Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 15965 articles
Browse latest View live

GRIGORIO SALDANHA: PN TENKE RONA EZIZENSIA ESTUDANTES KONABÁ PENSAUN VITALISA

$
0
0

President komite 12 de Novembru, Grigorio Saldanha (Mouris) husu deputadus Parlamentu Nasional (PN) atu rona, estudantes universitarius sira nia ezizensia hodi halo revizaun ba lei pensaun vitalisa, tanba povu barak mak sei kiak.

“Hau rasik la konkorda no lamenta tebes ho lei pensaun vitalisa, ne’ebe ho ida ne’e hau hakarak husu ba orgaun ne’ebe mak iha kompetensia mak hanesan, PN no Guvernu para atu halo revizaun ba Lei pensaun vitalisa refere.” Afirma president komite 12 de Novembru ba Jornalista sira, hafoin hala’o enkontro ho estrutura exekutiva Liga Futebol Amadora (LFA) iha edifisiu komite 12 de Noverbro Balide Dili-kuarta feira (20/09/15).

Nia hatutan, tanba hare ba situasaun no kondisaun real ne’ebe mak iha katak, povu barak mak sei kiak, moris iha mukit nia laral, tanba hau konkorda tebes ho ezizensia estudantes unisitarius sira, husu ba PN atu halo lalais revizaun ba lei pensaun vitalisa.

Iha tempu no fatin ne’ebe mak hanesan, director Asia Justice And right (AJAR) José Luis de Oliveira hateten, konabá manifestasaun ne’ebe organiza husi estudantes universitarius, ne’e direitu no laos krime, maibe ne’e nudar mos meius kominikasaun politiku ne’ebe husi estudantes sira halo ka hato’o aspirasaun konabá lamentasaun ne’ebe mosu dadaun, mak hanesan pensaun vitali.

“Tanba ne’e mak ita husi ba PN no governu tenke rona estudantes universitariu sira nia aspirasaun refere, tanba sira duni mak iha kompetensia hodi hjalo revizaun ba lei pensaun vitalisa.” Nia realsa.

“Hau lamenta tebes ba instituisaun seguransa Polisia Nasional de Timor Leste (PNTL), ne’ebe mak izola fali manifestante sira iha fatin ne’ebe dok, iha kampu kulau Becora nebá, tanba sira hato’o sira nia aspirasaun politiku ne’e, presiza rona husi membru PN,Governu no entidades sira seluk atu mai rona, tanba buat ne’ebe estudantes sira hato’o ne’e lejitim. Tanba pensaun vitalisa kria deskriminasaun social, no hamosu fali klase burgeza iha Timor Leste (TL), afinal ita nia maun bot sira nia luta iha tempu okupasaun Indonesia iha tinan 1975 to’o mai independensia ne’e atu halakon nka dud uses buat klase burgezia, maibe ho pensaun vitalisa hakiak no haburas fali burgezia.” Dehan nia. ito

Jornal Nacional

NOVEMBRU, XANANA REZIGNA HUSI MPIE

$
0
0

Lider karismatiku no Komandante em Xefi das FALINTIL, Kay Rala Xanana Gusmão, hanoin ona atu rezigna-an husi kargu Ministru Planeamentu no Investimentu Estratejiku (MPIE) iha fins de Novembru ou antes Dezembru, tinan ne’e. Posivel mos atu rezigna husi prezidenti partidi CNRT, tanba konsidaun saude.

Informasaun ne’ebe espalha ona iha publiku no liu-liu iha Sede CNRT katak, rezignasaun Xanana nian husi prezidenti partidu CNRT ne’e bele akontese no bele mos lae. Maibe rezigna husi MPIE ne’e sei akontese iha Novembru ou Dezembru, tinan ne’e.

Kona-ba isu-isu rezignasaun eis PM Xanana nian ne’e, Ministru Estadu Koordenador asuntus Justisa no Munistru Administrasaun Estatal nudar mos Sekretariu Jeral partidu CNRT, Dionisio da Costa Babo, klarifika katak, ida ne’e hanesan isu deit no nia rasik nudar Sekretariu Jeral partidu CNRT seidauk hatene no la iha informasaun ofisial.

Dionisio Babo klarifika mos katak, rezignasaun Xanana nian husi kargu prezidenti CNRT ne’e hanesan mos rumoris falsu ida. “Hau la hatene rumoris sira ne’e no ne’e kestaun politika liu tanba ne’e diak liu jornalista sira husu rasik ba nia nain (Xanana-red),” konfirma Dionisio Babo hodi responde JNDiario iha Ministeriu Estatal, Kinta (01/10/2015).

Dionisio afirma mos katak, isu-isu ne’ebe jornalisata rona ne’e inventozu deit, tanba ne’e, presiza konfirma, halo investigasaun hodi hetan nia klareza.

“Ita soe rumoris deit. Ita nia povu la bele moris iha rumoris, ita nia povu tenke moris iha serteza. Se ita moris iha rumoris deit no ita halo espekulasaun deit, la diak. Ita nia povu presiza moris hakmatek, tanba ne’e, papel jornalista nian presiza investiga para hetan serteza,” hateten Ministru Dionisio Babo.

Antes ne’e, Primeiru Ministru (PM), Rui Maria de Araujo, mos hateten katak, nia parte seidauk hatene kona-ba rezignasaun Ministru MPIE nian ne’e.

Imposivel Rejigna Husi CNRT

Husi sorin seluk, Vise Prezidenti partidu CNRT, Eduardo Barreto “Duasae” konfirma katak, iha ona posiblidade Ministru MPIE Kay Rala Xanana Gusmão, rezigna-an husi nia kargu MPIE, maibe imposibel atu rezigna-an nudar prezidenti partidu CNRT ne’ebe Xanana rasik hari’i.

Maske nune’e ema importante balu iha partidu CNRT hatete katak, Xanana Gusmao tempu badak nia laran iha tinan ida ne’e sei rejigna an husi ministru inklui rejigna an mos husi partidu CNRT ne’ebe nia rasik hari’i. Eduardo Barreto “Duasae” informa katak, koanba rejignasaun Xanana nian nudar prezidenti partidu CNRT, seidauk iha informasaun ba Comisaun Politika Nasional (CPN) CNRT.

“Ami CPN partidu nian seidauk hatene, mas karik rejigna an, ami seidauk iha informasaun klaru konaba rejignasaun ami nia prezidente partidu rasik husi membru Governu Konstitusional. Kuandu atu rejigna an, ami CPN tenke hatene, nia tenke informa mai ami e ami hatene para ami informa ba komunidade. Agora infromasaun konaba maun bot Xanana rejigna an husi partidu CNRT hau hanoin lalos, tanba nia funu nain ba partidu halo nusa maka nia rejigna an? ami fiar katak maun bot Xanana sei la rejigna an, tanba nia iha maka partidu CNRT ne’e iha, laiha maun bot Xanana laiha partidu CNRT,” deklara Vise prezidente partidu CNRT, Eduardo Barreto “Dusae” ba JNDiario iha PN.

Atual Deputadu bankada CNRT, ne’e fiar katak maun bot Xanana sei la rejigna an husi partidu, mas enkuantu rejigna an duni, entaun sei oho sira ne’ebe mak durante ne’e lao hamutuk ho maun bot Xanana. “Se maun bot rejigna an oho ami, nia hari’i ho ninia sakrifisiu no hari’i ho ninia pensamentu rasik defende povu ida ne’e para tuir nia. ne’ebe lalika fiar ne’e issu ka boatus deit, lolos ne’e laos atu rejigna an husi partidu ne’e lia bosok a mi sei lafiar ida ne’e atu sai husi partidu,” hateten Dusae.

Cesar Valente “Pilotu” nudar mos membru PN husi Bankada CNRT, hatutan katak, nia parte mos rona ona i’is katak atual Ministru MPIE Kay Rala Xanana Gusmao sei rejigna an husi ministru. “Hau seidauk rona los, hau rona tutan ida ne’e los ka lae, mas dehan rejigna an mas la hatene rejigna an husi ministru ka husi partidu. Mas, hau rona dehan atu sai husi Governu mas la klaru ida,” hateten Deputadu Cesar Valente “Pilotu”.

To’o notisisias ne’e publika seidauk hetan konfirmasaun husi MPIE Kay Rala Xanana Gusmão, tanba sei halo hela vizita ba rai liur. mia/bal

Jornal Nacional

CNRT-FRETILIN SUJERE EKSTENDE MANDATU LERE

$
0
0

Mandatu Xefi Estadu Maior Jeneral Falintil Forsa Defeza Timor Leste (F-FDTL), Major Jeneral Lere Anan Timur sei remata iha loron 11 Outobru semana oin, maibe bankada Congresso Nasional Reconstucção Timorense (CNRT) no bankada Frente Revolusionario Timor Leste Independente (FERTILIN) sujere atu ekstende.

