Sosiedade Sivil sira haree katak, pensaun vitalisia ne’e hanesan eis titular sira halo traisaun bo’ot ba povu hotu iha rai doben ida ne’e.
“Lei pensaun vitalisia ne’e hanesan traisaun ba povu ida ne’e, tanba mandatu ida remata mak sira la kontinua debate signifika sira halo kompromisu falsu ba povu iha kampaña eleitoral tinan 2012 ne’e,” hatete ofisial programa Organizasaun Naun Governamental (ONG), Asia Justice And Rights (AJAR), Inosencio de Jesus Xavier ba JN-Diário Segunda (14/09), iha edifisiu ONG La’o Hamutuk, Bebora, Dili.
“Hanesan Sosiedade Sivil ami sempre dehan katak, ita nia situasaun sosiu ekonomia realidade seidauk bele a favor ba deputadu sira atu moris diak, tanba tuir filosofia Estadu no kompromisu politika sira hotu hotu katak atu lori nesesidade baziku ba baze hodi hadia povu nia moris la’os atu hadia uluk fali sira nia moris,”Inosençio hatete.
Inosençio hatutan, hanesan Timor oan triste tebes tanba ohin deputadu sira dun sala ba malu, sira labele sai herodes, sira koalia kona ba konsiensia nasional, tuir lolos sira tenki iha konsiensia hodi debate ba revizaun lei pensaun vitalisia ne’e.
“Tuir ita hotu nia akompanha husi media sira katak, iha vizita Prezidente Republika, Taur Matan Ruak tama sai Suku sira povu sira hotu husu atu halo revizaun ba lei pensaun vitalisia ne’e mais to’o agora sira la muda. Ho ne’e ita hanoin laos atu halakon maibe minimiza nia numeru ne’e, husi 100 % ne’e tun ba 50 % ka 25 %,”dehan nia.
Iha parte seluk, Direktor Ezekutivu, Judicial System Monitoring Program (JSMP), Luis Oliveira Sampaio, iha nia servisu fatin Colmera, Dili hatete, JSMP mos durante ne’e halo observasaun ba iha Parlamentu Nasional, no dala barak ona rekomenda iha relatoriu anual JSMP nian husu atu membru PN sira konsidera ezizensia publiku ninian relasiona ho alterasaun lei pensaun vitalisia ne’e.
“Ida ne’e la signifika ita atu halakon tiha hanesan deputadu sira koalia ne’e mas atu reduz montante pensaun vitalisia ne’e husi 100% tun ba 75 % ka 50 %, ne’e depende ba politiku sira iha Parlamentu Nasional,” hatete Direktor Ezekutivu JSMP ne’e.
Kona ba partidu politiku balun deklara katak, sira atu halo mudansa ba lei pensaun vitalisia ne’e, nia dehan, keta fiar lai tanba seidauk hetan sinal pozitivu ida iha Parlamentu Nasional hodi konsidera alterasaun ka lae? sira so dun malu deit katak dehan ne’e tenki iha kompromisu, tanba sa mak la bele halo kompromisiu ba asuntu ne’ebe mak ligasaun ho povu nian tanba sira reprezenta povu, Luis hatete.
Nune’e mos Direktor Ezekutivu ONG FONGTIL, Arsenio Pereira da Silva iha nia servisu fatin Caicoli, Dili hatete, pensaun vitalisia ne’e desde uluk kedas sosiedade sivil sira ejize atu lei refere tenki halo revizaun tanba ladun justu ba povu hotu iha rai ida ne’e.
“Klaru iha nasaun hotu-hotu iha pensaun maibe Timor ninia pensaun ida ne’e oin seluk, tanba ne’e mak husi sosiedade sivil nia haree katak Parlamentu Nasional presiza haree no tau ajenda para depois reve fila fali lei pensaun vitalisia ne’e, liu –liu nia numeru ne’ebe 100% katak la’os atu halakon maibe reduz nia montante ne’e bele tun mai 75 ka 50 %,”hatete Direktor Ezekutivu FONGTIL ne’e.
