Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 15967 articles
Browse latest View live

Komisaun Eventual Taka Publiku, Laiha Manobra Politika

$
0
0

DILI - Komisaun Eventual neebe Parlamentu forma durante diskusaun Espesialidade Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2016 taka ba publiku la iha transmisaun direta, tamba Interese nasional no laiha manobra politika nunee diskusaun lao diak tebes.

Tuir deputadu Bankada CNRT Arao Noe hatete komisaun eventual atu harmoniza proposta neebe mak tama no mos sistema diskusaun tinan nee diak liu, tamba kada proposta neebe mak governu konkorda rai ketak no diskuti proposta neebe mak la konkorda.

Komisaun eventual laiha manobra politika tamba komisaun eventual kompostu husi partidu hat tamba nee hau hanoin justu liu no desizaun governu mak foti laos governu,” dehan Arao ba Jornalista, Sesta (11/12/2015) iha Parlamentu Nasional.

Iha fatin hanesan Deputadu Bankada Fretilin Eladio Faculto hatete debate komisaun Eventual lao kapas teb-tebes no konsege hare material importante hanesan proposta adisional neebe presiza fo konsiderasaun.

Nia hatete eventual neebe mak halao efetivu teb-tebes no halo intendimentu neebe mak diak mos hodi halo abordazen ba asuntu esensial nesesidade estadu nian ba planu no mos programa neebe presiza fo konsiderasaun.

Nunee mos Vice Prezidente Parlamentu Nasional Aderito Hugo katak Komisaun eventual konsege halo hotu ona esplikasaun, rajaun husi parte governu no mos aseitasaun husi parte deputadu. Informasaun kompletu iha STL jornal no STL Web, edisaun Sabado (12/12/2015). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Lula da Silva duun kolonizasaun portugeza tanba atrazu sira iha Edukasaun iha Brazil

$
0
0

Iha loron-sesta ne'e eis-prezidente Brazil nian Lula da Silva duun kolonizasaun portugeza tanba atrazu sira iha edukasaun brazileiru nian, nia afirma katak Álvares Cabral deskobre nasaun ne'e iha tinan 1500 no universidade brazileiru dahuluk harii de'it iha tinan 1922.

"Ha'u hatene katak ne'e ladún fó ksolok ba ema portugés sira, maibé Cristóvão Colombo to'o de'it iha Santo Domingo [agora Repúblika Dominikanu] iha 1492 no iha tinan 1507 harii ona Universidade ida. Iha Peru harii iha 1550, iha Bolívia harii iha 1624. Iha Brazil, universidade dahuluk harii de'it iha 1922", hatete hosi Lula da Silva, iha loron-sesta ne'e, iha konferénsia ida iha Madrid, ne'ebé organiza hosi diáriu El País.

Ba Lula da Silva, ne'ebé kompara ona hahalok sira hosi nasaun kolonizadór sira hosi España no Portugal iha área respetivu sira hosi influénsia ne'e, faktu ne'e "justifika atrazu sira iha edukasaun iha Brazil".

Universidade brazileiru dahuluk maka Universidade Rio de Janeiro, ne'ebé rezulta iha junsaun hosi Fakuldade Medisina nian, Direitu no Enjeñaria. La hanesan ho okaziaun sira, Lula da Silva la refere katak baze sira hosi Ensinu Superiór brazileiru lansa antes, iha sékulu XVII no XVIII nia rohan.

Iha 1792, harii ona Real Akademia ba Artillaria, Fortifikasaun no Dezeñu, instituisaun ensinu superiór prekursór hosi Universidade Federál Rio de Janeiro nian. Iha 1808 harii ona Fakuldade Medisina hosi Baía, bainhira Koroa portugeza to'o iha Brazil.

Brazil sai independente hosi Portugal iha 1822.

Argumentasaun hosi Lula da Silva iha Madrid hakarak liuliu "elite brazileiru sira" iha tinan 100 ikus ne'e, kompara ho "legadu" hosi tinan sira seluk antes Brazil.

Lula argumenta katak nia Governu triplika ona orsamentu iha Edukasaun, harii ona universidade federál hamutuk 18, "kampus" foun hamutuk 173 iha interiór Brazil nian no eskola tékniku barak duké iha tinan 100 ikus ne'e.

SAPO TL ho Lusa – Foto: EPA@ Leonardo Munoz

Estudante timoroan sira hosi Kursu Tékniku Laboratóriu simu ona sertifikadu sira

$
0
0

Prepara aan hodi fó apoiu ba futuru laboratóriu sira fízika no kímika nian ne'ebé sei harii iha Fakuldade Siénsia Ezata hosi Universidade Nacional de Timor Lorosa'e sai hanesan propózitu tinan nian hosi formasaun ne'ebé hetan ona hosi estudante timoroan na'in rua iha departamentu Kímika no Fízika hosi Universidade Aveiro.

Sertifikadu sira ne'ebé hatudu formasaun ne'e entrega ona hosi dosente sira hosi departamentu rua ne'e, Ana Fernandes no Luís Cadillon, iha loron 10 Dezembru dadeer, iha Reitoria Universidade Aveiro nian.

Iha ámbitu hosi akordu ne'ebé halo iha 2013, entre Universidade Aveiro ho Universidade Nacional de Timor Lorosa'e, Kursu Tékniku ba Laboratóriu ne'ebé maka estudante timoroan na'in rua frekuenta ona, iha tinan letivu 2014/2015, halo parte hosi projetu boot ida ne'ebé envolve formasaun hosi rekursu ema nian hosi Fakuldade Siénsia Ezata hosi Universidade ne'e, haktuir hosi profesór Domingos Cardoso ho Universidade Aveiro.

Iha área Fízika, timoroan Carlito dos Santos frekuenta ona kursu ida apoiu nian ba laboratóriu ne'ebé inklui mós dalan oioin hodi permiti ba nia aprende hahú hosi organizasaun ba laboratóriu ida to'o organizasaun ba aula prátika sira. "Esperiénsia ida ne'ebé sei iha utilidade hodi fó apoiu ba laboratóriu sira ne'ebé sei harii iha área fízika nian iha fakuldade hosi siénsia ezata sira", esklarese hosi Prof. Luís Cadillon.

Iha área Kímika, formasaun hosi Jonio Correia maka organizadu ho baze hosi estadia oioin hosi durasaun variável iha seksaun importante oioin hosi departamentu kímika nian, liuliu iha armazén, iha laboratóriu sira aula nian, liu mós hosi parte tomak instrumentasaun nain, hosi organizasaun ba laboratóriu sira, esperimentasaun ba serbisu prátiku sira kímika nian. Tuir dosente, Prof. Ana Fernandes, nia objetivu maka permiti hodi akompaña prosedimentu sira hosi tékniku sira "hodi nia rasik bele hatene halo ho ema sira ne'ebé dedikadu ba tópiku ida-idak".

Jonio Correia ho Carlito dos Santos konsidera katak formasaun ne'ebé sira hetan iha Universidade Aveiro durante tinan ida fó ba sira know-how sufisiente hodi organiza no akompaña prosedimentu tomak relasionadu ho instalasaun no jestaun hosi laboratóriu sira, nune'e mós sira bele akompaña aula prátika sira hosi kímika no fízika nian hosi lisensiatura iha Siénsia Ezata sira.

Haree imajen sira seluk IHA-NE'E
Fonte: Jornal Online hosi Universidade Aveiro - Fotografia: Vitor Teixeira

ADERITO SOARES LIDERA PARTIDU LIBERTASAUN POPULAR

$
0
0

DILI - Partidu Libertasaun Popular (PLP), Kinta (10/12), ofisialmente lori ona sira nia dokumentus ho total apoiantes rihun tolunulu resin lima (35.000) ba rejistu ona iha Tribunál Rekursu (TR) hodi hetan legalidade nu’udar organizasaun polítika iha nasaun RDTL.

