesidade hodi hametin meiu sira iha Timor-Leste hodi "hapara peska ilegal" iha tasi timoroan nian ne'ebé, nia garanti, bele hamenus ho prezensa hosi ró xinés sira ne'ebé iha lisensa.

"Ita presiza aumenta patrulla. Ha'u hein katak bele aumenta mekanizmu sira ho ita nia viziñu sira iha Austrália no iha Indonézia kona-ba kestaun ne'e", nia hatete.

"Ita tenki diversifika ita nia ekonomia, maibé ita labele halo bainhira nasaun iha rekursu natural sira ne'ebé hetan estraga. Ne'e hanesan preokupasaun boot ida Governu nian. Ami sei halo esforsu maka'as hodi hetan solusaun sira ne'ebé maka adapta ba aspetu rua ne'e", nia hatutan mós.

SAPO TL ho Lusa

Alkatiri Lakohi ‘Rende’ Ba Opozisaun Maioria

$
0
0
DILI: Governu ne’ebé moris frajil ho kadeira 30 no opozisaun maioria ho kadeira 35 sai hanesan ‘ameasa’ ida. Maski nune’e, ba aprezentasaun Orsamentu Jerál Estadu (OJE), Primeiru Ministru, Mari Alkatiri, otimista no avansa nafatin ba oin.

VII Governu Konstitusionál lakohi atu ‘rende’ sedu, tanba órgaun ezekutivu ne’e sei aprezenta programa ba interese povu no nasaun nian, hodi liberta sidadaun sira husik kiak no mukit.

Tanba ne’e, PM Alkatiri hateten, la’o to’ok mak haree, kuandu Governu aprezenta programa mak foin hatene partidu opozisaun vota kontra ka a favór.

“Governu halo programa atu serbí povu ida ne’e, atu hasai husi mukit no kiak atu lori dezenvolvimentu ba to’o fatin ne'ebé presiza”, dehan nia, hafoin soru-mutu ho Xefe Estadu, Francisco Guterres ‘Lú-Olo’, iha Palasiu Prezidensiál Ai-Tarak Laran, horisehik.

Tanba ne’e, Alkatiri husu ba deputadu opozisaun sira atu kolabora no kontribui-malu hodi hadi’a dezenvolvimentu nasaun no ba povu nia futuru.

Entretantu, kona-ba tomada-de-pose ba daruak membru Governu sira, sei halo ho modelu inkluzivu.

Kona-ba rezultadu servisu VII Governu iha loron 100 nian, nia dehan, servisu loron hirahira la’ós sai barómetru ba Governu nian, maibé sei haree liu ba rezultadu servisu jeralmente.

Humberto dos Santos | Independente

Pyongyang diz que ameaças de Trump soam como “os latidos de cão”

$
0
0
Declarações do ministério dos Negócios Estrangeiros da Coreia do Norte surgem depois de Trump ter dito há dois dias que a única solução será “destruir totalmente” o país caso o regime de Pyongyang prossiga com o seus planos nucleares

O ministro dos Negócios Estrangeiros da Coreia do Norte, Ri Yong Ho, disse esta quinta-feira de madrugada que as ameaças do Presidente norte-americano, Donald Trump, de destruir o seu país soam como "os latidos de um cão".

"Se ele (Trump) pensa que pode atemorizar-nos com os latidos de um cão, realmente é um 'sonho de cão'", disse Ri, que participa na Assembleia-Geral da ONU, informaram os media norte-americanos, citados pela agência EFE.

A expressão "sonho de cão"é usada pelos norte-coreanos para referir-se a coisas absurdas ou que não fazem sentido.

As declarações de Ri surgem depois de, na terça-feira, Trump ter dito, perante a Assembleia-Geral da ONU, que a única solução será "destruir totalmente" a Coreia do Norte caso o regime de Pyongyang continuar a ameaçar os Estados Unidos e aliados.


"É altura de a Coreia do Norte perceber que a sua desnuclearização é o único futuro aceitável", advertiu Trump, na sua primeira intervenção perante a Assembleia-Geral da Organização das Nações Unidas (ONU), que começou esta quinta-feira na sede da organização, em Nova Iorque.

