Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live

Confederação Asiática de Futebol “chumba” passaportes de nove internacionais por Timor-Leste

$
0
0
A Confederação Asiática de Futebol (AFC) anunciou hoje que os passaportes de Timor-Leste de nove jogadores brasileiros foram considerados inválidos.

Segundo a AFC, os passaportes de Diogo Rangel, Felipe Bertoldo, Jairo Neto, Junior Aparecido Guimora de Souza, Patrick Fabiano, Paulo Martins, Paulo Helber, Ramon Saro e Rodrigo Silva foram considerados "nulos e sem efeito" pelo ministério da Justiça de Timor-Leste.

O organismo que tutela o futebol asiático acrescentou ainda que todos os filiados da AFC foram notificados desta informação, já que os jogadores brasileiros representam vários clubes do continente.

Todos os jogadores em causa representaram a seleção de Timor Leste em 2015 em jogos de qualificação asiática para o Mundial2018.

Lusa, em SAPO TL

UNETL Sosializa Programa Iha DIT

$
0
0
DILI – Uniaun Nasional Eskuteru Timor Leste (UNETL), halo sosializasaun programa no misaun ba estudante iha Dili Institute Of Technology (DIT).

Hafoin hasoru malu ho estudantes no reitoria DIT, liu husi intervista, Prezidente UNETL, Idelta Maria Rodrigues hatete, sira iha kolaborasaun diak ho DIT, maibe ida nee ba dala uluk, mai halo sosializasaun UNETL nia programa ho misaun ba universidade, nomos iha rezultadu pozetivu katak, loron 10 Maio Dies Natalis DIT sira sei lansa agrupamentu DIT.

Loron 10 fulan Maio Dies Natalis ba DIT ami sei lansa agrupamentu DIT nian iha dia 10 de Maio, hau hanoin ida nee mak objetivu prinsipal, tanba hatene katak, kaminerus joven barak mak iha nee, presiza tebes-tebes atu prepara sira, no presiza atu halo atividade oi-oin, nunee sira bele hatene liu mundu eskuteru iha nivel nasional nomos eskuturu iha nivel mundial nian,” dehan Idelta ba jornalista iha knua DIT Aimutin Dili, Kinta (23/03/2017).

Nia hatete, UNTL mos maqnifiku Reitor koalia ona, sira sei loke mos iha eskola ANNUR, tanba nee, ohin iha DIT, sira mos koalia konaba saida mak eskuteru ba estudante sira.

Iha fatin hanesan Reitor DIT, Manuel Vong hatete, enkontru nee diak, tanba UNETL ho biban bele mai too iha kampus DIT hasoru malu ho estudante no reitoria, para atu bele haree posibilidade establese agrupamentu iha DIT, neebe mak tuir planu sei realiza iha loron 10 fulan Maio tinan nee.

Reitor DIT Vong akresenta, TL hanesan nasaun neebe mak foin hari, presiza tebes ema neebe mak iha karakter no inteqnidade dezenvolve nasaun nee, liu-liu prepara joven sira ba future. Enkontru ohin nee mos fo hanoin ida katak, TL ninia identidade nasional hanesan nasionalismu seidauk kontribui para atu konstroi sira nia karakter sidadania neebe mak diak.Jacinta Sequeira/Guilhermina Franco

Suara Timor Lorosae

Xineza Hamnasa Povu TL

$
0
0
DILI - Governu loke merkadu livre, Xina domina iha Timor Leste, halo povu TL tenke sae ba rai lolon no halerik, tanba Xina ho nia negosiu hanehan povu kiik sira.

Lia hirak nee hatoo husi Ekonomista Julberto da Costa Belo, ba STL, iha nia knar fatin Tasi Tolu, Dili, kinta (23/03/2017).

Ita hare povu agora dollar, sae hotu on aba rai lolos, iha sidade agora Xina dumina hodi halo sira nia negosiu, tanba nee hau hanoin hau hanoin lolos nee Xina mai atu fo serbisu ba Timor oan sira, laos sira mai atu kompete fali ho Timor oan, lolos nee parte governu tenke kontrola atu nunee labele fo pasu liu ba Xineza atu mai faan sasan rahun iha rai laran,” hateten Julberto.

Nia mos informa liu tan katak, hanesan Timor oan sente triste bain hira la hetan rendementu diak, wainhira sira fan sira nia sasan ka roupa, tanba nee sira ejize ba governu atu halakon tiha lei ida konba merkadu livre nia.

Iha parte seluk Xefi Negosiante Jose Soares hanesan negosiante Timor oan hatutan, atividade neebe maka Xina sira halo iha rai laran nee atu taka dalan ba Timor oan sira, tanba sira mai faan hotu obralan no atividade nee Timor oan sira mos bele halo.

Nunee mos Reprezentante povu iha uma Fukun Parlamentu Nasional, Deputadu Paulino Monteiro mos hatutan katak, atu kontrola diak liu tan atividade Xineza sira nian iha TL maka, nee kompetensia governu nian, liu liu Ministeriu Komersiu Industria MCIA, atu halao ninia knar ho lolos, oinsa kontrola diak iha baze. Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

LEI ELEITORAL ‘OBSTAKLU’ BA VONTADE POPULAR, PRESIZA HADIA IHA ELEISAUN JERAL

$
0
0
Fator rua mak sai obstaklu boot ba povu atu partisipa masimu iha eleisaun presidensial, foin lalais ne’e.

Fator rua determinante ne’e mak hanesan lei eleitoral ne’ebe Parlamentu Nacional (PN) aprova ba asegura eleisaun nian la fo espasu ba povu atu vota livre  iha kualker fatin votasaun no seluk fali mak kondisaun giografikamente ne’ebe obriga sidadaun tenke fila ba vota iha ida-idak nia suku ka nia knua.

Husi total votantes rejistadu 743.150, maibe provolta 69% deit mak ejerse nia direitu demokrasia no eleitor nain 238,420 (32,8%) la ba vota.

“Ema hot-hotu hakarak ba partisipa, maibe tenke ho kondisaun, se ema hot-hotu iha kareta no motor laiha buat ida, maibe estudante sira ne’ebe maioria mai husi foho oinsa sira atu partisipa, lei eleitoral tenke define lolos, eleisaun jerais lolos tenke uja siklu uniku, katak sidadaun livremente vota iha ne’ebe deit,” hateten Valentim Ximenes hodi resoponde JN-Diario iha Dili, Kuarta (22/3/2017).

Nia halo komparasaun katak, STAE la bele halo komparasaun ho esperensia eleisaun suku nian, tanba eleisaun suku ne’e siklu distrital katak tenke ba vota duni tuir kartaun ne’ebe mak nia rasik hasai (halo resensiamentu eleitoral) , maibe kompara fali ho eleisaun prezidensial ne’e buat ketak ida.

Valentim Ximenes espera katak, PN bele halo fali lei ida kona ba eleisaun parlamentar hodi nune’e hasa’e partisipasaun povu nian iha eleisaun parlamentar ne’ebe mak atu akontese dadauk iha tempu badak.

Akademista husi UNTL ne’e observa katak, jeralmente partisipasaun eleisaun prezidensial la’o diak tebes, hahu kedas husi nomeiasaun, kampanha eleitoral to’o mai iha eleisaun ninian, seguransa mos la’o kapas, partisipasaun partikularmente sidadaun nian iha kampanha eleitoral diak teb-tebes. Povu ho vontade, antosiasmu, ksolok diak tebes durante eleisaun ninian, ne’e hatudu katak, ema nia konsentimentu politiku sidadaun nian diak tebes.

“Problema ne’ebe maka mosu husi eleisaun ne’e maka ita nia nivel partisipasaun politika ne’e agora menus ba bei-beik iha faktor rua mak kontribui, hanesan iha Konstituisaun RDTL iha artigo 65 limita tiha ona ema nia partisipasaun iha prosesu eleitoral, iha parte ida lei ne’e dehan katak resenseamentu eleitoral ne’e obrigatorio, ofesiozu, signifika ema tenke ba resensemantu para hetan kartaun eleitor, maibe iha fali parte seluk votasaun ne’e rasik la’os obrigatorio. Lei la banku ema atu ba tuir vota iha fatin votasaun, iha loron ne’ebe mak Prezidente Republika dekreta ona,” hateten eis vise ministru STATAL ne’e. 

Valetim Ximenes sublinha katak, lei eleitoral ida agora dadauk limite ona ema nia movimentasaun ba vota, lei ne’e obriga tenke ba vota iha moris fatin, hanesan suku ida iha los foho Matebian tutun ne’eba, enkuantu atual eskola hela iha Dili laran, oinsa maka bele to’o iha suku, ne’e inposibel.