Komitiva Partidu PLP ne’ebé xefia hosi portavóz Andre da Costa “L4” to’o iha Tribunál Rekursu iha tuku 10:30 akompaña hosi estrutura sira hodi kontinua ba andar leten hasoru malu ho Prezidente Tribunál Rekursu hodi rejistu partidu PLP. Sede partidu PLP lokaliza iha Matadouro, edifísiu Prokuradór Distritál Dili nia oin.

Partidu PLP seidauk iha estrutura difinitivu, maibé oras ne’e partidu PLP sei ho prezidente interinu, Adérito  Soares (Eis Komisáriu Komisaun Antí Korupsaun). Tuir Portavóz L4, bainhira partidu PLP hetan ona legalidade hosi Tribunál Rekursu foin sira halo kongresu hodi hili sira nia estrutura formál.

“Horsehik, PLP rejistadu ona iha TR ho apoiantes 35,000 hodi hetan legalidade sai organizasaun polítika iha nasaun demokrásia ne’e.

Iha prosesu rejistu ne’e, dokumentus apoiantes ekipa refere lori ba intrega direta iha Prezidente Tribunál Rekursu, Guilhermino da Silva no sira hein de’it nia rezultadu.

Durante tinan barak, L4 haktuir, veteranus, simpatezantes, militante, juventude, estudantes, ativistas, dirijentes PLP, halo esforsu no serbisu boot hodi halibur asinatura apoiantes hosi munisípiu 13, hanesan rekerimentu ida ba prosesu rejistrasaun tuir ne’ebé ezisti.

“To’o ohin loron, PLP halibur ona total asinante hamutuk 35,000. Maibé, Ministériu Justisa hato’o mai ami katak atu rejistu agora sei bazeia de’it ba lei antigu (asinantes 1,500). PLP mós hato’o ona dokumentus seluk tuir lei haruka ba TR. PLP fiar prezidenti TR sei foti desizaun tuir lei ba ezisténsia legál PLP nian iha tempu badak,” nia informa.

 Liu-hosi oportunidade ne’e, nia afirma tan, sira la haluha fó agradesimentu ba apoiantes no saudasoens ba povu Timor-Leste laran tomak nia kontribuisaun, kooperasaun, solidaredade no maturidade iha ámbitu demokrásia ne’e hatudu ona iha funu naruk. No hato’o mós respeita ba ezisténsia partidu sira ne’ebé oras ne’e daudaun iha asentu Parlamentu Nasionál inklui partidu polítiku seluk ne’ebé namkari iha rai doben Timor-Leste.

L4 hatutan , PLP konsiente katak, oras ne’e, la’os tempu kampaña maibé  PLP hakarak afirma katak PLP mosu atu loke espasu luan liu-tan ba partisipasaun ativu povu nian iha prosesu rekonstrusaun nasionál iha rai doben Timor-Leste. Buat balun la’o daudaun ona, maibé PLP fiar katak iha aspeitu barak hosi presesu rekonstrusaun nasionál inklui presesu dezenvolvimentu presiza kurizi no hadi’a.

“PLP nia ekipa intelektuál sira oras ne’e halo hela serbisu hodi dezenvolve planu estratéjia ne’ebé maka sei hato’o ba povu tomak bainhira tama ona iha tempu kampaña eleitorál 2017. PLP sei halo deklarasaun formál ba públiku kona-ba ezisténsia PLP bainhira hetan ona desizaun hosi TR,” L4 tenik.

Tuir observasaun diáriu ne’e iha TR, maoria pesoál sira asumi funsaun iha Partidu CNRT, Fretilin, PD, Frente Mundansa, PSD, KHUNTO, akompaña lori dokumentus partidu PLP ba rejistu iha Tirbunál Rekursu.

Hafoin ekipa partidu PLP intrega tiha dokumentus, Prezidente Tribunál Rekursu (TR), Guilhermino da Silva subliña katak dokumentus partidu PLP, TR simu ona no sei haree estuda didi’ak dokumentu sira ne’e.

“Agora ami sei estuda didi’ak dokumentus ne’ebé partidu PLP hatama ona, depois haree no estadu foin Tribunál Rekursu fó rezultadu,” dehan Guilhermino da Silva.

Antes ne’e, tuir Diretór Nasionál Rejistu Notariadu, Maria Fátima informa, tama ona fulan Dezembru tinan ikus hosi 2015, maibé foin partidu foun rua maka mai rejistu iha Diresaun Nasionál Rejistu Notariadu hodi hetan legalidade.

“Partidu foun rua ne’e, ida lidera hosi eis Ministru Saúde Nélson Martins no ida Partidu Libertasaun Populara PLP lidera hosi Adérito  Soares hodi hetan legalidade iha DNRN,” Diretora DNRN esplika.

Tuir informasaun katak atuál Prezidenti Repúblika, Taur Matan Ruak mós inklui funda PLP no nia (Taur) sei lidera partidu refere hafoin ninia mandatu hanesan prezidenti repúblika ramata iha tinan 2017.(Max)

Timor Post

Gigante chinês Alibaba compra jornal South China Morning Post

$
0
0

Hong Kong, China, 11 dez (Lusa) -- O gigante chinês da Internet Alibaba anunciou hoje que vai comprar o jornal de Hong Kong South China Morning Post, garantindo que manterá a objetividade da publicação, face a receios de que poderá perder a sua voz independente.

A compra ocorre após semanas de especulação sobre o futuro do jornal, escrito em inglês, e de preocupação sobre se se tornará um porta-voz do governo de Pequim.

A preocupação com a liberdade de imprensa em Hong Kong tem crescido após ataques a jornalistas, relatos de pressões das autoridades sobre os editores e uma cada vez maior autocensura.

Alibaba "alcançou um acordo definitivo para adquirir o South China Morning Post [SCMP] e outros ativos na comunicação social" do mesmo grupo, anunciou a empresa chinesa, numa declaração.

O conceituado jornal foi fundado em 1903 e tem garantido aos leitores internacionais uma perspetiva interna de Hong Kong e da China, mas os lucros e as vendas têm sido afetados, nos últimos anos, por um declínio geral no setor.

A confiança dos leitores também caiu, com uma linha editorial mais favorável ao governo chinês a ser notada, quando dezenas de milhares de pessoas protestavam nas ruas, no ano passado, contra a interferência de Pequim.

Analistas defendem que a ligação ao Alibaba irá aumentar a presença na Internet do SCMP, mas pode piorar a sua independência editorial.

Numa carta dirigida aos leitores após o anúncio da venda, o vice-presidente executivo da Alibaba, Joe Tsai, prometeu que o jornal será "objetivo, preciso e justo" e terá "a coragem de ir contra a sabedoria convencional".

Num artigo de perguntas e respostas publicado na página na Internet do South China Morning Post, Tsai acusa os meios de comunicação ocidentais de preconceito contra a China.

"Muitos jornalistas que trabalham nestas empresas de comunicação social ocidentais podem não concordar com o sistema de governação na China e isso mancha a sua visão sobre a cobertura. Nós vemos as coisas de forma diferente, nós acreditamos que as coisas devem ser apresentadas tal como elas são", declara.

No entanto, o analista político Willy Lam considera que é difícil acalmar as preocupações sobre independência editorial.

"As pessoas têm boas razões para estarem céticas, simplesmente por causa do passado de Jack Ma e do grupo Alibaba", disse o professor universitário de Hong Kong à agência France Presse, recordando que Ma e a empresa são "muito próximos" da liderança de Pequim.

"É difícil imaginar que ele irá tolerar artigos críticos que possam ter um reflexo negativo no Partido Comunista ou no sistema político chinês em geral", disse Lam, que foi editor da secção da China do jornal desde 1989 até 2000, quando foi demitido.

O antigo jornalista diz que as suas opiniões críticas sobre a política chinesa levaram ao seu despedimento.