O chefe de Estado norte-americano insistiu que os testes nucleares e de mísseis balísticos da Coreia do Norte "ameaçam o mundo inteiro", pedindo unidade para isolar o regime liderado por Kim Jong-un, sobre quem Trump disse ter embarcado numa "missão-suicida".

"Se [os Estados Unidos] forem forçados a defender-se e aos seus aliados, não teremos qualquer escolha senão destruir a Coreia do Norte", afirmou.

Pouco antes do discurso de Trump, o seu primeiro que na ONU como Presidente dos EUA, o representante da Coreia do Norte na Assembleia-Geral abandonou a sala.

Lusa | em Expresso | Foto: Romeo Ranoto/Getty

"Super malária" faz disparar alarmes após rápida disseminação no sudeste asiático

$
0
0
Os medicamentos tradicionais têm vindo a registar "taxas alarmantes de falha" no tratamento desta doença

A equipa de cientistas da faculdade de Medicina Tropical da universidade de Mahidol, em Banguecoque, Tailândia, alertou para o perigo de a malária se tornar intratável, devido à rápida disseminação, no sudeste asiático, de uma "super malária".

Esta nova forma perigosa do parasita da malária, que surgiu no Camboja e desde então tem vindo a espalhar-se por partes da Tailândia e Laos, chegando ao sul do Vietname, não pode ser curada com os principais medicamentos contra a doença.

"Pensamos que é uma séria ameaça", afirmou o professor Arjen Dondorp, chefe da equipa de cientistas, em declarações à BBC. "É alarmante que esta variedade esteja a espalhar-se tão rapidamente em toda a região e tememos que se possa espalhar mais e ir para África", acrescentou.

No artigo, publicado no jornal online The Lancet Infectious Diseases, a equipa de cientistas detalhou "o recente desenvolvimento sinistro" que tem vindo a dar resistência aos medicamentos à nova forma de malária.


O tratamento desta doença, causada por um parasita que é transmitido através da picada de mosquito, tem como primeira escolha de tratamento uma combinação de artesunato, um derivado de artemisinina, e mefloquina. No entanto, o parasita tem vindo a desenvolver resistência a alguns fármacos, que registam "taxas alarmantes de falha", de acordo com o artigo.

Segundo Dondorp, o tratamento registou taxas de falha de aproximadamente um terço no Vietname e, em algumas regiões do Camboja, a taxa alcançou os 60%. O professor alertou ainda para o facto de a taxa de resistência em África, onde ocorrem 92% dos casos de malária, poder vir a ser catastrófica.

"É uma corrida contra o tempo. Para ser honesto, estou bastante preocupado", afirmou Dondorp.

"A disseminação desta "super malária", resistente à droga mais eficaz que temos, é alarmante e tem implicações importantes para a saúde pública global", disse Michael Chew, da instituição de pesquisa médica Wellcome Trust.

"Cerca de 700.000 pessoas morrem por ano devido a doenças resistentes a medicação, como a malária. Se nada for feito, isso pode aumentar para milhões de pessoas todos os anos até 2050", acrescentou Chew.

Diário de Notícias

Asidente Trafiku Komesa Redus

$
0
0
DILI - Asidentes neebe akontese iha Fulan Agustu 2017 liu ba ho nia total 165 kazu  husi kazu sira nee redus ba 19 resin, tanba komunidades hatene ona regras tranzitu espera katak sei redus tan iha fulan oin mai.

Lia-hirak nee hatoo husi Komadante Jeral Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) Komissariu Polisia, Julio Hornay ba jornalista sira hafoin remata inkontru ho Prezidente Republika Francisco Guterres Lu-Olo iha Palasiu Prezidente Bairru-Pite Kinta, (21/9/2017).

Nia hatutan tan katak alende situasaun injeral neebe lao hakmatek durante nee. Polisia Unidade Tranzitu (Poltraz) mos hatudu sira nia servisu diak iha terenu hamutuk ho komunidade sira. Tanba nee iha esperansa katak ba oin sei bele iha mudansa nafatin kona ba kazu asidente trafiku.

