Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 15944 articles
Browse latest View live

Governu Seidauk Dezenvolve Setor Turismu

$
0
0
DILI - Setor privadu kestiona servisu governu too agora, seidauk dezenvolve diak setor Turismu iha rai laran, tanba setor turismu hanesan parte ida atu dada turista sira, hodi fo resetas ba estadu hodi redus dependensia TL nian ba osan mina rai.

Preokupasaun nee hatoo husi Diretur Jeral Camara Comersiu Industrua Timor Leste (CCI-TL) Nuno Trindade ba STL, Sesta (20/01/2017) iha nia knar fatin CCI-TL Akait Dili.

Hau hanoin setor turismu sai hanesan setor ida neebe atu dada turista sira tama mai, no fo opotunidade ba setor privadu sira atu halo investimentu iha rai laran, maibe realidade area turismu sira nee barak maka sei abandona hela tanba, governu laiha planu diak atu dezenvolve tan nee, susar atu dada turista sira tama mai,” dehan Nuno.

Nia dehan dala barak membru PN sira kestiona katak partisipasaun setor privadu iha setor turismu nee laiha, tanba nee atu dehan deit katak setor privadu sira pronto atu hola parte iha setor turismu, importante maka tenke hadia uluk kondisaun no hasae kapasidade setor privadu rai laran.

Iha parte seluk Reprezentante povu iha uma fukun PN, Deputadu Paulino Monteiro mos hatutan, los duni tinan-tinan alokasaun osan ba iha Ministeriu Turismu ho montante neebe boot, maibe too agora area turismu barak maka governu seidauk dezenvolve diak, tan nee susar atu dada turista sira. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Sabado (21/1/2017). Madalena Horta

Suara Timor Lorosae

Taur Matan Ruak: "Altersaun Lei Pensaun Vitalisi ne mai, hau Veta" - vídeo

$
0
0

Hateten sira kompak sira sei haruka Altersaun Lei Pensaun Vitalisi ne mai, hau Veta. Ami sei koalua. Sira haruka tan mai hau la promulga. Se la promulga sira lori hau ba tribunal. Mandatu mos besik remata ona ne sai sedu tia mos diak hela."

Kolaborasaun:  Lucas Soares iha Facebook

FUNSIONAMENTO PILAR ORGAUN SOBRANIA BA DINAMIKA POLITIKA FUTURO NASAUN TIMOR-LESTE

$
0
0
Husi: Lourenço de Deus Mau Lulo*, opiniaun

Ba dala uluk

Timor-Leste Nasaun de Direito e Demokratiku, iha nia pilar 4 (ha’at) orgaun de Estado; Presidente da Reublika, Parlamento nasional (Legislativo), Governo (Eksekutivo) ho Tribunal (judiciariu). orgaun sobrania ha’at nee sai pilar importante ba dezisaun politika future nasaun nian. Hare artigo 67 Konstituisaun da RDTL. Orgaun 4 ne’e halao nia funsionamento baziea ba prinsipiu separasaun de poderes, ne’ebe menziona iha artigo 69 Konstituisaun da RDTL. Katak “Orgaun sobrania sira, iha sira nia relasaun ba malu no wainhira halao knar, tenke tuir separasaun no interpendensia kbiit nian ne’ebe iha lei inan nia laran” artigo refere haktuir mai ita katak orgaun 4 ne’e wainhira halao sira nia knar tenke tuir prinsipiu separasaun de poderes no interpendensia, “ halo relasaun ba malu no interpendensia” ne’e katak wainhira orgaun sobrania 4 ne’e halao sira nia knar, sira iha relasaun ba malu liu husi lina de servisu hodi kontrola boa governasaun (checks and balance). Maibe iha mos interpendensia signifika katak, orgaun ida sei la uja nia kbiit ne’ebe konstituisaun fo hodi halao nia knar mesak, maibe kada orgaun sobrania ida wainhira atu halao nia knaar ka foti dezisaun ruma tuir kompetensia nebe nia iha tenke halo konsultasaun ka husu apoiu husi orgaun sira seluk. Hare ba konstituisaun nebe haktuir mai ita, hau hakarak halo konklusaun badak katak, orgaun sobrania haat nebe regula iha artigo 67 ho sira nia funsaun nebe regula iha artigo 69 katak tenke tuir prinsiu separasaun poderes. Ne’e la dauk relevansi, tamba kada orgaun sobrania 4 ne’e wainhira halao sira nia knaar tenke kesi ikun ba malu (saling ketergantungan).

Porzemplo: 1) Governo halo proposta OJE ba Parlamento Nasional, Parlamento nasional halo debate, aprova ka la aprova, karik la aprova, maka governo tenke monu, karik aprova maibe hato’o ba Presidente da Republika la pormulga ka veto ba OJE nee mos Governo sei la lao, mezmo parlamento iha nia poderes absoluta, wainhira president da Republika la pormulga lei nebe aprova husi ParlamentoNasional, entrega ba Presidente da Reublika atu pormulga, maibe to’o loron 30 maka Presidente la pormulga, lei refere vale, mezmo Presidente da Republika la pormulga. Maibe equando Presidente da Republika la halo izame ba materia sira ne’ebe inkonstituisional no la haruka hikas ba Parlamento nasional (Presidente rai hela ba gabeta). Maka parlamento mos sei la uja nia kompetensia ne’ebe regula iha artigo 95 konstituisaun. Tamba Presidente da Reublika maka xevi do Estado, simbolu no grantia Independensia nasional no Unidade Estado nian, no instituisaun Demokrasia sira nia funsionamento regular bazia ba artigo 74 alinea (1) no alinea (2) Presidente da Republika maka komandante A’as liu forsa Armadas nian. Ho nune’e hare ba line Vertikal Presidente da Republika maka orgaun sobrania nebe iha lina primeiru, tuir tan maka Parlamento nasional, Governo no Tribunais. 

Iha parte seluk, kompetensia ba legislasaun tuir teoria trias politika, Parlamento (legislative) maka iha poderes (kbiit) atu halao nia knar legislasaun iha teritorial nasaun nian, Governo maka iha kompetensia atu eksekuta lei, Tribunais maka iha kompetensia atu foti medida konaba iregularidade ruma wainhira governo eksekuta nia programa la tuir lei. Maibe tuir Konstituisaun RDTL kompetensia halao legislasaun laos parlamento nasional deit, maibe governo mos iha kompetensia atu halao legislasaun, e parlamento mos delega lei balun ba governo atu halo proposta hodi hato’o ba Parlamneto nasional, tuir alinea (1) artigo 96 Konstituisaun RDTL. Governo mos iha kompetensia atribuisaun legislasaun ne’be regula iha artigo 97 inisiativo legislasaun husi Governo alinea (1) letra (c). I iha parte balun Governo mos direita halo lei oan sira ne’ebe hodi regula nia adminstrasaun ba implementasaun nia knar direita no indireita, tuir artigo 115 alinea (3) konstituisaun RDTL. Bazeia ba assunto ne’ebe haktuir iha leten, maka konklusaun ikus katak orgaun sobrania sira ne’be menziona iha leten waihira halao sira nia knar laos tuir prinsipiu separasaun de poderes (Pemisahan kekuasaan), maibe distribuisaun de poderes (pembagian kekuasaan).

Diskuzaun 

Relasiona ho topiku iha leten, katak orgaun sobrania 4 ne’ebe konsagra iha Konstituisaun, sai pilar importante hodi dezide detinho future nasaun nian. Maibe tuir observasaun durante tinan sanulu resin mai ne’e, lideransa sira ne’ebe haknaar an iha orgaun sobrania 4 ne’e la dauk toma atensaun maksimo ba future orgaun sobrania nian. Tamba durante iha periodu da ne’en husi primeiru (I) goberno konstituisional to’o mai sexton (VI) Goberno Konstituisional, perkupa liu ba politiku da lideransa (hadau malu atu ukun), husi partidu politiku sira ne’ebe hetan fiar hodi lidera Governo no husi parte politika sira ne’ebe sai oposisaun ba Governo. Hodi la tau atensaun ba buat balun ne’ebe sai principal ba future nasaun nian. Parte nebe sai principal ba nasaun nia future liu-liu maka:

1) Ekonomia; Nasaun Timor-Leste, restaura nia ukun rasik an iha dia 20 de maio de 2002, adminstrativamente sei iha Organizasaun ONU nian okos, to’o iha 2009, maka ONU sei intrega poderes adminstrativo total ba Estado Timor. Politka orgaun sobrania dezide hodi uja Osan Amerikano nian sai Osan Timor-Leste nian, la hatene Timor-Leste halo akordu ruma konaba uja osan Amerikano nian to’o tinan hira maka Timor-Leste sei iha nia osan rasik? Tamba se Timor-Leste sei dauk iha nia osan rasik, bele sai konsekuensia boot ba future nasaun nian, tamba Timor-Leste nia future ekonomia iha Amerikano nia ukun, tauk iha tempo ruma Estado Amerika dada hikas nia osan Dolar husi Timor-Leste, saida maka Estado Timor-Leste bele halo hodi prevene konsekuensia ne’e la bele akontese iha future?

2) Rekursu naturais; nasaun Timor-Leste, konhesidu iha mundo tamba Timor-Leste riku mina iha tasi Timor, maibe Timor-Leste halo akordu ho Australia deside hodi supa mina iha Tasi Timor lori ba rai maran Australia nian hodi produz, alende nee Timor-Leste koalia deit ba Mina (Gas, Gazolina), maibe hau la iha informasaun konaba mina sira seluk, hanesan Mina rai, solar, ho oliu.i kontratu nee mos Timor-Leste hetan 90% husi reseitas husi mina ne’ebe Australia faan (Timor-Leste hetan deit nia funan iha merkadu), Autralia atu faan mina nia folin hira mos ita (Timor-Leste) la hatene. Agora Timor-Leste problema ho Australia konaba akordu ne’e I Tribunal Arbitraze Den Hag dezide hodi hapara lai operasaun mina iha Tasi Timor, durante fulan 3 (tolu), ou bele liu husi fulan tolu komforme goberno nian servisu makas, perguntas mak ne’e, durante estado Timor hein deit maka reseitas husi Tasi Timor, equando Tribunal dezide hapara esplorasaun mina iha tasi timor durante fulan hirak nee nia laran, Timor-Leste hetan reseitas husi ne’be ? se equando Estado la tau atensaun maksimo ba situasaun refere, maka sei fo infakto ba dezembolvemento nasional, tamba ita (Timor-Leste) sei dauk iha reseitas sira seluk ne’be atu grantia estabilidade ekonomia Timor-Leste nian. Mezmo agora Timor-Leste hein deit reseitas husi Aeroportu Internasional Presidente Nicolau Lobato, Portu Dili, ho Fronteira Batugade. Maibe reseitas ne’e la dun subsente atu grantia sustentabel ba siguransa estado nia stabilidade da finanseiru. Ne’e duni hau hanoin lideransa politikus sira persisa tur hodi hanoin konsekuensia saida maka bele sai risku ba ameasa estadu nian iha future.? Oinsa atu halo prevensaun karik akontese iha future?