Hong Kong tem um estatuto semiautónomo após ter sido devolvido à China pela Grã-Bretanha em 1997, e mantém uma liberdade que não existe no território continental.

No entanto, há receios de que estas liberdades estejam a desaparecer, particularmente após as grandes manifestações do ano passado em Hong Kong e a rejeição da reforma política chinesa em junho, numa censura sem precedentes a Pequim.

"Há indícios de uma nova política do governo chinês, que procura aumentar o controlo sobre Hong Kong através de maior propriedade de meios de comunicação daqui pela China continental -- duas das quatro estações de televisão têm importantes acionistas que são negócios chineses e esta tendência vai aumentar", disse.

Ma fundou o Alibaba em 1999 e, sob a sua liderança, tornou-se a maior empresa de comércio 'online' da China, gerindo a plataforma de consumidor-para-consumidor Taobao, que domina mais de 90% do mercado da China continental.

A empresa cresceu para outras áreas de negócio e comprou a ChinaVision Media em 2014, que passou a chamar-se Alibaba Pictures, a maior produtora de filmes chinesa, que produziu, este ano, o sucesso de bilheteira "Missão Impossível -- Nação Secreta".
JH // EL

Regresso a Portugal de magistrados e funcionários é "um desastre" -- Advogados de Macau

$
0
0

Macau, China, 11 dez (Lusa) -- O presidente da Associação dos Advogados de Macau confirmou hoje que há menos licenças emitidas e renovadas por Portugal para magistrados e funcionários públicos exercerem funções em Macau, o que considera "um desastre" para a presença portuguesa na região.

Jorge Neto Valente, advogado português radicado em Macau há décadas, falou à agência Lusa na sequência de um artigo publicado pelo jornal Hoje Macau, segundo o qual o Ministério Público de Portugal "está a exigir aos magistrados que regressem ao país", não lhes renovando a licença especial para exercerem no território e ao abrigo da qual mantêm as regalias do vínculo à administração portuguesa.

O presidente da Associação dos Advogados de Macau disse à Lusa ter conhecimento de várias situações e colocou a questão em duas vertentes: dos magistrados e dos funcionários públicos.

Em relação à primeira, Neto Valente alega que "o número de magistrados em Macau é incrivelmente baixo" e que "deveriam vir mais de Portugal".

"Agora, se Macau recruta poucos e se Portugal não deixa vir nenhuns, de facto, é um desastre completo. É um dano muito grande. (...) Mesmo que em Portugal haja falta de magistrados, e admito que haja, não faz sentido nenhum porque não são seis ou sete magistrados que vão colmatar as falhas de dezenas ou centenas", afirmou.

Para o presidente da associação dos advogados de Macau, a medida do Conselho Superior do Ministério Público de Portugal causa "uma grande pressão para acabar com o uso da língua portuguesa nos tribunais" do território.

"A identidade de Macau passa também pelo sistema jurídico, que é único. Este sistema só pode funcionar se tiver portugueses. Não quer dizer que tenha a maioria, não é uma questão de quantidade, mas tem de ter portugueses. Não há razão nenhuma para se falar português nos tribunais se não houver magistrados portugueses. Não é só por causa dos advogados, [que] não têm força suficiente", vincou.

"Este prejuízo concreto da magistratura é gravíssimo. Dificilmente arranjariam pior prejuízo", afirmou Neto Valente, a propósito das consequências para a presença de Portugal em Macau.

O presidente dos Advogados de Macau argumentou que as manifestações culturais de matriz portuguesa que perduram no território "são iguais em todo o mundo" e que "isso não é identificativo de Macau".

"O sistema identitário da região é o sistema jurídico, porque é único -- não é igual ao da China, de Taiwan, ou de Hong Kong -- e é um sistema jurídico muito mais próximo do português do que qualquer um", acrescentou.

Por outro lado, referiu que também "têm sido levantadas muitas dificuldades para os funcionários [de Portugal] virem [para Macau]", ao abrigo da licença especial, por períodos de dois anos renováveis, estabelecida pelo decreto de lei 89-G/98.

"Eu sei que tem havido menos licenças concedidas e isso faz diferença", observou, sublinhando que se para Portugal o número de funcionários em causa "são uma gota no oceano", para Macau, "a 'meia-dúzia' de portugueses que aqui há faz muita falta".

Apesar de este ser um assunto da competência do Ministério Público, Neto Valente manifestou "esperança" de que a situação mude com o novo governo português e criticou a alegada incoerência do discurso político: "Andarem a dizer que querem que Macau (...) tenha uma comunidade [portuguesa] pujante, e que Portugal está preocupado com o evoluir de Macau e que se interessa muito, é mentira".

"Como se vê todos os dias: vêm aí uns sujeitos fazer uns negócios e mais nada. Se não forem as exportações, não querem saber de Macau para nada", afirmou.

O Hoje Macau deu a conhecer a situação do magistrado Vítor Coelho, há 16 anos em funções em Macau, que apesar de já este ano ter visto o seu contrato renovado pelas autoridades locais volta, "ainda este mês", para Portugal.

"O que se passa é que não há possibilidade nenhuma [de renovar] e já me foi negada a licença especial uma vez. Este ano já não tive essa licença", disse Vítor Coelho ao jornal.

"Sou magistrado do Ministério Público em Portugal, sou procurador-geral adjunto e, não tendo licença para estar aqui, em Portugal, era como se abandonasse o lugar, saía demitido, perdia a minha carreira", acrescentou.
FV // MP

Português retido em Díli desde outubro de 2014 revê os filhos pela primeira vez

$
0
0

Díli, 12 dez (Lusa) - Tiago Guerra, cidadão português retido em Díli desde outubro de 2014, e a mulher, Chan Fong Fong Guerra, receberam hoje no aeroporto de Díli os dois filhos, que já não viam há 14 meses, num encontro de grande emoção.

Os filhos do casal, Tomás e Matias, de 11 e 9 anos, chegaram hoje de Portugal acompanhados pela avó paterna para passar o natal em Díli de onde os pais não podem sair e onde Tiago Guerra cumpriu oito meses de prisão preventiva, entre outubro de 2014 e junho de 2015.

Ainda sem acusação formada, o casal continua com a documentação confiscada, contas congeladas e impedido de sair de Timor-Leste, vivendo com a ajuda de familiares e amigos.

Não se conseguiram despedir dos filhos quando em outubro, primeiro Tiago e depois Chan Fong Fong, foram detidos em Díli, tendo as crianças sido retiradas do país pelos avós, que estavam na altura em Timor-Leste.

"Neste momento é tudo muito confuso. Estou muito contente neste momento de poder abraçar os meus filhos. Mas ainda muito ansioso", disse à Lusa Tiago Guerra, emocionado com o reencontro com os filhos.

"Não temos ideia se e quando vai haver uma acusação ou quando poderá haver qualquer evolução no processo. Estamos a falar de 14 meses e a única evolução foi o Tribunal de Recurso reconhecer algumas das coisas que tínhamos alegado", disse.

A família reencontrou-se hoje na sala VIP do aeroporto de Díli para onde os filhos e a avó foram encaminhados pela intervenção do ex-Presidente da República José Ramos-Horta, que viajava no mesmo voo.

"É com muita alegria que vejo os pais reunir-se com as crianças. Acompanho este processo há mais de um ano. Conheço o senhor Tiago Guerra há muito tempo. É uma pessoa honesta que sempre trabalhou para ajudar Timor-Leste", disse Ramos-Horta à Lusa.

"Nesse sentido preocupo-me com este caso, especialmente quando envolve crianças traumatizadas por estas situações. Espero que a Procuradoria-geral da República e os tribunais façam o que têm que fazer com alguma celeridade para se chegar a uma conclusão deste caso".