Komissario mos hateten, liu husi sorumutu ho Prezidente da Republika, Prezidente Francisco Guterres Lu-Olo mos dehan, nia sente apresia teb-tebes ho servisu PNTL durante prosesu kampanha eleitoral mai too iha formasaun governu.


Parte seluk mos servisu diak polisia nia iha terenu tanba instituisaun PNTL no Instituisaun Falintil Forsa Defeza Timor Leste (F-FDTL) sempre koopera hamutuk hodi asegura seguransa.

Tanba nee, prezidente republika husu ba instituisaun rua nee atu halao knar diak nafatin atu hametin estabilidade no paz iha Timor- Leste nia laran tomak.

Kona-ba problema baku malu entre oknum Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) no Oknum Falintil Forsa Defeza Timor Leste (F-FDTL) neebe baku malu iha areia Fatuhada Dili foin lais nee, komisariu resposta katak kazu nee akontese duni maibe parte Polisia Militar no parte PNTL sei halo hela investigasaun.

“Ami hasoru Prezidente Republika atu informa situasaun injeral iha rai laran, neebe lao hakmatek. Inklui mos kazu asidentes neebe akontese iha Fulan Agustu 2017 liu ba ho nia total 165 ital,”katak Julio. 

Justinho Manuel | Suara Timor Lorosae

Politika Lideransa Risku ba Governasaun

$
0
0

DILI - Politika lideransa nian iha prosesu demokratizasaun sei sai risku ba governasaun. Tanba partidu nebe maka lidera governu nee ho kadeira minoria entaun bele hamosu elisaun antisipada.

Lia fuan hirak nee hato husi Diretor Ezekutivu Arsenio Pereira da Silva ba STL iha nia servisu fatin Kaikoli Dili Sesta, (22/9/2017). Nia hatutan tan katak, sai polimika iha publiku dehan parte balun dehan sei la akontese eleisaun antisipada. Maibe tuir konstituiosaun katak sei mosu elisaun antisipada.

“Hau hanoin prosesu demokratizasaun hau hanoin katak governu lao diak ka ladiak apoiu ka la apoiu nee depende ba parlamentu. Tanba politika sira parlamentu prezemplu kaundu to votasaun depende membrus parlamentu maka deside iha neba,” nia dehan.


Maibe tuir informasaun nebe iha media sosial sira dehan iha ema balun nebe nudar ema sidadaun Timor iha direitu no liberdade atu halo interpertasaun ba lei konstituisaun nebe maka iha. Direitu sidadaun bele hato ba Tribunal Rekursu konaba dezisaun nebe foti husi Prezidente Republika tuir lei.

Vise Retor III Universidade Dili (UNDIL) Andre da Costa Belo dehan katak demokrasia politika bele kualia maibe tuir lei katak orsamentu jeral estadu kuandu lapasa dala rua konsidera katak governu monu. No governasaun labele dura to tinan lima mai tanba votu minoria maka lidera governu.

Sekertariu Jeral Konfederasaun Sindikatu Timor Leste (KSTL) Jose da Conceicao da Costa dehan formasaun governu mezmu ho prosesu nebe kleur maibe povu Timor Leste iha nafatin esperansa ba governu foun ida nee. Ida nee signifika katak povu hein programa no dezenvolvimentu nebe maka governu ida nee sei halo. 

Justinho Manuel | Suara Timor Lorosae

GMN TV | TOUR TIMOR - DESPORTO

Promesa MKIA, Harii Empreza no Dezenvolve Indústria

$
0
0
DILI - Harii Empreza Estatál no dezenvolve indústria, nu’udar programa prioridade ba Ministru Komérsiu Indústria no Ambiente (MKIA), António da Conceição, iha sétimu governu konstitusionál ne’ebé lidera hosi Mari Alkatiri.

