Husi: Domingos da Costa
LIKISA: Iha tempu resistensia, feto mós sai alvu ba inimigu sira husi militar Indonesia nian. Feto sira kaer kilat tiru hasoru bapa sira tanba sira nia laen hetan tiru no sira tenki organiza malu hodi hasoru inimigu tanba ema barak la hatente kaer kilat. Hanesan, eroina ida ho naran koñesidu Maria Tapo, ne’ebé Timor-oan sira sempre temi nia naran iha komemorasaun loron feto mundiál.
Aliende ne’e, Maria Tapo ho nia maluk feto sira seluk ne’ebé luta ba libertasaun mós hakerek ona iha livru istória mundu nian kona-bá Luta Libertasaun Nasional Timor-Leste. Naran koñesidu ne’e ho feto sira seluk ne’ebé mate iha funu laran temi tan iha komemorasaun loron nasional feto ba dala-39 foin lalais. Loron feto nasional ne’e monu iha loron 3 fulan Novembru tinan ne’e, maibé nia selebra halo sedu iha loron 30 fulan Outubru liubá, tanba loron espesiál ne’e monu iha loron matebian sira (finadu) nian.
Sekretariu Estadu Muleres (SEM), Veneranda Lemos konsidera komemorasaun loron ida ne’e importante tebes, tanba iha tempu resistensia la’os mane deit mak halo funu hasoru inimigu, maibé feto mós hatudu brani kaer kilat hodi halo funu hasoru militar Indonesia hodi liberta rai ne’e. “Ita halo komemorasaun loron nasional espesiál feto Timor-Leste dala tolu nolu resin sia, tanba uluk sira mós kaer kilat hodi hasoru inimigu Indonesia para bele liberta rai ne’e,” esplika Veneranda, iha ninia deskursu, iha Bazartete, Likisa.
Entertantu, Veneranda akresenta, tuir loos selebrasaun ne’e hala’o iha loron 3 fulan Novembru tinan ne’e. maibé komu loron refere monu iha feriadu laran, entaun muda fali mai 30 fulan Outubru tinan 2015.
Feto kaer kilat hasoru inimigu, Veneranda fó izemplu katak, eroina Maria Tapo uluk kaer kilat hasoru bapa sira, tanba situasaun obriga nia tenke kaer kilat. Ne’e duni loron ne’e hanesan loron nasional ba feto Timor-Leste ne’ebé uluk luta ba ukun rasik an. “Ita hotu tenke hakruk ba inan feton sira ne’ebé uluk luta makas hanesan, Maria Tapo, Maria Goreti, Rosa Moque no sira balun ne’ebé sei moris mak Mulesa, Bianti, Bisoi, Boiloi Mali no sira seluk” tenik nia.
Inan feton sira ne’e uluk brani tebes-tebes hamrik hodi defende rai ne’e, ne’e duni ohin loron uituan ou barak halo ona buat ruma, se uluk sira la hamrik ou la halo parseria ho mane sira ohin loron seidauk hetan Ukun Rasik An. Tanba ne’e dezenvolvimentu nasional parte rua tenke partisipa hotu.
Aleinde ne’e, nia informa, feto nia papel importante tebes-tebes ba konstruksaun Estadu Timor-Leste. Maibé husi inan sira ninia luta agora kontinua para atu liberta povu. Tanba rai ne’e presiza ema hot-hotu ninia konstribuisaun. Ne’e duni se lakohi kontribui ba nasaun ne’e lalika hela tan iha Timor-Leste. Hau halo buat ruma ba rai la presiza ba tuur iha Governu, Parlamentu Nasional (PN) ou iha kadeira, hanesan feto demestika ou inan deit mós kontribui ona,” realsa nia.
Organizasaun Naun-Govermental (ONG) sai parseria ba Governu, tanba sai hanesan matan tilun no ibun.
Iha fatin ketak, Primeiru Ministru Dr. Rui Maria de Araujo mós fó omenajen ba loron espesiál feto ne’e. “Loron 3 Novembru hanesan loron espesiál ida ba inan feto Timor-Leste hodi hanoin fila ba Saudoza Maria Tapo nia mate, ne’ebé fó kontribuisaun maka’as ba luta naruk rai doben ida ne’e, “dehan Rui.
Tuir Primeiru Ministru Rui haktuir katak, bainhira Indonesia hahu halo invasaun saudoza Maria Tapo hodi aihan ba nia laen ne’ebé kanek, nia lahatene kaer kilat, maibé bainhira nia laen mate iha abrigu laran, saudoza Maria Tapo foti nia laen nia kilat hodi tiru hasoru inimigu. “Hau sei kiik mas hau hare ho matan katak husi, Suku Tapo iha Bobonaro nian, feto deit mak kaer kilat hasoru Indonesia.
Ida ne’e hatudu katak iha loron ida ne’e, feto hatudu duni sira nia dignidade no forsa atu bele hamrik hanesan mane sira maski iha funu laran”. “Entaun iha selebrasaun ne’e, ita hotu persija fó omenagen ba ida ne’e. Hau nia prezensa iha ne’e atu enkoraja liu tan feto Timor-Leste atu nafatin partisipa ba prosesu dezenvolvimentu ba oin. Parabens ba feto Timor-Leste tomak ba loron 3 Novembru ida ne’e,” tenik nia.
Jornál Independente, Loron Kinta, 05 Novembru 2015
Foto: Rede Feto TL - http://redefeto.blogspot.com/2009/10/istoria-saudoso-maria-de-tapo.html