“Ita sei iha jenerais foun sira sei sa’e, maibe ita liga ba situasaun aktual ne’e ita labele ansi liu dala ruma ema hanoin katak veteranu sira kuinesimentu la dok, maibe sira nia desizaun ne’e rektu, sira nia desizaun ne’e firme katak, entre Nasaun ho Hau nia vida e povu nia distinu ida ne’e maka hanoin katak, se persiza Governu haree para ekstende hodi prepara fali jenerais sira ne’ebe maka atu ba subtitui , tenke fihir jenerais sira ne’ebe maka iha responsabilidade, labele hanoin maka oho deit,”membru komisaun B ne’ebe trata ba asuntu Negosius Estrangeirus, Defeza e Seguransa Nasionais, deputadu Cesar Valente “Pilotu” relata ba JN-Diário Kinta (1/10) horseik iha Parlamentu Nasional.

Nia fo sasin katak, durante veteranus kaer intituisaun Forsa F-FDTL ne’e hatudu kapasidade no kualidade servisu ne’ebe nakonu ho koperasaun no aprosimasaun no dialogu ho partes importante hodi buka solusaun ba kazu ruma ne’ebe iha situasaun defisil nia laran, hanesan kazu eis major Alfredo Reinado no eis komandante Brigada Vermelha, Paulino Gama “Mauk Moruk”.

Nia konfesa katak, ekstende mandatu Maijen Lere ne’e laos instituisaun F-FDTL ladauk preparadu, maibe oinsa prepara Generais foun para prepara an diak liu tan hodi bele tur iha posizaun hirak ne’e.

“Ha’u hanoin ekstende la signifika katak ema laiha, mas ekstende para ita haree katak situasaun ne’e bele ultrapasa iha 75% nia laran. Tanba ita labele hanoin katak situasaun kalma hanesan ne’e lori ita ba fasil mos lais oituan, mas kalma ne’e maka halo ita defisil kuandu nia mosu ita labele rezolve,”hateten deputadu bankada CNRT, Pilotu.

Entretantu membru PN, Deputada bankada FRETILIN, Aurora Ximenes afirma liu tan katak, seidauk oportunu troka Major General Lere Anan Timur, tanba ne’e sujere atu ekstende ninia mandatune’ebe refere.

“Ha’u senti posizaun ida ne’e seidauk tempu para atu bele troka lalais, bele aban bain rua bele troka mas neste momentu Hau senti seidauk bele troka ema ida ba fila fali posziaun Major General Lere,”afirma deputada Aurora.

Nia hatutan ho esperensia no kapasidade ne’ebe maka major General Lere iha merese ekstende tan ninia manadatu, tanba Lere ema ida que prontu nafatin iha kualker situasaun defisil nia laran.bal

Jornal Nacional

HILI BUSA IHA KARON LARAN

$
0
0

Relasiona ho kampaña eleitoral iha tinan 2012 liu ba Pensaun vitalísia hanesan promesa falsu ne’ebé deputadu sira halo, tanba ne’e Diretór Ezekutivu FONGTIL interpreta povu hili ParPol (Partidu Polítika) sira hanesan hili busa iha karon laran.

FONGTIL  apoia estudante halo demonstrasaun hodi ejize ba Parlamentu Nasionál, nune’e halo revizaun ka altera tiha lei pensaun vitalísia.

 “Demokrasia ne’e hili Partidu Polítika, sira (deputadu) dehan katak ha’u (deputadu) hili duni hosi povu, klaru katak ita povu sira ne’e hotu hili, tanba ne’e hanesan ita hili busa iha karon laran, tanba ejizensia hosi povu, universitariu, sosiedade sivíl, tenke rona,”Diretór Ezekutivu FONGTIL, Arsenio Pereira informa iha nia kna’ar fatin, Kuarta (30/9).

Diretór FONGTIL ne’e halo na sorumutuk ho Prezidente Repúblika, Taur Matan Ruak, iha loron Segunda (29/9) preokupadu lei pensaun vitalísia ne’e.

“Xefe Estadu rasik mós hatete dehan katak sé lei ne’e la muda, partidu polítik sira iha parlamentu ne’e falla ka gagal, nia (Xefe Estadu) hatete hanesan ne’e,” haktuir Diretór FONGTIL ne’e.

Tanba ne’e, nia husu ba deputadu sira iha Uma Fukun Parlamentu Nasionál tenke iha konsiénsia  moral, iha espíritu  nasionalizmu, hodi hatudu katak ha’u (Deputadu) servi povu ne’e la’os tan de’it osan, maibé ha’u servi rai ida ne’e ho konsiénsia ,”Lamenta Arsenio Pereira.

Nune’e mós Parlamentu Nasionál la tau prioridade lei Antí Korrupsaun inklui lei ba rai ne’ebé oras ne’e sai preokupasaun bo’ot.

Maski hanoin balun hatete katak lei pensaun vitalísia la’os asuntu urjensia, maibé Diretór Ezekutivu FONGTIL ne’e rezeita, tanba tuir loloos uma fukun ne’ebé lidera hosi Vicente Guterres tenke tau ona ajenda.

“Pozisaun FONGTIL nian klaru, ami suporta katak tenke halo duni demonstrasaun, tanba ita haree katak Parlamentu Nasionál ne’e tilun ne’e di’ak. Sira nunka hanoin katak ejizensia povu nian, tanba sira rasik ta’u a’an reprezenta povu, maibé tuir loloos sira la’os reprezenta povu, sira ne’e reprezenta partidu polítiku, tanba sira ne’e hili liu hosi Partidu Polítika,”tenik nia.(fer/vas)
Timor Post

GOVERNU-PJR TENKI JUSTIFIKA KAZU PSIK

$
0
0

DILI - Eis Diretór  Nasional Polísia  Siéntifiku Investigativu Kriminal (PSIK), Hermenegildo da Cruz husu Governu no Prokuradoria Jeral Repúblika hodi hatudu faktus sobre kazu ne’ebé nia komete hodi hasai nia hosi kargu refere.

Eis Diretór  PSIK  ne’e hatete, la konkorda ho desizaun polítika  hosi Konselhu Superior nian tanba deklarasaun ne’ebé iha katak hasai nia hosi Diretór  PSIK  tanba  komete iregularidade graves no la obedese ka la respeita superior sira.

“Ha’u la konkorda ho akuzasaun sira ne’ebé dehan katak ha’u komete iregularidades graves, iregularidades graves ne’e sira tenki justifika, iregularidade graves ne’e mak to’o iha ne’ebé i depois iha fali públiku dehan katak ha’u komete insubrinisaun, entaun iha ne’eba laiha faktu ida,” eis Diretór  PSIK , Hermenegildo da Cruz informa ba jornalista sira iha Palacio Prezidensial Bairo Pite-Dili, Kuarta, (30/09) hafoin hato’o kazu ne’e ba Prezidente Repúblika (PR), Taur Matan Ruak.

Eis Diretór  PSIK  ne’e konsidera la respeita superior ne’e tenki hatudu faktus tanba durante nia asumi knar hanesan Diretór  PSIK  servisu hotu PSIK  nian PSIK  relata ba Ministru Justisa (MJ).

Nia hatutan kazu ne’ebé mak PSIK  atende no halo investigasaun ne’e hamutuk kazu 24, no rejista ona iha Ministerio Públiku (MP) tanba ne’e kona-ba la respeita ne’e laiha.

Maibé  eis Diretór  PSIK  ne’e la konkorda ho estratejia ne’ebé mak MJ, Ivo Valente halo hodi hakloot fali PSIK  nia kompeténsia.

“Ha’u la konkorda ho estratejia ne’ebé Ministru Justisa halo hodi hakloot fali PSIK  nia kompeténsia  iha artigu 2 dehan katak PSIK  ne’e korpu superior polísia  criminal ne’ebé iha autonomu administrativu i finanseiru, estratejia ne’e mak ha’u la konkorda,”Hermenegildo relata.

Aliende ne’e nia parte mós la konkorda estratejia MJ, Ivo Valente nian hodi esklui tiha Diretór  Nasional PSIK  hosi Konselhu Sperior, iha dia 9 de Agostu liu ba ne’e mós eis Diretór  PSIK  ne’e la konkorda tanba, estratejia laloos, la tuir dalan no la tuir lei tanba ne’e nia la konkorda maibé , la signifika la respeita.

Kazu ne’e mós eis Diretór  Nasional PSIK  hato’o ona ba Prezidente Tribunal Rekursu (TR) no Prokuradoria dos Direitus Humanus no Justisa (PDHJ) hodi haree ba asuntu ida ne’e, depois mak TR no PDHJ bele foti desizaun.

