Povu konsidera dezenvolvimentu iha Timor Leste (TL), durante tinan 14 nia laran ne’e, ukun nain sira dezenvolve sira nia an de’it, tanba povu sira iha baze to’o ohin loron sei kontinua moris iha kiak no mukit nia laran.
Komunidade Paulo Guterres Sarmento, husi Suku Maubisse, Postu Administrativu Maubisse, Munisipiu Ainaro afirma katak, ohin loron Timor Leste hetan ona nia independensia, independensia ne’e ba de’it grupu balu.
“Ami nia Suku Maubisse so rona de’it naran dezenvolvimentu, ami Suku Maubisse sai vítima ba dezenvolvimentu ne’e rasik. Ami nia Suku Maubisse lakon husi ukun nain sira nia matan, no ukun nain sira nia hanoin. ami husu atu nai ulun sira tau matan mós mai ami povu iha Suku Maubisse, liu-liu bee moos, estrada no eletrisidade,” deklara Paulo Guterres bainhira dialogu ho PR Taur Matan Ruak iha Suku refere, Kuarta (10/08/2016).
Nia hatutan, ema bele riku buat oi-oin, maibé sei labele halo buat ida, kuandu estrada ladiak, no bee moos laiha hodi fasilita komunidade sira.
Alende ne’e, nia mós informa katak, Aldeia hat iha Suku Maubisse ne’e seida’uk asesu ba estrada no eletrisidade, tanba ne’e husu Governu loke matan ba povu nia susar no terus ne’e.
“Ami agrikultores sira kuda modo ho varidades oi-oin, maibé difisil atu asesu ba merkadu, tanba estrada ladiak,”afirma Paulo Guterres.
Tanba ne’e liu husi oportunidade ne’e nia husu ba Prezidenti Repúblika atu lori netik povu iha Suku refere nia aspirasaun hirak ne’e hato’o ba Governu hodi responde netik sira nia preokupasaun ne’e.
Hatan ba preokupasaun ne’e PR Taur Matan Ruak esplika katak, koalia konaba área hirak ne’ebé importante mak hanesan, eletrisidade, estrada rurál, bee moos.
“Ha’u hatene iha Suku Maubisse, iha problema mais fiar katak sei bele rezolve. Konaba estrada no eletrisidade, imi iha Suku Maubisse iha Aldeia rua de’it mak seidauk asesu ba eletrisidade, Mas ita se iha prosesu, tanba ne’e fiar katak, iha tinan ida ou rua problema eletrisidade sei rezolve,”dehan Taur Matan Ruak.
Maibé Xefe Estado ne’e hateten katak, problema hira ne’ebé povu iha Suku refere infrenta ne’e, ladok ou la ses husi Suku seluk infrenta, no iha Suku seluk tan aat liu.
“Ha’u fó ezemplu, iha Suku balun, ha’u la’o loron tomak mak foin to’o, liu husi Turiscai ba Same la’o loron rua toba kalan ida iha dalan, ha’u foin daudauk ba vizita suku Fatucalo, Suku Fatucalo ita la’o husi Turiscai, Suku ida ne’ebé partense Postu Turiscai nian, ba mai ita la’o oras sanulu resin rua mak foin to’o iha Suku refere, ami tauk ne’ebé ami husi Liquidoe mak mai, sira estrada no eletrisidade no buat hotu laiha,”afirma PR Taur Matan Ruak.
Xefi Estadu ne’e haktuir, iha Suku balu konsidera Prezidenti Repúblika halo diskriminasaun ba komunidade, tanba sira balun asesu ona ba estrada no eletrisidade, maibé balu estrada laiha.
Maibé Taur Matan Ruak esplika ba komunidade sira iha fatin refere katak, Estadu nia kbi’it mak la to’o atu halo buat hotu dala ida, maibé tenki iha esperansa katak, iha tempu ida sei rezolve problemas refere balu.
Nia hatutan, tenki hanoin uluk povu sira ne’ebé estrada laiha liu, tanba durante ne’e, sira nunka haree kareta ho motor.
Taur Matan Ruak dehan, nia mós preokupa tebes ho estrada rural sira, tanba povu iha área rural difisil tebes atu dezenvolve sira nia moris, tanba de’it estrada laiha.