3) Nasaun Timor-Leste, Geografiamente kiik liu iha Asean, ho nia populasaun juta ida resin, maibe Estado Timor foti dezisaun hodi uja Oli Pesadu, ita hotu hatene Oli Pesadu nia gastu boot teb-tebes, e nia energia mos makas, bele uja to’o ba nasaun Indonesia tomak mos, sei forte nafatin. Ita bele dehan Oli pesadu Timor-Leste ho Indonesia uja hotu mos la to’o 70% no 30% ita sei soe estraga deit. Oli pesadu ne’ebe Koreano ho zina sira uja tamba nasaun Koreano ho Zinesa geografiamente luan no populasaun ne’ebe barak liu iha mundo. Tamba ne’e maka sira tenke uja duni oli pesadu ne’e hodi kovre hotu sira nia populasaun iha territorial. Maibe Timor-Leste uja Oli pesadu ne’e dala ruma gastu deit 5% no resto 95% ne’e ita soe estraga deit. Perguntas mak ne’e tamba sa mak Estado Timor-Leste hakarak uja oli pesadu ne’e? serake uja listrik bai-bain hanesan Indonesia nian ne’e la to’o ka oinsa? Iha parte balun kontratu oli pesadu ita fo ba ema estranjeiru maka kaer, Konsekuensia maka ne’e, nia reseitas tama ba ema estranjeiru ita (Timor-Leste) hetan deit taza ne’ebe selu ba estado.

4) Edukasaun; edukasaun sai parte principal ba rekursu humano nasaun nian, kada tinan ministeriu da Edukasaun fo Bolsa estudo ba Timor oan hodi ba eskola, la dauk indentifika area ida ne’ebe maka importante atu haruka Timor oan ba estuda, maibe dala ruma ME fo bolsa de estudo ba Timor oan hodi ba estuda maka politika, Ekonomia ho lian Portuguesa, maibe la justifika ba area sira ne’ebe importante hanesan, estudo ba rekursu naturais, mekanika ba material sira ne’be hodi uja hodi esplora riku soin sira nebe iha rai okos, hanesan osan mean, Marmer, mina rai, nst. Atu nune’e estado bele hetan reseitas mai husi parte hotu-hotu, la bele hein deit reseitas husi parte ida deit mai. Hau hanoin Ministeriu da Edukasaun persisa halo justifikasaun nia rekursus ne’be iha ona, hanesan iha area: Ekonomia Doutoramento nain hira, specialidade kada depatemento, bankaria, manajemento ho akuntabilidade kada departemento iha doutoramento hira, Masteradu nain hira no licensiatura nain hira. I naton ona ka sei dauk, Goberno sei persisa tan rekursu ba ekonomia nian ka naton ona; area Naturais: Doutoramento nain hira, specialidade hanesan; mekanika, elektronika, petrolio, geologia, nst.doutoramento nain hira, masteradu nain hira ho licensiatura nain hira. I goberno sei persisa tan ka naton ona. Area ida ne’be maka sei persisa rekursu, liu husi justifikaaun dadus rekursu humanos ne’e maka it abele halo plano hodi loke bolus estudo ba timor oan sira ne’be iha intrese atu ba estuda iha area hirak ne’ebe estado Timor-Leste sei persisa. Relasaun ho Edukasaun, Kurikulo Nasional mos sai importante ba rekursu humano Timor nian iha future, dala ruma ME adopta kurikulo ne’ebe la dauk relasiona ho kondisaun social, ekonomia, politika ho kultura Timor nian, liu-liu ba material sira ne’ebe sei dauk sai importante ba situasaun social tuir tempo ida agora no ba future, labele adopta, ita (Timor) persisa liu-liu maka material sira ne’ebe apar ho nia kondisaun no idade ne’ebe sei nurak hela, Timor-Leste nia kondisaun la hanesan ho Autralia ho nia idade nebe abansadu, Timor-Leste, nia kondisaun la hanesan ho Portugal nebe ho nia idade abansadu, Brazil, Mosamvique, (Nasaun CPLP) sira seluk, Timor-Leste adopta sistema kurikulo husi nasaun sira nebe abansadu hodi implementa iha timor, hau hanoin la dauk apar ho kondisaun real nebe Timor-leste iha. I dala ruma kada tinan ME sempre muda kurikulo, la tuir nia periodu (Tinan), ka la liu husi avaliasaun rum aba implementasaun kurikulo ne’be tinan anterior implementa, nia konsekuensia ne’e saida, nia vantage nee iha ka lae? Maibe dala ruma sei dauk halo avaliasaun ba implementasaun kurikulo anterior, muda ona kurikulo, e laos la bele muda, maibe muda kurikulo tuir nia tempo, minimo tinan lima (5) too tinan sanulu (10), ita halo avaliasaun nia impaktu ne’e iha nebe ka material nee sei relevansia ho kondisaun agora ka la relevansia on aka, depois mak bele muda. Atu nune’e it abele grantia nia kualidade iha future. Maibe equandu kada tinan maka muda kurikulo tuir dinamika politika nian, maka nia konsekuensia ita sei la grantia kualidade.

Rekomendasaun

Hare ba kestoens nebe menziona iha leten, hau hakarak rekomenda ba lideransa politikus sira katak; Nasaun demokrasia, ema hotu-hotu iha direito atu halo politiku, hodi ganha povo nia konfiansa, maibe la signifika katak, hetan ona konfiansa husi povo, iha periudo ida nia laran, lor-loron hanoin maka oinsa atu hetan tan konfiansa husi povo hodi ukun tan, maibe persisa debate ka diskute saida maka persisa atu halo hodi grantia eksistensia estadu nian iha future.

1) Perpara politika ida ne’ebe diak hodi grantia eksistensia estadu sobrania nian iha future liu husi ekonomia (persisa halo analiza hodi dezide) Timor-Leste nian osan rasik, mesmo Timor-Leste iha ona sentavos, maibe persisa nia validade iha merkaduria (merkadu Internasional) liu husi Osan tahan (notas) e halo kontratu ho Banku mundial, atu define Valor Osan Timor nian.

2) Persisa governo halo estudo klean liu ba Oli Pesadu nebe timor-Leste uja, hare ba nia vantage no des vantage.

3) Governo ho Parlamento, persisa halo analisa ba reseitas seluk ne’ebe bele hatama ba kovre estadu hodi grantia estabilidade finanseriu Estadu nian iha future.

4) Governo ho parlamento persisa hamenus gastu ne’ebe aloka ba Pensaun Vitaliza (Ex. Titulares no Veteranos).

5) Governo persisa redus kompanha estranjeiru sira ne’ebe kaer projeitu ne’ebe lolos estadu maka bele jere direita atu nune’e bele hatama reseitas ba estadu; hanesan Pertamina Indonesia nian (Pantai kelapa), Oli Pesadu, Timor Telekom, Telekomsel ho telemor. Governo maka kaer atu nune’e bele hatama reseitas ba estadu, se lae ita hein deit maka taza husi kompanha nee hau hanoin ita la grantia taza nee bele resposta ezisensia estadu nian iha future ka lae.

6) Ministeriu da edukasaun persisa halo justifikasaun ba rekursu humano ne’ebe iha ona, kada area-area nebe estado persisa, no importante duni ba tempo agora no ba future. Atu nune’e fo bolsa estudo ba timor oan hodi ba kontinua estudo ba area nebe estado persisa urgensia, ba area nebe la dauk importansia ka naton ona, ba estadu timor, diak liu hamenus.

7) Parlamento nasional; orgaun ida nebe sai pilar importante, iha nia kbiit atu halo lei, halo fikalizasaun, no halo sosializsaun ba povo. Tuir artigo 92 Konstituisaun RDTL. Ho nune’e knar legislasaun importante liu ba nasaun de direitu e demokratiku, parlamento nasional sei la halo buat hotu-hotu, tuir metas nebe iha, tamba membro parlamento mai husi politika, laos mai husi professional, tamba nee, hau hanoin Parlamento nasional ho Governo persisa urgensiamente forma orgaun independente ida hodi perpara draf lei, depois parlamento ho governo hein halo sosializsaun no feskalizasaun. Material legislasaun hotu-hotu mai husi Parlamento nasional ka husi Governo nian entrega ba Orgaun ka Komisaun ida ne’e maka perpara, tuir nezasidade kada instituisaun ida-idak nian.

Ba dala ikus 

Molok atu taka hau nia opiniaun ida nee, uluk knanai, hau husu perdaun husi parte sira hotu, liu-liu Lideransa politikus ho leitor sira, karik hakerek nain nia lia fuan balun ne’ebe la dauk monu ba kolegas politkus no leitor sira nia laran nudar humano la ses husi sala. Liu husi opiniaun ida nee atu esklarese deit ba hau nia perkupasaun nudar Timor oan, nomos hanesan jerasaun foun ba nasaun Doben ida nebe ita hotu hadomi no koidadu hanesan manu tolun ida atu labele akontese buat negative ruma iha future.

La haluaha hato’o obrigado ba Leitores sira ne’ebe soe tempo hodi le’e hau nia opiniaun ida nee, karik iha kritikasaun ruma nebe bele konstruktivo no inovativo ho laran luak hau simu ita bot sira nian opiniaun no kritikasaun nebe bele haklean liu tan opiniaun ida nee hau hato’o obrigado wain. Graça Nain Maromak nian sei haraik mai ita, neon nain ho matak malirin liu husi nia bensaun mai ita hotu, Amin.

*LOURENÇO DE DEUS MAU LULO, L. DIR., M.D.

