Abay toba hakmatek! Keta hakilar atu nune’e bin jornalista bele foti (hasai) ó nia foto. Keta Maromak ajuda, nai ulun sira tau matan netik ba ó karik, ajuda Ama ho Apá sosa netik susu-been ruma karik.
Ulun boot ba beibeik hanesan labarik sira huu ballaun. Matan fuan boot atu naklosu sal-sala. Liman no ain kleuk hanesan letra “L”. Nia labele book-an hanesan labarik normal sira. Loron no kalan, nia terus toba haklena iha toba-fatin. Maske ninia otas halo ona tinan ualu (8), maibé ninia inan-aman sei nafatin kous no fó han nia hanesan fó han kosok oan ida. Koalia, atu koalia buat ruma espresa de’it liu-hosi tanis no halerik.
Sintoma moras Hydrochepalus ka bee (Grego: hydro) nakonu ulun (chepalus) ne’ebé rezultadu hosi infeksaun Toksoplasmosis ne’e, halo warik-oan Miguel “Abay” do Rego de Jesus ne’ebé moris iha Builo/Ossu (02/04/2008) ne’e terus too ohin loron. Koalia, sei lahatene koalia too ohin loron. Husu buat ida, husu ho tanis no halerik de’it. Maibé, nia inan-aman bele kumpriende sá mak nia husu no hakarak.
Moris ne’e la’os sai obstakulu ba nia inan-aman ho Abay nia prezensa iha sira nia familia. Moris ne’e sei sai furak no kompleitu liu, tanba nia aman Daniel da Silva Amaral no nia inan Etelvina de Jesus, sempre bali no hitin Abay nu’udar oan ikun ho domin be nakonu hosi fuan be klean. Hosi domin ba domin, Abay nia inan-aman la-kolen taka liman hateke ba ás lalehan hodi husu tulun ba Maromak atu milagre ruma monu ba sira nia leten maibé hein ba hein milagre nunka mosu ba sira too ihin loron.
“Nia too tiha ona tinan ualu (8) nia laran maibé sei ho kondisaun hanesan ne’e. Ha’u senti triste teb-tebes maibé ami nain rua sei haree nafatin nia. Too tinan hira de’it mak nia nafatin hanesan ne’e mós, ami rua prontu haree nafatin nia ou karik loron ikus maromak ajuda ruma karik nia bele hetan isin diak fila-fali,” dehan Abay nia aman Daniel da Silva Amaral ba Jornalista Matadalan, Segunda (02/11/2015), iha Suku Ossorua, Postu Administrativu Ossu, Munisipiu Viqueque, hodi foti matan hateke ba uma tatis ho mataben monu suli habokon rai.
Miguel do Rego hanesan oan mane ikun hosi maun-alin nain 12 hosi mane na’in ha’at (4) no feto na’in ualu (8). Hosi maun alin hirak ne’e, mane na’in rua (2) no tefo na’in lima (5) fila hikas ona ba Aman Maromak nia kadunan santa no hirak be sei moris maka hela sira nai’n lima (5). Maske Abay moris ho ema defisiente maibé lahamihis nia inan-aman nia domin atu hamatan ba nia—laiha diskrimasaun “domin” be klean tebes.
Tuir nia inan katak oan ne’ebé defisiente mós, ne’e prezente hosi Maromak ne’ebé ita tenki bali didiak. Tanba ne’e, wainhira Abay tanis halerik ho lian bisi-bisi husu sasoro ka susu-been, nia inan sempre hitin nia ho kuidadu hodi halo tuir nia hakarak. Razaun ida de’it. Nu’udar inan, iha domin-boot atu halo Abay bele goza netik moris ne’e ho hamnasa-midar ho Maromak nia domin wa’in basuk.
“Abay toba hakmatek. Keta hakilar atu nune’e bin jornalista bele foti ó nia foto. Keta Maromak ajuda, nai ulun sira tau netik matan ba ó karik, ajuda Ama ho Apá sosa netik susu-been ruma karik,” dehan nia inan Etelvina de Jesus ba Abay ho laran susar no ho neon tanis.
“Nia moris mai fulan rua (2) de’it nia la susu ona maibé ha’u fó nafatin susu-been ba nia too agora. Nia liman ain toos no nia ulun be boot, halo nia toba de’it iha kama laran. Durante tinan ualu (8), nia mí ho té ha’u hamoos no raut de’it. Ha’u terus los ho nia maibé ha’u sempre hadomi nia hanesan mós hadomi oan sira seluk ne’ebé ho kondisaun isin normal (diak),” nia hatete ho matan-fuan bokon.
Nia hatutan, uluk iha duni planu atu halo operasaun ba Abay nia ulun maibé nia familia lakohi hotu. Tanba ne’e, nu’udar inan, nia hakarak husu ba estadu liu-liu ba Asosiasaun Defisiensia Timor-Leste atu hamatan netik ba nia nia oan Abay be moris terus toba iha kama laran hosi tinan ba tinan ho moras Hydrochepalus ne’e.
“Ami rona-rona dehan defisiensia sira hetan ajuda maibé to’o agora Miguel “Abay” do Rego seidauk hetan ajudus ruma. Uluk, iha xefe suku (RK) ne’e mak hatene, padre sira ho dotor hosi estrangeiru mak mai haree mais to’o agora nunka iha ajudasaun ruma,” nia informa.
Ba inan-aman esperansa ne’e sei la lakon. Esperansa atu bali nia oan too iha tempus a de’it, sira nain rua sei fiel hodi kuidadu prezente hosi Maromak ne’e ho domin ida be buras no nafunan. Iha esperansa ida nia funan, nia inan-aman sempre tuur harohan ba Maromak no hein nain ulun boot sira ne’ebé iha kompetensia hamatan ba ema ho defisiensia sira atu hamatan ba nia oan Abay iha loron ruma.
“Nu’udar aman, ha’u haroan tebes ba nai ulun sira ne’ebé mak toma konta ba ema ho defisiensia, karik bele ajuda netik ha’u nia oan Abay. Durante ami rua nia inan haree nia, husu estadu mós ajuda netik anju oan ne’e bá. Husu ba nai ulun sira, rona netik ami nia reklamasaun ne’e bá,” dehan Daniel da Silva Amaral ho laran dodok hodi foti matan hateke ba lalehan ho matan-been musan ida monu habokon nia hasan. (Julia)
Matadalan