Tiago Guerra está indiciado "pela prática em autoria material de crime de branqueamento de capitais" sendo que várias decisões tomadas no decurso da investigação, que ainda decorre, nunca foram comunicadas ao casal.

É o caso do congelamento de contas em Timor-Leste, Macau e Portugal de que o casal só teve conhecimento quando houve problemas com o pagamento de uma hipoteca.

"Mesmo a vinda dos meus filhos agora foi com a ajuda de amigos e família. E temos a sorte de poder ter este luxo nesta situação. Uma família estar junta não deveria ser um luxo, é uma questão de direitos humanos, mas a verdade é que é um luxo", disse.

Chan Fong Fong, que nos últimos 14 meses tem sido mãe à distância, conversando com os filhos apenas pela internet, diz que "tem sido difícil" estar "tão longe deles" durante tanto tempo.

Depois de cumprir prisão preventiva durante oito meses na cadeia de Becora, em Díli, Tiago Guerra viu o Tribunal de Recurso alterar a sua medida de coação, aplicando-lhe Termo de Identidade e Residência com impossibilidade de saída do país.

No acórdão em que alterou a medida de coação, o Tribunal de Recurso considera que foram cometidas irregularidades que prejudicaram a defesa do arguido.

Em particular, sublinha o texto a que a agência Lusa teve acesso, porque na decisão sobre a renovação da prisão preventiva, aplicada em abril (cumpridos os primeiro seis meses de prisão preventiva) foram ignoradas provas apresentadas pelo arguido.

O coletivo de juízes considera ter sido cometida uma "irregularidade" que afeta com "grande gravidade" os direitos de defesa do arguido porque o despacho que aplicava a prisão preventiva não ponderou as questões de facto e de direito alegadas pelo arguido, omitindo assim "por completo, o dever de fundamentação".

"Nenhuma das provas apresentadas pelo arguido foi tida em consideração ou analisada pelo juiz", nota, pelo que tem que ser o Recurso "para suprir oficiosamente a irregularidade verificada", pronunciar-se sobre a pretendida renovação da prisão preventiva e a sua substituição por outra medida de coação.

O caso do Tiago Guerra gerou uma onda de solidariedade nas redes sociais, com uma campanha de sensibilização levada a cabo por familiares e amigos e que suscitou várias ações diplomáticas e políticas em Timor-Leste e Portugal.

ASP // VM

Malásia tem cerca de 50 mil simpatizantes do grupo extremista Estado Islâmico

$
0
0

Banguecoque, 13 dez (Lusa) -- A Malásia tem cerca de 50 mil simpatizantes do grupo extremista Estado Islâmico (EI) e a possibilidade de se radicalizarem é algo que não se pode ignorar, segundo o ministro dos Transportes, informam hoje os 'media' locais.

"Estaremos em problemas se apenas 1% destes simpatizantes se radicalizar e começar a atacar", disse Liow Tiong Lai, este sábado, durante a intervenção que proferiu durante um seminário sobre segurança nacional, de acordo com o Malay Mail.

"Opor-se ao extremismo com moderação é uma tarefa que não deve ser tomada de ânimo leve. Nós, como coletivo, devemos estar comprometidos nesta tarefa", sublinhou o ministro.

As autoridades malaias entendem como simpatizantes do EI aqueles que partilham a ideologia do movimento mas sem desempenharem um papel ativo.

Os corpos de segurança da Malásia detiveram mais de uma centena de pessoas suspeitas de colaborar com o EI, enquanto cerca de meia centena de malaios se juntaram à luta 'jihadista' na Síria e no Iraque, e dez morreram em combate, segundo dados oficiais.

A Malásia tem uma população de quase 30 milhões de habitantes, dos quais 61% são muçulmanos.

DM // DM

Akordu prevee atu limita akesimentu globál ba grau selsius 1,5

$
0
0

Prezidénsia franseza hosi Simeira iha Paris horisehik aprezenta ba reprezentante sira hosi nasaun 195 projetu hosi akordu finál kona-ba alterasaun klimátika hodi haree kona-ba akesimentu globál menus hosi grau selsius 2 no limita ba 1,5.

Ministru Negósiu Estranjeiru fransés, Laurent Fabius, uma-na’in hosi simeira ne’e, propoin akordu klimátiku ne’ebé prevee verba dólar rihun millaun 100 (euro rihun millaun 90,9) ba nasaun sira mak iha hela dezenvolvimentu hahú hosi tinan 2020.

"Ami besik to’o ona dalan nian rohan no, provavelmente, iha inísiu hosi dalan ida seluk", tenik ministru Negósu Estranjeiru fransés, iha sesaun plenária, ho lian la sai no kuaze tanis, hafoin agradese ba nia antesesór Manuel Pulgar-Vidal no tanba ida ne’e ema basa liman ba nia.

Laurent Fabius prezide konversasaun iha Paria besik semana rua ne’ebé termina horisehik ho negosiasaun durante kalan tomak no konsege entrega akordu ba ministru sira, ne’ebé agora deside atu aprova ka la’e.

SAPO TL ho Lusa

Estudante timoroan sira hosi Kursu Tékniku Laboratóriu simu ona sertifikadu sira

$
0
0

Prepara aan hodi fó apoiu ba futuru laboratóriu sira fízika no kímika nian ne'ebé sei harii iha Fakuldade Siénsia Ezata hosi Universidade Nacional de Timor Lorosa'e sai hanesan propózitu tinan nian hosi formasaun ne'ebé hetan ona hosi estudante timoroan na'in rua iha departamentu Kímika no Fízika hosi Universidade Aveiro.

Sertifikadu sira ne'ebé hatudu formasaun ne'e entrega ona hosi dosente sira hosi departamentu rua ne'e, Ana Fernandes no Luís Cadillon, iha loron 10 Dezembru dadeer, iha Reitoria Universidade Aveiro nian.

Iha ámbitu hosi akordu ne'ebé halo iha 2013, entre Universidade Aveiro ho Universidade Nacional de Timor Lorosa'e, Kursu Tékniku ba Laboratóriu ne'ebé maka estudante timoroan na'in rua frekuenta ona, iha tinan letivu 2014/2015, halo parte hosi projetu boot ida ne'ebé envolve formasaun hosi rekursu ema nian hosi Fakuldade Siénsia Ezata hosi Universidade ne'e, haktuir hosi profesór Domingos Cardoso ho Universidade Aveiro.

Iha área Fízika, timoroan Carlito dos Santos frekuenta ona kursu ida apoiu nian ba laboratóriu ne'ebé inklui mós dalan oioin hodi permiti ba nia aprende hahú hosi organizasaun ba laboratóriu ida to'o organizasaun ba aula prátika sira. "Esperiénsia ida ne'ebé sei iha utilidade hodi fó apoiu ba laboratóriu sira ne'ebé sei harii iha área fízika nian iha fakuldade hosi siénsia ezata sira", esklarese hosi Prof. Luís Cadillon.

Iha área Kímika, formasaun hosi Jonio Correia maka organizadu ho baze hosi estadia oioin hosi durasaun variável iha seksaun importante oioin hosi departamentu kímika nian, liuliu iha armazén, iha laboratóriu sira aula nian, liu mós hosi parte tomak instrumentasaun nain, hosi organizasaun ba laboratóriu sira, esperimentasaun ba serbisu prátiku sira kímika nian. Tuir dosente, Prof. Ana Fernandes, nia objetivu maka permiti hodi akompaña prosedimentu sira hosi tékniku sira "hodi nia rasik bele hatene halo ho ema sira ne'ebé dedikadu ba tópiku ida-idak".

Jonio Correia ho Carlito dos Santos konsidera katak formasaun ne'ebé sira hetan iha Universidade Aveiro durante tinan ida fó ba sira know-how sufisiente hodi organiza no akompaña prosedimentu tomak relasionadu ho instalasaun no jestaun hosi laboratóriu sira, nune'e mós sira bele akompaña aula prátika sira hosi kímika no fízika nian hosi lisensiatura iha Siénsia Ezata sira.

