DILI - Diretor Diresaun Nasional Agua Saniamentu (DNAS) Gustavo da Cruz hateten numeru konsumidor bee moos iha kapital Dili tuir dadus ne’ebe sira iha ohin loron populasaun porsentu 88.72 konsege asesu ona ba bee moos.
“Se ita atu haree populasuan hirak mak asesu ona ba bee tuir ami nia analiza katak se iha uma kain ida iha ema nain 7 (hitu) entaun ita multiplika de’it 12.673 konsumedores ne’e iguala hanesan xefi de familia nia vezes ba ema nain hitu iha uma ida oitenta e oitu mil setisentus onzi (88.711) populasaun asesu ona bee,” Diretor DNSAS ne’e esplika ba jornalista Business Timor iha nia knar fatin Kaikoli semana liu ba banhira husu kona-ba persentazen komunidade konsumedor kapital Dili ne’ebé asesu bee mos.
Nia dehan tuir estimasaun iha kapital Dili laran lolos ne’e 100.000,00 (sen mil) populasaun entaun ita foti 88.711 depois fahe ba 100.000,00, fahe ba 100 entaun ita hetan populasaun porsentu 88.72 %, mak asesu ona ba bee mos. Nia esplika kapital Dili iha postu administrative hamutuk 6 no postu administrative sira 4 ne’ebé kategoria ba urbana ne’e iha 4 deit no hanesan mos postu admistrativu ne’ebé geografia tetuk de’it.
Enkuantu komunidade ne’ebé hela iha laletek sira konsidera bee rural ne’ebé bolu area peri urbanu tanba sira la tama ba urbanu sira la tama ba rural no sira iha klaran de’it. “Ita iha estasaun tratementu bee mos ne’e iha hat (4) mak ida iha kapital Dili hanesan, estasaun tratamentu sentral, Kakau Lidun foho leten ne’eba, estasaun tratamentu bee mos, estasaun tratamentu Lahane ho estasaun Bela Mauk,” Diretor DNSAS Gustavo hateten.
Nia esplika, estasaun tratamentu bee mos no sentral ne’e nia rekursu mai hosi mota bee mos depois trasmite ba estasaun rua ne’e, estasun bee mos ne’e halo abastesementu ba area Manleuana too Bebonuk, etasaun sentral mak distribui ba Ailoklaran, Surik Mas, Osindu kapital Dili tomak. Enkuantu estasaun tratamentu bee Lahane mai hosi bee Namauk, depois halo tratamentu maka foin halo distribuisaun ba sidade sentral.
Nia esplika bee Namauk nia rekursu mai duni husi bee Namauk depois halo tratamentu iha estasuan tratamentu iha duni bee Namauk mak foin halo distribuisaun ba Becora laran. Alende ne’e DNSA afirma liu tan katak iha mos tanki rezervatoriu ida iha Maloa ne’e hamutuk lima , rekursu grafitasaun. diretor ne’e dehan tuir lolos rekursu iha 6 maibe ida iha Nahaek nian ne’ebé distribui ba Aiturilaran de’it.
Nia informa sistema iha Aituri Laran ho Maloa ne’e kuaze hanesan de’it, akaptasaun iha rezervatoriu depois halo distribuisaun fatin ne’ebé mak bee menus. Bee Namauk iha mota ne’e menus, depois durante tinan ida ona bee ne’e la lori ba Lahane. Tanba komunidade barak fura kanu transmisaun hosi bee Namauk ba Lahane, entaun afeta bee la sae ba Lahane. Mainbe DNS halo fali prefurasuan ida iha Maskarinas mak trasmiti fali ba Lahane iha tempu kalan.
Diretor ne’e esplika , estasaun bee Namauk ne’e iha tempu udan iha litru 30-35 kada segundu (Liter/detik) maibe tempu bai loron tun tiha ba litru 10 kada segundu ne’ebé kategoria tun maka’as. Alende ne’e, estasaun bee mos nia kapasidade fahe ba rua too 80-85 litru kada segundu depois tun mai fahe ba WTP bee mos ne’e iha tempu udan 35 litru kada segundu, maibe ba bailoron nia tun ba 20-25 litru kada Segundu.
Enkuantu estasaun Sentral Kakau Lidun tuir lolos iha serka 60-70 litru kada segundu, maibe tempu bailoron nia tun tiha ba iha 40-50 litru kada segundu. Diretor ne’e hatete kuandu bee iha rai okos tun liu mata bomba DNSAS tenki troka tanba sira hatene debitu bee ne’e tun, maibe kuandu bomba seidauk troka bee iha rai okos sei normal.
“Pro-exemplu nia operasaun ne’e iha oras 20 signifika kada oras ne’e nia produs litru 900 oras ida, kada loron ne’e nia produs bee 1.800 litrus, kada semana ne’e produs 12.600 litrus. 900 litrus ne’e, laos 900 kubiku bee, nia esplika kubiku ida 1000 litrus signifika 900 kali ba 1000 ne’e 900.000,00 ,litrus ne’e be’e produs kada loron,” Diretor Gustavo esplika.
Enkuantu estasaun tratamentu bee mos iha tanki rua ida 500 kubiku ne’ebé multiplika 1000, ne’e iha 500.000,00 litru. 100 vejes 100 hetan 1.000.000,00. Estasaun tratamentu bee mos husi mota bee mos nian rua hamutuk 1500.000,00 kubiku. Loron ida ne’e distribui mai iha Manleuana uza rega hotu modo ne’e mak iha Efaka, Osindu bee la iha.
Enkuantu kapasidade bee loron ida mak metru kubiku 40.168. diretor ne’e esplika metru kubiku ne’e katak 40.168,1 kali 100 litru fahe fali ba ema 100.000 ne’e hetan tiha 40.1681 juta litrus. “Se bee nia kuantidade mak, DNSAS produs be 70-150 liter ida ne’e fahe ba 100.000 populasaun maka, ema ida hetan be kada loron ne’e, bee resin liu tiha ema, liu tiga kali lipat bee estraga mak barak,” Katak Gustavo.
Diretor ne’e esplika, estraga tanba komunidade uja la tuir dala, ida mak likids (kuak) kanu ne’ebé mak kuak iha rai laran tanba impaktu husi kanu fruju. Alende ne’e ema halo perfurasaun ne’e ita lakon bee ne’eb’e fo inpaktu ba sistema distribuisaun bee mos. “Ita lakon bee, tanba ita iha kanu tempu Portages nian, kanu Indonesia, kanu tempu ukun an. Kanu sira ne’e kuak bee halai ba lakon fali iha rai laran, balun ba mosu fali iha kolam sira ne’e, ne’ebé bee bele barak maibe ita mos lakon bee barak tanba iha bee balun ne’ebe ita la konsege uja,” Diretor ne’e dehan. (BT)
Business Timor