“Iha programa tinan lima nian atu harii empreza estatál, nune’e iha parseria ida ne’ebé mak labele hein de’it katak emprezáriu nasionál mak atu harii fábrika boot iha Timor-Leste,” António da Conceição  hatete iha Timor-Plaza, horisehik.

Razaun harii empreza tanba durante ne’e realidade hatudu katak Sira (emprezáriu nasionál) mós laiha kapasidade finanseira natoon atu bele halo, sira karik iha skill ida atu jere negósiu nian maibé laiha kapasidade finanseira atubele hamosu, pur ezemplu fábrika ruma iha Timór.

Nune’e Governu tenke halo parseria ida ho sira hodi bele loke empreza estatál iha Timor-Leste. Aleinde ne’e ministru mós propoin ona iha programa atu hahú dezenvolve indústria iha Timor-Leste, tanba indústria nia produtu mak sai ba atividade komérsiu. Sé indústria ne’e la prodúz komérsiu mós sei la la’o.


Area indústria sira ne’ebé sei dezenvolve, ida mak, dezenvolve parke industriál iha Timór liuliu bele integra servisu públiku ninian hodi bele mós integra joven sira.

“Ha’u-nia programa ne’ebé ha’u hakarak nafatin mak hasees joven sira ne’ebé mak iha ona uma-kain maibé sei hamutuk hela de’it ho inan-aman para depois fó pezu ba inan-aman nafatin no labele sees no sira tenke kria empregu ba sira, forma empregu ida oin nu’usá sei buka atu hala’o,” Antonio esplika.

Tuir nia empreza estatál depende ba buat ne’ebé halo tanba parseria mas sertamente sé finansiamentu husi Governu nia ligasaun ne’e sempre direta ba iha komérsiu ou indústria nian.

“Agora daudaun ne’e buat ne’ebé mak ha’u konsebe mak ida prosesamentu alimentár ne’e tenke ser sai empreza estatál labele atu dehan katak ne’e kompañia ida mesak ninian, nia sei laiha kapasidade atu halo buat ida ne’e mesak depois mak halo ligasaun ba esportasaun. Eis Ministru Edukasaun ne’e realsa no promete katak tinan lima tenke halo, inklui buat seluk ne’ebé mak nia tan mak infraestrutura hodi suporta dezenvolvimentu ba ekonomia nasionál.

Jornalista: Maria Auxiliadora | Editór: Manuel Pinto

Atleta Defisientes Nain 20 Partisipa Paralimpico Iha Malaysia

$
0
0
Atleta defisientes nain 20, kompostu husi feto nain lima no mane nain 15 ba partisipa iha kompetisaun desportu paralimpico iha Malasia fulan Setembru 2017.

Prezidente Komite Paralimpico Nasional Timor-Leste (CPNTL), Julio Sarmento Lopes hateten antes hakat ba iha Malasia atleta sira ne’e iha ona preparasaun ne’ebe diak.

Iha modalidade hat ba atletas Timor-oan sei partisipa inklui mos Boccia, atletismu, tenis meja no badminton.

“Modalidade Boccia ne’e responsablidade husi sponsor rasik, enkuantu modalidade sira seluk ne’e mak responsablidade tomak husi CPNTL nian,” nia hateten, iha Dili.

Kona treinamento ba atleta sira ne’e, nia dehan sira la hela iha asrama, tanba iha mudansa ba iha lideransa (foun).

“Ami konsentradu ba iha treinamentu durante fulan ida resin foin sira hakat ba ne’e,” nia hateten.

Orsamentu sosa hahan ba atleta sira durante iha treinamentu, nia dehan hamutuk $1500-2000, kada atleta nain rua hetan $500 no kada atleta ida mai tuir treinu tenke hetan $5.

Enkuantu kona ba uniforme, nia dehan iha Timor defisil atu sosa entaun ba sosa fali iha Indonezia inklui mos sapatu. No total orsamentu ba eventu ne’e mai husi Sekretariadu Estadu Joventude no Desportu (SEJD) hamutuk $26,450.

“Sira aranka husi Timor dia 17 [Setembru] no semana ida sira sei iha ne’eba no sei fila iha dia 23 fulan ne’e,” nia hateten.