“Iha momentu atu vota, hau osan laiha, transporte mos laiha oinsa maka hau atu ba vota iha hau nia suku ne’ebe mak dok teb-tebes, ne’ebe tuir hau nia hanoin lei eleitoral ne’e rasik limite maka’as teb-tebes ema nia partisipasaun iha loron votasaun,” hateten Valentim Ximenes.

Parlamentu Nasional laiha memoria institusional diak, tanba tuir lojika lolos ne’e eleisaun jerais tenke hatur siklu uniku katak, votantes bele vota iha centro votasaun ne’ebe deit, tanba ne’e eleisaun jeral prezidensial, la’os eleisaun ba xefi suku ninian ne’ebe tenke obriga ema ba vota iha ninia suku.

“Hau halo rezumu katak, konstituisaun no lei eleitoral prezidensial nian maka limite ema nia partisipasaun, povu ne’e rasik ninia bontade politika hakarak partisipa hodi ejerse sira nia dereito, tanba ne’e maka indereitamente Parlamentu maka hakarak hamate ema nia partisipasaun liu husi lei eleitoral,” Valentim tenik.

Husi sorin seluk, Vise Prezidente Parlamentu Nasional, Duarte Nunes, hateten katak, lei eleitoral ne’ebe mak PN rasik mak halo atu evita dobru iha eleisaun ninian.

“Lei eleitoral obriga ema ida-idak tenke fila ba vota tuir kartaun resenseamentu tanba atu evita dobru,” hateten Deputadu Duarte Nunes hodi responde JNDiario iha Parlamentu Nasional.

Nia argumenta katak, Timor seidauk iha sistema online hodi nune’e bele akapta komunidade vota ba dala rua.

“Governu mos fo ona oportunidade atu sidadaun ida-idak ba muda kartaun eleitoral tuir sira nia hakarak, ne’ebe laiha razaun tan. Ita bele vota livre, maibe tanba sistema online laiha maka ho rajaun hodi ida-idak ba vota tuir kartaun eleitoral, maske vota iha tinta, maibe bele mos akontese ema bele hamos no ba vota fila-fali,” Duarte Nunes argumenta.

Iha fatin hanesan membru PN husi Bankada  FRETILIN, David Dias Ximenes ‘Mandati’, konsidera katak, politika votasoens la’os empreza, maibe ida-idak nia dereito atu ejerse.

“Nudar sidadaun tenke ejerse ninia dereito, maibe la orbiga, la’os hanoin hanesan empreza ne’ebe tenke vota duni, buat ne’e atu sai diak mos ita hotu nian, at mos ita hotu nian,” afirma David Mandati.

STAE tenki muda lei eleitoral, antes eleisaun parlamentar

Nune’e mos, Eis Prezidente da Repúblika Timor Leste, Jose Ramos Horta, husu ba Sekretariadu Tekniku Administrasaun Eleitoral (STAE) tenki muda lei eleitoral no halo aktualizasaun antes ba eleisaun parlamentares iha fulan Jullu tinan 2017, tanba iha eleisaun prezidensial foin lalais ne’e ema barak mak la tuir votasaun.

“Ha’u haree falla ruma ne’ebé akontese iha eleisaun prezidensial laiha edukasaun sivika, laiha mobilizasaun povu vota, tanba ne’e ema barak la tuir votasaun ha’u la fiar, tanba labele vota iha fatin ne’ebé o hela dadaun ne’ebé uluk rejista,”kestiona eis Prezidente da Repúblika Timor Leste, Jose Ramos Horta, ba Jornalista sira iha Hotel Timor-Dili, Kuarta (22/03/2017).

Horta hatutan, iha eleisaun prezidensial foin lalais ne’e nia parte simu Short Message SerVise (SMS) no telefone husi estudante sira balu atu ajuda osan $ 20.00 selu kareta ba munisipiu hodi ba tuir eleisaun iha fatin ne’ebé sira rejistu ba.

“Lao’s eleisaun besik ona mak hotu-hotu hirus, tanba balun telefone, SMS ha’u katak, favor fó lai osan $ 20.00 atu selu kareta hodi ba halo eleisaun prezidensial iha munisipiu Baucau, regiao Ambeno Oe-cusse, no sira seluk tan, tanba ami vota iha fatin seluk labele, maibé ami tenki ba vota iha fatin ida ne’ebé mak ami rejistu ba, STAE nusa la halo aktualizasaun antes tama fulan 3, ne’e falla husi STAE ninia,”afirma Ramos Horta.

Iha biban ne’e Ramos Horta husu ba STAE atu bele loke aktualizasaun iha Dili, antes atu tama ba eleisaun parlamentares, tanba eleisaun parlamentar importante tebes.

“STAE  tenki loke aktualizasaun katak,uluk rejistu iha Oe-cusse, maibé agora eskola iha Dili ne’e nusa mak la halo aktualizasaun iha Dili ne’e atu labele falla , maibé ida ne’e laiha iha eleisaun prezidensial, tanba STAE mós la halo informasaun nune’e STAE tenki halo aktualizasaun, ”haktuir Ramos Horta.

Iha okaziaun ne’e Ramos Horta husu atu antes eleisaun parlamentares ba tinan ne’e, partidu politika sira mós tenki halo edukasaun sivika, inklui mós STAE.

“Ha’u hare votasaun eleisaun ne’e partidu politika sira mós tenki halo edukasaun sivika, inklui STAE hodi prepara ba eleisaun parlamentares iha fulan Jullu, nune’e mós ba mídia sira tenki halo kobertura ho ekilibre labele ba halo kobertura ba partidu balun ne’ebé ho osan bo’ot, maibé tenki ba halo kobertura mós ba partidu ki’ik sira, atu nune’e demokrasia ne’e la’o diak no ema kiak sira mós sente orgullu,”hateten premiadu nobel da paz, Ramos Horta.

Haktuir nia, tuir observador husi Uniaun Europea nian hatudu katak, iha eleisaun prezidensial la’o diak, laiha violensia nune’e povu partisipa elisaun prezidensial ho vontade, politika sira mós komportamentu diak no hatudu vontade diak.

“Ha’u rona Uniaun Europa nia obrsevasaun diak tebes no ekilibri ba buat ne’ebé mak refleta ha’u haree mós diak tebes,”Horta haktuir. Mia/tos

Jornal Nacional Diário

GOVERNU HO PN BUKA SOLUSAUN FRAKEZA ELEISAUN

$
0
0
Parlamentu Nasional (PN) ho Governu sei halo diskusaun hodi identifika frakeza sira ne’ebé mak akontese iha prosesu eleisaun prezidensial, foin lalais ne’e.

Prezidenti Republika (PR), Taur Matan Ruak, mos preokupa kona-ba lalaok eleisaun ne’ebé porvolta 32,8% eleitores la partisipa iha eleisaun ne’e.

Prezidenti Parlamentu Nasional, Adérito Hugo da Costa, hateten, iha tempu badak PN ho Governu sei halo diskusaun hodi buka solusaun.

“Ami haree tok oinsa  halo identifikasaun ba situsaun ida ne’e para depois buka solusaun,” hateten Aderito Hugo, ba Jornalista sira hafoin enkontru ho Prezidenti Republika iha Palasiu Prezidensial, Kinta (23/03/2017).

 Iha fatin hanesan, Primeiru Ministru Rui Maria de Araujo husu ba sidadaun hotu-hotu tenke lori kartaun eleitoral hodi halo aktulizasaun iha Servisu Tekniku Administrativu Elietoral (STAE) para nune’e to’o loron eleisaun bele iha desizaun bele fasilita vontade popular ba eleisoens.

PM Rui de Araujo informa, baze dadus STAE nian hatudu katak katak eleitores barak mak la ba halo ninia aktualizasaun tanba ne’e ida-idak ba vota iha nia moris fatin.

PM Rui dehan sidadaun ne’ebé mak lá vota tuir dereitu politiku siviku ne’e ninia direitu, tanba sidadaun balun mos iha kartaun eleitoral  besik sentru votasaun lá ba vota ne’e opsaun, tuir konstituisaun lei votu ne’e direitu ida maibe la’os obrigatoriu signifika ne’ebé mak la ba vota laiha sansaun.

“Iha pais balun ne’ebé mak lá ba vota sansaun iha, maibe Timor laiha, ita Timor opta direitu atu vota ne’e apenas de direitu, no la’os dever obrigatoriu ida,” hateten PM Rui Maria de Araujo.

Sei termina data eleisaun jeral

Primeiru Ministru (PM) Rui Maria de Araujo,  mos informa katak, kalendariu data eleisaun jeral nian iha tinan 2017 ne’e sei termina antes loron 80 ba eleisaun.

“Iha Abril nia laran, Prezidenti Republika foti ona desizaun ba loron eleisaun jeral nian,” informa PM Rui Maria de Araujo.