Haree imajen sira seluk IHA-NE'E

Fonte: Jornal Online hosi Universidade Aveiro - Fotografia: Vitor Teixeira

Portugés detidu iha Dili horikedas outubru 2014 haree hikas nia oan sira ba dala uluk

$
0
0

Tiago Guerra, sidadaun portugés retidu iha Dili horikedas outubru 2014, no nia kaben, Chan Fong Fong Guerra, horisehik simu sira-nia oan na’in rua, ne’ebé sira la haree fulan 14 ona, iha aeroportu Dili, , hasoru malu ne’ebé ho emosaun maka’as.

Oan sira hosi kazál ne’e, Tomás no Matias, tinan 11 no 9, to’o hosi Portugál horisehik akompaña hosi avó paterna hodi pasa natál iha Dili, iha ne’ebé sira-nia inan-aman la bele sai no Tiago Guerra kumpre prizaun preventiva fulan ualu, entre outubru 2014 no juñu 2015.

Seidauk iha akuzasaun formada, kontinua konfiska kazál ne’e nia dokumentau, konjela nia konta no impede atu sai hosi Timor-Leste, moris ho hetan ajuda hosi familiár no belun sira.

Sira la konsege despede ho sira-nia oan iha fulan-outubru, primeiru Tiago no tuir fali Chan Fong Fong, detidu iha Dili, no labarik sira nian avó sira mak lori sai, bainhira sei iha Timor-Leste iha momentu ne’ebá.

"Iha momentu ne’e buat hotu konfuzaun tebes. Ha’u haksolok tebes oras ne’e tanab bele hakohak ha’u-nia oan sira. Maibé ansiozu tebes", hatete ba Lusa Tiago Guerra, emosionadu ho hasoru malu hikas ho nia oan sira.

"Ami la hetene bainhira mak iha akuzasaun ka bele iha kualkér evolusaun iha prosesu ne’e. Ami ko’alia kona-ba fulan 14 no evolusaun únika mak Tribunál Rekursu mak rekoñese buat balun ne’ebé ami alega ona", nia hatete.

Família ne’e hasoru malu fali horisehik iha sala VIP aeroportu Dili nian, ne’ebé labarik ho sira-nia avó tama tanba iha intervensaun hosi eis-Prezidente Repúblika José Ramos-Horta ne’ebé mós halo viajen iha vou mak hanesan.

"Ha’u haksolok tebes haree inan-aman hasoru malu ho sira-nia oan. Ha’u akompaña prosesu ne’e tinan ida ona. Ha’u koñese señór Tiago Guerra kleur ona. Nia ema ne’ebé onesta, sempre servisu hodi ajuda Timor-Leste", hatete Ramos-Horta ba Lusa.

"Ha’u preokupa ho kazu ne’e, liu-liu envolve labarik sira traumatizada ho situasaun hirak ne’e. Ha’u hein katak Prokuradoria-jerál Repúblika no tribunál sira halo buat ne’ebé tenke halo ho lalais hodi hetan konkluzaun ba kazu ne’e".

Akuza Tiago Guerra "halo prátika iha autoria materiál krime brankeamentu kapitál" no desizaun oioin ne’ebé foti iha investigasaun, ne’ebé sei hala’o, nunka fó hatete ba kazál.

Ne’e kazu konjelamentu ba konta iha Timor-Leste, Makau no Portugál katak kazál foin iha koñesimentu bainhira iha problema ho pagamentu ba ipoteka ida.

"Ha’u-nia oan sira mai mós tanba tulun hosi belun sira no família. No ami hetan sorte tanba bele hetan luxu iha situasaun ne’e. Família ida hamutuk la’ós luxu ida, ne’e kuestaun direitu umanu, maibé ida ne’e luxu duni", nia hatete.

Chan Fong Fong, ne’ebé iha fulan 14 ikus ne’e hanesan inan hosi dook de’it, ko’alia ho nia-oan sira liuhosi internet de’it, hatete katak "difísil" hela "dook hosi sira" durante tempu barak.

Hafoin kumpre prizaun preventiva durante fulan ualu iha kadeia Bekora, iha Dili, Tiago Guerra haree Tribunál Rekursu altera nia medida koasaun, no aplika Termo Identidade no Rezidénsia ba nia hodi la bele sai hosi nasaun.

Iha akórdaun ne’ebé altera iha medida koasaun, Tribunál Rekursu konsidera katak komete irregularidade ne’ebé prejudika defeza hosi arguidu.

Partikularmente, subliña testu ne’ebé ajénsia Lusa hetan asesu, tanba iha desizaun kona-ba renovasaun ba prizaun preventiva mak aplika iha fulan-abril (kumpre prizaun preventiva iha fulan neen dahulu) ignora prova sira ne’ebé aprezentada hosi arguidu.

Juís koletivu konsidera katak komete "irregularidade" ne’ebé afeta ho "gravidade boot" direitu defeza arguidu nian tanba despaku ne’ebé aplika prizaun preventiva la tetu kestaun hosi faktu no direitu alegada hosi arguidu, no haluha "totalmente, dever fundamentasaun" nian.

"Prova sira ne’ebé aprezentada hosi arguidu la iha ida mak juís konsidera ka analiza", nota, no tenke iha Rekursu "hodi prenxe ofisiozamente irregularidade mak iha", fó sai kona-ba pretendida renovasaun prizaun preventiva no nia substituisaun ba medida koasaun seluk.

Kazu Tiago Guerra hamosu onda solidariedade nian iha rede sosiál, ho kampaña sensibilizasaun ne’ebé halo hosi familiár no belun sira no mosu asaun diplomátika oioin no polítika iha Timor-Leste no Portugál.

SAPO TL ho Lusa

Chineses levam colecionador holandês a tribunal por furto de múmia

$
0
0

Pequim, 13 dez (Lusa) -- Um tribunal do sudeste da China aceitou, este fim de semana, uma ação contra um colecionador holandês que possui uma múmia que foi levada de uma povoação da zona em 1995, depois de meses de negociações infrutíferas entre as partes.

Segundo informa hoje a agência Xinhua, o Tribunal Popular Intermédio de Sanming, na província de Fujian, vai tratar a queixa apresentada pela localidade de Yangchun, a qual pede ao colecionador que devolva a múmia, pertencente a um monge que faleceu aos 37 anos durante a dinastia Song (séculos X-XIII).

O corpo mumificado, guardado dentro de uma estátua de um buda sentado na posição de lótus, esteve em paradeiro desconhecido durante duas décadas até que foi redescoberto numa exposição sobre múmias de todo o mundo, inaugurada em outubro de 2014 no Museu de História Natural de Budapeste (Hungria).

Até ser levada, em 1995, a estátua com a múmia era exibida num templo local que ainda conserva e tem exposto elementos com os quais a venerada figura era adornada.

Nos últimos dias pensava-se que as duas partes tinham chegado a um acordo, mas os moradores de Yangchun garantiram que o colecionador holandês, cuja identidade não foi revelada, apresentou três condições para devolver a referida relíquia que a localidade não podia cumprir, como o pagamento de uma soma em dinheiro ou a exibição da múmia num outro templo que não aquele.

Liu Yang, um dos advogados do lado chinês, informou que vai viajar para a Holanda para dar início ao caso também junto do país europeu, onde a peça da discórdia também é considerada parte da Coleção de Drents do Museu da cidade de Assen.

"O Buda é nosso deus e temos tido fé nele durante séculos. É parte importante da nossa vida, e esperamos que regresse em breve", assinalaram os moradores numa carta que, em março último, enviaram ao primeiro-ministro da Holanda, Mark Rutte, para pedir a devolução da múmia.

