Matadalan, editorial
Iha krizi relasaun entre Prezidenti Repúblika no Parlamentu Nasionál. Krizi ida ne’e mosu hafoin Prezidenti Repúblika veta Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2016 ho montante $1 itál biloens dóllares amerikanu ne’ebé Parlamentu haruka ba nia (Prezidenti Repúblika) atu promulga.
Pior liu-tan, Parlamentu Nasionál la halo mudansa ba orsamentu ne’ebé Prezidenti Repúblika veta. Parlamentu halo diskusaun konfirmasaun de’it depois haruka hikas ona ba Prezidenti Repúblika atu promulga. Tuir deputadu sira katak desizaun veta hosi Prezidenti Repúblika ne’e nu’udar veta polítika ida tanba orsamentu ne’e la kontra regra orsamentál no violasaun ba konstituisaun.
Veta polítika ida ne’e akontese tanba Prezidenti Repúblika la satisfas ba situasaun balun. Dalaruma nia (Prezidenti Repúblika) hanoin katak orsamentu mega projetu ne’ebé boot ne’e hariku de’it ema elit sira no povu balun de’it maka hetan benefísiu hosi mega projetu hanesan Suai Supply Base no ZEESM.
Konstituisaun fó dalan atu Prezidenti Repúblika ezerse ninia funsaun hodi veta ba desizaun ruma ou orsamentu. Maibé, tuir loloos, Prezidenti Repúblika tetu uluk antes foti desizaun. Iha nasaun sub-dezenvolvidu hanesan Timor presiza orsamentu ida boot ba mega projetu nune’e bele konstrui ita nia nasaun ba nasaun ida dezenvolvidu.
Sé la sala, tinan hirak liu-ba kotuk, Prezidenti Repúblika mehi atu Timor sai hanesan Singapura. Atu sai Singapura, presiza investe maka’as iha área mega projetu. Sé mega projetu nia orsamentu de’it ita veta tiha ona, onisá Timor bele sai Singapura?
Mega projetu hirak ne’e realiza tanba iha konsensu entre órgaun soberania sira, liu-liu Prezidenti Repúblika maka órgaun ikus liu hodi promulga estatutu mega projetu hirak ne’e no nomeia tan Prezidenti Autoridade Rejiaun Oe-Cusse Ambeno.
Hanoin katak iha naksalak ruma karik, fó xamada didi’ak ba malu nune’e bele hametin boa relasaun entre líder órgaun soberania sira. Ita lakohi tan de’it asuntu ki’ik ida ita estraga ita nia relasaun, nufin lori nasaun ida ne’e monu ba krizi polítika no seguransa. (*)