Primeiru Ministru (PM), Rui Maria de Araújo hatete, Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2016 ho montante biliaun 1.5 USD ne’ebé veta husi Prezidente Republika (PR), Taur Matan Ruak ne’e, sei fo impaktu maka’as ba servisu Governu.
“Sei fo impaktu maka’as, tanba lolos ne’e hosi orsamentu ne’ebe maka aprova tiha ona hahú semana ida ne’e prosesu implementasaun hahú ona, mas como seidauk iha promulgasaun klaru sei halo reaprovasaun hosi Parlamentu Nasional (PN) prosesu politika iha PN depois maka ita haree, mas atraza, tanba liu-liu iha area bens de servisu ho mos iha projetu sira ne’e,”afirma PM Rui ba Jornalista iha Palasiu Governu Kinta (07/01).
Nia dehan, orsamentu seidauk promulga instituisaun Estadu sei labele halo buat ida, enkuantu orsamentu seidauk hetan promulgasaun Estadu bele utuliza buat ne’ebe maka bolu dua desimus katak, osan ne’ebe ekivalente fulan ida ne’e nian iha tinan kotuk.
“Ida ne’e maka ita bele utiliza mas salario no vensimento bens de servisu deit, kapital minor, kapital dezenvolvimentu labele bo’ok, tenki hein promulgasaun orsamentu,”tenik PM Rui.
Bainhira husu kona-ba pozisaun Governu nian kona-ba PR Taur Veta OJE 2016 atu hamenus osan Zona Ekonomia Espesial Sosial Merkadu (ZEESM) no Projetu Suai Supply base, PM Rui hatan, Governu ninia pozisaun hanesan diskuti ona iha PN durante ida ne’e esplika hotu razoins tanba saida maka projetu sira ne’e importante.
“Agora prosesu politiku ita hein hosi PN tanbasa,”katak PM Rui.
Nia realsa katak, OJE 2016 ho baze ba politika ho estratejika ne’ebe define tiha ona hosi planu estratejiku dezenvolvimentu nomos programa Governu ninian. VI Governu Konstituional ne’ebe mai hanesan kontinuidade husi programa V Governu ninian.
“Ho baze ba ida ne’e maka ita define orsamentu ba alokasaun osan ninian, depois ho baze mos politika estratejika hirak ne’e maka ita halo planu asaun annual,”dehan PM Rui.
Hosi perspektiva Governu nian, orsamentu ne’ebe maka aloka ne’e ho baze planu annual.
“Se ita muda, entaun ita muda buat hotu kedas, tanba ne’e maka hosi pontu de vista tekniku Governu hanoin katak, hein sei iha desizaun politika iha PN tenki muda prontu ita muda, Governu nia hanoin buat ne’ebe maka halo ne’e ida ne’e maka planea ida ne’e maka tenki implementa,”tenik PM Rui.
Nune’e mos husu kona-ba karik proposta OJE 2016 PN haruka segundu parte maka Xefi Estadu la promulga tan? PM Rui lia tun dehan, ne’e la’os Govenru nia kompetensia mesak maibe ne’e orgaun soberanu sira hotu.
“Ne’e asuntu Estadu nian tomak, portantu fatin ne’ebe los liu atu delibera atu diskuti, atu deside kona-ba senario sira ne’e iha PN la’os Governu maka desidi,”dehan PM Rui tan.
Nune’e mos husu kona-ba PR Taur veta OJE ne’e obriga Governu, PM Rui responde, ne’e lae. “Ita se haree didiak tuir konstituisaun orgaun soberanu ne’ebe iha kompetensia espesefiku atu halo planu orsamentu ba Governu, Governu nia pozisaun maka hanesan hateten tiha ona aprezenta Senor Presidente halo veto politiku,”dehan PM Rui.
PM Rui realsa katak, haree hosi prespektiva interdependensia orgaun soberania ninian.