Segundo os arquivos históricos de Yangchun, a múmia pertence a Zhanggong Zhushi, um monge da antiguidade que se tornou famoso na zona da atual província de Fujian pelo seu trabalho como mestre dos ensinamentos budistas e médicos.

DM // VM

Detido antigo executivo de um dos principais bancos de investimento da China -- imprensa

$
0
0

Pequim, 12 dez (Lusa) -- A polícia deteve um antigo chefe de um dos principais bancos de investimento da China, no mais recente gesto contra empresários de topo na segunda economia mundial na sequência da queda bolsista este ano, informaram os 'media' locais.

Xue Rongnian, que dirigiu a Ping An Securities entre 2008 e 2011, foi detido pela suspeita de 'insider trading' (abuso de informação privilegiada) em relação a duas empresas cimenteiras, segundo revelou na sexta-feira a revista económica Caixin.

A polícia da província de Anhui colocou-o sob custódia por volta do dia 20 de novembro, de acordo com a mesma fonte.

A notícia surge numa altura em que a China tem vindo a apertar o cerco ao setor financeiro, na sequência do colapso no mercado bolsista este ano que teve ondas de choque em todo o mundo.

As investigações fazem parte de uma vasta campanha anticorrupção, qualificada por alguns como uma purga política.

DM // DM

Académico Benedict Anderson morreu hoje na Indonésia

$
0
0

Jacarta, 13 dez (Lusa) -- O académico de origem anglo-irlandesa Benedict Aderson, um dos maiores especialistas sobre a Indonésia e profundo conhecedor do processo de Timor-Leste, morreu hoje na ilha de Java.

Segundo a edição online do jornal Jakarta Post, Marjin Kiri, editor indonésio do académico, publicou através da conta que mantém na rede social Facebook que Benedict Anderson morreu em Malang, Java, "dois dias depois de uma conferência sobre Anarquia e Socialismo".

Entretanto, o filho adotivo do académico, Wahyu Yudistira, disse ao jornal Kompas que Benedict Anderson, 79 anos, não sofria de qualquer doença.

"Ele era idoso. Devia estar muito cansado. Provavelmente encontrava-se exausto", disse Wahyu, acrescentado que Anderson visitava atualmente vários locais da ilha de Java.

O corpo do académico vai ser cremado e as cinzas vão ser depois lançadas ao Mar de Java, tal como já tinha deixado expresso em testamento. As causas da morte ainda não são conhecidas.

Benedict Anderson, de origem anglo-irlandesa, nasceu em Kunming, na China em 1936, cresceu nos Estados Unidos, formou-se em Cambridge, Reino Unido, e doutorou-se na universidade norte-americana de Cornell com uma tese sobre a situação política na Indonésia ("A Preliminary Analysis of the October 01, 1965 Coup in Indonesia").

O trabalho académico sobre a Indonésia, banido por Jacarta até 1999, fez com que Benedict Amderson tivesse sido impedido de entrar no país governado pelo ditador Shuarto que tomou o poder através de um golpe de Estado, tendo-se mantido como chefe de Estado durante 31 anos.

Anteriormente, Anderson estudou o período da ocupação japonesa da Indonésia, à época colónia holandesa, publicando um livro sobre o assunto em 1961 e no início dos anos 1970 escreveu "Java in Time of Revolution -- Occupation and Resistance (1944-1946)".

Sobre a ocupação militar indonésia da antiga colónia portuguesa de Timor (1975-1999) destaca-se sobretudo o trabalho "Imagining East Timor", publicado em 1993.

A investigação política de Anderson sobre Timor referia a "ausência de normalidade" na então 27.ª província da Indonésia - apesar da ocupação militar - e os motivos porque falhavam desde 1975 as políticas de "absorção" de Timor-Timur no arquipélago indonésio.

Apesar do interesse constante sobre a situação política na Indonésia, as restrições impostas por Jacarta acabaram por despertar o interesse do académico sobre a Tailândia, destacando-se a obra "Withdrawal Symptoms", uma análise social no quadro das tensões políticas e militares no país ocorridas em 1976.

Mais recentemente, Anderson dedicou-se à aprendizagem do castelhano para poder consultar documentos da antiga colónia espanhola das Filipinas, um estudo que deu origem ao livro: "Under Three Flags: Anarchism and Anti-Colonial Imagination", publicado em 2005.

PSP // PJA

Koreia sira hala’o hikas diálogu altu nível hodi habesik pozisaun

$
0
0

Reprezentante sira altu nível Koreia Súl no Koreia Norte nian hala’o hikas reuniaun horisehik, hahú iha véspera, ho objetivu atu buka dalan hodi hadi’ak relasaun bilaterál no rekupera projetu komún sira.

Enkontru ne’e hahú iha loron-sesta iha sidade norte-koreana, Kaesong, iha ne’ebé horisehik reprezentante sira Sál no Norte nian hala’o hikas reuniaun hodi habesik pozisaun sira, informa ajénsia Yonhap.

Delegasaun súl-koreana, kompostu hosi membru tolu, lidera hosi vise-ministru Unifikasaun, Hwang Boo-gi, enkuantu norte-koreana nian lidera hosi Jon Jong-su, vise-diretór Komité ba Reunifikasaun Pasífika.

"Parte rua ne’e diskute asuntu sira ne’ebé pendente no troka opiniaun ho seriedade", deklara, iha loron-sesta kalan, portavós Governu súl-koreanu nian Jeong Joon-hee.

Segunda reuniaun bilaterál altu nível tinan ne’e nian to’o iha sekuénsia akordu mak asina iha loron 25 agostu iha primeiru diálogu entre reprezentante sira hosi Seul no Pyongyang hodi hakotu perigozu epizódiu hosi tensaun militár ne’ebé desperta to’o reseiu hosi konflitu armadu iha península koreana.

Maski la iha parte rua ne’e ida mak fó sai detalle sira kona-ba ajenda ne’e, hein katak Seul propoin ronda reuniaun foun ida entre família sira mak fahe malu tanba Funu Koreia nian (1950-53) hanesan ida ne’ebé realiza iha fulan-outubru, ne’ebé halo família kuaze 200 hasoru malu fali hafoin la hasoru malu durante dékada neen.

Reprezentante sira Koreia Norte nian tenke buka dalan hodi rekupera projetu turístiku iha foho Kumgang, ne’ebé permite ba súl-koreanu sira halo viajen ba rezort to’o suspensaun hosi programa ne’e iha tinan 2008 hafoin soldadu norte-koreanu nian ida tiru mate vizitante ida hosi Súl.

SAPO TL ho Lusa

FRETILIN, CNRT-PD SEI LAKON KONFIANSA HUSI POVU

$
0
0

Prezidente da Repúblika (PR), Taur Matan Ruak simu kritika maka’as husi povu kona-ba pensaun vitalisia, tanba Xefe Estadu ne’e rasik mak promete ona ba povu iha tempu kampaña hodi halo alterasaun ba lei pensaun vitalisia ne’e, maibé to’o agora seidauk iha rezultadu.

PR Taur Matan Ruak dehan, hatete ba povu katak, kuandu Parlamentu Nasionál la fó solusaun lalais ba pensaun vitalisia ne’e, sira sei lakon konfiansa povu nian iha eleisaun 2017.

“Se sira la muda, tinan 2017 besik ona, ema sei la hili tan sira (FRETILIN, CNRT-PD), tanba povu nia matan mos ona ho lei ne’e,”dehan Taur Matan Ruak, liu husi dialogu komunitaria ho povu Suku Gari-Uai, Postu Administrativu Baucau Villa, Munisipiu Baucau, Kuarta (10/12).

Xefe Estau ne’e fo ezemplu katak, hanesan eleisaun liu ba, maske partidu besik rua nulu, maibé povu hili de’it partidu 4 ne’ebé agora dada’uk asisti iha Parlamentu Nasional.