Alterasaun ba lei eleisaun rasik, PM Rui hateten, iha ona Prezidenti Republika (PR) nia meza leten, maibe sei hein apresiasaun husi PR rasik.

Antes ne’e, Prezidenti PN, Adérito Hugo da Costa hatete dekretu lei 5 maka intrega ona ba Prezidenti Republika hodi halo promulgasaun hanesan prosesu prospota lei pensaun vitalisia iha  korespondensia Prezidenti ho Tribunal nian, iha mos dekretu lei eleisaun parlamentar.

Lei tolu seluk mak pakote lei rai nian, proposta lei titular beinz i moves, proposta lei supervisaun ou lei ordenamentu teritorial nian iha ona Prezidenti hein deit promolgasaun.

“Asuntu seluk mak konaba kalendariu eleisaun parlamentar ninian Prezidenti sei haree hela ba regras ne’ebé mak iha atu oinsa dekreta data ba eleisaun ninian,” informa  Aderito Hugo.

Nune’e mos, Xefi bankada FRENTI Mudança, hanesan mós kandidatu Prezidenti Repúblika ho númeru sorteiu 5, José Luis Guterres hateten katak, sistema eleitoral iha Timor Leste (TL) haburas korupsaun.

José Luis hatutan, sistema eleitoral TL haburas korupsaun, tanba realidade hatudu katak, kandidatu Prezidenti Repúblika balu, no partidu ki’ik oan sira ne’ebé mak hakarak kompete iha eleisaun, depende liu ba doasaun osan husi doador.

“Ida ne’e tanba ita depende de’it ba doasoens, aban bainrua ema sira ne’ebé fó osan ne’e, sei ba sisi iha polítiku sira ne’ebé eleitu katak, ha’u uluk apoiu imi, nusa mak agora iha projetu ruma la fó ba ami. Entaun ida ne’e mak komesa hamosu ona prosesu korupsaun,” katak José Luis Guterres, aktual deputadu husi bankada FRENTI Mudança ne’e iha konferensia imprensa, iha bankada FRENTI Mudança Parlamentu Nasionál, Kinta (23/03).

Nia haktuir,  Estadu presiza altera lei ne’e ho prosesu ida katak, Governu bele kria fatin ne’ebé povu bele konsentra iha ne’eba, kandidatu sira bele ba iha fatin ne’e  oras ida rua atu hato’o sira nia kompromisu.

Nia esplika, situasaun ida ne’e atu permite ema ne’ebé laiha osan, la presiza hanoin atu fó hahan no bee ba ema, tanba Estadu mak kria ona kondisaun.

Tanba ne’e, José Luis dehan, atu evita situasaun sira hanesan ne’e, Estadu tenki kria kondisaun ba kandidatu sira ne’ebé laiha osan, hodi kandidatu sira ne’e, labele depende ba doasaun osan husi ema seluk.

“Ita presiza fó informasaun ba Suku sira, tanba ami hatene iha fatin balu, ema la ba vota tanba sira laiha informasaun ne’ebé atentadu.  Prosesu eleisoens ita iha Timor Leste ne’e, iha mós des-igualadades partisipasaun partidus polítiku ne’ebé kandidatu. Ida mak des-igualdades entermus finanseirus,” katak José Luis.

Nia haktuir, se prosesu ne’e kontinua, aban bainrua povu nia oan ne’e, nunka bele aspira atu sai kandidatu ba Prezidenti Repúblika, tanba presiza osan barak tebes.

José Luis mós afirma, realidade hatudu katak,  direitu povu atu tuir votasaun ne’e, Governu tenki haree sentru votasaun ne’e, labele dok, tanba povu laiha meus atu la’o dok hodi oferese sira nia votu.

“Buat sira ne’e fó hanoin ita para ita muda sistema, tanba ita nia populasaun mós hakarak partisipa iha eleisaun ne’e, mas dalaruma fatin votasaun dok, sira laiha meus atu ba to’o iha ne’eba. Tanba ne’e mak ita presiza haree didi’ak, ema 200.000 etal mill ne’ebé mak la partisipa, no ha’u hanoin Governu tenki haree buat ne’e, para iha eleiaun parlamentar, labele tan ema barak la partisipa,” dehan José Luis.

Iha sorin seluk,  Xefi bankada CNRT, Natalino dos Santos hateten katak, ida ne’e servisu STAE no Governu nian.

Natalino hatutan, atividade sira hanesan ne’e, sempre iha lamentasaun husi povu, maibé tenki hatene katak mós, nasaun Timor Leste ne’e, nasaun foun.

“Maibé ha’u haree katak, ida ne’e esforsu tomak Governu nian, li-liu orgaun eleitoral nian ne’ebé mak halo preparasaun, maibé ida ne’e mak ita nia kbi’it. Sira ne’ebé mak la ba vota, tanba ita nia lei rasik la obriga sidadaun atu ba vota,” dehan Natalino.

Maibé Natalino dehan, nia apresia tebes povu Timor Leste, tanba antusiasmu tebes hodi ba vota hodi hili sira nia Xefi Estadu.

“Ita labele fó sala ba STAE, maibé ita fila fali atu haree no estuda lacunas sira ne’e, depois mak bele halo melloramentu iha prosimu eleisoens mai,” afirma Natalino.

Hatan kona ba, haree ba númeru eleitores ne’ebé mak la vota iha eleisaun Prezidensial ne’e, bele fó impaktu ka la’e iha eleisaun Jeral Parlamentar, liga ho bareira 4% ne’ebé mak Parlamentu Nasionál aprova foin lalais ne’e, Natalino dehan, labele foti fali eleisaun Prezidensial atu sai fali komparasaun ho eleisaun Parlamentar.

Nia esplika, eleisaun Prezidensial ne’e, atu hili ema ida de’it ba povu nia Xefi Estadu, no eleisaun Parlamentar ne’e, atu hili reprezentante povu nian iha Parlamentu Nasionál, no karik hetan fiar husi partidu, sei forma mós Governu atu sai jestor ba Estadu ida ne’e.

Tanba ne’e mak, antes atu halo eleisaun Parlamentar ne’e, Partidu polítika hotu sei lori sira nia programa hodi ba hato’o ka fa’an atu povu bele intende.

“Ne’ebé ha’u haree eleisaun Parlamentar sei masimu liu, tanba militantes no apoiante sira sei haree ba partidu nia programa ne’ebé mak afeita ba sira nia moris, dezenvolvimentu nasionál. Tanba ne’e ha’u haree katak, partisipasaun eleisaun Parlamentar ne’e, sei masimu liu tan,” afirma Natalino.eus/cos

Jornal Nacional Diário

POVU BARAK LA VOTA…!!!

$
0
0
Jornal Nacional Diário - Editorial

Eleisaun Presidensial tinan 2017 nee termina ona. Kandidatu nain 8 nebe konkore iha eleisaun Presidensial nee, ikus mai povu deposita sira nia konfiansa ba kandidatu Presidente Republika husi Partido FRETILIN, Francisco Guterres ‘Lu-Olo’ sai Presidente Timor Leste nian ba periodo 2017 – 2022 tamba hetan votos 57,08 %, baseia ba resultado provisorio eleisaun presidensial nian nebe STAE publika.

Ho prezentajen 57,08 nee hatudu katak Lu-Olo ultrapasa ona bareira eleitoral 50+ 1, hodi nunee garante ona Lu-Olo sai Presidente Republika Demokratika Timor Leste nian ba tinan lima oin mai.

Eleisaun presidensial nee nudar festa demokrasia, nebe povu hotu hotu iha dever no obrigasaun atu partisipa iha eleisaun presidensial maibe na realidade eleisaun presidensial ba tinan 2017 nee vontade povu nian partispa eleisau nee minimu tebes.

Baseia ba relatoria STAE nian, total votantes iha teritoriu Timor laran tomak hatudu katak total votantes 743.150 eleitore rejistrado maibe tuir votasaun ema 504,730 (67,92%), no eleitor nian no 238,420 (32,8%) mak la vota.

Agora duvida nebe koloka maka, tamba sa ema sira nee la tuir votasaun?, Partispasaun sidadaun nian iha eleisaun presidensial nebe minimu tebes nee karik nakasalak iha fukun ruma? Resposta ba perguntas nee, tuir resultadu analiza hatudu katak iha fator rua sai obstaklu boot ba povu atu partisipa iha eleisaun presidensial mak lei eleitoral nebe la fo espasu ba vota libre no fator seluk mak kondisaun geografikamente nebe halo ema ida idak fila fali ba vota iha ida idak nia suku ka knua.

Hakarak ka lakohi nivel partisipasaun sidadaun nian iha festa demokrasia nee sai preokupasaun ba ukun nain, li-liu orgaun eleitoral sira, CNE no STAE, atu oinsa antisipa akontesimentu hanesan iha eleisaun parlamentar Julhu mai.