“Ha’u laos ema konstitusionalista para atu hateten dehan konstitusional ka lae, maibe buat ne’ebe ha’u bele hateten ne’e maka ne’e konstituisaun hateten klaramente katak, orgaun soberania ne’ebe maka atu difini planu ho orsamentu ne’e maka Governu, mas tenki liu aprovasaun PN depois Senor Presidente Republika tenki promulga, tantu ida ne’e maka kompetensia interdependensia,” dehan PM Rui.
Ho baze interdependensia ne’e maka PM Rui dehan, Presidente Republika halo veto politiku, portantu veto politiku, politiku ne’e ninia fatin atu resolve ne’e iha PN.
Karik OJE 2016 ne’e la nesesariu ba projetu ZEESM no projetu tasi mane, PM Rui hatan, tuir lolos ne’e Prezidente Republika maka responde, tanba Governu ninia pozisaun, projetu tasi mane espesifiku baze abastasimentu Suai no auto estrada sira ne’e ho mos projetu sira ne’ebe halo iha ZEESM ne’e parte hosi diversifikasaun ekonomika.
“Ne’ebe ita hakarak halo ba ita nia rai hodi nune’e ita labele depende ba fundu mina rai, wainhira ita la investe iha polo dezenvolvimentu signifika ita nia aktividade ekonomika ne’e sei limitadu iha nivel subsistensia nian,”dehan PM Rui.
Entaun ho baze pensamentu sira ne’e hotu maka PM Rui dehan, planu estratejiku dezenvolvimentu PN aprova iha 2011 define atu hamosu polo dezenvolviementu inklui ZEESM projetu tasi mane ne’e hanesan fokus ba diversifikasaun ekonomika.
Ohin, PN konfirma
Nune’e mos, Parlamentu Nasional, Sesta ohin (08/01/2016), sei halo konfirmasaun ba Orsamentu Jeral Estado (OJE) 2016 ne’ebe maka Prezidenti Republika (PR) Taur Matan Ruak, veta tiha ona.
Primeiru Vise Parlamentu Nasional, Adriano do Nascimento, informa katak, desizaun lideres bankada nian ajenda ona atu Sesta ohin debate kona ba mensagem husi Prezidenti Republika (PR), Taur Matan Ruak veta ba OJE 2016 ninian.
Adriano esplika tan, ninia sekuensia diskusaun, ne’e primeiru sei fo tempu ba bankada hat atu hato’o nia pozisaun kona ba veta PR ninian no fo tempu mos ba Primeiru Ministru (PM), Rui Maria de Araujo, atu mos hato’o pozisaun Governu ninian.
Ba jornalista sira iha PN, Kinta (7/1/2016), Adriano do Nascimento, iha re-abertura OJE 2016 nian ne’e, Bankada PD sei hato’o mos rekerrimentu ida.
“Iha asuntu ida ne’e hau hanesan prezidente partidu PD informa kedas, katak PD iha rekerementu atu loke fila fali para fo konsiderasaun ba PR ninia preokupasaun. Prezidente bankada PD sei husu tau iha ajenda para halo rekerementu, iha rekerementu ne’e sei halo votasaun klaru kuandu halo votasaun PD tanba kadeira 8 deit laliu, mais kestaun la’os liu ka lae, ita nia sistema semi prezinsialista entaun lian ikus liu ne’e prezidente nian mos tama hodi hola desizaun politika, tanba ne’e maka orgaun soberano tenke hatudu solidariedade institusional ba orgaun sira seluk,” informa Adriano do Nascimento.
Nia hatutan, se rekerementu PD nian ne’e liu iha votasaun halo diskusaun fila fali orsamentu ne’ebe aprova halo proposta de alterasaun atu aumenta osan ka hasai osan, se la liu tama kedas diskusaun deputado ida-idak, iha ne’eba sira fo tiha ninia pozisaun hafoin ida ne’e ikus liu votasaun hodi reafirma kontra, abstensaun no afavor, rekerementu laliu signifika katak aprovasaun orsamentu uluk ne’e fila fali ba Prezidente Republika sein iha mudansa, se rekerementu liu iha mudansa ba proposta no buat sira seluk.Avi/mia
Jornal Nacional