Mari Alkatiri ambisiona akordu iha saúde entre Portugál no Timor-Leste

$
0
0
Prezidente Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu Timor-Leste, Mari Alkatiri, haktuir ohin, iha  vizita ida ba  Porto, ne’ebé hein katak iha "futuru oin mai" Governu timoroan no portugés estabelese akordu iha área saúde.

Eis-primeiru-ministru Timor-Leste moos hala’o vizita ba ospitál portugés no Centro Hospitalar São João, iha Porto, buka hatene servisu tratamentu intensivu, enkuantu molok, iha  Coimbra, intensaun ba liu  kardiolojia no tuir mai , iha Lisboa, sei aborda kona-ba  área medisina tropikál.

"Ho halimar nia hatete  iha laran ha’u  nunka sai profisionál saúde no nunka moos sai  pasiente, tanba ne’e  nunka tama iha ospitál sira no ohin loron ha’u sai hosi ne’e ho impressionadu. Hahú ohin ba oin ita sei halo kalendáriu kooperasaun ida no iha  futuru hein katak akordu entre Governu rua iha área saúde nian", afirma ba ajénsia Lusa Mari Alkatiri.

Dirijente timoroan ne’e afirma ba nesesidade atu kria kondisaun iha Timor-Leste hodi "moras sira hotu " bele assiste iha nasaun "ho nune’e evita evakuasaun beibeik ba liur ".

Mari Alkatiri hatete hakarak, ho ajuda hosi  profissionál portugés sira maibé sein espesifika ninia  prazu, "prepara laboratóriu ida ba nível nasionál hodi bele avansa dadauk ona iha área balun saúde nian".

"Kestaun hirak ne’e lori tempu, maibé tenki hahú. Ita gasta ona dólar millaun resin iha  evakuasaun ba Singapura, Malázia, Indonézia, Austrália no ita tenki hahú ona iha programa ida ba médiu/ tempu naruk", haktuir prezidente Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu Timor-Leste, entidade ida ne’ebé ho " dezafiu boot", informa ba Lusa, atu  "responde ba kestaun pertinente liu no urjente tebes iha área saúde no edukasaun".


Kooperasaun entre  Centro Hospitalar São João sei hahú  ho"troka informasaun hosi parte ba parte", informa diretór klíniku, José Artur Paiva, no iha "tempu loron 15 ka semana tolu sei  eziste planu espesífiku ida"  ne’ebé sei inklui "troka ba profisionál sira".

"Ami onradu tebes ba interesse iha ami nia modelu organizasaun ba tratamentu  intensivu  no urjénsia. Ami tenki hatene kondisaun lokál atu  reune informasaun ne’ebé  presiza hodi  avalia di’ak liu tan metodolojia ba aplikasaun iha terrenu", haktuir  José Artur Paiva.

Diretór klíniku ne’e  haktuir katak "prinsípiu sira" ne’ebé uza ba área ne’e iha Centro Hospitalar São João maka "responsabilidade  hosi parte médiku medisina intensivu dezde tama iha urjénsia no dalaruma  dezde iha liur, iha viatura sira médiku nian".

"Ka, ne’e médiku intensivistu lainklui iha  unidade hein moras nian, maibé iha dezde oras dahuluk  ho moras  krítiku ho  forma hodi  iha kondisaun estabilidade lalais no triajen no internamentu", nia refere.

SAPO TL ho Lusa

Timor-Leste no Austrália hakarak akordu permanente ba fronteira to’o setembru

$
0
0
Governu Timor-Leste no Austrália iha komitmentu hala’o serbisu ho "boa-fé" hodi  alkansa akordu permanente ba fronteira marítima entre nasaun rua to’o  setembru 2017, informa hamutuk iha komunikadu.

Intensaun ne’e afirma liuhosi  komunikadu hamutuk ne’ebé fó sai ohin  iha reuniaun konfidensiál entre delegasaun Timor-Leste no Austrália no hetan observasaun hosi Komisaun Konsiliasaun ida  Nasoins Unidas nian, ne’ebé hala’o entre 16 no 20 janeiru iha Singapura.

"Tantu Timor-Leste nomós Austrália konkorda katak  reuniaun sai produtivu no reafirma ninia  empeñu iha serbisu ho boa-fé ba akordu ida kona-ba fronteira marítima to’o  finál prosesu konsiliasaun, iha setembru 2017", refere iha nota ne’e.

" Komisaun hakarak tenta ho buat hotu hodi  ajuda parte rua hetan akordu ida ne’ebé bele ekitativu no realizável", afirma komunikadu ne’ebé subskritu moos hosi komisaun konsiliasaun.

Komisaun afirma katak enkontru fulan ne’e hola  parte iha "diálogu permanente no estruturadu iha  kontestu konsiliasaun" entre nasaun rua, sujere hosi Timor-Leste iha ámbitu Konvensaun Nasoins Unidas kona-ba  Direito do Mar no tuir auspísiu Tribunal Permanente Arbitragem.

"Durante  semana ne’e, Komisaun  sei reune ho parte rua atu esplora sira nia pozisaun negosiasaun nian kona-ba fatin ne’ebé  fronteira marítima Tasi  Timor bele define, hodi bele identifika área  possível tuir  diskusaun iha reuniaun sira oin mai", refere deklarasaun hamutuk ne’e.

Hanesan  sinál boa-fé nian iha negosiasaun, Timor-Leste " hakerek ona ba  tribunál arbitrajen rua katak hahú ona ho Austrália bazeia Tratadu Tasi  Timor, ikus mai bele hasai sira ninia alegasaun".


Prosessu arbitrál ne’e suspensu tiha ona no sei hasai  pedidu arbitrajen " etapa ikus pakote integradu ho medida konfiansa ne’ebé asina durante reuniaun ne’ebé sei  mantein iha Singapura.

"Medida ne’ebé tuir iha  prosesu ne’e, Komisaun no parte sira  assegura katak kestaun hosi dispozisaun  tranzitória relativu ba kualkér rejime foun sei inklui iha programa serbisu  ba  konsiliasaun, ikus mai bele garante respeitu ba direitu atuál empreza hirak ne’e", tuir testu hamutuk iha ohin.

Reuniaun sira iha semana ktuk  realizxa hafoin iha loron  09 janeiru Governu timoroan notifika ba Austrália ninia intensaun atu suspende Tratado kona-ba Determinadu Ajuste Marítimu iha Tasi Timor (CMATS  ho ninia sigla iha inglés) ne’ebé  aplika iha  zona  disputa fronteirisa entre nasaun rua.

Iha 10 janeiru, Parlamentu Nasionál timoroan  aprova ho unanimidade, liuhosi  reuniaun oda-matan taka, rezolusaun ne’ebé konfirma suspensaun ba tratadu ne’ebé assina iha 2006 no  vigora fila fali  tratadu bilaterál original, ne’ebé assina iha 20 maiu 2002.

" Governu Austrália simu hanoin ne’e no rekoñese katak Timor-Leste iha direitu atu halo sesasaun ba tratadu ne’e. Tuir mai, Tratadu kona-ba dispozisaun  maritime loloos iha Tasi Timor seidauk  vigora durante fulan tolu konta ho data notifikasaun ne’e sai", refere komunikadu hamutuk  dahuluk  ne’ebé fó sai iha  09 janeiru.

Rekorda katak  Timor-Leste no Austrália partisipa, dezde meadu tinan kotuk no instánsia Díli nian, iha prosesu konsiliasaun tuir  Konvensaun Nasoins  Unidas  kona-ba  Direitu Tasi nian, ne’ebé ho objetivu "rezolve diferensa sira entre  estadu rua kona-ba  fronteira marítima iha Tasi Timor".

Notifikasaun  timoraoan  ba sessasaun CMATS inklui iha pakote medida ne’ebé  Timor-Leste no Austrália aseita, iha ronda  kontaktu ne’ebé hala’o  entre 10 no 13 outubru, "destina atu  fasilita prosesu konsiliasaun no kria kondisaun propísiu ba selebrasaun akordu ida  kona-ba fronteira marítima permanente ia Tasi Timor".

Reuniaun sira  entre nasaun rua sei kontinua durante tinan ida.

SAPO TL ho Lusa

Eis-PR saúda Timor-Leste no Austrália tanba aseita negosia fronteira permanente

$
0
0
Eis-Prezidente Repúblika timoroan José Ramos-Horta iha ohin sauda empeñu Governu Timor-Leste no Austrália atu  negosia iha tinan ne’e  fronteira marítima permanente, konsidera katak  karik  trata hanesan  kestaun ida "tuir  justisa".

Iha  deklarasaun ba Lusa, José Ramos-Horta sauda, tantu ba  papel líder timoroan Xanana Gusmão, negosiadór prinsipál Timor-Leste iha prosesu ne’e, ka saida maka hatete "pragmatizmu"  hatudu hosi  Governu australianu.

"'Chapeau' Xanana Gusmão ne’ebé aposta  ba ida ne’e, investe  ninia kredibilidade iha prosesu arriskadu, ne’eb’e maka laiha  garantia rezultadu tempu badak  ka médiu prazu. 'Chapeau' moos ba governante australianu tanba ikus mai  aseita  diálogu ba delimitasaun permanente  iha fronteira marítima", afirma ba Lusa, iha Díli.

Prosesu ne’e, tenik nia, " hatudu moos sentidu Estadu  no pragmatizmu Austrália nian" no "kompromisu jenuínu nasaun ne’ebé kona-ba Timor-Leste".

"Sira moos ema no hatene katak  ladun kapás nasaun boot ida hanesan Austrália funu ho Timor-Leste ho kestaun ne’ebé real, kestaun justisa ida real tebes", nia afirma.

Governu Timor-Leste no Austrália afirma iha ohin liuhosi  komunikadu hamutuk  katak  sira promote atu hala’o serbisu ho "boa-fé" hodi  alkansa akordu permanente ida iha fronteira marítima entre nasaun rua to’o setembru 2017.


Komunikadu ne’e mosu hafoin  reuniaun  konfidensiál entre delegasaun Timor-Leste no Austrália ho hetan observasaun hosi Komisaun Konsiliasaun Nasoins Unidas, ne’ebé sei hala’o  entre 16 to’o  20  janeiru iha Singapura.

"Tantu Timor-Leste nomós  Austrália konkorda katak s reuniaun  hetan progresu  no reafirma ninia  empeñu  atu serbisu ho  boa-fé ba  akordiu ida kona-ba  fronteira marítima to’o ba  finál prosesu konsiliasaun nian, iha  setembru 2017", refere nota ne’e.