“Keta 2017 imi hili de’it rua karik, tanba imi matenek ona, tanba poder ne’e iha imi nia liman, imi mak hili imi nia lideransa sira,” katak Taur Matan Ruak.

Nia esklarese, Parlamentu Nasionál konkorda ona atu muda lei vitalisia ne’e, maibé bainhira mak muda, Xefe Estadu ne’e lahatene.

Taur Matan Ruak dehan, nia uluk se hanesan General mós, nia kontra lei ne’e, maibé Parlamentu mak orgaun soberanu ida ne’ebé mak bele muda lei ida ne’e.

Nia hatutan, Prezidente labele fo presaun ba orgaun Estadu nian ida atu halo lalais servisu, maibé ko’alia ba sira tenke ko’alia.

“Pensaun vitalisia imi la simu ne’e mak imi moe, maibé ema simu ne’e ema lamoe ida, ha’u mos dalaruma dehan, pensaun vitalisia ne’e halo ema ulun moras, tanba ha’u mos moe ho pensaun vitalisia ne’e, entaun ha’u agora mos lakohi simu ona pensaun vitalisia, tanba kuandu ha’u simu, entaun imi dehan, nia ko’alia de’it, maibé nia mos hakarak simu,” katak Taur Matan Ruak.

Xefe Estadu relata lia hirak ne’e, hodi responda ba komunidade Cesilia Freitas ne’ebé hatete katak, tinan 13 ona, ema balu bokur ho osan pensaun vitalisia.

“Tinan 13 ne’e ita sei nurak, maibé bainhira mak lei pensaun vitalisia ne’e bele muda. Keta hein bainhira deputadu sira riku hotu tiha no ministru sira riku hotu tiha mak foin muda karik,” lamenta Cecilia.

Nia hatuan, pensaun vitalisia ne’e, la merese ba ema sira ne’ebe uluk han hemu de’it iha rai liur hodi eskola, maibe to’o ikus mai sira nia moris mak diak liu fali.

“Ami husu atu pensaun vitalisia ne’e, fó ba ema sira ne’ebé mak uluk iha frenti armada no diplomatika, funu tinan 24 nia laran, la’os atu fo fali ba ema seluk,” relata nia.

Alende ne’e, komunidade Tomas Carmellu mós dehan, maske sira la simu osan pensaun vitalisia ne’e, maibé sira mo’e, tanba pensaun vitalisia ne’e, ema sira ne’ebé uluk lakohi ukun an mak hetan.

“Ami povu Gari-Uai mo’e, tanba ita bo’ot sira uluk funu tinan 24 iha ailaran la simu, Ida ne’e imi ukun na’in sira la mo’e maibé ami povu Gari-Uai mo’e, tanba pensaun vitalisia ne’e, ema seluk mak simu fali,” dehan nia.cos

Jornal Nacional

PLP REJISTU IHA TR HO APOIANTES 35.000

$
0
0

Partidu Libertasaun Popular (PLP), Kinta (10/12) hahú rejistu ona iha Tribunal Rekursu (TR), ho nia apoiantes ka asinantes hamutuk ema rihun tolu nulu resin lima (35.000).

Hafoin rejistu, portavos PLP, Andre da Costa (L-4) ba jornalista sira katak, loron 10/12/2105, komisaun instaladora PLP hakat mai iha TR hodi halo primeiru aktu formal hodi rejistu partidu ne’e tuir lei haruka.

Durante tinan balun, veteranus, simpatezantes, militante, juventude, estudantes, ativistas, dirijentes PLP halo esforsu no servisu bo’ot lubuk ida hodi halibur asinatura apoiantes husi Munisipiu 13, hanesan rekerimentu ida ba prosesu -rejistrasaun tuir lei haruka.

“To’o ohin loron PLP halibur ona total asinantes hamutuk 35.000, maibe Ministeriu Justisa hato’o mai ami katak atu rejistu agora sei bazeia deit ba lei antigu, ne’ebe ho bareira asinantes 1.500, nune’e ami kumpri lei ida ne’e no ami rejista ho lista asinantes hamutuk 1.500. PLP mos hato’o ona dokumentus seluk tuir lei haruka iha momentu ida ne’e ba TR, PLP fiar katak TR sei foti desizaun formal ida kona ba ezistensia legal PLP nian iha tempu badak,” hatete Portavos PLP L-4.

Iha oportunidade ne’e, portavos PLP ne’e mos la haluha fo agradesimentu ba apoiantes no saudasoens ba povu Timor-Leste laran tomak nia kontribuisaun, koperasaun, solidariedade no maturidade iha ambitu demokrasia ne’ebé hatudu ona iha funu naruk, rejistensia nia laran no prosesu dezenvolvimentu nasional.

L-4 hato’o mos respeitu ba ezistensia partidu sira ne’ebe oras ne’e dadaun iha asentu Parlamentu Nasional no mos ba partidu politiku seluk no foun sira ne’ebe namkari iha Timor-Leste.

L-4 hatutan, PLP konsiente katak oras ne’e la’os tempu kampanha, maibe PLP hakarak afirma katak PLP mosu atu loke espasu luan liu tan ba partisipasaun ativu povu nian, iha prosesu rekonstrusaun nasional iha rai doben Timor-Leste, buat balun la’o dadaun ona, maibe PLP fiar katak iha aspeitu barak husi presesu rekonstrusaun nasional inklui presesu dezenvolvimentu nian maka presiza kurizi no hadia.

PLP nia ekipa intelektual sira mos oras ne’e halo hela servisu hodi dezenvolve planu estratejika ne’ebe maka sei hato’o ba povu tomak wainhira tama ona iha tempu kampanha eleitoral 2017. PLP sei halo deklarasaun formal ba pubiku kona ba ezistensia PLP nian wainhira hetan ona desizaun husi TR.

Hafoin simu dokumentus husi PLP nian, Prezidente Tribunal Rekursu (TR), Guilhermino da Silva iha nia servisu fatin hateten, dokumentus sira ne’e simu no sei haree dokumentu sira ne’e.

Bainhira jornalista sira husu kona ba PLP ne’e nia Prezidente maka aktual Prezidente Repúblika, Taur Matan Ruak, L-4 hatan katak, ne’e nia lahatene. “Ha’u lakohi koalia ba ida ne’e,”dehan L-4 tan.

Tuir observasaun iha rejistu partidu PLP nian ne’e, portavos akompanha mos nia estrutura nasional no mos militantes partidu nian balun tan.Des

Jornal Nacional

Proposta fundu autonomu aprovadu – Kombustivel ba Betano- Hera $100 miloens

$
0
0

Liu husi diskusaun proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2016 iha faze espesialidade nian, Sesta (11/12/2015), Komisaun Eventual (Governu ho Parlamentu Nasional) aprova tan proposta foun sobre transforma fundu infra-estrutura no fundu autonomu.

Vise Prezidenti Parlamentu Nasional (PN), Aderito da Costa Hugo hateten, iha proposta OJE 2016n aprova proposta foun ida ne’ebe kria artigu foun ida sobre transforma fundu infra-estrutura no fundu autonomu ho ninia rekejitus no karakter lubuk ida nebe sai obrigasaun ba implementa iha politika lei OJE 2016 nian.

Aderito Hugo fo sasin katak, diskusun ne’e klean teb-tebes mosu konkordansia entre Governu ho PN sobre inisiativa foun ida hodi kria artigu foun ida ba definisaun foun sobre fundu infra-estrutura nian.

Nia hatutan diskusaun ba artigu foun, proposta ba artigu foun trasforma fundu foun ida ba kriasaun fundu infra-estrutura no fundu autonomu ho ninian rekerjitus no karkarter foun maka termina diskusaun loron 4 ninian komisaun eventual.

Nia hatutan tan komisaun eventual sei kontinua ninia servisu iha no halo enkontru iha fatin hanesan iha senguda feira iha 03:00 oras, tamba ho mudansa lubuk ida relasiona ho proposta 33 ne’ebe aseita plus proposta ba aumenta artigu ho inisiativu foun.