“Ha’u hato’o ona ha’u kazu ne’e ba Tribunal Rekursu, hato’o kronologia tomak ona-ba saida mak iha, hato’o ba Provedor Direitus Humansu depois ita hein Tribunal Rekursu no Provedor Direitu Humanus Justisa nia rezultadu sai ne’e halo nusa,”nia hatete.

Hanesan superior Polísia  Nasional Timor-Leste (PNTL), informa kronologia loloos kazu PSIK  nian ne’e ba xefe estadu, Taur Matan Ruak hanesan Komandante Supremu das Forsas hodi nune’e xefe estadu mós iha informasaun ne’ebé klaru hodi akompania kazu ne’e.

“Ha’u mai informa ba Prezidente para Prezidente hatene didi’ak saida mak ha’u infrenta, hanesan xefe estadu nia iha preokupasaun ba kazu ida ne’e para nune’e hatene didi’ak ida ne’e,”dehan nia.

Hafoin desizaun politiku governu nian liu hosi Konselhu Superior PSIK  nian sai katak hasai Diretór  Nasional PSIK , hanesan superior PNTL nian, nia fila ona ba Kuartel Jeral PNTL hein desizaun foun hosi Komadante Jeral no Segundu Komadante Jeral PNTL para hala’o fali knar hanesan superior PNTL nian.

“Desizaun polítika  sai ona, ha’u fila ba kuartel jeral PNTL i hala’o servisu PNTL bainhira Komandante Jeral ho Segundu Komandante Jeral sira halo desizaun,”dehan nia.

Nia hatete kargu PSIK  nian ne’e hanesan kargu politiku tanba ne’e politiku mak tenki foti desizaun ne’e loos no eis Diretór  Nasional PSIK  ne’e fila ona ba Kuartel Jeral PNTL tanba nia efetivu polísia  nafatin.(dgx)

Timor Post

EZISTENSIA PSIK IMPAKTU BA ESTADU

$
0
0

Portavos Governu, Agio Perreira hatete katak, Polisia Sientifiku Investigasaun Kriminal (PSIK) ninia ejistensia fo impaktu bo’ot ba Estadu Timor Leste(TL), tanba ne’e intituisaun refere tenke lidera ho lideransa ne’ebe mak Juridiku Tekniku Estadu ho isu Global.

“Polisia sientifika ne’e katak nia iha espesializasaun iha area sientifika investigasaun kriminal ninian, nomeasaun politika ne’e atu fo lideransa Global ba instituisaun i lideransa ne’e laos impaktu deit ba PSIK i lideransa ne’e impaktu ba Estadu tomak,” dehan, Agio Perreira ba Jornalista sira iha Centro Formasaun Juridiku, Kaikoli, Kinta (01/10/2015), hafoin fo tomada de Posse ba Direktur PSIK foun Vicente Brito.

Agio mos hatete diferensia Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) halao knar nebe la hanesan ho PCIC, katak PCIC nesesariamente haree liu ba isu Global Juridiku tekniku Estadu nian.

“Polisia halo knaar idak-idak nian, la’os nesesariamente atu isu ne’ebe global juridiku tekniku Estadu ninian, tanba hanoin hanesan ne’e maka Primeiru Ministru hanoin katak majestradu ho doutoramentu nia mak propriadu lidera organizasaun foun ida hanaesan PSIK,” Agio dehan.

Nia mos hatete ho lideransa foun ne’e bele lidera ho ekipa sientifiku tomak nia tenke lidera orgauns polisiais ho lei no orden seluk nebe iha relafansia ho PSIK tanba ne’e importante teb-tebes, tanba TL ninia dezenvolvimentu makas teb-tebes.

Nia fo ezemplu hanesan iha nasaun Amerika Crimesing Investigation, kuandu ema mate iha asidenti ruma polisia hanesan PSIK ne’e mak apura kedas evidensia sientifikamente, tuir konstituisaun dehan proteje mos ema ninia inosensia la’os akuza deit ne’e mak importante tebes.

Iha fatin hanesan, Segundu komandante Polisia Nasional Timor Leste (PNTL), Komisariu Faustino da Costa afirma katak diretur sesante PSIK Hermenegildo sei fila ba komando PNTL.

“Nia sei fila ba komando katak tenke lori karta ruma, depois prosesu administrativu komando nian pois mak lao,” afirma Faustino.

Hatan mos konaba naran PSIK bele troka ka lae, tanba uja mos naran Polisia, Komisariu Faustino hatete naran PSIK ne’e tuir dekretu lei laos komando polisia mak desidi tanba tuir dekretu lei laos diploma ida desde lei tau iha neba, mais nesesariu ruma bele haree ba ida nebá. Eus

Jornal Nacional

Ema barak halai hafoin konfrontu ohin iha sentru Mosambike nian

$
0
0

Konfrontu foun entre guarda Renamo nian no forsa defeza no seguransa halo ema barak iha Chicaca, distritu Gondola, iha sentru Mosambike nian halai, hatete abitante sira ba Lusa.

Konfrontu akontese iha Chicaca, kilómetru 17 ba norte Zimpinga nian, distritu Gondola, iha ne’ebé semana ida ona akontese insidente ho komitiva líder Renamo nian (Resistência Nacional Moçambicana), ne’ebé mós rezulta tiru malu entre militár sira opozisaun nian no forsa estatál.

"Iha tuku 6:00 [tuku 05:00 iha Lisboa] ha’u rona tiroteiu no alunu sira mosu iha eskola. Maibé bainhira tama iha sala ha’u rona tan disparu. Iha tuku 09:00 ha’u fó dispensa ba alunu sira no ha’u aruma buat hotu hodi halai", hakerek ba Lusa diretora eskola primária nian ida iha Chicaca, no, hanesan ho fonte sira seluk, haree kareta militár nian lima tama iha rejiaun iha inísiu dadeer.

Tuir Angelina João, tiru malu ne’ebé tuir fali halo profesór no alunu sira barak mak halai, nune’e mós ho abitante sira seluk.

Tuir profesora ne’e, guarda sira Renamo nian hela iha rio Mussátua ninin desde insidente iha loron 25 liubá, hafoin lakon sira-nia viatura iha konfrontu ho forsa polisiál no ezérsitu sira.

Prezidente Renamo nian, Afonso Dhlakama, la mosu iha públiku desde loron ne’ebá no mosu rumór iha rejiaun katak mantein iha distritu Gondola, proteje hosi elementu sira nia guarda nian.

"Hafoin tiru, populasaun refujia iha baixa [leitu no nasente rio sira-nian]", hatete Ricardo Fernando, ne’ebé mós haruka família atu buka protesaun iha mota, bainhira tau nia sasan iha fatin ne’ebé la iha tan ona ema.

Besik kilómetru 15 hosi fatin akontesimentu ohin  nian, João António, moradór iha Amatongas, relata katak nia avó mós halai hosi konfrontu no hela iha nia uma.

Fonte ne’e mós hatete katak, iha prinsípiu dadeer, ema barak to’o iha Amatongas lori ho sasan no biti no ema sira ne’ebé la iha família iha lokalidade simu ho karidade iha viziñu sira-nia uma.

Komérsiu, transporte públiku, eskola no ospitál iha fatin barak rejiaun nian taka iha prinsípiu kalan, bainhira populasaun ne’ebé subar iha ai-laran hahú sai, la’o-ain ho kilómetru sanulu resin hodi refuJia iha sentru urbanu Gondola, Inchope ka Amatongas.

Transporta abitante sira ne’eb’e halai, Daniel João uza nia tratór hodi ajuda, "ho hanoin katuas no labarik sira" no lamenta katak "sira rona hikas kilat tarutu".

Iha prinsípiu lorokraik Lusa haree viatura rua tula ajente Unidade de Intervenção Rápida (UIR) ba Chicaca, no hela iha eskola lokál.

Grupu jornalista sira ne’ebé tenta to’o iha zona konfrontU nian hetan impedimentu tanba ajente sira UIR nian hodi kontinua viajen, no justifika katak "ema [Renamo nian] iha besik ".

Renamo akuza forsa defeza no seguransa ba atake foun iha distritu Gondola, hodi oho líder movimentu nian, Afonso Dhlakama.

"Iha daeer ne’e, forsa hirak ne’e kombina atu transporta iha viatura hitu, to’o iha Chicaca, lokalidade Mpindanhanga, distritu Gondola, iha ne’ebé sira ataka populasaun lokál sira, no akuza katak proteje prezidente Afonso Dhlakama", afirma, iha konferénsia imprensa, portavós Renamo nian, António Muchanga.

Muchanga hatutan katak movimentasaun hirak rezulta iha konfrontu ho forsa sira Renamo nian.

Polísia mosambikana fó sala ba Renamo ba inísiu hosi konfrontu sira, akuza hanesan militár sira opozisaun nian, "fortemente armadu", hodi intimida populasaun, ne’ebé halo abitante sira halai namkari.