Entretantu atleta defisiente ne’ebe hola parte iha eventu ne’e, Ines Fatima Pires apresia tebes tanba bele hetan oportunidade ida ne’ebe diak hodi bele kompete no hatudu katak ami atleta defisientes bele.

“Hau sente kontente, tanba maske moris ho defisiente maibe ami mos hetan oportunidade hanesan ho sira ne’ebe normal no ami bele ba kompete mos iha nasaun seluk,” nia orgullu.

Celestina Soares, Est | The Dili Weekly

Vendedores Husu Governu Minimiza Importasaun Produtus Husi Rai Liur

$
0
0
Vendedor husi Merkadu Taibesi Osorio Noronha husu ba governu foun mai atu minimiza tiha importasaun sasan produtus husi rai liur hodi valoriza produtus iha rai laran.

Tuir nia maioria populasaun Timor-Leste konsumu produtus husi rai liur ne’ebe importa, enkuantu produtus husi rai laran rasik abandona.

“Husu governu foun mai, tenke tau atensaun ba ida ne’e, tanba kuaze populasuan Timor ne’e konsumu nasuan seluk nian duke ita nia produtus rasik,” nia sujere, iha Dili “Ita nia produtus barak mak soe estraga deit iha merkadu sira ne’e, tanba konsumidor sira ba kompras ladun iha.”

Entretantu tuir Programa Manager organizasaun Permatil, Estanislau Claudio Ximenes katak importante tebes ba governu foun mai atu kria politika diak ida hodi asegura produtus iha rai laran.

“Atu oinsa mak governu bele sosa ita nia produtu rasik, hanesan modo ho aifuan sira ne’ebe iha hodi reduz kustu ba importasuan husi rai liur,” nia sujere. “Ita koalia soberania nasaun independente tenke valoriza no sosa rasik ita nia produtu lokal, neneik redus importasaun husi nasaun seluk kuando governu sosa ona ita nia produtu rasik.”

Tanba tuir nia, ida ne’e hanesan motivasaun diak ida ba agrikultor sira hodi produs produtu rasik hodi mai fa’an iha merkadu, atu nune’e populasaun sira ne’ebe hela iha sidade bele sosa.

Lolita Pacheco, Est | The Dili Weekly

Partido no Governo na Nova Zelândia vence eleições mas sem maioria

$
0
0
Sydney, 23 set (Lusa) -- O primeiro-ministro da Nova Zelândia, o conservador Bill English, conseguiu 46% dos votos nas eleições legislativas que se realizaram hoje, falhando a maioria parlamentar por dois mandatos, enquanto o Partido Trabalhista obteve 36%.

O Partido Nacional, no poder, ficou com 59 mandatos, menos dois dos que os necessários para chegar à maioria, enquanto o maior partido da oposição, o Partido Trabalhista, liderado por Jacinda Ardern, vai ter 54 mandatos.

O partido populista e anti-imigração New Zealand First (NZF) conseguiu nove mandatos e será, portanto, decisivo na formação de uma maioria.

"Não nos vamos apressar", disse o líder do NZF, Winston Peters, acrescentando que a decisão será tomada "com base nos interesses de toda a Nova Zelândia e do NZF" e que "levará tempo".

Nas eleições de 2011 e 2014 este partido já foi determinante para a formação de uma maioria de Governo.

Apesar de já se conhecer o vencedor, os resultados oficiais não devem ser publicados antes de 07 de outubro.

Desde que as autoridades da Nova Zelândia introduziram, em 1996, o sistema misto de candidatos e listas fechadas nenhum partido alcançou a maioria absoluta no Parlamento.

A campanha eleitoral para estas eleições foi dominada pelos elevados preços da habitação do país insular da Oceânia, uma vez que o valor das casas aumentou 30% nos últimos três anos, o que é atribuído ao investimento de estrangeiros, sobretudo chineses.