“Ha’u haree falla ruma ne’ebé akontese iha eleisaun prezidensial laiha edukasaun sivika, laiha mobilizasaun povu vota, tanba ne’e ema barak la tuir votasaun ha’u la fiar, tanba labele vota iha fatin ne’ebé o hela dadaun ne’ebé uluk rejista,”. Jose Ramos Horta.

Los duni senhor, eleisaun presidensial tinan nee laiha edukasaun sivika, laiha mobilizasaun povu ba vota hodi nunee ema barak latuir votasaun. Ne’e akontese tamba lei eleitoral Parlamentu nasional aprova iha tempo nebe Presidente Republika dekreta ona data eleisaun presidensial.

Eleisaun presidensial bele dehan sai referensia ba eleisaun parlamentar mai. Tan nee difisensia sira iha lei eleitoral nebe sai obtaklu ba vontade povu nian atu partisipa iha festa demokrasia nee tenki hadia hodi asegura partisipasaun sidadaun nian iha eleisaun parlamentar mai.

Agora atu hadia lei eleitoral hodi motiva povu partisipa iha eleisaun, nee kompetensia politiku nain sira iha Parlamento Nasional. Tamba produtu lei  ida tenki benefisia povu ema em jeral, labele iha pensamento ida katak lei nee benefisia ba partido hau nia partido ka ninia partido. Produtu lei labele serve deit ba intrese partido politiku sira maibe intrese povu tomak nian.

Ne’ebe avalaisaun jeral ba eleisaun presidensial 2017 nee hatudu katak lei eleitoral la fasilita povu partisipa iha eleisaun. Tan nee hakarak ka lakohi, simu ka lasimu, lei eleitoral nee tenki hadia duni, atu nunee eleisaun parlamentar mai povu hotu partisipa iha eleisaun hodi hili partido politiku nebe diak, ho vizaun no programa nebe diak.*

LEI PARLAMENTAR SEIDAUK PROMULGA, CNE SEI HALO KONTESTASAUN FORMAL BA PR

$
0
0
Prezidente Comissão Nacional de Eleições (CNE), Alcino de Araújo Barris, hatete, sira sei halo kontestasaun formal ba Prezidente Repúblika (PR), Taur Matan Ruak, tanba alterasaun lei parlamentar balun impede kompetensia CNE nian.

Eleisaun Parlamentar sei hala’o iha fulan Julho, tinan ne’e. Tanba ne’e, Prezidente CNE sei hato’o preokupasaun ne’e ba PR Taur atu toma konsiderasaun.

 “Oras ne’e lei eleisaun parlamentar nian aprova ona, Prezidente  Repúblika (PR) seidauk promulga, ha’u hanoin CNE sei halo kontestasaun formal ba PR, atu husu fali ba Tribunal Rekursu (TR) atu halo fiskalizasaun preventiva kona ba alterasaun, tanba buat balun ne’ebé atribui ami nia kompetensia lei,”Prezidente CNE, Alcino de Araújo Barris, hatete  ba jornalista sira iha nia servisu fatin CNE, Colmera, Dili, Kinta (23/3/2017), relasiona ho komunidade balun la konsege ezerse nia direitu iha eleisaun prezidensial periodu 2017-2022 iha dia 20 Marsu tinan 2017 ne’ebé dekreto do Governu nian haruka sidadaun idak-idak ezerse nia direitu iha fatin ne’ebé nia resensia ba.

Prezidente CNE ne’e haktuir, CNE sei halo kontestasaun ba PR, tanba iha alterasaun lei eleiesaun parlamentar balun ne’ebé atribui ba CNE nia kompetensia, TR altera sein justifikasaun ne’ebé durante ne’e fo implikasaun ba kompetensia CNE nian.

“Tanba buat balun ne’ebé atribui ami nian kompetensia lei, derepenti altera, altera laiha justifikasaun. Tuir ami laiha justifikasaun  maske parlamentu dehan katak halo harmonia, maibe ba ami laiha prioridades ona ne’ebé  tuir ami implika ami, karik sira halo buat ne’e antes ne’e tenki halo levantamentu ida ne’ebé profundu no estudu ida ne’ebé mak diak maibe  halo alterasaun,”Alcino Barris lamenta.

Tuir nia, eleisaun parlamentar sei partisipa  husi partidu  lobuk ida, tanba ne’e CNE ho STAE tenki iha kbiit oinsa sira bele hala’o sira-nia servsiu ho diak, tanba husi ne’e mak entidades hotu bele hatene katak parte rua CNE nomos STAE bele halo servisu ho diak ka lae.

“Hakarak ka lakohi tenki garante ho baze legal ruma, nune’e bele halo mobilizasaun ho diak em termo  intervensaun nomos  manobra. Labele haluha katak eleisaun Parlamentar sei iha mobilizasaun barak ne’ebé parte rua CNE nomos STAE tenki iha kbiit, tanba husi ne’e mak ita boot sira bele haree katak parte rua ne’e halo duni esforsu ka lae? Nune’e tenki garante ho baze legal para bele halo  mobilizasaun ne’e ho diak, intervensaun no halo manobra ne’e forsa tenki iha tanba lei la fo kbiit, decreto do governo limita tan, no ema sei husu taxa partisipasaun ne’e menus ne’e los hela 28% la tuir eleisaun tanba sa? Iha mos kauza tanba regras sira ne’e halo formas ami laiha forsa, CNE husu STAE labele book-an, tanba muda fali ba decreto do governo,”Prezidente CNE ne’e lamenta.

Nia dehan, tanba lei la fo dalan no decretu do governo mos limita sira oinsa sira bele halo intervensaun nomos monobra nune’e eleisaun prezidensial periodu 2017-2022, taxa partisipasaun tun kuaje 28% votante lakon votus.

“Ami laiha forsa CNE husu STAE labele book an, tanba  muda fali ba decreto do Governo 2012 STAE, CNE halo regulamentu atribuisaun iha tiha lei ona, altera fali ba decreto do Governo liu rizidu labele manobra, entaun labele halo buat ida, nune’e ema balun labele ezerse sira nian direitu ne’e, tanba lei  la fo dalan, decreto do Governo la fo dalan,”Eis Ministru Interior iha Primeiru Governu konstitusional ne’e afirma.

Nia dehan, ema barak labele ezerse nia direitu tanba lei decreto do governo la fo dalan, maske lei refere la’os ladiak. Maibe limitasaun  de termo mak la dun iha flexibilidade.

“Ida ne’e mak ladun flexibilidade depois ita ladun informa kona ba direitu de partisipasaun  eleitores kona ba direitu sira nian ne’ebé ema balun lahatene  kona ba tres (3) oras sira taka ona, ne’e tenki iha regras. Regra ne’e CNE no mos STAE mak hatene mos liu kona ba ida ne’e, ne’ebé presija iha edukasaun ba votantes,”Prezidente CNE ne’e hatete.Ola

Jornal Nacional Diário

PR Cabo Verde felisita Prezidente eleitu Timor-Leste nian

$
0
0
Xefe Estadu kabu-verdianu, Jorge Carlos Fonseca, felisita ona Francisco Guterres Lu-Olo tanba vitória ne'ebé hetan iha eleisaun prezidensial iha loron-segunda iha Timor-Leste, haktuir hosi nota ne'ebé fó sai hosi Prezidénsia Repúblika Cabo Verde nian iha loron-sesta.

"Hodi povu Cabo Verde nia naran no ha'u nia naran rasik, ha'u hakarak hato'o [...] ha'u nia felisitasaun ba vitória boot ne'ebé hetan ho dalan pasífiku no di'ak hosi eleisaun sira ne'ebé hala'o ona", Jorge Carlos Fonseca hakerek.

Iha mensajen, Jorge Carlos Fonseca hatudu mós "vontade firmi" hodi serbisu hamutuk ho Prezidente eleitu Timor-Leste nian "hodi hametin relasaun bilateral sira no relasaun sira ne'ebé iha ona" entre nasaun rua ne'e, iha kuadru CPLP [Komunidade hosi Nasaun sira ho Lian Portugeza] no iha planu internasional.

Francisco Guterres Lu-Olo, apoia hosi partidu boot rua (Fretilin ho CNRT) eleitu iha loron-segunda nu'udar Prezidente Repúblika iha Timor-Leste, hetan 57,08% hosi votu válidu, halakon António da Conceição (apoia hosi PD no partidu polítiku sira seluk), ho votu 32,47%, haktuir hosi informasaun provizóriu ikus sira.