"Ami dirije ba lokál no konfronta ho tiroteiu hosi gerrilleiru sira. Ami la iha alternativa seluk, ami hasoru no kontra atake hirak ne’e", afirma Belarmino Mutadiua.

Mosambike moris iha funu dala ida tan, tanba amesa hosi Renamo atu ukun hosi forsa iha provínsia neen iha sentru no norte nasaun nian, iha ne’ebé movimentu hetan vitória iha eleisaun jerál loron 15 outubru tinan kotuk.

SAPO TL ho Lusa

Angola husu apoia internasionál ba Guiné-Bissau no konsidera katak krizi liu ona

$
0
0

Visi-prezidente Angola, Manuel Vicente, horisehik husu ba komunidade internasionál atu kontinua fó nafatin apoia ba Guiné-Bissau, tanba konsidera “ultrapasa ona” krizi internasionál ne’ebé halo hodi nomeia primeiru ministru foun. 

“Ami apela ba atór polítika no sosiál guinense nian hothotu atu bele iha responsabilidade maka’as, inklui ba mos komunidade internasionál hodi kontinua fó nafatin apoia ne’ebé konsagra ona durante konferénsia dadores Bruxelas”, tenik Manuel Vicente durante Prezidente guiné, hatuun ona primeiru ministru.

Domingos Simões Pereira iha 12-agostu, sira na’in rua eleitu hosi Partido Africano da Independência da Guiné e Cabo Verde (PAIGC) iha 2014, maibé mosu dezentendimentu polítiku nomós pesoál bainhira sai bot hotu.

PAIGC maka aprezenta Carlos Correia, no simu pose hosi Prezidente Repúblika hanesan primeiru ministru foun.

"Ultrapasa krizi institusionál, dezenvolvimentu polítika ne’ebé foun kontinua hakarak prosesu kresimentu ekonómika la’o ho justu nomós iha estabilidade polítika no sosiál", dehan tan visi-prezidente angolanu.

Manuel Vicente dehan katak iha komemorasaun tinan 70 hosi organizasaun Nasoens Unidas nian ne’e, prense ho “progresu nomós retrosesu”, tanba “deskolonizasaun hanesan evolusaun ne’ebé maka’as”, maibé “lahetan susuesu ba seguransa koletiva”, hodi kria no “kontinua sai hanesan ninia preokupasaun “hosi komunidade internasionál” ”.

“Presija halo reflesaun hamutuk kona-ba papel nomós futuru Nasoens Unidas nian, presija organizasaun ida ne’ebé di’ak hodi promove dame no seguransa internasionál, bele rezolve lalais ho efikásia situasaun hirak ne’ebé ho kompetisaun, nomós konsege fó resposta ba dezafiu atuál no emerjente”, hateten.

Angola hanesan membru la’os-permanente hosi Konsellu Seguransa organizasaun nian no visi-prezidente dehan katak liu hosi biban ne’e “sei bele fó tan insentivu adisionál atu nune’e bele halo lalais reforma ba iha revitalizasaun hosi sistema Nasoens Unidas”, liu-liu hosi orgaun ne’e.

“Liu hosi ninia membru ne’ebé aumenta, permanente no lapermanente, maka halo orgaun “Konsellu Seguransa” ne’e sai reprezentativu liu nomós pronto atu fó resposta ba dezafiu nomós oportunidade ne’ebé mundu hasoru”, dehan.

“Angola bolu atensaun hikas kona-ba kontinente afrikanu hoi reprezenta Konsellu Seguransa hosi membru permanente hothotu”, esplika Manuel Vicente.

Alénde preokupa ho situasaun refujiadu afrikanu nomós husu atu respeita ema ninia direitu, nia mos preokupa ho “atividade terorista ne’ebé aumenta”, liu-liu iha Áfrika, tanba sai nu’udar “problema seguransa bot ida nomós importante ba koligasaun mundiál” hodi kombate hahalok at ne.

Kona-ba kontinente afrikanu, bainhira Angola maka prezidi Konferénsia Internasionál ba Rejiaun Grandes Lagos, Manuel Vicente haktuir kona-ba situasaun iha Repúblika Sentru-Afrikana ne’ebé sei kontinua hasoru “dezafiu” ba iha área polítika, sosiál nomós seguransa interna.

Iha duni planu internasionál ne’e nomós relasiona ho relasaun istórika ho Havana, Manuel Vicente dehan katak Angola “hakarak atu relasaun diplomátika entre Estadus Unidus Amérika ho Kuba di’ak hikas”, nomós hakarak atu hakotu embargo ekonómika, komersiál ho finanseira impostu , ne’ebé “limita direitu povu kubanu ba dezenvolvimentu no latuir prinsípiu ho regra direitu internasionál”.

Tuir planu internu no fó hanoin hikas bainhira sei iha Nova Iorke hodi komemora tinan 40 ba indepedénsia angolana, vizi-prezidente hateten katak Governu Angola, “maski ho konjuntura mundiál adverse, maibé kontinua atu dezenvolve nasaun ne’e”, liu hosi implementasaun Planu Nasionál Dezenvolvimentu.

“Hakarak atu reabilita nomós moderniza infraestrutura ekonómika no sosiál, promove investimentu públiku ho privadu nomós ajuda aumenta fó formasaun, kualifikasaun no jestaun ne’ebé di’ak ba rekursu umanu”, dehan.

SAPO TL ho Lusa 

Síria sei partisipa iha konversasaun dame nian iha ONU - MNE

$
0
0

Síria sei partisipa iha konversasaun preparatória proposta hosi ONU ba lansamentu negosiasaun formál dame nian, afirma horisehik ministru Negósiu Estranjeiru síriu, Walid Muallem. 

Muallem, ne’ebé ko’alia iha Asembleia-Jerál ONU nian, iha Nova Iorque, hatete katak prevee atu konversasaun, proposta hosi enviadu Nasoins Unidas nian Staffan de Mistura, mak "konsulta preliminár la’ós-vinkulativa".

"Papel komisaun hirak ne’e nian importante liu mak troka ideia no sei kondús ba konsulta preliminár la’ós-vinkulativa ne’ebé nia rezultadu hodi prepara lansamentu Jenebra 3", nia hatete no refere ba terseira konferénsia dame nian kona-ba Síria.

Reuniaun rua liubá iha Jenebra ne’ebé marka frakasu iha tinan 2014. Iha sentru diverjénsiaiha kestaun hosi papel prezidente síriu, Bashar al-Assad, iha transisaun polítika ida.

Walid Muallem reforsa nia intervensaun katak "luta kontra terrorizmu hanesan prioridade ida hodi hetan progregresu iha domíniu seluk", liu-liu iha transizaun polítika.

"Síria la bele aplika medida polítika relativa ho eleisaun ka Konstituisaun ida bainhira terrorizmu kontinua ataka no ameasa moris ema inosente sira-nian", nia hatete.

"Dalan únika hodi hetan solusaun polítika liuhosi diálogu nasionál entre síriu sira, sein injerénsia estranjeira", nia reafirma.

Staffan de Mistura propoin realizasaun konversasaun entre  "atór prinsipál sira" hosi konflitu síriu iha "komisaun peritu hat", ka grupu traballu, ne’ebé ho nia misaun atu hetan baze ida hodi hetan lalais prosesu dame nian ne’ebé bele hapara konflitu armadu iha tinan hat nia laran.

Konversasaun tenke inklui reprezentante sira hosi Estadus Unidus, Rúsia, Arábia Saudita, Iraun, Turkia no Egito.

Maibé, ministru síriu ne’e friza katak la bele hein flexibilidade Damasco nian iha konversasaun ne’e.

"La iha ema ida mak bele hanoin katak, hafoin sakrifísiu ne’ebé halo no persisténsia durante tinan hat resin, bele hetan (hosi rejime) liuhosi meiu polítiku ne’ebé la hetan iha kampu batalla", nia hatete.

SAPO TL ho Lusa

Timor-Leste husu reforma hosi ONU hodi responde ba dezafiu foun

$
0
0

Primeiru-ministru, Rui Maria de Araújo, defende ohin, iha 70ª asembleia-jerál ONU nian, reforma ida hosi organizasaun hodi responde ba dezafiu foun sékulu nian no garante pás, seguransa no direitu umanu ba hothotu.

"Nasoins Unidas presiza reforma ida ne’ebé permite nia atu responde ba dezafiu ne’ebé mai hosi sirkunstánsia sékulu foun nian. Reforma Konsellu Seguransa sai mós hanesan rekizitu ida hodi halo nia sai reprezentativu no ekilibradu liu tan", afirma primeiru-ministru.

Rui Maria Araújo, ne’ebé simu pose hanesan primeiru-ministru iha fulan fevereiru, ko’alia ba dala uluk iha asembleia-jerál ONU nian.

"Hadia sistema mak dalan úniku atu ita bele preparadu ba jornada naruk  ne’ebé  ita sei hasoru, hodi kumpri no fó onra ba promesa dame nian, seguransa no direitu umanu ba hothotu", nia subliña.