"Komisaun ne’e tanta halo buat hotu atu  ajuda parte rua hetan akordu ida ne’ebé sai ekitativu no realizável", afirma iha komunikadu, ne’ebé moos  subskritu hosi  komisaun konsiliasaun.

Ramos-Horta senti  konfiante katak " iha kedas tinan ida ne’e bele hetan akordu ida kona-ba  fronteira marítima tuir  liña mediana", pozisaun ne’ebé  defende dezde sempre hosi  Timor-Leste.

Hafoin, rekorda, tenki  halo negosiasaun atu determina " liña lateral osidental ne’ebé  afeta  Indonézia", bele " ho paralelo, hahú ona koa’lia ho  investidór sira atu bele avansa projetu Sunrise".

Ho rezerva ne’ebé estima to’o trilion 5,1 ho kúbiku gás, Greater Sunrise ne’e, sai potensiál,  sai hanesan kampu  boot ida iha Tasi  Timor maibé  ninia dezenvolvimentu hetan atrazadu tanba  impase  iha  definisaun  fronteirisa.

Ramos-Horta  haktuir " senti  otimista" bainhira  akordu kona-ba fronteira  no " otimista tebes" kona-ba  posibilidade ba  dezenvolvimentu Sunrise, konsidera katak folin  petróleo sa’e to’o  dólar 60 ka 70 kada  barril " komersialmente justifikável ona iha investimentu ba dezenvolvimentu Sunrise nian".

SAPO TL ho Lusa

PR Taur iha Tempu Loron 30 Promulga LPV, Lei rezimi Kontratasaun ba Juiz Promulga Ona

$
0
0
DILI - Prezidente Republika Taur Matan Ruak iha tempu durante fulan ida hodi estuds lei pensaun mensal Vitalisia, neebe Parlamentu Nasional (PN) halo ona alterasaun kuandu veta parlamentu sei halo votus konfirmasaun.

Bazea ba dadus neebe STL asesu katak alterasaun neebe PN halo ba lei pensaun vitalisia neebe konsege redus salariu baziku ba 60%, asumi Mandatu periode rua hetan 75%, asumi mandatu too tinan 15 hetan  90%, tan nee laiha eis membru orgaun soberanu simu pensaun too 100%.

Tuir Prezidente PN Aderito Hugo liu husi Plenaria Segunda (23/01/2017) hatete Alterasaun Lei Pensaun Mensal Vitalisia neebe PN aprezenta ona ba Prezidente Republika atu halo promulgasaun.

Lei pensaun Mensal Vitalisia, iha semana kotuk lori on aba prezidente Republika atu halo promulgasaun,” dehan Aderio.

Aderito mos fo sai katak Prezidente Republika Taur Manta Ruak promulga ona lei ona lei rezimi kontratasaun ba juiz sira neebe parlamentu nasional halo aprovasaun.

Iha fatin hanesan Vice prezidente Komisaun A parlamentu Nasional Arao Noes hatete Prezidente republika iha kompetensia tuir lei fulan ida atu promulga ou husu tribunar rekusu halo apresisaun kuandu iha inkonstitusionalidade. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (24/1/2017). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Trata BI, Deskonfia Funsionariu Balun Hetan Subornu

$
0
0
DILI - Billeti Identidade (BI) sai mos dokumentu importante hodi trata Pasaporte, Sertidaun RDTL maibe governu lakonsege organiza diak, tamba nee funsionariu balun hetan sobernu husi sidadaun hodi hetan Bilete.

Informasaun nee fo sai husi Deputadu Bankada Ftretilin, Leonel Marcal liu husi sesaun plenaria Segunda (23/01/2017) iha Parlamentu Nasionak katak, fatin halo bilete identidade iha deit Munisipiu Baucau, Maliana, Dili no Oe-cusse, munisipiu balun seidauk iha.

Sidadaun balun hatete Ami prezisa urzente terpaksa ami fo osan ba funsionariu sira laos kesar maibe atu fasilita tamba governu kria situasuan nunee sidadaun sira fo osan ba funsionariu sira, ema antri husi dader nakukun to ikus la hetan numeru pasensia fo osan,” dehan Leonal.

Nia hatete informasaun neebe mai husi sidadaun sira balun foo san kuaze 100 dolar, iha balun fo 25 Dolar, sidadaun sira koalia maibe pasensia fo tamba atu hetan dokumentu neebe inportante hodi halo pasaporte.

Iha fatin hanesan Deputada Bankada CNRT Virginia Ana Belo hatete sidadaun no funsionariu sira presiza hases Aan husi hanoin, atu trata dokumentu fo osan ida nee labele akontese. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (24/1/2017). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

SANSAUN AFC BA FFTL, ALEIXO: KULPA KALBUADY NIAN MÓS

$
0
0
Vise Prezidenti Federasaun Futebol Timor-Leste (FFTL), ba asuntus estranjeirus, Aleixo da Silva “Cobra” deklara katak, sansaun ne’ebé komisaun disiplinar ASEAN  Football Confederation (AFC), hatún ba FFTL ne’e la’os kulpa Sekretariu Jeral FFTL, Amandio de Araujo Sarmento ho nia staff Gelásio da Silva nian deit. Maibé kulpa mós Francisco Kalbuadi Lay nian, tanba hanesan Prezidenti FFTL.

“Kazu FFTL halo ne’e kuaze tinan 5 ka 6 liu ba. No ema hotu hatene tiha ona. I loloos ne’e Sekretariu Jeral Amandio de Araújo Sarmento ho staff Gelasio da Silva labele sai vítima ba kazu ne’e. Mas Prezidenti Francisco ninian. Prezidenti federasaun maka tenki iha responsabilidade másimu ba kazu ne’e, nia mak haruka jogador Brazil nain 12 ne’e mai”, hateten Aleixo da Silva ba Jornalista sira iha nia serbisu fatin, Hotel Luz Clarita, bairo Formosa, Díli, Segunda (23/01).

Aleixo da Silva fundamenta katak, Francisco Kalbuady maka ba kontratu jogadores Brazileiru sira ne’e no nia mak falsifika dokumentus la’os Amandio ho Gelásio.

“Sira na’in rua ne’e, sé momentu ne’ebá Prezidenti la haruka, ema la brani halo ida ne’e”, tenik Aleixo da Silva.

Tuir Aleixo da Silva, tuir loloos sansaun ne’e kona hotu ba sira na’in tolu, Amandio, Gelasio ho Kalbuadi, maibé Kalbuadi iha relasaun di’ak ho estrutura AFC nian, entaun salva tiha nia-an, no fó fali vítima ba Amandio ho Gelasio.

“Francisco tenki sai husi Prezidenti FFTL. Nia rasik tenki rezigna-an deit ona, tanba primeiru halo moe povu Timor tomak, taka dalan ba atleta nasional ba eventu internasional sira”, deklara Aleixo Cobra.

Aleixo da Silva mós deklara sai katak, jogadores naturalizasaun ne’e tuir loloos, la’os na’in 12 deit maibé iha 17.

“La’os 12 deit, maibé lolos ne’e iha ema 17. Jogador sira ne’e sira hatete mai ha’u katak Timoroan, ne’ebé loloos ne’e la’os Amandio ho Gelasio nia responsabiliza, ne’e Francisco mak responsabiliza, tanba nia inkapasidade, halo korrupsaun bo-bo’ot iha federasaun laran,” Aleixo fakar sai.

Aleixo da Silva esklarese katak, triste boot ba Timoroan hotu, tanba deit ema ida ema rua nia hahalok, ne’ebé halo TL labele tuir jogus internasional sira.

Aleixo mós dehan, tuir lei FIFA nian, Governu labele interfere to’o iha kazu konaba sansaun AFC nian ba FFTL ne’e, maibé tuir Aleixo katak, nu’udar sidadaun rai ida ne’e, hakarak ga lakohi iha responsabilidade moral tenki hola medidas ruma ba ema ne’ebé mak komete hahalok ida ne’ebé hamoe TL ne’e iha mundu internasionál.

Aleixo da Silva mós konkorda katak, iha tempu badak, membru ezekutiva FFTL nian sei organiza-an atu hasai tiha Prezidenti FFTL ho mós ema króniku aat sira ne’ebé mak okupa hela pozisaun iha FFTL.

Aleixo da Silva mós informa katak, hanesan Vise Prezidenti FFTL nian ba asuntu estranjeirus, maibé wainhira atu kontrata jogadores 12 husi Brazil ne’e para mai apoiu TL deit mós nia (Aleixo, red) nein iha koñesmentu husi Prezidenti FFTL.

Tanba ne’e mak, tenik Aleixo, kuaze tinan hat resin ona nia parte la partisipa iha FFTL nia programa.

“Iha FFTL ne’ebá ne’e ami la la’o, tanba ami hotu tabele deit ba Francisco Kalbuady Lay. Ne’ebé agora hakarak ka lakohi tenki hadia”, Aleixo da Silva funamenta.

Sansaun ne’e halo ita moe

Husi sorin seluk, Vise Prezidenti FFTL atual Deputadu bankada FRETILIN, Osorio Florindo rekoñese katak, sansaun AFC nian ba FFTL ne’e halo moe TL.

“Mai ha’u sansaun AFC ne’e halo ita moe, tanba dokumentu sira husi Brazileiru, maibé ha’u hanoin tanba interese polítiku. Timor ne’e ki’ik bo’ot politik hotu,” hateten Osorio Florindo ba jornalista sira iha Sekretaria Estadu Juventudi no Desportu (SEJD), wainhira partisipa iha enkontru urjenti entre SEJD ho estrutura membru FFTL nian hodi diskuti konaba sansaun AFC ba FFTL.

Osorio Florindo responde ba desizaun AFC ne’e, hanesan sansaun ida ne’ebé atu fó hanoin ba FFTL para bele hadia nia-an.

Maski AFC fó sansaun ba FFTL katak, durante tinan rua (2) nia FFTL labele partisipa iha eventu jogu internasionál ruma, maibé tuir Osorio Florindo katak, torneu seluk hanesan Asean Games no Sea Games ne’e TL bele partisipa nafatin.