Direktor ne’e hatutan, iha pontus importante ida iha lei pensaun vitalisia ne’e mak atu fo pensaun vitalisia ba ema ne’ebe mak la produtivu ona la’os fo hotu membru Governu ho membru Parlamentu sira ne’ebe mak sei produtivu hela ne’e lae. Ida ne’e mak halo injustisa ba povu hotu iha rai ida ne’e.
Ba partidu politiku sira iha kampanha tinan 2012 ne’e asuntu pensaun vitalisia sai ona instrumentu ba sira nia kampanha katak sira manan ka kaer ukun karik sei reve fila fali lei pensaun vitalisia ne’e, inklui partidu ne’ebe mak agora hetan asentu iha Parlamentu Nasioinal maibe implementasaun zero.
Antes ne’e mos Bispu Diocese Maliana Dom Norberto Amaral hateten, lei pensaun vitalisia ne’e hanesan injustisa bo’ot ida.
Abaixu Dalan Úniku
Membru Parlamentu Nasional balun aseita ho aspirasaun povu nian ne’ebe husu atu halakon tiha (abaixo) pensaun vitalisia ba eis membru Governu ho eis deputadu sira.
Membru PN husi Bankada CNRT, Francisco da Costa, husu atu halakon tiha tratamentu espesial ba eis Deputadu ho eis membru Governu sira atu tau hikas atensaun ba verteranus sira.
Francisco da Costa hatetne, nia pesaol aseita tebes para halakon tiha pensaun vitalisia, maibe depende ba desizaun partidu 4 (CNRT, FRETILIN, PD ho Frenti-Mudança) ne’ebe hetan asentu iha Parlamentu Nasional.
“Se hamenus tenki halakon tiha tratamentu espesial ba eis deputadu sira no eis membru Governante sira ne’ebe la asumi ona kargu hanesan ministu ka deputadu, tanba sa mak hau dehan hanesan ne’e, ita iha konsensia moral ida dehan hanesan ne’e, ita halo kna’ar ida ba povu hafoin povu selu ita, se’e ita la halo ona servisu maibe ita simu deit osan, selu deit ema ida ne’e la logika,” hateten Deputadu Francisco da Costa ba JNDiário iha PN, Segunda (14/9/2015).
Francisco da Costa husu FRETILIN atu fo esplikasaun kona-ba lei pensaun vitalisia, tanba sa mak uluk FRETILIN aprova lei pensaun vitalisia ne’e, maibe agora sira hakarak muda fali lei ne’e.
“Ita bo’ot sira husu tok ba lider FRETILIN sira lider FRETILIN mak iha primeiru lijislatura aprova lei pensaun vitalisia ne’e,” hateten Francisco da Costa.
Alende ne’e deputadu PN Bankada FRETILIN Eladio Faculto infoma katak, konkorda hasai tiha lei pensaun vitalisia atu nune’e fo konsiderasaun ba vetranus sira.
“Hau hanoin atu hamenus ita hotu konkorda atu hasai tiha mos diak, atu ita bele konsidera ita nia maun sira veteranus,” dehan Eladio Faculto.
Deputadu PN Bankada FRETILIN Eladio Faculto esplika, FRETILIN uluk halo aprovasaun ba lei pensaun vitalisia ne’e tanba intrese Estadu no ba intrese nasional, laos intrese ba partidu.
“Agora Partidu balun ou CNRT dehan, uluk FRETILIN mak tau pensaun vitalisia agora FRETILIN rasik atu halo revizaun, hau FRETILIN tau pensaun vitalisia tanba intrese ba Estadu nian, intrese ba nasaun nian,” hateten Eladio Faculto.
Eladio Faculto hatutan, buat ida pensaun vitalisia ne’e laos deit iha Timor, kuaze nasaun barak opta sistema ne’e, tanba fo konsiderasaun ba membru sira ne’ebe mak ezerse nia servisu tinan lima nia laran ou tinan 10 nia laran sira kuandu sai ona sira nia kondisaun atu rekopera tenki lori tinan barak, entaun tenki hare husi sirkumtansia ne’e.Des/avi
Jornal Nacional