SAPO TL ho Lusa

Belmonte simu Kolókiu Luzofonia ho partisipasaun hosi Ximenes Belo

$
0
0
Vila Belmonte, iha Portugal, simu entre loron 06 to'o 09 Abril edisaun dala 27 hosi Kolókiu Luzofonia nian ne'ebé hetan partisipasaun hosi prémiu Nobel Dame nian, D. Carlos Filipe Ximenes Belo, fó sai hosi autarkia lokal iha loron-sesta.

"Hanesan prezensa ida ne'ebé hanesan onra mai ami, nune'e mós partisipasaun hosi ema na'in 70 resin ne'ebé sei marka prezensa iha ne'e iha loron sira ne'e", refere hosi prezidente kámara Munisipal Belmonte nian, António Dias Rocha, iha konferénsia imprensa hodi aprezenta atividade ne'e no inisiativu sira seluk ne'ebé maka vila hosi distritu Castelo Branco sei simu iha fulan-Abril ho fulan-Juñu.

Edisaun hosi Kolókiu Luzofonia nian halo ba dala uluk iha fatin interior ida iha Portugal no hanesan organiza hosi Asosiasaun Internasional ba Kolókiu sira Luzofonia nian hamutuk ho Kámara Belmonte, no hetan apoiu hosi Universidade Beira Interior, hosi Governu Rejional Açores no hosi kompañia aéreu SATA.

Inisiativu ne'e sei iha sesaun sientífiku oioin, nune'e mós aprezentasaun literáriu haat, sesaun ida poezia nian ho lian lima no resital tolu hosi Cancioneiro Açoriano, no hosi poeta sira Açores nian, ne'ebé halo akompaña ho piano hosi maestrina Ana Paula Andrade, ne'ebé sei akompaña ho violonselu hosi Henrique Constância hosi Orquestra Metropolitana Lisboa nian.

Programa integra mós atuasaun sira hosi Eskola Múzika Belmonte no hosi Akademia Sénior Belmonte nian.

Tuir organizasaun, sei reprezenta rejiaun no nasaun hamutuk 12, liuliu Alemaña, Açores, Austrália, Béljika, Brazil, Kanadá, Galiza, Índia, Luxemburgu, Portugal ho Timor-Leste.

Aleinde Ximenes Belo, ne'ebé sei marka prezensa hahú loron 07, inisiativa ne'e sei simu mós palestrante oioin, hanesan ezemplu José António Salcedo ka João Malaca Casteleiro, no autor oioin liuliu Urbano Bettencourt, ne'ebé sei simu homenajen tinan 2017 nian.

Sesaun sira hanesan gratuitu, António Dias Rocha hatete mós relevánsia hosi eventu ne'e tanba kontribui hodi aumenta oferta kultural nian iha konsellu no iha rejiaun, nune'e mós promove teritóriu.

"Ami hein katak partisipante sira bele divulga mós no promove Belmonte bainhira sira sai hosi ne'e no ami hein atu ema sira hosi rejiaun bele adere ba inisiativu ne'e no bele mai vizita ami", nia hatete.

Entre loron 17 no 21 Abril, sei halo mós iha Belmonte "Semana do Brasil" ne'ebé sei iha aprezentasaun ba jogu sira, filmi sira no hahán brazileiru nian.

SAPO TL ho Lusa - Foto@ Hugo Delgado / EPA

Rede Sosiedade Sivil Nota Irregularidade Akontese Kampania Kandidatura 2017

$
0
0
DILI - Observador nasional husi Forum Organizasaun Naun Governamental (FONGTIL) liu husi Rede Sosiedade Sivil nota katak iha atividade kampania kandidatura prezidente republika tinan 2017 akontese iregularidade.

Tuir Membru FONGTIL, Laura Pina katak, objetivu husi enkontru nee atu halibur fila fali informasaun neebe mak durante nee membru ONG sira hetan iha atividade kampania.

Ami identifika iregularidade neebe mak akontese iha atividade kampania, mak involvimentu labarik sira iha kampania,” dehan Membru FONGTIL, Laura Pina ba jornalista hafoin remata enkontru iha salaun HAK, Farol-Dili, Sesta (24/03/2017).

Membru FONGTIL nee haktuir, involvimentu labarik sira nian iha atividade kampania nee, sai problema boot neebe ekipa observador sira hetan iha tereinu inklui mos kandidatura sira lakumpri orariu.

Laura salenta, kandidatura sira mos latuir oras, dalaruma kampania boot, sira liu oras, dala barak militantes no simpatizante sira kandidatura nian lauza helem halo motor lian makas. Laura tenik, objetivu haruka ba orgaun eleitoral atu bele koalia direitamente no aprezenta direitamente pontu sira, neebe sai hanesan preokupasaun husi observador nasional sira nian.

Iha fatin ketak, Vice Prezidente PN, Eduardo de Jesus Barreto esplika, observador nasional sira neebe mak durante nee fo sira nia observasaun ba atividade kampania kandidatura sira nian mos eleisaun presidensial nee importante tebes. Raimundo S. Fraga

Suara Timor Lorosae

Babo: “Ita Nia Sistema Eleitoral Laos Vota Obrigatoriu”

$
0
0
DILI - Sitema Eleitoral iha Timor leste sidadaun sira atu tuir votasaun laos obrigatoriu tamba sira iha deireitu hakarak vota no mos lakohi vota ho rajaun neebe iha tamba konstitusaun fo dalan.

Tuir Ministru Administrasaun estatal Dionisio Babo katak bazea ba Informasaun neebe mak konsege hetan sidadaun sira neebe latuir votasaun kuaze 214.337 ho rajaun barak hela iha liur no mos iha balun rajaun pesoal lakohi vota.

ita nia sistema eleitoral laos vota obrigatoriu tan nee ema balun iha rajaun pesoal lakohi ba vota, no mos iha balun lakohi aktualiza sira nia kartuan eleitoral,” dehan babo ba STL Sesta (24/03/2017) iha nia knar fatin.

Nia hatete sura numeru eleitor neebe mak rezistu kuaze  78% mak vota nee lezitimu teb-tebes tan nee fo parabens ba povu Timor leste tomak hodi partisipa iha Elisaun Aas tuir prosedementu neebe estae halo ona.

Hatan kona ba estudante barank la partisipa, babo hatete governu fasilita tiha ona sidadaun sira atu halo aktualizasaun baze dadus kuandu hakarak vota iha fatin tenki halo aktualizasaun.

Iha fatin ketak Xefi Suku Interino Meti-Aut Mateus Inacio da Costa katak total votantes iha suku Meti- Aut populasaun barak mak la vota tamba iha total eleitor 1.200 maibe sira vota iha deit 820. Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Eleitores Barak Lavota Kulpa PN

$
0
0
DILI - Sosiedade sivil iha Timor Leste kritika makas ba reprezentante povu iha Parlamentu Nasional neebe halo lei latuir nesesidade povu nian ikus maibe povu sai vitima tanba latuir eleisaun prezidensial.

Tuir Reprezentante Programa Oficer Sosiedade Sivil AJAR (Asia Justice And Right), Inocencio Xavier hatete katak, iha eleisaun prezidensial neebe mak Timor oan hamutuk duzentos (200 mil ital) mak latuir eleisaun nee kulpa PN nian laos CNE no STAE.

Ema neebe laba vota husi duzentos mil ital (200 mil ital) nee kulpa Parlamentu Nasional nian,” dehan Reprezentante AJAR, Inocencio ba STL iha nia knar fatin Farol-Dili, Sesta (24/03/2017).

Inocencio haktuir, kulpa nee laos STAE no CNE nian tanba STAE hanesan orgaun tekniku hodi implementa lei husi governu no Parlamentu Nasional nian tanba nee hanesan autoridade ida wainhira halo lei ida, tenke iha previzaun, tenke hatene ita nia situasaun nee lao oinsa.

Inocencio sublina, ho failansu sira neebe mak iha nee, parlamentu no governu nain labele fo fali ba implementador tanba nee mak parlamentu tenke halo auto refleksaun ba lejislasaun hotu-hotu ba lei sira neebe sira produz.

Iha fatin ketak, Vice Prezidente PN, Eduardo de Jesus Barreto dehan, lei eleisaun prezidensial nian nee aprova tiha ona tanba nee, ezijensia sosiedade sivil nian katak kulpa PN nian nee lalaos.

Entertantu, Diretor Jeral STAE, Acilino Manuel Branco esplika, taxa partisipasaun eleitores nian ba iha eleisaun nee masimu nee laos depende ba orgaun eleitoral liu-liu STAE. Raimundo S. Fraga

Suara Timor Lorosae

PD Rezeita Issu Dualismu

$
0
0
DILI - Tuir Issu neebe esplla iha publiku katak Partidu Demokratiku (PD) nakfera fahe ba dualismu, tanba hili Kandidatu Antonio da Concacao Kalohan ba Prezidente la ho kongresu, maibe Prezidente Partidu Demokratiku Mariano Assanami Sabin, rezeita issu falsu nee.