“AFC foti ona desizaun ba FFTL, iha pontu 9 maka AFC foti, primeiru ba Sekretariu Jeral FFTL Amandio tanba nia maka rejistu jogador liu-liu jogador estranjeirus, maske Amandio hatene jogador sira ne’e nasionalidade seidauk lós, maibé nia rejistu. Tanba ne’e maka nia hetan sansaun labele mete futebol durante tinan 3 no osan 9 mill ba FFTL tanba jogador sira ba reprezenta FFTL”, hateten Osorio Florindo.

“Ita sei selu multa ba AFC 20 mill alénde ida ne’e ita iha hanesan osan jaminan (garantia, red) 56 mill iha Federasaun ba AFC ne’e, atu hatete ba ita katak durante tinan 2 nia laran FFTL labele halo hahalok ne’ebé hanesan. Sé halo fila fali, osan ida ne’e sei hangus, ha’u hanoin todan liutan ba FFTL seluk maka ita nia Prezidenti arbitrajen Gelasio tanba nia maka trata dokumentu sira ne’e, nia mós hetan sansaun. Mas selu osan deit 3 mill. Seluk maka ita labele tuir Taça Ázia iha 2023, sansaun ne’ebé todan oituan maka joga ne’ebé durante 2012 to’o 2016 ne’ebé maka ita manan, lakon no drow sei hatun ba ita lakon 3-0, ida ne’e maka sei fó impaktu ba ita nia ranking iha FIFA”, tenik nia.

Konaba kongresu extraordináriu FFTL nian, Osório Florindo esplika katak, klubu sira bele halo kongresu maibé AFC no AFF la rekoñese. Hanesan akontese iha 2008, ne’ebé klubu halo kongresu no hili Pedro Carrascalão maka eleitu sai Prezidenti, maibé FIFA no AFF la rekoñese.

“Tanba ne’e ita atu resolve bua ida, atu hadia buat ida sempre ita tuir koridor ne’ebé iha para labele hetan sansaun ne’ebé todan liu”, Osorio Florindo esplika.

Relasiona ho kazu ne’e, jornalista sira husi Jornal ne’e, tenta atu konfirma ho Sekretáriu Jeral FFTL Amandio ho Prezidenti FFTL Francisco Kalbuadi Lay, maibé direjentes na’in rua ne’e laiha nia fatin.

Tuir funsionáriu FFTL nian, iha edifísiu FFTL Kampo Demokrasia ba jornalista sira esplika katak, Sekjer FFTL Amandio laiha nia fatin. Nune’e jornalista fila no kontinua ba buka Amandio nia rezidensia iha Comoro, maibé wainhira jornalista to’o iha Amandio nia uma, Amandio nia viziñu sira hateten katak, Amandio sai tiha ga laiha nia fatin.

Entretantu jornalista sira mós kontinua korajen ba buka Prezidenti FFTL Francisco Kalbuadi Lay iha nia Gabinete Minstériu Turismo no Kultura (MTK), maibé funsionáriu balun iha MTK hateten katak, Francisco sei ba iha rai liur.

Entretantu sansaun AFC ba FFTL mak hasai FFTL husi Taça Ázia 2023 no multa 20 mill dollares amerikanus. Komite mós desidi katak, proibi Amandio atu hola parte iha atividade futebol ho nia durasaun durante tinan tolu (3) no multa US$ 9.000.00. Disidi mós FFTL tenki lakon sira nia kompetisaun ho multa US$ 56.000,00 no suspensaun provatóriu durante tinan rua.  Fó multa ba Gelasio ho kuantia US$ 3,000.00.

Lista jogadores na’in 12 ne’ebé konsidera FFTL falsifika sira dokumentus sai sidadaun Timor Leste, maka hanesan, Ramon de Lima Saro, Paulo Helber Rosa Ribeiro, Diogo Santos Rangel, Rodrigo Sousa Silva, Patrick Fabiano Alves Nobrega Luz, Paulo Cesar da Silva Martins, Jairo Pinheiro Palmeira Neto, Felipe Bertoldo do Santos, Junior Aparecido Guimaro de Souza, Jaime Celestino Dias Braganca, Heberty Fernandes de Andrade no Thiago dos Santos Cunha.des/nes

Jornal Nacional

AFC KASTIGU FFTL, ESTRUTURA FFTL DIAK LIU REZIGNA AN

$
0
0
Vise Coordenador AMANTE, Domingos Belo Ximenes ‘ Dukai’, husu ba ema sira ne’ebe tur iha estrutura Federsaun Futebol Timor Leste (FFTL) atual atu ho honesto rezigna an tamba aktu nebe esturura nee komete halo Konfederasaun Futebol Ázia (AFC) kastigu Timor Leste labele tuir jogu taça Aziatika 2023 mai.

Eis jogador Selesaun Nasional Timor Leste nee ba Jornal Nacional Diario, Domingo horseik via telefone hatete katak problema naturalizasaun nee grave, nee laos FFTL mak komete krime falsifikasaun dokumentu ba jogador naturalizasaun maibe ema sira individu iha estrutura FFTL laran mak komete krime, tan nee tenki prosesu tuir lei nebe vigor iha rai laran.

“Diak liu estrutura FFTL nian agora nee rezigna an hodi fo fali ba ema seluk nebe servisu diak atu lori desportu futebol nee ba oin” dehan Domingos Belo.

Nia hatutan sasaun nebe AFC fo ba Timor  Leste hodi label tuir jogu ba taça Aziatika 2023 mai nee haree ba deignidade, derota boot ba timor Timor Leste.

Nia hatutan tan katak problema nee la resolve mak povu tomak nebe hadomi Futebol nee sei tun halo manifestasaun kontra estrutura FFTL nebe halo moe Timor Leste ninia naran iha mundo internasional.

Nia realsa tan katak estrutura FFTL nian agora nee rezigna an hodi konvoka kongresu atu hili estrutura foun hodi nunee buka dalan ba resolve problema nee ho AFC atu oinsa bele hadia FFTL ninian naran no hasai sasaun nebe iha.

Nia fiar katak esturutura foun mai nee bele resolve problema naturalizasaun tamba  nee problema internal Timor Leste nian.

“Problema interna ita hadia, ita bele haruka ba AFC hodi bele hasai sasaun nebe fob a FFTL”dehan Dukai.

Tuir komunikadu imprensa AFC ne’ebé publika iha sítiu www.goal.com esplika katak, desizaun ne’e foti iha reuniaun ida iha Sesta feira (20/1), iha Komité Disiplinar AFC ne’ebé hala’o iha Kuala Lumpur-Malásia, ne’ebé hetan mós partisipasaun husi Sekretariu Jeral FFTL, Amandio de Araújo Sarmento, relasiona ho falsifikasaun dokumentus naturalizasaun jogadores Brazileirus 12.

Kazu falsifikasaun dokumentus naturalizasaun ne’e komete husi funsionáriu FFTL nian, Gelasio da Silva Carvalho, ne’ebé konsidera, kauza husi falsifikasaun dokumentus ne’e, halo ona jogu futebol sai husi prinsípiu jogu fair-play.

Antes ne’e AFC halo ona investigasaun ba kazu refere desde 9 Juñu 2016. Iha momentu ne’ebá, AFC investiga jogador ne’ebé la legál atu joga husi TL iha faze play-off kualifikasaun Taça Ázia 2019, iha dia 2 no 6 Juñu 2016. Investigasaun ne’e rasik hala’o husi AFC hamutuk ho FIFA.

Rezultadu husi investigasaun ne’e, identifika katak, iha jogadores 12 husi Brazil. No entre sira ne’e balun reforsa no joga ona iha klubu sira Indonesia nian, ne’ebé rejistadu iha sistema Administrasaun AFC nian.

Maibé depois ne’e sira falsifika sira nia moris fatin ou sertidaun baptismu Timor Leste nian. Iha dokumentu falsifikasaun ne’e, verifika katak sira nia inan ou aman moris iha TL. Nune’e sira reforsa ekipa nasionál TL.

Maibé ikus mai iha investigasaun nia laran la hetan provas katak jogador sira ne’e sidadaun TL nian.

Husi jogadores 12 ne’e, iha jogadores na’in 9 rejistadu katak, reforsa ona ekipa nasionál TL hodi joga ona dala 29 iha juridisaun AFC nia okos no jogu dala hitu ne’ebé organiza husi FIFA. Sansaun forte ne’e mós ikus mai AFC hatun ba FFTL.

“Komite desidi hasai FFTL husi Taça Ázia 2023 no multa 20 mill dollares amerikanus. Komite mós desidi katak, proibi Amandio atu hola parte iha atividade futebol ho nia durasaun durante tinan tolu (3) no multa US$ 9.000.00”, relata AFC.

“Relasaun ho jogu ba dala 29 ne’ebé jogador sira la priensi kritériu maibé hola parte ona iha jogu ne’e, ikus mai komite disidi FFTL tenki lakon sira nia kompetisaun ho multa US$ 56.000,00 no suspensaun provatóriu durante tinan rua”.

Alénde ne’e, komite AFC mós fó multa ba Gelasio ho kuantia US$ 3,000.00. Nune’e mós AFC husu ba FIFA atu reforsa sira nia desizaun ne’e hasoru Amandio para bele iha efeitu ba mundu tomak, alénde ne’e fó mós samada atensaun ba FFTL tanba uza ona jogadores ne’ebé la tuir kritériu hodi tuir kompetisaun dala hitu ne’ebé FIFA organiza.

Lista jogadores na’in 12 ne’ebé konsidera FFTL falsifika sira dokumentus sai sidadaun Timor Leste, maka hanesan, Ramon de Lima Saro, Paulo Helber Rosa Ribeiro, Diogo Santos Rangel, Rodrigo Sousa Silva, Patrick Fabiano Alves Nobrega Luz, Paulo Cesar da Silva Martins, Jairo Pinheiro Palmeira Neto, Felipe Bertoldo do Santos, Junior Aparecido Guimaro de Souza, Jaime Celestino Dias Braganca, Heberty Fernandes de Andrade no Thiago dos Santos Cunha.rau/*

Jornal Nacional

KRÍTIKA SISTEMA HNGV, DIRETOR HNGV FÓ PRIMEIRU SAMADA BA MÉDIKU

$
0
0
Médiku sira ne’ebé hala’o kna’ar iha Hospital Nacional Guido Valadares (HNGV) sorte aat, tanba hetan primeiru samada atensaun husi Diretor Ezekutivu HNGV, José António  Gusmão alias Zeto. Tanba médiku sira ne’e lansa krítika hasoru sistema HNGV ne’ebé la’o ladun di’ak.

