Eis Vise Primeiru Ministru, Mario Viegas Carrascalão konsidera, sistema pagamentu ba idozus sira la justu, tanba ferik no katuas sira balu ne’ebé moras mós ema tenke kous sira hodi ba simu sira nian osan.
Pior liutan mak, nia dehan, katuas balu foin lalais ne’e mate iha fatin simu osan, no balu kareta soke iha estrada klaran, tanba deit atu hetan sira nian osan idozus.
“Lolos ne’e sira tenke identifika, se mak bele la’o no se mak labele la’o. ema ne’ebé moras, la’o ladiak no laiha transporte, ita tenke ba iha sira nia uma para halo tratamentu ba sira. Kuandu hanesan ne’e, bele akontese ema moras mate deit iha dalan, ida ne’e ba ha’u sistema ida ke la justu,”dehan Mario Viegas Carrascalão ba jornalista sira iha Hotel Timor Dili, Kinta (23/7).
Nia konsidera, sistema ne’e la justu, tanba ferik no katuas sira ne’ebé la’o ladiak ona mós, ema tenke leba sira hodi ba simu sira nian osan idozus.
Nia dehan, katuas ho ferik sira ne’ebé hela besik fatin pagamentus ne’e diak, maibé ba sira ne’ebé la’o kilometru ba kilomentru, tanba deit atu ba simu sira nia osan idozus, ida ne’e la los ona.
Kona-ba orsamentu idozus ne’ebé ema ferik no katuas sira ne’ebé mak la’o labele ona mós tenke kous hodi ba simu osan, Carrascalão dehan, sistema ida ne’e ladi’ak.
“Ferik ho katuas sira ne’ebé kareta laiha ne’e atu la’o ba simu sira nian osan halo nusa, atu sa’e kuda ladiak, tanba kuda ohin loron mós laiha. Entaun kuandu sira la’o deit, hau hanoin bele akontese sira mate deit iha dalan,”tenik nia.
Kuandu desentralizasaun ne’e lala’o, nia dehan, problema ne’e sei moris bebeik, hanesan kontrola ladun di’ak, no korupsaun mós mosu, no ema han matak Governu mós iha, han matak katuas ferik sira mós iha, ema ne’ebé laiha direitu mós hetan, tanba sistema kontrolu la la’o.
“Kuandu sistema ne’e desentraliza tiha ona, ita iha sistema bankaria ne’en to’o ona iha nivel Aldeia, ema ida-ida bele iha nia konta iha ne’eba,”afirma nia.
Sidadaun Indonesia Mos Sai Benefisiáriu
Iha parte seluk, reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasionál (PN) kestiona konaba sidadaun Indonesia barak sai benefisiáriu ba subsídiu idozus iha Munisípiu Fronteira.
Xefi Bankada FRETILIN Aniceto Guterres informa katak, sidadaun barak mai husi Indonesia, ne’ebé sai benefisiáriu ba subsídiu idozus iha Munisípiu liña Fronteira Timor Leste (TL) nian hanesan Maliana, Suai no Oecusse.
“Tanba ne’e ha’u husu ba Governu liu husi Ministériu kompetente atu investiga lalais. Alénde ne’e investiga no husu responsabilidade ba xefi suku sira,” hatete Deputadu Aniceto Guterres iha Parlamentu Kuarta feira (22/7).
Aniceto Guterres hatutan katak, xefi Suku sira tenki iha honestidade hodi deklara katak, tanba saida maka ema sira ne’ebé mak hela iha Indonesia ne’ebá ne’e tama hotu iha dadus benefisiárius idozus nian iha sira nian suku.
“Ida ne’e la justo no lalós, tamba ema sidadaun Indonesia ne’e, laiha diretu atu hetan subsídiu, depois sira simu hakat liu fali fronteira ba fali Indonesia hanesan sidadaun rai neba nian, tenki persija investiga klean ba asunto ne’e,”dehan deputado Aniceto.
Iha fatin hanesan deputadu husi bankada CNRT Agustinho Lay hatete katak, Ministeriu Solidaridade Social (MMS) tenki hare, tanba problema ne’e laos foin akontese, ida ne’e akontese bebeik ona.
“Ita fo subsidisiu gratifikasaun ne’e, ita fo ba ita nia ema , ita nia sidadaun tuir ita nia progrma Governu nian ba porezemplu ba ema ne’ebe ida 60 ba leten sira ne’e maka direitu,”tenik deputadu Agustinho Lay.
Deputadu ne’e salient liu tan katak, osan subsidiu ne’e ba ema ne’ebe sidadaun TL labele sidadaun seluk, tenki halao kontrolu, kontrolu buat ne’e para ida direitu ne’e maka simu.
“Agora problema ne’e maka ita nia kontrolu laiha, ita halimar fali buat ida partikular familia barak, familia mos iha laran, liu liu ita nia teknik sira iha terenu ne’e, hare buat sira ne’e, direitu A nian fo ba A, labele fo fali B ida ne’ebe maka laiha direitu,”katak deputadu Lay.
Nia salient liu tan katak, Ema Indonesia ne’e sira nia nasionalidade ida deit, Indonesia maka ne’e ona, sira labele mai fali iha ne’e hodi simu fali osan subsidiu.
“Ita tenki iha terenu inklui lideransa komunitariu, tanba lista ne’e mai husi karaik, lista semak iha direitu simu, semak laiha direitu atu simu, lista ida ne’ebe maka to’o ona tinan 60, ne’e lista ne’e mai husi Suku,”nia esplika.
Deputadu Lay afirma liu tan katak, Chefi Suco sira maka tenki verifika halo didiak antes lori mai iha nivel ne’ebe altu, porezempli mai iha Postu Adsministrativu, mai iha MUnicipiu, atu nune’e sira bele hare.
“Buat hotu tenki tais kedas husi karaik maka hato’o ba iha leten, se iha karaik ne’e maka ita la tais ou ita la sarin, entaun sira ne’ebe iha la sarin ida, leten ne’e inkaminha, sira hatutan mai leten,to’o ikus iha leten foti disizaun selu, mais Indonesia ka, ema Timor ka, ema ne’ebe deit, husi leten lahatene ida, tanba ida ne’ebe atu hatene lolos ne’e ema ida iha karaik ne’e,” katak Deputadu Agustinho Lay.
Nia haktuir tan katak, Chefe Suco sira ukun povu ukun rai, pelumenus tenki hatene o nia povu, namodigas o Chefe suco tinan 5 o lahatene fali o nia povu ida ne’e.cos/eni
Jornal Nacional