Iha diskursu, Rui de Araújo hanoin refujiadu rihun ne’ebé to’o dadaun iha Europa no konsidera fundamentál "tau iha hanoin" katak presiza fó ba sira ne’ebé "obriga halai hosi persegisaun no konflitu armadu hodi buka protesaun ne’ebé iha direitu iha termu direitu internasionál".

"Ita la bele haluha katak krize hirak ne’e, iha ne’ebé de’it, bele sai buras no afeta ba ekonomia, vida sosiál, dame no estabilidade iha rejiaun sira no iha mundu", nia afirma.

Primeiru-ministru hatete mós katak terrorizmu, krime ne’ebé organizadu no violénsia hanesan obstákulu foun ba pás no seguransa internasionál no ONU ho komunidade internasionál tenke adapta ho "ameasa foun sira".

Tuir Rui de Araújo, ONU no komunidade internasionál presiza "adapta ba ameasa foun sira hodi garante prosesu konstrusaun dame no harii estadu inkluzivu, responsável no transparente, hodi alkansa dame ba nafatin".

Tuir xefe Governu timoroan ne’e, ameasa seluk ba komunidade internasionál mak alterasaun klimátika, no hatutan katak agora tempu atu halo asaun.

"Diskusaun ne’ebé sei hala’o iha finál tinan ne’e iha Paris tenke prodús rezultadu universál, ambisiozu no tuir lei jurídiku", Rui de Araújo husu.

SAPO TL ho Lusa

Remodelasaun De’it La To’o

$
0
0

Kombate korupsaun, balun iha vontade atu kombate. Ezemplu hanesan ita nia eis Primeiru Ministru, José Alexandre Kay-Rala Xanana Gusmão, ne’ebé ho objetivu halo remodelasaun, ida ne’e mós pasu di’ak ida, tanba haree katak korupsaun ne’e dalaruma sa’e liu oituan. Entaun, oinsá maka bele hamenus, meius di’ak ida maka halo remodelasaun, maibé remodelasaun de’it seidauk to’o, tanba buat ida korupsaun ne’e interese privadu ne’e ás liu, duké interese públiku, tanba ema balun bainhira atu ba sa’e ka kaer kargu polítiku ida, nia iha tiha ona interese hodi dezenvolve án no família de’it.

Kestaun ne’e hato’o hosi estudante Universidade Orientál Timor-Lorosa’e (UNITAL), Jaimito Maulaka (JMA) de Arauju ba Jornalista Matadalan Semanál (MTD) liu-hosi entrevista eskluzivu iha edifisiu Parlamentu Nasionál nia oin,  Kinta (17/9/2015).

MTD: Ita boot nia prezensa iha ne’e (Parlamentu) atu halo saida?

JMA: Kona-ba ezijénsia ne’ebé maka ami halo, hakarak atu husu ba membru governu atuál atu muda Lei Pensaun Vitalísia ne’ebé maka nia benefísiu ne’e ba grupu ida de’it no ema lubuk, ne’ebé hahú hosi Primeiru Governu Konstituisionál mai to’o agora.

Ami hanesan reprezentantre estudante no hanesan mós povu maubere hakarak husu ba Parlamentu Nasionál tenki halo alteresaun no revizaun ba Lei Pensaun Vitalísia.

MTD: Signifika durante ne’e Lei Pensaun Vitalísia la fó benefísiu ba povu?

JMA: Durante ne’e lei ne’e seidauk justu ba povu ki’ik sira, tanba sira maka hetan nia benefísiu no sei la fó benefísiu ba ema hotu. Ne’e maka  hanesan povu maubere uluk hakarak ukun án signifika atu dezenvolve rai ida ne’e, maibé realidade to’o agora seidauk iha alterasaun ba lei ne’e rasik.

MTD: Tuir ita boot nia hatene, Lei Pensaun Vitalísia fó impaktu saida ba dezenvolvimentu nasionál?

JMA: Ne’e fó impaktu negativu ba dezenvolvimentu nasionál Timor-Leste.

MTD: Hahú hosi lei ne’e ezisti mai to’o agora, ita boot sira nia konsiderasaun ba lei ne’e rasik oinsá?

JMA: Ne’e faze korupsaun legál. Tanba sira halo hanesan korupsaun legál ne’ebé maka mosu iha Timor, ne’e sai hanesan polémika boot ba povu Timor-Leste.

MTD: Temi kona-ba korupsaun, ita boot bele ko’alia mós kona-ba Lei Antí Korupsaun ne’ebé to’o agora sei pendente iha Parlementu Nasionál?

JMA: Lie Anti korupsaun (LAK) ne’ebé agora dadaun pendente hela ne’e tanba PN nia ejenda ne’e seidauk iha faze ida atu debate kona-ba lei ne’e hodi halo aprovasaun.

Ita hotu hatene, Lei Anti Korupsaun klaru katak iha lei oan ne’ebé fó dalan no tempu ba nia ajente sira para oinsá atu bele la’o. Maibé, sira mesak laiha forsa no presiza ita hotu nia koperasaun hosi entidades tomak hosi sivíl, relijiozu no estudante.

Ita hotu hamutuk hodi halo kooperasaun no tau iha asaun prátika maka ita hotu hodi haree no bele dehan katak buat loos maka ne’e no la laoos maka ne’e.

MTD: Ita boot nia haree oras ne’e korupsaun iha parte saida no ida ne’ebé maka buras liu iha Timor-Leste?

JMA: Ha’u bele hatete no hakarak ko’alia katak parte hotu halo korupsaun. Hotu-hotu hatene katak korupsaun la’o iha ita nia nasaun, maske ita rasik la hatene. Agora dadaun ita haree hanesan Lei Pensaun Vitalísia ne’e mós hanesan fó dalan para ema atu halo korupsaun (halo korupsaun ilegál ita hatene katak ba kumarka, entaun halo tiha lei ida para pois bele simu osan tuir lei ne’ebé ezisti), entaun ita bele dehan ne’e korupsaun legál.

Tanba povu foin ko’alia sira dehan ne’e bazeia ba lei númeru um (1/2007, ka lei ne’ebé fó pensaun vitalísias ba sira. Liga fali ba korupsaun la’os instituisaun ida ka rua de’it. Ita bele dehan ne’e en-jeralmente. Ita fó ezemplu de’it, iha ministru balun ne’ebé seidauk ministru seidauk iha buat ida, maibé simu tiha kargu hanesan ministru derepenti de’it iha buat hotu.

Balun uluk seidauk kaer kargu, bolsu sei mamuk, maibé kuandu kaer ona kargu entaun rikeza sempre aumenta. Ita labele hatene, maibé  deskonfia hosi intensaun públiku nian sempre iha.

Ami nia observasaun maka ne’e, oinsá atu kombate, primeiru, lideransa ne’ebé atu túr iha instituisaun governu tenki kontrola uluk ba patrimóniu ne’ebé nia iha, atu nune’e bele observa tuir sasán hirak nia hetan tuir mai ne’e hosi ne’ebé.

 MTD: Tuir ita boot nia observasaun, difisil tebes kombate korupsaun tanba lideransa maka laiha vontade ka sistema maka seidauk di’ak?

JMA: Kombate korupsaun, balun iha vontade atu kombate. Ezemplu hanesan ita nia eis Primeiru Ministru, José Alexandre Kay-Rala Xanana Gusmão, ne’ebé ho objetivu halo remodelasaun, ida ne’e mós pasu di’ak ida, tanba haree katak korupsaun ne’e dalaruma sa’e liu oituan. Entaun, oinsá maka bele hamenus, meius di’ak ida maka halo remodelasaun, maibé remodelasaun de’it seidauk to’o, tanba buat ida korupsaun ne’e interese privadu ne’e ás liu, duké interese públiku, tanba ema balun bainhira atu ba sa’e ka kaer kargu polítiku ida, nia iha tiha ona interese hodi dezenvolve án no família de’it.

Ko’alia fali kona ba sistema, klaru katak hanesan babain, maibé ita ema uza sistema maka la loos. Ha’u fó ezemplu, komputadórr ida  iha sistema rasik, maibé kuandu utilizadór uza la hatene no muda sistema tún sa’e rezultadu ikus “error”.

MTD: Liga fali ba mundu globalizasaun, ema hotu oras ne’e iha mehi hakarak sai metenek na’in ka lideransa. Tuir ita nia hatene, lideransa ida mai ho karakterístika oinsá maka bele kombate korupsaun?