Médiku sira ne’ebé hetan primeiru samada atensaun husi Diretor HNGV ne’e, tanba lansa krítika hasoru HNGV nia sistema liu husi Media Sosial ho  sira-nia grupu naran ‘Grupu Emergensia HNGV’.

Dotor no enfermeiru ne’ebé hetan samada antensaun ne’e mak hanesan Dotor  Espesialista Cardialogia (Fuan) Dotor Andre Almeida da Cruz Monteiro, Dotor Nilton Piedade Tilman, Dotor Gustavo Cruz Coreia, Enfermeiru Gil Fereira Ximenes.

“Iha lei  Funsaun Publika ne’e iha pena ba lei ida naran turno ne’e iha, depois lei turno ne’e sira aprova depois aplikasaun ne’e aplika hotu ona no dehan ami tenkiser hala’o ne’e mak ami hala’o tiha ona. Maibe ha’u  no mos kolega sira ne’ebé mak servisu iha HNGV servisu iha tinan kotuk, osan ida turno nian ne’e la sai, balun fulan 8 no balun fali to’o tinan tan ona mos la sai, no la’os ami enfermeiru sira nian deit mak la sai, maibe Dotor sira nian mos la sai”. Enfermeiru Gil Fereira Ximenes ba Jornal Nacional Diário, via telefone, Kinta (19/1/2017.

Nia hatutan osan turno nian lasai besik tinan ida ona nee mak nia hakerek iha media sosial atu ema asesu. Nunee mos lia fuan sira nee la hakerek at ema ida.

Lia fuan nebe nia hakerek mak,  “ ba maluk infermeiru no infermeira, parteira no teknika administrasaun sira ne’ebé mak iha HNGV, imi nia hanoin ne’e oinsa  lei funsaun publika kona ba turno, ita implementa ona, no ita hala’o tiha ona, tamba saida mak osan turno ne’e besik fulan lima atu ba fulan 6 i balu to’o fulan 8  ona seidauk sai, ne’e tanba saida? Mai ita hamutuk husu lei nain sira ou ita ba husu took prokurador sira tanba boot sira iha HNGV ne’e viola ita nia direitu. Ha’u hakerek deit hanesan ne’e, nune’e kolega Dr.  Balun kometar aumenta, ida ne’e mak ami hetan samada atensaun ona ne’e,” dehan enfermeiru Gil Fereira Ximenes.

Gil Fereira Ximenes haktuir, iha nia posting status nia la hasai liafuan aat ka trata ema ruma, tamba nu’udar pesoal saude ne’ebé hala’o ona nia knaar no kompetensia maibe seidauk hetan nia direitu, tanba ne’e nia hakarak husu ba lei nain sira ne’ebé hakerek lei no implementa maibe nufin la halo tuir.

“Lolos ne’e sira husu lai ami tamba saida mak ami posting ida ne’e, maibe sira la husu, sira koalia fali dehan tanba Ministra, Vise Ministra mak  fo diretor ezekutivu HNGV ne’e atu fo samada atensaun mai ami. Maibe samada atensaun ida ne’e halo la’os nia (Diretor) mak mai hasoru ami, maibe liu fali husi Diretor ka Administrador Lojistika ka Finansas mak bolu fali ami no ha’u kolia dehan ha’u mak hakerek duni,”dehan Gil Fereira Ximenes.

Maske nune’e nia ho nia kolega nain tolu ne’ebé hetan samada atensaun refere sei halo karta resposta ba to’o iha Primeiru Ministru  (PM) Rui Maria de Araújo, tamba  tuir sira-nia estatus ne’ebé posting iha media sosial ne’e  nu’udar sentimentu lamentasaun.

Tuir nia, antes ne’e Diretor Ezekutivu rasik  halo estatus  trata  pesoal saude sira no posting foto barak-barak iha  media sosial, maibe ema ida nunka kestiona tanba saida mak sira foin koalia deit ida ne’e Diretor kestiona maka’as hodi fo kedas presaun.

“Ha’u lamenta tebes tanba laiha lei ida atu bandu ema asesu media sosial, nia rasik Diretor Ezekutivu halo estatus tau  ema nia foto bara-barak iha media maibe no fim ema fo komentariu nia hapus tutuir tia ida ne’e signifika katak nia duni mak loke dalan hodi ami tuir,” Gil Fereira Ximenes.

Liafuan hanesan mos hato’o husi Dotor Gustavo Cruz Coreia, katak, liafuan ne’ebé nia kolega enfermeiru Gil Fereira Ximenes hakerek ka posting hodi sira hotu komentariu tutuir malu ne’e, la’os liafuan ida ne’ebé mak aat. Maibe hanesan liafuan lamentasaun ne’ebé osan over time ninian ne’ebé lolos sira hetan, balun kuaze fulan 5 atu ba 6 no balun kuaje fulan 8 to’o tinan ida mos seidauk hetan.

“Lolos ne’e ami la koalia liafuan aat ka trata ema, maibe nu’udar humanu ne’ebé sente nia direitu viola entaun ami fo sai. Mas ba ha’u koment deit kolega  ne’e nia estatus hodi dehan deit se hanesan ne’e ita mos servisu tama oras tuku 8 sai tuku lima, ah ida ne’e deit mak ladiak ona,”Dotor Gustavo Cruz Coreia hatete.

Wainhira Jornalista husi JN-Diário tenta atu konfirma ho Diretor Ezekutivu HNGV iha nia servisu fatin HNGV Bidau-Díli, maibé laiha fatin.ola/ety

Jornal Nacional

XANANA GUSMÃO APOIA LU-OLO BA PR

$
0
0
Prezidenti Partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão, fó apoiu tomak ba Prezidenti Partidu FRETILIN, Francisco Guterres “Lu-Olo” ne’ebe kandidata-an ona atu kompete iha eleisaun prezidensial ba kargu Prezidenti da Repúblika (PR).

Prezidenti Republika (PR), Taur Matan Ruak rasik dekreta ona atu eleisaun Prezidensial 2017 sei hala’o iha 20 Marsu mai ne’e. Ho nune’e, mosu ona figura kandidatu Prezidenti Republika lubuk ida, kompostu husi Francisco Guterres “Lu Olo”, Jose das Neves “Samala-rua”, Antonio  Maher Lopez “Fatuk Mutin”, Flavio Pereira husi Partidu Parentil ho mos Angela Freitas husi partidu TRABALHISTA.

Iha mos figura potensial ne’ebe naran temi hela atu kandidatu-an, maibe sei iha hela faze negosiasaun no preparasaun. Figura sira ne’e maka hanesan Jose Luis Guterres “Lugu” atual Prezidenti partidu FRENTI-MUDANCA, ho mos Laureadu Nobel da Paz 1996, Jose Ramos Horta.

Prezidenti partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão, fundamenta katak, partidu CNRT seidauk iha ninia kandidatu ba eleisaun Prezidensial 2017.

“Ami la iha kandidatu ba prezidenti husi partidu CNRT, maibe atu dehan karik se iha kandidatu ruma ha’u sei apoiu, maibe lista iha tiha mak ha’u bele hatene katak se mak kandidata-an, maibe hanesan desizaun pesoal. Iha ha’u nia alin ida, ne’e maka Dr. Lu-Olo, mas desizaun partidu nian iha kongresu mak ami sei koalia,”  hateten Xanana Gusmão, hodi responde jornalista sira iha Aeroportu Internasional Prezidenti Nicolau Lobato Comoro-Díli, Segunda (23/01/2017), hafoin fila husi vizita ba estranjeiru.

Kona ba informasaun ne’ebe hataten katak, nia (Xanana-red) hasoru malu ona ho eis PR Jose Ramos Horta iha Singapura hodi afirma ninia pozisaun apoia kandidatura Ramos Horta nian,  Xanana responde dehan, informasaun ne’e la los.

“Ha’u atu dehan katak informasaun ne’e bosok. Ha’u la hasoru malu ho eis Prezidenti Republika, Jose Ramos Horta, hau ba serbisu Estado nian, maibe hau hatene nia iha ne’eba nia ba halo pidato iha  seremonia ida besik ami hela ba ne’e, maibe hau la hasoru nia (Horta-red),” hateten Xanana Gusmão.

Xanana lia tun mós dehan, “ha’u serbisu la iha ka, ne’ebe ha’u ba fali apoia nia (Horta-red), ita hatene ona katak kuandu ita pertense ona iha partidu ida ne’e partidu mak desidi, la’os ha’u nian ketak partidu nian ketak fali ne’e ita nia ulun fatuk”. mia

Jornal Nacional

Uza Naturalizasaun, TL La Partisipa Jogu AFC 2017-2023

$
0
0
DILI – Institusaun Federasaun futeboll Timor Leste (FFTL) hetan sansaun husi AFC atu labele partisipa jugu komesa iha 2017-2023, tamba uza jogador naturalizasuan husi Nasaun Brasil.

Tuir prezidente Komisaun F Asuntu Saude, edukasaun, kultura, Veteranu no Igualdade Jeneru Virgilio Hornay hatete medida neebe mak komite disiplinar AFC foti hodi fo sansaun ba FFTL tamba komete iregularidade kontratasaun Jogadores.

Ita halo naturalizasaun ba jogador estranjeiru liu-liu brasil hamutuk nain 12 neebe ita halo naturalizasaun no iha manupulasaun ba sira nia dokumentus liu-liu iha nasionalidade tan nee ita hetan espulsa husi AFC,” dehan Virgilio ba Jornalista Segunda (23/01/2017) iha PN.

Nia hatete asaun nee responsabilidade koletivu neebe FFTL mak responsabiliza ba aktus neebe AFC hasai, FFTL nee personalidade juridiku ba sira neebe hanesan autor.
Nia husu ba meja Parlamentu Nasional atu bolu membru governu hamutuk ho FFTL hodi marka prezensa iha PN, atu esplika rajaun AFC fo sasaun ba Timor Leste labele partisipa jogu durante 2017-2023.