Tuir informasaun katak sira deside no kandidatu tiha ona Antonio da Concecao Kalohan, ba Prezidente, maka foin halo nia konkregu, tanba tuir estatutu PD nia katak wanhira hili lider PD ruma ba kandidatu Prezidente tenke liu husi kongresu, tanba nee sira fahe ba dualism, ida husi Prezidente PD Assanami ho nia estruktura no kubu ida seluk husi Prezidente Bankada PDAdriano do Nasimento ho Ministru Komersiu Industria Constancio Pinto.

Hau nudar Prezidente PD fo mensazen ba povu tomak katak uniku iha PD nee maka ninia votu nee konsentradu, nee atu dehan katak partidu demokratiku ida deit, la fahe malu.Tanba povu nia votu nee mos fo mensazen ba lider sira katak partidu demokratiku nee ida deit, husi 3 mil votus, ida neebe estruktura formal neebe eleitu nee hetan koze 80% husi votus nee,”hateten Assanami, liu husi Konfrensia Inprensia, iha nia Sede PD nia iha Komoro, Dili, kinta (23/03/2017).

Prezidente PD nee aumenta tan katak iha III kongresu partidu demoktratiku nia nee iha pakote 6, pakote ida neebe lao hamutuk ho Costansio Pinto, Assanami maka Sekjen, pakote ida seluk lao ho Meta Malik, Assanami maka Sekjen, ida neebe maka eleitu sira nee tama hotu iha estruktura.Tanba nee maka ida nee informasaun falsu, ema maka soe iha liur, lide partidu PD nee hatene kongresu hotu sira ida deit, lao ba oin, nunka atu fahe malu mesmu iha sitasaun saida deit.

Tuir Konsellu Politiku Nasional kaer pasta hanesan mos Prezidente Bankada PD Deputadu Adriano do Nascimento hateten sira PD nunka fahe malu, tanba sira nia kongresu remata sira kontinua lao hamutuk. Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

LFA 2017 Divizaun II Pool B

$
0
0
LFA 2017 Divizaun II Pool B: Manan Lica-Lica FC Ho Skor 1-0, Atletico Ultramar Lidera Klasifikasaun Pool B

(boletim24.com) – Klubu Futebol husi Munisipiu Manantuto, Atletico Ultramar, kontinua manan jogu iha LFA Divizaun II nian.

Ultramar nudar klubu mesak iha Divizaun II nebe manan hotu jogu rua nebe klubu nee partisipa ona.

Iha jogu daruak nian nebe halao iha loron 23 Marsu, iha Estadio Municipal Dili, hasoru Lica-Lica FC, husi Munisipiu Viqueque, Atletico Ultramar manan ho skor mihis 1-0 (iha jogu dahuluk manan Assalam FC 2-1).

Golu mesak nebe vale ba vitoria Ultramar nian nee marka husi jogador Joao de Almeida iha minutu 34 husi primeira parte nian.

Ho rejutadu ida nee, Atletico Ultramar hadau lideransa klasifikasaun Pool B nian husi Sporting Clubo Timor nian liman.

Ultramar lidera klasifikasaun Pool B ho pontu 6, liu pontu 2 ba SCT iha pozisaun daruak.

Too jogu semana daruak nian remata, melhor markador ba Divizaun II nian kontinua lidera husi jogador Silvestre Gama husi ADR uniao, nebe mak marka hat-trick dahuluk iha LFA 2017 nian (Divizaun I no Divizaun II).

Silvestre Gama marka hat-trick wainhira ADR Uniao tahan YMCA ho skor 3-3 iha jogu daruak nian.

Ema 1 Mate, 9 Kanek Grave

$
0
0
DILI - Seidauk hatene sa motivu, ema ida ho inisial A derepente lori katana saruntu no taa komunidade  iha Suku Orlala, Postu Administrativu Laklubar, Munisipiu Manatuto.

Asaun brutal nee rezulta ema ida mate iha fatin, nain sia sira seluk hetan kanek grave, oras nee halo hela tratamentu intensivu iha Hospital Nasional Guido Valadares (HNGV).

Tuir Komandante PNTL Munisipiu Manatutu, Superientendente Polisia, Inacio Saldanha, vitima nain 9 evakua ona ba iha Hosipita Nasional Guido Valadares (HNGV) hodi halo tratamentu intensive,  tanba hetan kanek grave.

Seidauk hatene kauza husi insidente nee, tanba prosesu investigasaun sei lao hela,” dehan Inacio ba Jornalista sira iha CFP Comoro Sesta, (24/03/2017).

Komandu Polisia Nasional Timor Leste (PNTL), Munisipiu Manatuto, tuir Inacio hola medidas kapturasaun ba suspeitu, maske suspeitu tenta atu halai.

Nia informa insidenten nee akontese iha loron 23/03/2017, tuku 2:00 kalan, wainhira vitima sira toba hela iha uma laran, suspeitu lori katana tama ba vitima sira nia uma hodi taa vitima sira.

Suspeitu ami kaptura kedas, tanba suspeitu mos hetan ataka husi familia vitima, suspeitu mos kondisaun grave no oras nee iha hela Hospital Guido Valadares, suspeitu tenta atu halai, maibe lakonsege tanba polisia too kedas iha fatin akontesementu no kaptura,” informa Inacio.

Tuir Komandante nee kazu nee nia  prosesu  komandu PNTL Manatuto hatoo ona ba Ministeriu Publiku Distrital Baucau hodi hetan legalidade ba  prosesu.

Kronologia husi akontesementu nee inisiu husi mate ida familia sira hakoi tiha ona, bainhira fila husi simiteriu, familia sira kontinua hader meja, maibe too iha kalan boot, tuku 2:00 OTL, suspeitu ho inisial A, foti katana koa naan nian tama ba uma laran hodi taa vitima sira neebe toba hela.

Tuir informasaun, entre vitima ho suspeitu sei iha relasaun familia, maibe la hatene sa motivu supeitu halo asaun ida nee. Kazu nee agora dadaun sei  prosesu investigasaun polisia nian.

Iha biban nee diariu STL liu husi via telefone tenta konfirma kazu nee ba iha Xefe Suku Orlala, maibe la konsege tanba lina telefone fora de area.Too nutisia nee publika seidauk hetan klarifikasaun husi falimia no mos parte Hospital Nasional Guido Valadares (HNGV). Lucia Ximenes

Suara Timor Lorosae

Konfiansa Povu Ba PNTL Pozitivu

$
0
0
DILI — Bispu Dioseze Baucau, Dom Basilio do Nascimento konsidera iha indikasaun diak relasaun povu ho Polisia Nasional Timor Leste (PNTL). Tanba konfiansa povu bainstituisaun nee boot tebes.

Hau rona ministru dehan halo inkeritu ida konaba kriasaun publiku, iha tempu ida 25% depois sae ba 60%, 70%, ohin loron sae ba 80%, nee relasaun ida pozitivu tebes intermus konfiansa populasaun nian ba polisia,” dehan Dom Basilio ba Jornalista hafoin halo reflesaun ho estrutura PNTL tomak iha Centru Formasaun Polisia (CFP) Comoro Dili, Sesta (24/03/2017).

Dom Basilio hatutan hanesan nasaun foun iha esforsu lubuk ida, maibe sei kuran los, tan nee iha tinan 15 instituisaun nee sei buka hadia  aan. “Hau laiha dadus maibe hau hanoin too oras nee ita hanoin katak ita nasaun foun, needuni esforsu lubuk ida sei kuran los duni, maibe tinan 15 instituisaun sira sei hadia sira nia aan, hau hanoin neineik-neneik instituisaun koko hadia  aan,” tenik Dom Basilio.

Nia hatutan bainhira hahu ona buat hotu la perfeitu, maibe buka atu kompleta, needuni labele haree deit husi parte  lorosae nian, pelumenus too oras nee efetivus sei uituan, meus  ladun barak, luron sira  laiha fasilidade.

PNTL Halo   Reflesaun

Atu Komemora aniversariu   instituisaun  Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) ba dala XVIIneebe monu iha loron 27 fulan Marsu, komandu PNTL realiza misa retiru hamutuk ho membru PNTL husi munisipiu hotu. Retiru nee prezide husi Bispu Dioseze Baucau, Dom Basilio do Nascimento.

Iha reflesaun nee Dom Basilio  dehan hanesan sarani sira neebe servi uma kreda servisu nasaun atu hanoin mos hanesan sarani iha tempu ida nee atu bele moris tuir mensajen kuarema nian no espiritu kuaresma nian ba sira nia vida hanesan sarani.