JMA: Ba ha’u, lideransa ne’ebé maka atu uza maneira ka dalan atu kombate korupsaun, hanesan rekomendasaun ba nai ulun sira, karik atu halo lei, liu-liu lei hirak kona-ba atu kaer kargu, primeiru ita halo lei tenki prátika tuir lei. Bainhira iha ne’ebá mosu ema ne’ebé atu kaer governu, primeiru, haree uluk nia vida ekonomia, oinsá no to’o iha ne’ebé, para depois ikus mai nia ekonomia avansa karik ita tenki buka hatene katak osan ka sasán hirak ne’e mai hosi ne’ebé.

Sigundu, ema ne’ebé kaer ukun tenki ukun ho konsiénsia ka sentidu estadu, katak, ha’u mai tu’ur iha fatin ida ne’e hanesan reprezenta povu no povu maka fó fiar mai ha’u atu haree mós ba povu simples sira. (David)
Matadalan

Adriano Maka “La-Sama”, “La-Sama” Maka Adriano

$
0
0

Finalmente, Adriano do Nascimento eleitu sai Prezidenti Partidu Demokrátiku (PD) ba periodu 2015-2016. Adriano eleitu liu-hosi konferénsia extraordináriu ne’ebé hala’o iha Sentru Formasaun La-Sama, Kampun Baru, Comoro, Sábadu (19/09/15).

Antes ne’e, Adriano hanesan vise prezidenti PD no bainhira saudozu La-Sama hakotu iis iha 01 Juñu 2015, nia (Adriano) promovidu sai Prezidenti Interinu PD.

Sekretáriu Jerál PD, Mariano Assanami Sabino informa katak partidu ida sai forti presiza rona malu, unidade, labele tarata malu no ko’alia át malu.

“Ba oin, imi no ita hotu rona Adriano maka “La-Sama” no “La-Sama” maka Adriano. Imi rona nia hanesan imi rona saudozu “La-Sama”,” Assanami dehan.

Nia informa, PD, partidu úniku mesak lideransa foun prepara ba jerasaun foun aban bainrua nian. Tanba ne’e, tenke prepara án agora. Lalika hein tan, tanba tempu ne’e limitadu liu ona. La kle’ur de’it komesa tama kampaña, tan ne’e nia husu ba estrutura partidu hahú hosi baze no to’o mai nasionál reativa fila fali.

Iha fatin hanesan, Prezidenti Foun PD, Adriano Nascimento informa katak la’os sai prezidente ona ne’ebe buat hotu-hotu loos ona. Lae! Presiza hadi’a no serbisu hamutuk atu nune’e bele kontribui saida maka ba oin atu prepara iha tempu kampaña.

“Programa tolu 3 maka sai importante—hadi’a jestaun adminnistrativu partidu, konsolidasaun polítika no formasaun lideransa polítika,” nia esplika.

“Tanba ami nia saudozu prezidenti partidu La-Sama husik iha dalan klaran no iha estatutu ne’e mós ko’alia ema ne’ebé besik maka bele ba túr ka asumi kargu prezidenti partidu,” Adriano tenik.

Komisáriu Polítika PD, Paulino Monteiro haktuir, foin lalais ne’e PD ho nia estrutura tomak legaliza ajustamentu fila fali deside Vise Prezidente PD, Adriano do Nascimento maka asumi fali saudozu “La-Sama” nia fatin. Ne’e hanesan kontinuasaun.

Iha tinan oin (2016), nia tenik, PD sei realiza kongresu nasionál ne’ebé maka atu hili estrutura partidu nian ba tinan lima (2016-2021).

Aleinde ne’e, Membru CPN-PD, Luis Mendes Ribeiro informa, estatutu permanente PD nian iha artigu 50 hateten, prezidenti partidu nian moras ka mate, automátikament asumi kedas nia posizaun sai hanesan prezidenti interinu. Depois maka hein fila fali kongresu nasionál maka bele hatene nia nafatin ka troka. (mj8)

Matadalan

DIGNIFIKA PAPEL PROFESSORES (REFLEKASAUN IDA IHA LORON MUNDIAL PROFESSORES)

$
0
0
HUSI: António J. Castro da Cunha

Professor ou docente ka iha Timor-Leste bain-bain ita bolu mestri, nu’udar profisaun ida ne’ebe iha papel determinante tebes atu prepara no eduka jerasaun humana kualifikadu, nune’e bele konstrui no dezenvolve nasaun ida. Professor ka docente (teacher), tuir definisaun Wikipedia katak ema ka pessoa ida ne’ebe hanorin ciensia, arte, téknika no koñesementu seluk tan. Atu bele ezerse ka asumi profisaun ida ne’e, presiza ema ne’ebe iha kualifikasoens akadémikas no pedagójikas, nune’e bele transmite ka hanorin materia aprendijazem ho forma ne’ebe di’ak liu ba estudantes ka aluno sira hotu.

Ida ne’e mos atu esplika katak, papel prinsipal husi professor ida maka atu eduka, hanorin, orienta, dirigi, treina, analiza no avalia alunus ka individu ne’ebe sira hanorin. Tebes, professor ka docente nu’udar profissaun ida ne’ebe kmo’ok tebes. Tanba ne’e, papel professor iha fungsaun ne’ebe stratégiku, hodi prepara rekursu humanu ne’ebe kualifikadu.

Iha loron 5 fulan Outubro, tinan-tinan, mundu tomak selebra nu’udar loron ba professores hotu (dia dos professores). Objetivu prinsipal husi selebrasaun loron mundial professores ne’e maka; Da-uluk, atu fo hanoin ba professores hotu konaba sira nia fungsaun no papel stratégiku hodi prepara rekursu humanu ne’ebe kualifikadu.Da-rua, atu apoiu (suporta) ba professores hotu iha mundo tomak i fo garantia katak sustentabilidade no ezistensia husi jerasaun futuru depende ba sira (profossores) hotu. 

Ha’u atu hateten de’it mos katak, nasaun ida, bele sai nasaun ne’ebe dezenvolvidu, iha karater no dignidade, depende tebes ba sa-ida maka professores sira hanorin ba estudantes.

Loron 5 fulan Outubro, mosu husi akontesimentu históriku ida ne’ebe akontese iha loron 21 Setembro to’o 5 Outubro 1966, bainhira realiza konferensia internasional ida iha Paris. Konferensia ne’e partisipa husi nasaun 76 hanesan membrus husi UNESCO no organizasaun internasional 35. Konferensia ne’e rasik hamosu rekomendasaun konaba estatuta professores ne’ebe koñesidu ho naran “ILO/UNESCO, Recommendations Concerning the Status of Teachers”.

Kontiudu husi rekomendasaun ne’e maka hanesan; Da-uluk, foku ba profesionalismu no bem-estar professores, liu-liu iha nasaun sub-dezenvolvidu sira. Da- Rua, profesionalismu professores la’os atu hatu’ur profisaun professor nar-naran de’it, maibe iha bukae ciensia no kompetensia adequadu i suficiente, balun maka hanesan kompetensia pedagojia. Da-Tolu, professores tengki hadomi nia profisaun totalmente no sincero. Da-Hat, labele hili profisaun nu’udar professor hanesan Segundo alternativa, tanba de’it susar atu hetan servisu seluk.(Fontes. Kompasian.com/2010).

Tuir UNESCO, loron professor mundial tengki reprezenta fundamentu tolu, maka hanesan konciensia, kompreensaun no apresiasaun ne’ebe maka demonstra papel importante professor ida nian, katak hanorin ciensia no dezenvolve jerasaun (futuru).

Professores iha Timor-Leste

Oin-sa ho Timor-Leste? iha loron ne’ebe importante tebes ba professores hotu iha mundo tomak, ha’u hakarak dada ita hotu atu halo refleksaun hamutuk. Reflekte konaba oinsa moris professores nian iha nasaun doben ida ne’e. Karik, Timor-Leste nu’udar nasaun dignifika ona nia professores hotu? Oin-sa maka ita bele dignifika professores sira?

Númeru professores hotu iha Timor-Leste, tuir dadus husi Ministeriu Edukasaun, mais ou menus 12,867 professores, tantu permanente komu kontratadu. Professoers hirak ne’e hanorin husi Pre-Eskolar, Ensinu Baziku, to’o Ensinu Sekundariu Geral no Tékniku Vokasional.

Ha’u nia observasaun, badak no simples, katak iha dékade ikus Timor-Leste nia Ukun Rasik An ida ne’e, ita (nu’udar nasaun ida) seidauk fó atensaun ka prioridade hodi “valoriza” no “dignifika” timor-oan hirak ne’ebe hili dalan professor nu’udar sira nia profisaun. Alende ne’e, hirak ne’ebe hili dalan nu’udar professor mos, dala-ruma la (seidauk) valoriza no dignifika sira nia profisaun rasik.