“Ha’u hanoin tinan tolu ou haat tan, ita hatene mai kotuk hanesan ohin ha’u dehan, ita la’o dook duni, fou-foun ahi laiha, iha Timor ne’e balun de’it mak iha, maibé agora barak liu mak iha. Ne’e halo iha tinan tolu ou haat nia laran, iha tinan 2015 de’it ita abansa makas loos,” Taur Matan Ruak.
Xefi Estadu ne’e reforsa, estrada ruaral sei lori tempu tan oituan, liliu ba Aldeia sira, tanba Governu agora sei hahú ho estrada nasional.
“Ba sira ne’ebé estrada, bee moos no eletrisdade la iha, ita labele taka matan ba sira, maibé ida ne’e sei fó perioridade bo’ot loos, ita bo’ot sira haree iha tinan kotuk ha’u veta Orsamentu Jerál Estadu (OJE), ne’e duni ha’u ejije ba Governu para atu aumenta tan orsamentu ba edukasaun, saúde, agrikultura, bee moos no estrada rural sira,”esplika Xefe Estado ne’e.
Povu triste, SEPFOPE tu’ur de’it iha kantor
Povu iha Suku Maubisse, Postu Administrativu Maubise, Munisipiu Ainaro hato’o sira nia sentimentu tristeja ba Prezidenti Repúblika katak, sira triste tebes, tanba Governu, li-liu Sekrtáriu Estadu Polítika Formasaun Profesion i Empregu (SEPFOPE), la akompaña Prezidenti nia vizita ba Suku sira iha Timor laran tomak hodi haree kondisaun moris povu nian.
Komunidade Domingos Mendonça hatete katak, tuir lolos membru Governu sira, liu-liu SEPFOPE labele tur de’it iha kantor, tenki la’o hanesan Prezidenti Repúblika hodi haree kondisaun povu nia moris iha área rural.
“Ha’u rona katak, Governu SEPFOPE atu mai akompanha Prezidenti nia vizita ida ne’e, maibé realidade laiha, ida ne’e ami triste tebes,”dehan Domingos.
Nia haktuir, durante ne’e sira rona liu husi media katak, SEPFOPE ajuda ekipamentus tizolu ba povu iha Suku balu.
“Ami nia Suku Maubisse ne’e, potensia tebes ba rai mean, maibé ami labele dezenvolve tanba, meus laiha,”esklarese nia.
Alende ne’e, komunidade Laurina da Costa Araujo hatutan liu tan katak, Governu promete ona atu halo uma ba povu kbi’it laek sira, maibé to’o agora la realiza.
Adriano Martins de Araújo, informa katak, inan aman sira iha Suku refere tau hamutuk ona hanoin atu loke sentru formasaun ba sira nia oan sira.
“Ami nia formasaun iha programa tolu mak hanesan, ingles, portugues no komputador, tanba ne’e ami husu ba Prezidenti Repúblika atu apoiu hela ami nia formasaun tolu ne’e, li-liu ba komputador,”tenik nia.
Hatan ba preokupasaun ne’e, Prezidenti Repúblika (PR), Taur Matan Ruak hatete katak, vizita ninian ba Suku, SEPFOPE sempre akompaña, maibé SEPFOPE labele akompaña ba Suku refere, tanba okupadu ho servisu.
“Ha’u mai ne’e, lori Estadu tomak nia naran, Governu labele vizita Suku hotu, tanba servisu ne’e barak tebes, se ami mai hotu, se mak atu halo servisu,”afirmatak Taur Matan Ruak.
Konaba makina tezoru ne’e, Taur Matan Ruak dehan, Governuu labele naran fó de’it makina ne’e, tenki tuir uluk formasaun hatene tiha mak Governu fó.
Konaba sentru formasaun ne’e, Taur Matan Ruak agradese tebes inan aman sira husi Sku refere nian, tanba iha hanoin diak ba sira nia oan sira.
Taur Matan Ruak hatutan, agora Governu loke ona sentru formasaun, tanba sentru formasaun barak mak Governu loke ona iha fatin fatin, maibé joven sira lakohi tuir.Cos
Jornal Nacional