Iha fatin hanesan Xefi Bankada Fretilin Aniceto Guterres hatete nia parte konkorda parlamentu presiza hetan esklaresementu husi institusaun relevante, kona ba desizaun AFC neebe fo sasaun ba FFTL. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (24/1/2017). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

TL Priense Ona Kriteria Tama Asean

$
0
0
DILI – Timor Leste priense ona Kriteria Tama Asean, tanba konsege hari ona nia embaxada iha Nasaun Asean tomak, no hein deit aban bain rua halo diplomasia ba ekonomia, tan nee setor privadu tenke preparadu.

Tuir Reprejentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasional, Deputadu Jose Luis Guterres katak, TL prense ona kriateria tama Asean tan nee, maibe setor privadu sei hasoru dezafous boot konaba finanseru. Tanba nee governu tenke investe osan mina rai iha Banku, apoiu kreditu ba setor privadu hodi halo atividade ekonomia hodi compete iha merkadu livre.

Hau hanoin ema hotu hakarak tama Asean maibe, setor privadu sira sei hasoru hela problema boot ida maka, finanseru tanba tama asean nee atu koompete iha merkadu livre, tan nee governu tenke tau matan ba setor privadu sira liu husi oan mina rai bele fo kreditu atu nunee setor privadu sira bele halo atividade ekonomia,” dehan Deputadu Jose Luis ba STL, Segunda (23/01/2017) iha PN.

Nia mos imforma liu tan katak, setor privadu sira iha interese aas atu investe iha rai laran, maibe problema neebe sira sei hasoru maka finanseru, tanba too agora banku sira neebe establese iha rai laran seidauk bele fo kreditu, maske Banku Nasional Comersiu (BNCTL) fo ona kreditu.

Iha parte seluk Diretur Camra Comersiu Insustria Timor Leste (CCI-TL) Nuno Trindade hateten, Setor privadu sei hasoru hela problema boot ida maka finanseru, tanba tama Asean nee ho obzektivu ida maka atu kompete iha merkadu livre. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Tersa (24/1/2017). Madalena Horta

Suara Timor Lorosae

Saída hosi UE tenki hato'o ba parlamentu - Supremu Tribunal

$
0
0
Supremu Tribunal Reinu Unidu nian desidi ona katak Governu britániku tenki hetan aprovasaun hosi Parlamentu antes hahú prosedimentu sira hodi sai hosi Uniaun Europeia, ne'ebé sei sai hanesan lakon polítiku ida ba Therese May.

"Ohin, ho votu maioria ualu kontra votu tolu, Supremu Tribunal determina katak Governu labele hala'o artigu 50 lahó desizaun parlamentar ida ne'ebé autoriza hodi halo", afirma hosi prezidente tribunal, David Neuberger.

Supremu Tribunal desidi mós katak Governu lalika konsulta Eskósia, Wales ka Irlanda-Norte antes hahú prosesu saída nian.

Maski deliberasaun daruak sei di'ak ba primeira-ministra Theresa May nia Governu, desizaun ne'e sei, pelumenus, atraza prosesu saída Reinu Unidu nian hosi Uniaun Europeia, hafoin governante hatudu tiha intensaun hodi hahú prosedimentu sira iha fulan-Marsu.

Prokurador-Jeral britániku, Jeremy Wright, konsidera ona katak desizaun hanesan deziluzaun ida, maibé hatete katak Governu sei kumpri desizaun hosi Supremu Tribunal no sei hala'o iha loron-tersa ne'e deklarasaun ida iha Parlamentu.

Desizaun loron-tersa nian fó esperansa ba grupu polítiku pró-europeia iha Parlamentu britániku hodi bele halo neineik prosesu hodi hasai Reinu Unidu hosi Uniaun Europeia.

Defensór sira ne'ebé defende saída hatudu sira nia diskordánsia kona-ba prorogativu hosi Parlamentu ne'ebé agora rekoñesidu hosi Supremu Tribunal, hodi konsidera katak karik lalika iha kbiit hodi rejeita vontade eleitor sira nian, ne'ebé vota ona hodi husik UE iha referendu ne'ebé hala'o ona iha loron 23 Juñu liubá.

Theresa May iha intensaun hodi invoka vantajen real - kbiit ida ne'ebé kaer hosi monarka iha sékulu barak nia laran, ne'ebé permiti ba nia desizaun sira kona-ba tratadu sira no asuntu sira seluk lahó votu hosi Parlamentu - hodi hahú hala'o artigu 50 hosi Tratadu Lisboa, ne'ebé permiti ba Estadu-membru ida hahú prosedimentu hodi sai hosi Uniaun Europeia.

SAPO TL ho Lusa

Asionista xinés TAP nian sosa pozisaun maioritáriu iha fundu ne'ebé harii hosi asesór Trump nian

$
0
0
Grupu xinés HNA, asionista hosi TAP liuhosi konsórsiu Atlantic Gateway no hosi kompañia brazileiru Azul, konkorda sosa partisipasaun maioritáriu ida iha fundu investimentu ida ne'ebé harii hosi asesor ida hosi Prezidente Estadus Unidus nian, Donald Trump.

Tuir jornal ofisial China Daily, fundu SkyBridge Capital, ne'ebé kaer karteira ida ativu sira nian ho folin avaliadu dolar millaun 12.000, fó sai ona katak sei fa'an maioria hosi nia asaun ba subsidiáriu HNA iha Estadus Unidus no ba RON Transatlantic.

Akordu kalkula katak Anthony Scaramucci, ne'ebé reprezenta ona ekipa tranzisaun Trump nian iha Fórum Ekonómiku Mundial Davos nian, iha semana liubá, sei husik empreza, bainhira mantén nia ekipa.

"Ami nia investimentu iha SkyBridge hanesan hakat importante ida iha estratéjia HNA Capital hodi harii negósiu global ida ba jestaun ativu sira nian", hatete hosi konselleiru delegadu hosi HNA Capital, Yang Guang, ne'ebé haktuir hosi China Daily.

HNA kaer indiretamente besik 20% hosi kapital TAP nian, liuhosi partisipasaun ida 13% nian iha Azul (kompañia brazileiru David Neelman ne'ebé halo parte iha Atlantic Gateway) no hosi 7% iha Atlantic Gateway.

Iha Fevereiru, empreza xineza sosa ona distribuidora hosi teknolojia norte-amerikanu Ingram Micro, ho dolar millaun 6.000, no konkorda selu euro biliaun 1,3 ba Gategroup, empreza "catering" boot daruak ba aviaun sira iha mundu.

Grupu, ne'ebé atua iha área sira turizmu, aviasaun, imobiliáriu no lojístiku, konkorda mós, iha fulan-Outubru liubá, hodi selu dolar millaun 6.500 ba fundu Blackstone ho 25% hosi kapital hosi grupu hotel norte-amerikanu Hilton.

SAPO TL ho Lusa

EX-PR saúda Timor-Leste e Austrália por acordarem negociar fronteiras permanentes

$
0
0
Díli, 23 jan (Lusa) - O ex-Presidente da República timorense José Ramos-Horta saudou hoje o empenho dos Governos de Timor-Leste e da Austrália em negociar ainda este ano fronteiras marítimas permanentes, considerando que se trata de uma questão "óbvia de justiça".

Em declarações à Lusa, José Ramos-Horta saudou, quer o papel do líder timorense Xanana Gusmão, negociador principal de Timor-Leste neste processo, quer o que disse ser o "pragmatismo" mostrado pelo Governo australiano.

"'Chapeau' a Xanana Gusmão que apostou nisto, investiu a sua credibilidade num processo arriscado, em que não havia garantia de resultado a curto ou médio prazo. 'Chapeau' também aos governantes australianos por terem finalmente aceitado o diálogo para delimitação permanente da fronteira marítima", afirmou à Lusa, em Díli.

Este processo, disse, "revelou também sentido de Estado e de pragmatismo da Austrália" e o "compromisso genuíno daquele país face a Timor-Leste".

"Eles também são seres humanos e sabem que não seria bonito um país tão grande como a Austrália guerrear com Timor-Leste numa questão que é tão óbvia, uma questão de justiça tão óbvia", afirmou.

Os Governos de Timor-Leste e da Austrália afirmaram hoje em comunicado conjunto que estão empenhados em trabalhar de "boa-fé" para alcançar um acordo permanente de fronteiras marítimas entre os dois países até setembro de 2017.


O comunicado surgiu depois de reuniões confidenciais entre delegações de Timor-Leste e da Austrália e sob os auspícios de uma Comissão de Conciliação das Nações Unidas, que decorreram entre 16 e 20 de janeiro em Singapura.as reuniões foram produtivas e reafirmaram o seu empenho em trabalhar de boa-fé para um acordo sobre as fronteiras marítimas até ao final do processo de conciliação, em setembro de 2017", refere a nota.

"A Comissão tenciona fazer todo o possível para ajudar as partes a chegar a um acordo que seja equitativo e realizável", sublinha o comunicado, que é também subscrito pela comissão de conciliação.

Ramos-Horta mostrou-se confiante de que "ainda no decurso deste ano poderá encontrar-se um acordo em relação à fronteira marítima assente na linha mediana", posição defendida desde sempre por Timor-Leste.

Depois, recordou, terão que decorrer negociações para determinar "a linha lateral ocidental que afeta a Indonésia", podendo "em paralelo, iniciar-se conversações com os investidores para fazer avançar o projeto Sunrise".

Com reservas estimadas de 5,1 triliões de pés cúbicos de gás, o Greater Sunrise é, potencialmente, um dos maiores campos do Mar de Timor mas o seu desenvolvimento tem estado atrasado por este impasse na definição fronteiriça.

Ramos-Horta disse estar "relativamente otimista" quando ao acordo sobre fronteiras e "prudentemente otimista" sobre a possibilidade de desenvolvimento do Sunrise, considerando que se os preços do petróleo subirem acima dos 60 ou 70 dólares por barril "já é comercialmente justificável o investimento para o desenvolvimento do Sunrise".

ASP // VM

Timor-Leste e Austrália querem acordo permanente de fronteiras até setembro

$
0
0
Díli, 23 jan (Lusa) - Os Governos de Timor-Leste e da Austrália estão empenhados em trabalhar de "boa-fé" para alcançar um acordo permanente de fronteiras marítimas entre os dois países até setembro de 2017, informaram em comunicado conjunto.

Essa intenção é reiterada num comunicado conjunto emitido hoje depois de reuniões confidenciais entre delegações de Timor-Leste e da Austrália e sob os auspícios de uma Comissão de Conciliação das Nações Unidas, que decorreram entre 16 e 20 de janeiro em Singapura.