MBA (IM) // CSJ

Mais de 15 mil pessoas retiradas até hoje devido ao vulcão Agung, na Indonésia

$
0
0
Jacarta, 23 set (Lusa) - O número de pessoas retiradas até hoje devido à atividade do vulcão Agung, a este da ilha de Bali, na Indonésia, aumentou para 15.142, mas as autoridades reiteram que não há perigo para os turistas.

As pessoas retiradas foram distribuídas por 115 lugares de refúgio em sete distritos da ilha, onde se nota a solidariedade das comunidades, segundo a agência de notícias Efe.

As autoridades também começaram a reunir doações no posto de emergência do distrito de Karangasem, onde fica o Monte Agung.

O Centro de Vulcanologia elevou na sexta-feira o nível de alerta do Monte Agung do nível três para quatro (o máximo) e estendeu até 12 quilómetros o raio de segurança em redor da cratera devido ao aumento da atividade sísmica.


As autoridades dizem, contudo, que não há perigo para os turistas e o aeroporto internacional de Bali, enquanto vários países têm avisado os seus cidadãos para possíveis cancelamentos em voos se o vulcão entrar em erupção.

Cerca de 50 mil pessoas vivem num raio de 7,5 quilómetros em redor do vulcão.

Bali é o principal destino turístico da Indonésia, recebendo cerca de 200 mil turistas estrangeiros por mês, de acordo com dados oficiais.

A Indonésia tem mais de 400 vulcões nas cerca de 17 mil ilhas, dos quais 127 estão ativos (13% dos vulcões ativos do mundo).

O arquipélago indonésio fica dentro do chamado "Anel de Fogo" do Pacífico, uma zona de grande atividade sísmica e vulcânica que é abalada por cerca de 7.000 tremores de terra por ano, a maioria deles de pequena magnitude.

IM // CSJ

SMD Husu Komunidade Tau Foer Iha Fatin

$
0
0
DILI - Saneamentu Munisipiu Dili (SMD) husu ba komunidade sira Kapital Dili tau foer iha fatin hanesa saku ka plastic, nunee lori ba tau iha fatin lixu neebe governu prepara ona nunee kareta SMD ba foti deit.

Hateten Xefe Departementu SMD, Domingos dos Santos Soriano ba STL iha nian knar fatin, Kinta (21/9/2017).

Domingos husu ba komunidade sira labele soer foer arbiru iha estrada publiku inklui labele soe fali foer bae ma seluk nia uma-oin, soe foer arbiru sei hamosu ambiente neebe lasaudavel.

Xefe Departementu SMD nee husu ba loja, restorante inklui imprezariu sira hotu neebe halo aktividade negosiu iha Kapital Dili karik iha transporte diak liu lori rasik foer sira nee ba soe iha Sentru Lixeira Tibar.

Nunee mos husu ba komunidade sira soe foer tuir oras nebe determina oan, hahu tuku 4.30 dadersan too tuku 07.00 dadersan liu husi tuku 07 ba leten too 18.00 (6.00) lorokraik bandu labele soe foer iha neebe deit.

Nunee mos fo hatenee ba komunidade sira katak iha loron Domingu no loron boot Nasional Timor Leste, labele fakar foer saida deit iha estrada publiku nunee mos iha uma oin. Ida nee bazea ba dikreitu lei numeru 33/2008 kona-ba Ijeni orden publiku no dikreitu lei numeru 51/2011 kona-ba aktividade negosiu. Nunee mos dikreitu lei numeru 2/2017 kona-ba residuos Solidos Urbanos.

Xefe Suku Becora Antonio da Silva Soares, hateten, nuudar autoridade lokal hamutuk ekipa SMD sempre fo hatene ba komunidade sira kona-ba soe foer iha fatin. Maibe, komunidade balun laiha konsensia, tan nee too agora kontinua soe foer arbiru deit. Hanesan soe iha mota-laran, iha estrada ninin inklui fatin publiku seluk.

Ho atetude ida nee bainhira tempu udan bainhira udan tau-rai foer sira nee bee lori tama fali ba bee-dalak ikusmai provu bee-dalak naktiba.