Aderito Hugo klarifika katak, iha diskusaun ba loron 4 deskobre mos montante orsamentu ba kompras kombustivel ninian ba sentral elektrisidade Hera ho Betano ho montante $100 miloens.

“Iha diskusaun ba loron 4 ninian, deskobre mos montante orsamentu ne’ebe alokadu iha proposta orsamentu ne’e, kona-ba alokasaun orsamentu ida ba kompras kombustivel ba sentral elerisidade Hera no Betano ho montante $100 millioens ital, detekta katak tamba presu mina tun ona,entaun ho montante ida ne’e halo redusaun husi 100 milloens,” esplika Aderito Hugo.

Nia hatutan, tanba presu mina mundial nian tuun maka orsamentu ba kompras kombustivel nian iha redusaun ba $24 miloens ne’ebe ajusta fali ba proposta audiusional ne’ebe akontese atraves proposta nebe deputadu sira fo ba liña ministeriais sira nebe durante halo aprovasaun ba iha nivel Konsellu Ministru nian.

“Hanesan ita hotu hatene ita durante ne’e fo tempu ba tribunal das kontas atu prepara nia rekursus humanu auditor sira i bajeia ba audensius publiku nebe komisaun espesialidade sira halo, tribunal das kontas iha kondisoens ona para halo auditorio eksterna,” informa Aderito Hugo.

Durante ne’e Governu selu ajensia internasional hodi halo auditoria eksterna, maibe agora Tribunal das Kontas iha ona kbit sufsiente atu halo auditoria eksterna.

“Ita bo’ot sira hatene katak auditoria eksterna durante ne’e komesa primeru Governu to’o agora ita selu hela azensia internasional mak halo auditoria eksterna, tamba ita nia kbit nebe tribunal das kontas Timor-Leste ninian depois de estebelese, sira iha ona kbit subsiente atu halo auditoria eksterna tan ne’e maka konsiderasaun ba avansus idea tribunal das kontas Timor-Leste nian ne’e verba ba iha ida ne’e, nesesidade atu kontratu azensia internasional lori halo auditoria eksterna ba 2016 ita transforma ona ba tribonal das kontas,” informa Aderito Hugo.

Viariu $3.500 mil ne’e mos hasai montante $2 milloens hodi haforsa tan $24 milloens nebe foti husi osan atu aloka ba kompras kombustivel ninian, ho montante nebe hetan husi fatin rua, osan ne’e sufisiente para hodi kobre fali orsamantus nebe aumenta husi proposta nebe depotadu sira fo, aumesmu tempu fo resposta ba nesesidade adisional mai husi lina ministerial nian. Nes

Jornal Nacional

PR TAUR AGRADESE MÉDIA TL

$
0
0

Prezidente da Repúblika Taur Matan Ruak agradese media hotu iha Timor Leste, tanba durante ne’e esforsu an hodi la’o tuir nia atu vizita Suku hotu iha Timor laran tomak, maske tenke la’o ain.

“Ha’u agradese imi jornalista sira, tanba bele ajuda halo kobertura ba vizita ha’u nian, iha munisipiu Baucau, espesialmente iha Postu Administrativu Venilale,” dehan Taur Matan Ruak ba jornalista sira hafoin dialogu ho komunidade iha Suku Kaebada Makasa’e, Postu Administrativu Baucau Vila, Munisipiu Baucau, Sabadu (12/12).

Xefe Estadu ne’e haktuir, durante ne’e, media sira nunka baruk hodi akompaña nia vizita iha Suku hotu iha Timor laran, maske iha Suku balu tenke la’o ain.

Taur Matan Ruak dehan, media nia papel importante tebes ba prosesu dezenvolvimentu nasaun nia.

Xefe Estadu ne’e esklarese, liu husi media mak povu bele hato’o sira nia preokupasaun hodi Estadu bele fó solusaun.

Tanba ne’e, Taur Matan Ruak husu ba jornalista sira atu labele baruk hodi akompaña nafatin vizita Xefe Estadu ne’e nian, ba Suku sira ne’ebé mak nia seidauk vizita.

Xefe Estadu ne’e, vizita ona Suku 381 iha nia mandatu durante tinan tolu ne’e no hela Suku 61 mak seidauk.

Nia esklarese, problema bee moos, saude no edukasaun i estrada ne’e, sai preokupasuan bo’ot ba povu iha Timor laran tomak.

“Ha’u halo ona vizita ba Suku 381 iha Timor laran tomak, iha ha’u nia vizita sira ne’e, povu preokupa barak liu kona-ba estrada, bee moos, eletrisidade, saúde no edukasaun, agrikultura no problema veteranus nian,” dehan Taur Matan Ruak.

Xefe Estadu ne’e dehan, avaliasaun ne’ebé nia halo durante ne’e, positivu tebes, tanba populasaun kontinua levanta problema kona-ba bee moos no estrada, inklui mós saúde no edukasaun.

Nia fó ezemplu katak, hanesan iha postu Administrativu Venilale, povu tenke mai sosa bee iha Baucau vila, tanba bee laiha.

Iha programa vizita Suku ne’e, Taur Matan Ruak sempre lori Administrador ida husi Munispiu Seluk, no Xefe Suku ida husi Postu Administrativu ida hodi halo komparasaun entre sira nia Munisipiu ho Munisipiu seluk, kona-ba progresu dezenvolvimentu rai laran.cos

Jornal Nacional

TILMAN: KARGU PREZIDENTI ZEESM INKOMPATIBILIDADE

$
0
0

Advogado nudar mos ekonomista, Manuel Tilman konsidera, kargu Prezidente Zona Ekonomiku Espesial Sosial Merkadu (ZEESM), Mari Alkatiri inkompatibilidade de funsoens, tanba konstituisaun RDTL hakerek ona katak, membru Governu labele asumi kargu rua.

“Bolu inkompatibilidade de funsoens tanba tuir konstituisaun RDTL se maka sai membru do Governu labele sai deputadu, signifika katak tenki husik funsaun deputadu hodi ba sai fali membru do Governu, tanba Dr. Mari mai fali deputadu nia la husik ZEEMS, divia husik tia lai demisaun husi ZEEMS hodi publika buletin ofisial depois maka mai ezerse fali kargu nudar deputadu maibe lae, tanba nia so husu deit suspensaun husi Parlamentu Nasional (PN) maibe husi ZEESM lae, ne’e maka kompatibilidade,”Eis deputadu bankada partidu Klibur Oan Timor Asuwain (KOTA) Manuel Tilman ba jornalista sira Kuarta (09/12) iha salaun Igreja Hosana Bebora, Dili.

Nia dehan, atual prezidente ZEEMS Mari Alkatiri hola parte nafatin iha debate OJE 2016, tanba iha konflitu de interese hodi defende orsamentu ba ZEEMS Milaun atus rua sanulu resin hitu ba tinan 2016 nian.

“Iha mos konflitu de interese tanba Mari Alkatiri mai fali iha Parlamentu Nasional hodi defende fali projetu ne’ebe nia rasik kaer ho osan montante milaun atus rua sanulu resin hitu Como nia Sekretariu Jeral FRETILIN entaun deputadu FRETILIN vota tan fali ba nia, depois nia maka sei fila ba hodi kaer fali osan refere,”haktuir Tilman.

Signifika katak, konflitu de interese ne’e iha tanba nia presidenti hela ba ZEEMS, maibe mai fali iha Parlamentu Nasional (PN) hodi defende fali orsamentu refere.

Konaba asuntu refere Jornalista sira tenta konfirma ba prezidente ZEESM, Mari Alkatiri iha uma fukun Parlamentu Nasional horseik, maibe nia parte rezeita fo komentariu ba asuntu refere.Ita

Jornal Nacional
Viewing all 15967 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>