Iha razoens barak, tuir hau’u nia hanoin, tanba sa buat hirak ne’ebe bele mosu. Maibe, ha’u bele hatu’ur ba razoens bo’ot tolu, hanesan tuir mai;

Da-uluk, Profisaun nu’udar professor la (seidauk) garante moris iha futuru. Tanba ne’e, hili dalan nu’udar professor dala-barak sai hanesan alternativas ka ponte ida atu bele sobrevive, molok hetan fali profisaun seluk ne’ebe bele garante sira-nia moris iha futuru. Ba ida ne’e, barak hili dalan sai professor parte-tempu (part time) de’it. Professor barak, dala-barak tengki abandona alonus sira, la’os tanba sira nia hakarak, maibe liu-liu tanba ejizensia necesidades ne’ebe obriga. Professor barak tenki buka “rendimentu” adisional atu bele garante sustentabilidade ba sira nia moris (familia). Nune’e, sira nunka foku hala’o sira nia kna’ar nu’udar professor ida. Tanba-sa maka nune’e?

Da-ruak, Professor “la’os” profisaun. Timor-oan barak ne’ebe remata ona sira nia estudu iha ensinu superior (barak mos iha de’it ensinu sekundariu) dala barak preukupa  liu ho kampu servisu. Tanba Timor-Leste nu’udar nasaun “sei menus” kampu servisu, nune’e formadu no licenciadu barak haré’e eskola hanesan kampu servisu ida. Licensiadu barak hatama aplikasaun iha eskola sira, no “obriga an” de’it ba hanorin alunos sira. Maske sira hatene katak, atu sai professor ida tenki iha antesedente iha area edukasaun ou iha koñesementu pedagojia ne’ebe suficiente, maibe ba sira “la-iha” obsaun ona. Tanba ne’e, professor ba ema balun la’os hanesan profisaun ida ne’ebe presiza hala’o ho professional.

Da-tolu, Sai professor la’os tanba vokasaun. Timor-oan balun sai professor, la’os tanba sira hakarak (iha duni vokasaun) atu sai professor, maibe liu-liu tanba atu hetan de’it servisu. Ha’u temi balun, ida ne’e signifika kata sei iha professor barak maka hadomi tebes nia profisaun nu’udar professor hanesan vokasaun hodi dedika sira-nia an tomak atu prepara no dezenvolve rekursu humanu ne’ebe kualidade iha nasaun ida ne’e. Maske professor barak hili dalan ida ne’e nu’udar profisaun ida ba sira, maibe dala-barak sira la iha vokasaun ba sira nia profisaun. Bainhira ema ida la-iha vokasaun ba nia servisu, certu katak nia sei la iha vontade atu aprende no  dezenvolve nia koñesementu nu’udar professor. Se nune’e ona, ita bele imajina ona, sa-ida los maka professor ne’e loron-loron halo?

Maske nune’e, ha’u lakohi hatu’ur ida ne’e hanesan problema, maibe nu’udar dezafius ba ita nu’udar nasaun ida. Vise-Ministru Edukasaun, Abel Ximenes sempre ko’alia nune’e, “lalika haré’e difikuldade hotu ne’ebe ita infrenta hanesan problema, maibe hatú’ur nia (difikuldades) hanesan dezafius”.

Dignifika Professores Hotu

Tuir informasaun ne’ebe iha, governu liu husi Ministeriu Edukasaun mós sei selebra loron mundial ba professores iha tinan 2015 ne’e. Maske sei la selebra iha loron 5 fulan Outubro ne’e, maibe pelu-menus, Ministeriu Edukasaun iha hanoin ne’ebe di’ak atu dignifika professores hotu iha nasaun ida ne’e. 

Mai ha’u, la’os selebrasaun ne’e maka importante maibe kontiudu husi selebrasaun ne’e. Sa-ida maka governu sei halo hodi bele dignifika professores hotu iha nasaun ida ne’e? no sa-ida rasik professores ida-ida bele halo hodi dignifika sira nia profisaun? ita hotu bele hein hodi akompaña no kontribui. Maibe, atu dignifika professores sira iha loron especial ida ne’e (dia mundial dos professores), la’os responsabilidade Ministeriu Edukasaun nian de’it.

Entidades hotu (publiku no privadu), tenki hanoin ona oinsa bele dignifika no garante moris-di’ak professor ida-ida nian. Moris di’ak iha ne’e, signifika katak professor ida-ida iha sira nia atividades loron-loron, bele senti orgullu no dignu ho profisaun ne’ebe sira asumi. Salariu ne’ebe dignu, ambiente ne’ebe saudavel, valoriza no tane-as profisaun nu’udar professor, no importante liu maka rekoñesementu ba vokasaun no dedikasaun ne’ebe professor idak-idak iha.

Nune’e mos ba professores hotu. Nu’udar professor, ida-ida tengki hatene no kumpriende sa-ida maka papel prinsipal nu’udar edukador ida. Professores hotu tengki kaer metin papel prinsipal hanesan ha’u temin ona (tuir prinsipiu komun), nu’udar edukador. Professor ida-ida maka tengki dignifika uluk nia-an, molok bele husu mos ba ema seluk atu halo hanesan.
  
Ikus

Professor ka docente ka mestri, nu’udar profisaun ida ne’ebe maka kmo’ok tebes. haré’e ho matan-tomak, dala-ruma ita dehan ne’e fasil, maibe la-fasil hanesan sa-ida maka ema barak hanoin? Atu bele eduka individu ida sai ema ida (mendidik manusia menjadi manusia), la-to’o de’it ho matenek no titulu ne’ebe iha, maibe liu-liu presiza iha vokasaun no dedikasaun.

Hahu husi professores iha Pre-Eskolar, Ensinu Baziku, Ensinu Sekundariu to’o Ensinu Tersiariu ka Ensinu Superior, hotu-hotu ho nia papel no fungsaun ne’ebe la hanesan. Maibe, sira (professores) ida-ida iha papel ne’ebe importante no fundamentu tebes ba futuru nasaun ida ne’e nian. Papel ne’ebe importante no fundamentu ne’e, presiza hala’o ho vokasaun no dedikasaun. Bainhira individu ida hili dalan sai professor hanesan vokasaun ida, klaru katak nia hadomi no sincero hodi dedika nia-an tomak, hanorin no dezenvolve jerasaun futuru.

Lós duni katak, papel professor hotu, ohin loron (prezente) no ba-oin (futuru) sei hakat liu kruzamentu no ai-tarak ne’ebe naruk i barak tebes. Kualifikasaun professional, koñesementu pedagojia, abilidade lingua (Tetum no Portugues), ejizensi moris-di’ak, no seluk tan, sei sai hanesan bareira bo’ot ida ne’ebe satan hela professor sira. Maske nune’e, ita hotu konciente katak la-iha dezafiu ida maka la-bele hakat liu. Buat hotu presiza tempu no hakat liu husi prosesu ida. Professor hotu tenki fiar katak, governu liu husi Ministeriu Edukasaun, sempre esforsu atu haraik moris ne’ebe dignu ba hotu-hotu. Hakat nei-neik, maibe la’o bei-beik. La’o ba futuru ne’ebe di’ak liu.

Aproveita oportunidade iha selebrasaun loron mundial ba professores, ha’u hakarak hato’o apresiasaun, agradesementu, obrigado wa’in no hakru’uk ho respeitu tomak ba professores hotu ne’ebe maka sakrifika no dedika ona sira nia tempu no moris tomak hodi eduka, hanorin, orienta, dirigi, treina, analiza no avalia jerasaun futuru nasaun doben ida ne’e. Timor-Leste hein nafatin imi (professores) hotu nia sakrifisiu no dedikasaun hodi hanorin no dezenvolve jerasaun futuru ida ne’ebe iha kualidade no kompetividade, liu-liu iha moral no ètika ne’ebe di’ak.

Atu taka,  permite ha’u atu hato’o de’it liafuan badak ida, “Professores hotu, imi iha direitu atu ejizi sa-ida maka sai imi nia direitu. Maibe, keta haluha mos imi nia dever. Hanoin ba, futuru nasaun doben ida ne’e, depende tebes ba sa-ida maka imi (professores) sei “kúda” (hanorin) hela iha alunos idak-idak nia kakutak (otak). Reflekte ba, “Fini di’ak sei fo fuan ne’ebe di’ak, Fini àt sei fo fuan ne’ebe la-di’ak”.


Tempo Semanal - opiniaun

Polísia identifika suspeitu hosi esplozaun sira iha Xina parte súl

$
0
0

Autoridade xineza sira identifika suspeitu ida ne’ebé responsável ba esplozaun sira mak akontese iha sema kotuk iha sidade Liucheng, iha provínsia Guangxi, ne’ebé hamate ema na’in 10 no 51 hetan kanek, fó sai horisehik imprensa estatál.

Wei Yinyong, tinan 33, fabrika bomba artezanál no entrega rasik parte ida, iha pakote enkomenda nian, no buka ema kontratadu hodi entrega sira seluk, tenik responsável polísia nian ida, sita  hosi ajénsia xineza Xinhua.