Prezidente Autoridade Munisipiu Dili (AMD), Gaspar Soares hateten, hahu husi tempu neebe aplika ona derkretu lei numeru 33/2008, ba ema neebe husik animal arbiru iha estrada publiku Dili laran, faan sasan iha trotoar bandu.

Maibe kona-ba sansaun seidauk aplika, agora governu kriatan dekreitu lei numeru 2/2017 kona-ba residos solidos urbanos. Lei nee sira sei halo sosialisazaun, bainhira aplika ona se-mak soe foer arbiru sei kona multa. 

Augusto da Costa | Suara Timor Lorosae

Tenke Realiza Labele Koalia Deit

$
0
0
DILI – Feto neebe maka iha Parlamentu Nasional reprezentante feto, tenki haree feto seluk nian direitu. Labele koalia deit maibe tenki realiza programa neebe konaba asuntu feto nian.

Tuir Professora Filomena de Sousa katak, deputada neebe maka reprezentante feto iha Parlamentu Nasional tenki rona feto seluk nian preokupasaun, nomos oinsa maka atu depende feto seluk nian direitu, no vota ho sasaun konaba preokupasaun saida maka feto iha area rural imfrenta, dehan nia ba STL, Kuarta, (20/09/2017) iha Escolar 12 Novembru.

Maluk feto neebe maka servisu iha parlamentu nasional, reprezenta feto tenke buka defende feto nian direitu tomak. Laos atu koalia deit,” katak Filomena.

Nia hatutan, feto iha direitu bele partisipa iha aktividade hotu hanesan feto nian partisipasaun iha Parlamentu Nasional. Laos iha direitu kaer governu tomak, nee lae maibe servisu hamutuk iha asembleia, no servisu hamutuk ho mane sira.

Nian akrezenta, feto iha direitu hanesan mos mane sira hanesan iha konstituisaun RDTL iha artigu 16, no 17 hateten, feto iha direitu hanesan ho mane maibe, iha mos lei regula feto no mane sira. Labele haree ba direitu neebe maka iha, hodi halo tuir nian hakarak maibe, iha lei atu regula mos feto ou mane neebe maka kontra lei neebe maka iha. 

Emerenciana Pinto | Suara Timor Lorosae

Lú Olo Apresia Horta Nia Partisipasaun iha Asembleia ONU

$
0
0
DILI - Prezidente Republika Francisco Guterres Lú Olo louva servisu eis Prezidente Republika Jose Ramos Horta, neebe lori estadu Timor-Leste nian naran liu sai nudar eviadau espesial ba xefe estadu Lú Olo hodi transmite nia mensajen iha reuniaun asembleia jeral Nasaun Unidos.

Prezidente Republika simu diak los kontetente buat neebe hau trasmite liu husi servisu sira neebe maka durante halao representa estadu Timor-Leste nia naran halao reuniaun asembleia Onu no reuniaun konsellu segurasa ONU nian no ida kestaun neebe maka positivu tebes husi Prezidente,” dehan Horta ba jornalista sira hafoin remata nho Prezidente Republika Francisco Guterres Lú Olo iha palasiu Prezidente Bairo Pite, Segunda (25/9/2017).

Tuir Horta katak nia parte mai mos resulta enkonru neebe maka snia rasik reprezenra estadu Timdo-Leste nian iha reruniun importante hanesan reuniuan auto nivel Kosellu seguransa ONU no asembleia jeral nasaun unidas.

Liu husi nee explika ba sekretariu jeral lider sira seluk tamba sa maka Prezidente Republika Dr Francisco Guterres Lú Olo labele ba iha Nova Yorke hodi partisipa enkotru importante nasoens unidas nian.

Nia hatutan liu tan liu husi reuniaun auto nivel nee rasik nasaun barak liu-liu nasaun Sudeste Asiatiku, apresenta problema no dezafius neebe maka sira infrenta maibe Timor-Leste la iha problema eleisaun presidensial no eleisaun parlamentar, neebe maka lao diak nunee mos ba formasaun governu nia. 

Natalino Costa | Suara Timor Lorosae
Viewing all 16010 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>