Ohin hau dehan ba sira katak, hanesan polisia hau lahatene buat ida, maibe hanesan sarani servisu no knar ida nee los duni bainhira sira fo onra ida mai hau, hau simu ho laran mai fahe lian fuan Maromak nian ba sira iha tempu ida nee,” dehan Dom Basilio ba Jornalista sira iha CFP Comoro Sesta (24/03/2017).

Dom Basilio akresenta hanesan sarani ida-idak tuir nia falan iha  fatin hanesan, ida-idak tuir nia objetivu ida-idak tuir nia meus liu-liu polisia hanesan sarani buat neebe husu ba sira nee sira servisu ho lei no ordem. “Hau repete fali polisia hanesan  sarani needuni buat neebe husu ba sira nee servi ho lei ho ordem,” relata Dom Basilio.

Maske nunee sira neebe serviho prespetiva hanesan sarani nia fiar, hanesan ema neebe servisu ba estadu sira iha sira nia fatin propriu, sira iha sira nia prospetiva propriu hodi servi nasaun, servi sidadaun tuir estatutu polisia nian.Maibe naroman neebe polisia  simu, naroman ida nee mai husi buat neebe lei haruka neebe mai mos husi konsiensia Maromak nian.

Iha sorin seluk Ministru Interior, Longuinhos Monteiro dehan, retiru ida nee atu halo reflesaun ba komandu munisipiu sira nia valores neebe adopta ho servisu hotu neebe mak halo iha vida polisial nian.

Refleksaun ida nee importante tebes tanba nee mak ami bolu funsionariu tomak no mos diretor jeral no funisionariu liu-liu ita nia reflesaun atu hakbesik malu, maibe atu konkreta konsiensia kona ba dezisaun neebe mak atu foti iha vida pesoal no mos iha vida profesionalismu hanesan servidor estadu nian,” dehan Longuinhos.

Retiru nee partisipa mos komandante munisipiu husi munisipiu 13, inklui mos dirasaun imigrasaun bomberu no mos estudante  sira balu. Retiru nee taka ho misa neebe prezide husi Bispu Diosese Baucau, Dom Basilio do Nascimento.

Iha homilia Dom Basilio dehan hanesan sarani hadomi Maromak liu sasan hotu no hadomi ema seluk hanesan  aan rasik.

Lia fuan rua nee sai sasukat ita sarani sira nia hahalok, Jesus Kristu  iha lalehan hanesan sasukat atu sukat se ita nee Maromak nia oan ka lae, ita nain Jesus Kristu hanorin hadomi Maromak liu sasan hotu hadomi ema seluk hanesan o nia aan  rasik, hafoin prinsipiu rua nee mak hanoin dezenvolve ita haree hanesan, se hadomi Maromak, maibe hau la fiar se hau hadomi Maromak hau la halo hahalok neebe tuir ukun fuan haruka,” dehan Dom Basilio liu husi homilia.

Alende nee Komandante Jeral PNTL, Komisariu Polisia Julio da Costa Hornay dehan, aniversariu Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) sei iha promosaun diviza ba antigudade ajente nain 9, e husi postu diviza  ajente prinsipal ba ajente xefe. Lucia Ximenes

Suara Timor Lorosae

TL tenke preparadu molok adere ba ASEAN

$
0
0
DILI - Governu Timor-Leste ohin loron kontinua halo esforsuoin-oin hodi prepara no lori nasaun foun ne’e adere ba Asosiation of Sout East Asia Nation (ASEAN) tanba jeografikamente Timor-Leste nu’udak nasaun ne’ebé lokaliza iha rejiaun Asia.

Ministru Estadu Koordenador Asuntu Ekonómiku no Ministru Agrikultura no Peska Estanislau Aleixo hatete atu lori nasaun foun ne’e adere ba ASEAN presiza prepara aan didi’ak hodi bele adopta ba situsaun hotu no tenke asegura direitu traballador nian.

“Kona-ba adere ba ASEAN presiza prepara aan ho di’ak tanba sei infranta mós dezafiu barak hanesan kona-ba traballador ezemplu hanesan ita atu adere ba ASEAN labele proibidu ema hodi servisu iha ita nia rai,” Dehan Estanislau iha nia deskursu foin lalais ne’e. Nia dehan haree ba situasaun hotune’ebé iha presiza haree ba akordu hodi bele tau protesaun ba traballadorno mós ba investimentu nian. “Atu tama ba ASEAN kestaun salariu minimu sai hanesan fatór importante ida,”dehantan Ministru ne’e.

Tuir nia ohin loron iha ona proposta hodi aumenta salariu minimu ba trabllador sira maibe sei haree mós ba produtividade no kapasidade hodi kompete mós ho nasaun seluk ne'ebé antes ne’e adere ona ba ASEAN. “Ne’e hanesan presaun ida hodi amenta salariu agora iha ona estudu ida hodi estudu klean liu atu bele rezolve. Tanba ne’e la’ós kestaun ida fasil presiza haree ba realidade no korajen atu bele fó protesaun másimu ba traballador,dehantan Ministru koordenador ba asuntu ekonómiku ne’e.

Ministru ne’e husu ba sidadau hotu no husu mós ba sidikatu trabllador atu haree ba kessstaun ne’e relasiona ho produtividade taballador sira nian iha servisu fatin. “Atu amenta salariu tenki haree ba produtividade servisu ema nian ne’ebé bele fó rezultadu positivu iha servisu nian no tuir planu estabelese ona hodi bele hetan rendimentu,”Ministru ne’e hatete. Nia isplika, produtividade haree mós ba kualidade servisu haree husi formasaun no partisipasaun traballador nian ba servisu.

Bazeia ba lei ne’ebé iha presiza armoniza situsaun hotu liu-liu ba aspeitu traballador nian. “Ha’u fiar ita bele tanba ne’e presiza fiar aan hodi bele hala’o buat hotu tuir prosesu faze por faze presiza iha relasaun di’ak ho nasaun ASEAN sira, liu husi esperensia ne’ebé sira iha ona hodi bele tau matan ba traballador sira hodi bele halo produsaun ba riqueza,” ministru dehan.

Atu fó garantia ba direitu traballador nian presiza tau atensaun maka’as ba kondisaun servisu hotu, atu nune’e bele asegura situsaun hotu. Tanba ne’e ho kondisaun minimu ne’ebé agora TL infrenta sai kestaun boot ida bainhira nasaun foun ne’e atu adere ona ba ASEAN tanba ne’e tenke iha kondisaun másimu hodi bele garantia servisu no direitu traballador sira nian. (BT)

Business Timor

MUDANÇA DE HORA ESTA MADRUGADA. HORÁRIO DE VERÃO EM PORTUGAL

$
0
0
Avançar uma hora e dormir menos. Que aborrecimento

Quando for 01:00 de domingo (26.03) será preciso adiantar o relógio 60 minutos, para entrarmos no chamado “horário de verão”. Assim será até outubro. Em Portugal continental e na Madeira a alteração acontece à 01:00 (aumenta para 02:00), mas nos Açores a mudança é feita à meia-noite, passando a ser 01:00. 

O horário de verão vigorará até ao último domingo de outubro, dia 29, altura em que os relógios voltam a atrasar, de madrugada, 60 minutos, passando ao horário de inverno. 

Feitas as contas vai dormir menos uma hora. Se não quer perder essa hora de sono deite-se hoje uma hora mais cedo que o habitual e adormeça de imediato... se conseguir. Bom sono, com sonhos cor-de-rosa. (PG)


Boa ou má? Saiba toda a verdade estatística sobre a mudança de horário

Mais uma vez, os portugueses vão perder uma hora de sono e passar a ter um horário diferente nos meses de verão. Poucos são os que defendem a medida, mas o que dizem os estudos?

Se odeia perder um hora de sono em todos os meses de março para ficar com um horário diferente, saiba que está no grupo maioritário que se opõe ao famoso horário de verão. Se quiser saber os motivos da alteração, pode ler aqui a explicação; se quer perceber o que dizem os estudos, temos alguns dados interessantes para lhe mostrar.

Nos Estados Unidos, país onde as leis estaduais diferem de local para local, existe um 'case study' interessante: O Indiana, na costa oeste, apenas aderiu ao horário de verão em 2006 e ao contrário do que muitos pensavam, a alteração acabou por fazer aumentar os gastos energéticos. Outros estudos realizados nos Estados Unidos mostram que, nos dias que se seguem à noite em que se perde uma hora de sono, o número de acidentes aumenta, registam-se mais ataques cardíacos e AVC's.

Segundo a Bloomberg, existem até dados que provam que os juízes dão sentenças mais pesadas nos dias que se seguem à note mais curta de março, seja qual for o crime.