"Tanto Timor-Leste como a Austrália concordaram que as reuniões foram produtivas e reafirmaram o seu empenho em trabalhar de boa-fé para um acordo sobre as fronteiras marítimas até ao final do processo de conciliação, em setembro de 2017", refere a nota.

"A Comissão tenciona fazer todo o possível para ajudar as partes a chegar a um acordo que seja equitativo e realizável", sublinha o comunicado que é também subscrito pela comissão de conciliação.

A comissão sublinha que os encontros deste mês fazem parte do "diálogo permanente e estruturado no contexto da conciliação" entre os dois países, suscitada por Timor-Leste no âmbito da Convenção das Nações Unidas sobre o Direito do Mar e sob os auspícios do Tribunal Permanente de Arbitragem.

"Ao longo da semana, a Comissão reuniu-se com as partes para explorar as suas posições de negociação sobre o local onde a fronteira marítima no Mar de Timor deveria ser definida, a fim de identificar possíveis áreas de acordo para discussão em futuras reuniões", refere a declaração conjunta.

Como sinal da boa-fé nas negociações, Timor-Leste "escreveu já para os tribunais nas duas arbitragens que tinha iniciado com a Austrália ao abrigo do Tratado do Mar de Timor, a fim de retirar as suas alegações".

Esses processos arbitrais já estavam suspensos sendo a retirada dos pedidos de arbitragens "última etapa do pacote integrado de medidas de confiança acordado durante as reuniões" que estão a ser mantidas em Singapura.

"À medida que prossegue este processo, a Comissão e as partes assegurarão que a questão das disposições transitórias relativas a qualquer novo regime seja incluída no programa de trabalho para a conciliação, a fim de garantir o respeito dos direitos atuais dessas empresas", nota o texto conjunto de hoje.

As reuniões da semana passada decorreram depois de no dia 09 de janeiro o Governo timorense ter notificado a Austrália da sua intenção de suspender o Tratado sobre Determinados Ajustes Marítimos no Mar de Timor (CMATS na sua sigla em inglês) que se aplicava na zona de disputa fronteiriça entre os dois países.

A 10 de janeiro, o Parlamento Nacional timorense aprovou por unanimidade, numa reunião à porta fechada, a resolução que confirma a suspensão do tratado assinado em 2006 e que deixa em vigor o tratado bilateral original, assinado em 20 de maio de 2002.

"O Governo da Austrália tomou nota deste desejo e reconhece que Timor-Leste tem o direito de iniciar a cessação do tratado. Por conseguinte, o Tratado relativo a certas disposições marítimas no mar de Timor cessará de vigorar a partir de três meses a contar da data dessa notificação", referia um primeiro comunicado conjunto emitido a 09 de janeiro.

Recorde-se que Timor-Leste e a Austrália participam, desde meados do ano passado e a instâncias de Díli, num processo de conciliação ao abrigo da Convenção das Nações Unidas sobre o Direito do Mar, que tem como objetivo "resolver as diferenças entre os dois Estados sobre as fronteiras marítimas no Mar de Timor".

A notificação timorense de cessação do CMATS insere-se num pacote de medidas que Timor-Leste e a Austrália acordaram, em rondas de contactos realizadas entre 10 e 13 de outubro, "destinadas a facilitar o processo de conciliação e a criar as condições propícias à celebração de um acordo sobre as fronteiras marítimas permanentes no Mar de Timor".

As reuniões entre os dois países vão continuar ao longo do ano.

ASP // VM

Ex-ministra timorense condenada pede a PR comissão de especialistas para investigar justiça

$
0
0
Díli, 23 jan (Lusa) - Uma ex-ministra timorense condenada em dezembro a sete anos de prisão por participação económica em negócio apelou hoje ao Presidente da República para que crie uma comissão de especialistas internacionais que analise as "deficiências do sistema de justiça".

O apelo está numa carta aberta que Emília Pires, ex-ministra das Finanças, enviou ao chefe de Estado, Taur Matan Ruak, numa altura em que estão por decidir recursos sobre o seu caso apresentados pela defesa, que quer a absolvição e pelo Ministério Público que quer ampliar a pena.

"Senhor Presidente, já interpus um recurso para o Tribunal de Recurso, mas tenho pouca fé no mesmo, tendo em conta o preconceito que o sistema de justiça já revelou contra mim e o julgamento que já sofri e contínuo a sofrer na comunicação social", refere Emília Pires na carta a que Lusa teve acesso.

"Senhor Presidente, de acordo com a Constituição de Timor-Leste, o senhor tem o dever de assegurar o bom funcionamento do sistema judicial. Tendo isso em conta, sugiro respeitosamente a vossa excelência, que crie uma comissão internacional de especialistas eminentes, respeitáveis e de renome para examinar não apenas o meu caso, mas as deficiências do sistema de Justiça. Não faça isso por mim, faça-o pelo povo de Timor-Leste", apela.

Além de Emília Pires foi condenada no mesmo processo, a quatro anos de prisão, a ex-vice-ministra da Saúde Madalena Hanjam - que também recorreu -, ambas por supostas irregularidades na compra de centenas de camas hospitalares em dois contratos (A e B) adjudicados à empresa do marido da primeira, com um suposto conluio entre os três para a concretização do negócio, no valor de 800 mil dólares (746 mil euros).

"Fui condenada a sete anos de prisão, apesar de o Tribunal ter reconhecido explicitamente que não há provas de que o Estado de Timor-Leste tenha perdido um só dólar. Além de todos os outros erros grosseiros cometidos pelo Tribunal, este desfecho não é normal nem aceitável em qualquer sociedade regida pelo Estado de Direito", considerou.

Na carta datada de hoje, e que é acompanhada do recurso de quase 200 páginas que a defesa apresentou, Emília Pires considera que muito do que foi dito e escrito sobre o seu processo se baseou "em boatos e não em provas" e que o acórdão da sentença do Tribunal Distrital de Díli é "contrário às leis de Timor-Leste e às provas apresentadas".

"O povo de Timor-Leste espera, legitimamente, que a Justiça seja administrada de forma confiável, independente, transparente, eficiente e justa. Infelizmente, o meu caso não é único. Em muitos outros processos judiciais o sistema de justiça não cumpriu com os princípios e as regras fundamentais de um Estado de Direito, falhando na sua função de servir os cidadãos, que deve proteger", considera.

Emília Pires recorda o momento que vive Timor-Leste, que este ano cumpre 15 anos desde a restauração da independência e que continua a enfrentar desafios de todo o tipo ao seu desenvolvimento.

"Como nação relativamente jovem, Timor-Leste tem muito por que se orgulhar em termos de capacidade institucional e posição internacional. Mas ainda há muito a ser feito para concretizar um futuro de prosperidade, compartilhado no seio de uma nação forte", considera.

"O trabalho que vier a ser realizado no futuro deve centrar-se na construção de instituições estatais eficazes, na garantia da proteção da justiça para todos e na defesa do Estado de Direito", insiste.

A ex-ministra recorda as quatro petições que enviou a Taur Matan Ruak ao longo dos cerca de 18 meses que durou o julgamento e em que registou o que diz terem sido "todas as violações à lei cometidas pelas diferentes instituições que compõem o sistema judicial de Timor-Leste".

Emília Pires diz que vai continuar a lutar para provar a sua inocência, para proteger os seus próprios direitos e liberdades" e para "garantir que outros não continuam a ser vítimas de um sistema com falhas tão graves".

ASP // EL

Mari Alkatiri ambiciona acordos na saúde entre Portugal e Timor-Leste

$
0
0
Porto, 23 jan (Lusa) - O presidente da Zona Especial de Economia Social de Mercado de Timor-Leste, Mari Alkatiri, disse hoje, numa visita ao Porto, que espera que num "futuro próximo" os Governos timorense e português estabeleçam acordos na área da saúde.

O também ex-primeiro-ministro de Timor-Leste está a visitar hospitais portugueses e no Centro Hospitalar São João, no Porto, procurou conhecer o serviço de cuidados intensivos, enquanto antes, em Coimbra, o foco esteve na cardiologia e de seguida, em Lisboa, irá abordar a área da medicina tropical.

"A brincar disse lá dentro que nunca fui profissional de saúde e também felizmente nunca fui paciente, por isso nunca entrei em hospitais e hoje saio daqui muito impressionado.
Daqui para a frente vamos fazer um calendário de cooperação e no futuro próximo espero um acordo entre os dois Governos na área da saúde", afirmou à agência Lusa Mari Alkatiri.

O dirigente timorense sublinhou a necessidade de se criar condições em Timor-Leste para que "todos os doentes" possam ser assistidos no país e "assim evitar evacuações constantes para o exterior".

Mari Alkatiri disse querer, com a ajuda de profissionais portugueses mas sem especificar prazos, "preparar um laboratório para a nível nacional poder avançar um pouco mais em várias áreas da saúde".

"Estas questões levam tempo, mas tem de se começar. Estamos a gastar milhões de dólares em evacuações para Singapura, Malásia, Indonésia, Austrália e temos de começar a ter um programa a médio/longo prazo", disse o presidente de Zona Especial de Economia Social de Mercado de Timor-Leste, uma entidade cujo "grande desafio", contou à Lusa, é "responder a questões muito pertinentes e prementes na área da saúde e da educação".

A cooperação entre o Centro Hospitalar São João começará com uma "troca informação de parte a parte a parte", descreveu por sua vez o diretor clínico, José Artur Paiva, e no "espaço de 15 dias a três semanas deverá existir um plano específico" que poderá incluir "troca de profissionais".

"Estamos muito honrados no interesse no nosso modelo de organização dos cuidados intensivos e da urgência. Temos de conhecer as condições locais para reunirmos a informação que precisamos para avaliarmos a melhor metodologia a aplicar no terreno", disse José Artur Paiva.

O diretor clínico descreveu que "os princípios" usados nesta área no Centro Hospitalar São João são de "responsabilidade por parte do médico de medicina intensiva desde a admissão na urgência e às vezes desde o exterior, nas viaturas médicas".

"Ou seja, isto é o médico intensivista não estar dentro da unidade à espera do doente, mas sim estar desde a primeira hora com o doente crítico de forma a ter mais rapidamente condições de estabilidade e de triagem e internamento", concluiu.

PYT // PNG
Viewing all 15944 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>