Recentemente, uma série de grupos empresariais surgiram em público a defender a mudança de hora com um novo argumento: a mudança de hora aumenta o consumo e estimula a economia. Para testar este argumento, o instituto de investigação do banco JPMorgan Chase analisou 380 milhões de transações nos meses seguintes às mudanças de horário de verão e inverno; os resultados não deixam margem para dúvida.

A comparação foi feita entre Los Angeles, que aplica as regras internacionais de horários e Phoenix, um dos dois Estados norte-americanos que não adere ao horário: apesar de ter sido registado um ligeiro aumento inferior a 1% nas transações quando Los Angeles mudou para o horário de verão, a diferença negativa no horário de inverno foi de 3,5%, apagando qualquer ideia de ser uma vantagem avançar a hora e recuá-la no inverno.

Nos Estados Unidos, pelo menos 11 Estados já pensam em deixar de trocar de horário, mas ainda nenhuma legislação foi aprovada. A nível nacional, a ideia não parece ter chegado a tornar-se numa discussão séria, tal como acontece em Portugal e na maior parte da Europa.

Bruno Mourão, em Notícias ao Minuto

Manifestantes em Hong Kong pedem sufrágio universal para eleição do chefe do Executivo

$
0
0
Hong Kong, China, 25 mar (Lusa) - Centenas de pessoas manifestaram-se hoje em Hong Kong "em prol do sufrágio universal e contra a interferência de Pequim" nos assuntos da cidade, um dia antes da eleição do novo chefe do Executivo.

A antiga número dois do governo Carrie Lam, o ex-secretário John Tsang e o juiz jubilado Woo Kwok-hing são os três candidatos a chefe do Executivo de Hong Kong.

"Seja qual for o candidato que seja eleito, isto não é democracia, isto é apenas uma eleição [feita] por um pequeno círculo", disse hoje aos jornalistas Au Nok-hin, coordenador da Civic Human Rights Front, que organizou o protesto, em referência ao facto de o direito de voto estar restrito a um comité eleitoral composto por cerca de 1.200 pessoas.

O atual chefe do Executivo, CY Leung, foi eleito em 2012 com apenas 689 votos.

A manifestação de hoje juntou vários partidos políticos do campo pró-democrata, o qual está maioritariamente dividido entre apoiantes do candidato John Tsang, e outros que vão votar em branco, em protesto contra uma eleição restrita a apenas cerca de 1.200 membros do comité eleitoral.

Alan Leong, líder do Civic Party, marcou presença na manifestação "para protestar contra a interferência do governo central na eleição do chefe do Executivo de Hong Kong".

"Esta eleição está dentro [das competências] da autonomia de Hong Kong e o Gabinete de Ligação [do Governo Central da China] tem usado meios (...) para aumentar a pressão sobre os membros do comité eleitoral para votarem em Carrie Lam", disse à agência Lusa.

Pequim prometeu deixar os residentes de Hong Kong escolherem o seu próximo líder em 2017 por voto direto - metodologia que colocaria fim ao atual sistema de eleição do chefe do Executivo, assente no referido comité eleitoral - mas com a condição de que os candidatos fossem aprovados por um comité de nomeação, algo que os pró-democratas contestaram, alegando que assim só os candidatos pró-Pequim teriam luz verde.

Essa reforma política foi chumbada pelo Conselho Legislativo de Hong Kong em junho de 2015, com o campo pró-democrata a votar em bloco contra a proposta.

Alan Leong defendeu o chumbo da reforma política proposta por Pequim, tendo por outro lado defendido o "posicionamento estratégico" de apoiar Tsang, que até ser candidato a chefe do Executivo era membro da equipa do governo do contestado atual líder da cidade, CY Leung.

"Se tivéssemos aprovado a proposta de reforma política [proposta por Pequim], John Tsang não poderia ser candidato. Pelo menos agora, o seu nome está no boletim de voto", disse.

"Nos últimos dois meses, com a aproximação da eleição e com a sua campanha, John Tsang ganhou o 'coração' de muitos residentes de Hong Kong. Ele lidera as sondagens, e as pessoas estão preparadas para lhe dar uma oportunidade de unir Hong Kong", afirmou.

Também na manifestação, Leung Kwok-Hung - conhecido como 'Long Hair' ou 'Cabelo Comprido' - tem garantido, de forma automática, o direito de voto na eleição de domingo pelo facto de ser deputado, mas vai usar "esse privilégio" para "votar em branco".

"Hoje é a véspera da eleição do chefe do Executivo. Penso que temos o dever de mostrar às pessoas de Hong Kong e ao resto do mundo que estamos a pedir uma verdadeira democracia, o sufrágio universal para Hong Kong", disse à Lusa.

'Long Hair' contesta o apoio de grupos pró-democratas ao ex-secretário para as Finanças: "Penso que é um pouco ridícula essa lógica. Parece que eles são contra a pré-seleção dos candidatos por Pequim, e contra a candidatura 'pró-Pequim' de Carrie Lam, mas apoiam a candidatura de John Tsang".

A também deputada Lau Siu-lai e outra das vozes do protesto de hoje também vai votar em branco: "Eu vou votar, mas não em nenhum dos candidatos. (...) Não queremos nenhum dos candidatos que eles escolheram para nós", explicou.

"O sufrágio universal não é possível por agora, mas vamos continuar a lutar por ele", disse, antecipando que o resultado da eleição "é difícil de prever".

O jovem ativista político Joshua Wong, que ficou conhecido como o rosto da "Umbrella Revolution" em 2014 em Hong Kong não tem direito de voto na eleição do chefe do Executivo, mas se tivesse também votava em branco.

"Os três candidatos concordam ou mantêm silêncio sobre a interferência do governo de Hong Kong e também concordam com a implementação do artigo 23, por isso é difícil para nós apoiar qualquer um dos candidatos pró-China", disse.

Para Joshua Wong, "o processo de democratização em Hong Kong depende do Presidente Xi Jiping e não de que for o próximo chefe do Executivo de Hong Kong".

"Sobretudo numa altura em que o Presidente Xi está a endurecer a linha em Hong Kong, é uma batalha longa lutarmos pelo nosso futuro", disse.

FV //

Líder da comissão de luta contra a sida em Timor diz que quizomba estraga futuro dos jovens

$
0
0
Díli, 25 mar (Lusa) - Um pastor protestante que lidera a comissão nacional de luta contra o VIH/sida em Timor-Leste considerou que a dança angolana quizomba, uma das mais populares no país asiático, "estraga o futuro dos jovens" que a praticam.

Citadas na imprensa timorense, as declarações configuram a mais recente polémica protagonizada por Daniel Marçal, responsável pela política da comissão de retirar a promoção do uso do preservativo como medida de proteção contra o HIV/sida.

Citado pelo jornal Timor Post, Daniel Marçal considera que a quizomba "habitua os jovens a dançar de forma provocativa", o que "estraga o seu futuro", sendo preocupante que os mais novos, quando terminam a escola, estejam a aprender a dançar desta forma.

A notícia surge na mesma semana em que uma deputada do CNRT, o maior partido timorense, Bendita Moniz Magno, considerou que o facebook está a contribuir para o aumento da sida em Timor-Leste porque permite mais contactos entre os jovens.

As declarações, nos dois casos, foram proferidas num encontro com alunos que se realizou na Escola Secundária Nobel da Paz no final desta semana.

Responsáveis timorenses têm manifestado preocupação sobre as linhas orientadoras da política seguida pela Comissão Nacional de Combate ao HIV-SIDA (CNCS) e por outras estruturas, devido à influência da igreja, em Timor-Leste.

No ano passado o ministro da Educação de Timor-Leste defendeu que, apesar do conservadorismo e das posições religiosas da sociedade timorense, é essencial aumentar os programas de educação sobre planeamento familiar e proteção contra doenças sexualmente transmissíveis.

"São assuntos muito delicados para tratar em Timor-Leste por causa destas posições de cultura e do cristianismo. Mas tudo volta à educação, especialmente das populações que ainda estão com um nível educativo muito básico que podem não estar ainda preparadas para questões como o planeamento familiar", afirmou António da Conceição à Lusa.

Críticas têm sido feitas, por exemplo, ao facto de a CNCS ter deixado de fazer a recomendação do uso de preservativos, optando por medidas de promoção do "autocontrolo".

Esta postura é criticada por funcionários do setor da saúde e representantes de algumas organizações da sociedade civil que apontam para o aumento de doenças de transmissão sexual, incluindo hepatites, e para a falta de programas adequados de prevenção.

Questionado sobre a alteração da política, Daniel Marçal explicou que se trata de "uma mudança de método", que pretende "mudar mentalidades e hábitos" e não "estimular o sexo livre".

Em declarações à Lusa, Marçal referiu-se ao "pecado" do que definiu como "sexo livre".

ASP // ROC
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live