Individu ne’e, ne’ebé esplozaun, tanba vingansa kontra lokál no instituisaun sira ho sira ne’ebé disputa negósiu ligadu ho esplorasaun mineira, tuir Xinhua.

Esplozaun sira ne’e akontese iha loron-kuarta kotuk iha sentru komersiál, iha prizaun, iha gabinete governamentál, supermerkadu, estasaun transporte sira nian, ospitál, merkadu no sentru kontrolu ba moras sira.

SAPO TL ho Lusa

HRW husu libertasaun ba joven rua ne’ebé detida tanba alegadamente hanesan lésbika iha Indonésia

$
0
0

Human Rights Watch (HRW) horisehik husu libertasaun imediata no inkondisionál hosi joven indonézia rua ne’ebé detida tanba alegadamente hanesan lésbika iha finál fulan setembru, tuir 'sharia' (lei izlámika) ne’ebé adapta iha provínsia Aceh, iha illa Sumatra.

Diretór programa LGBT [lésbika, 'gay' (omoseksuál), biseksuál, transjéneru] Human Rights Watch nian, Graeme Reid, konsidera iha komunikadu hanesan "abuzu intolerável poder polisiál" hodi ka’er no ezije governu sentrál husu maka’as hodi revoga lei diskriminatória iha Aceh.

Joven na’in rua ho tinan18 no 19 ne’e, detida iha loron 28 setembru bainhira la’o haruak malu iha parke públiku iha Banda Aceh, kpitál provinsiál, no kontinua preza to’o oras ne’e.

Organizasaun internasionál indika katak iha lei izlámika ne’ebé aplika iha Aceh, ne’ebé kontra Konstituisaun Indonézia nian no Pacto Internacional de Direitos Civis e Políticos ne’ebé ratifika hosi nasaun aziátiku iha tinan 2005.

Provínsia Aceh ukun hosi estatutu autonomia ida ne’ebé permite konvivénsia iha "sharia" (lei izlámika) ho lejislasaun sivíl.

Maski nune’e, territóriu ne’e sai radikál iha tinan hirak ikus ne’e ho medida hanesan kria polísia ida ne’ebé halo seguransa ba morál públika, ka bandu feto sira atu kanta ka dansa, maski hasai tiha ona lapidasaun hosi Kódigu Penál.

Iha fulan juñu kotuk, munisípiu Banda Aceh aprova medida ida ne’ebé bandu feto sira bá kafé no estabelesimentu rekreiu seluk no desportivu hahú tuku 23, bele bainhira akompaña hosi la’en ka família ho seksu maskulinu.

Medida ne’e mós impede feto sira servisu hahú hosi oras ne’ebé hanesan iha lokál hirak ne’e.

"Medida ne’e la aplika de’it ba populasaun maioritariamente musulmana iha Aceh, nune’e mós ho rezidente besik 90.000 hosi relijiaun sira seluk, liu-liu budista no kristaun sira, no mós ba vizitante sira", afirma HRW iha komunikadu.

Indonézia iha abitante besik millaun 250, hosi sira ne’e besik 90% ema musulmanu.

SAPO TL ho Lusa

Funsionáriu eskuadra polísia australiana nia mate konsidera hanesan atu terrorista

$
0
0

Omisídiu funsionáriu sivíl eskuadra polísia Parramatta nian, iha arredór Sydney nian, ne’ebé mate iha loron-sesta hosi adolesente ida ho tinan 15, hanesan atu terrorista, informa horisehik autoridade australiana sira.

"Ami hanoin katak nia asaun hetan motivasaun politika, tanba ne’e, hanaran terrorizmu", tenik ba jornalista sira Andrew Scipione, komisáriu polísia Nova Gales iha parte Súl.

Adolesente ne’e tiru mate administrativu ida ne’ebé sai hosi sede polísia iha Parramatta iha loron-sesta lorokraik, besik kiómetru 20 ba oeste Sydney nian, iha estadu Nova Gales parte Súl.

Nia mate bainhira tiru malu ho forsa seguransa sira.

Hosi kurda irakiana no moris iha Iraun, adolesente la referensiadu iha servisu polísia nian, hatutan  Andrew Scipione.

Iha setembru tinan 2014 Austrália aumenta nia nível ameasa terrorista no hahú hosi ne’ebá kria raide antiterrorista ida.

SAPO TL ho Lusa

Trajédia iha Meka: Iraun dehan katak ema ne’ebé lakon dobru liu lahanesan saida maka saudita fó sai

$
0
0

Autoridade iraniana dehan katak laiha esperansa atu ninia sidadaun hirak ne’ebé lakon maka moris hela, bainhira mosu insidente trájiku durante peregrinasaun Hajj, semana kotuk

Autoridade Iraun dehan katak peregrinu iranianu 464 ne’ebé mate durante trájedia iha Mina, besik Meka, semana kotuk, kuaze dobru hosi númeru ne’ebé fó sai antes hamutuk 239.

Entidade ofisiál Árabia Saudita haktuir katak ema 769 ne’ebé mate, ho nasionalidade oioin no 935 maka hetan kanek bainhira mosu atake durante peregrinasaun islámika Hajj.

Maibé Iraun – ne’ebé horisehik fó sai kona-ba númeru foun hosi ema hirak ne’ebé lakon, no fi’ar katak ema sira ne’e lamoris – haktuir katak totál hosi vítima ne’e bele liu tokon.

Pakistaun, Índia ho Indonézia fó sai katak númeru totál hosi vítima ne’e bele liu fali ida ne’ebé Arábia Saudita fó sai.

Atake ne’ebé mosu bainhira grupu peregrinu rua ne’ebé partisipa iha rituál “Apedrejamento do Demónio”, halibur iha fatin ida. Duun, ministru Negósiu Estranjeiru saudita, Adel al-Jubeir, maka halo jestaun polítika kona-ba asidente ne’e.

Líder supremu iranianu Ayatollah Ali Khamenei ezizi atu Arábia Saudita husu deskulpa ba saida maka akontese no promete atu halo retaliasaun karik nasaun refere lafoti medida ruma hodi haruka fila mate-isin hirak ne’e ho lalais.

SAPO TL ho Expresso 

Mais de 120 pescadores desaparecidos nas Filipinas devido à passagem do tufão Mujigae

$
0
0

Macau, 04 out (Lusa) -- Um total de 121 pescadores continuava hoje desaparecido no norte das Filipinas, um dia depois de o tufão Mujigae ter deixado o arquipélago, informaram agências para a redução de desastres, segundo a agência noticia chinesa Xinhua.

Um relatório sobre o ponto de situação do Mujigae feito pela agência de Redução do Risco de Desastres Regional e Conselho de Gestão 1 (Região de Ilocos) indica que 121 pescadores e 23 embarcações de pesca estavam desaparecidos desde sábado.

De acordo com este relatório, 31 pescadores foram resgatados.

Outro relatório oficial refere a morte de duas pessoas no centro de 'Luzon', no norte das Filipinas.

Mais de 190.000 pessoas foram afetadas pelo Mujigae.

A tempestade tropical aumentou de intensidade na sexta-feira e saiu da área de responsabilidade filipina de sábado.

No sábado, o tufão Mujigae aproximou-se de Macau e Hong Kong, levando as autoridades a hastearem o sinal 3 de tempestade tropical nas duas regiões, uma situação que se mantinha hoje às 13:00 (06:00 em Lisboa).

Àquela hora, o tufão Mujigae estava localizado a cerca de 300 quilómetros a sudoeste de Macau e a dirigir-se para a península de Leizhou, prevendo-se que se mantenha a intensidade do vento, segundo os Serviços Meteorológicos e Geofísicos de Macau.

O sinal de chuva intensa foi, no entanto, cancelado em Macau pelas 12:25 (05:25 em Lisboa) de hoje.

O sinal 3 de tempestade tropical (numa escala de 1 a 10 e onde não existem o 4, 5, 6 e 7) significa que os ventos poderão ter entre 42 e 62 quilómetros por hora com rajadas de cerca de 110 quilómetros por hora.

Com o sinal 3 hasteado, as autoridades recomendam a recolha de embarcações em abrigos e "portos de segurança", verificar o estado de portas e janelas, a desobstrução das sarjetas e goteiras e o acompanhamento das informações meteorológicas.

Em Macau e Hong Kong, o tufão Mujigae tem, desde sábado, causado condicionamentos no tráfego marítimo e aéreo, com alguns voos cancelados e o serviço de 'ferry' suspenso em algumas rotas.

Já em Guangdong, no interior da China, quase 39.000 barcos tiveram de regressar ao porto, e as autoridades provinciais ordenaram a suspensão de todos os serviços marítimos e atividades de entretenimento, de acordo com a Rádio e Televisão de Hong Kong (RTHK).

FV (MP) // FV.

João Afonso dos Santos traça retrato de um Portugal "salazarento e fechado"

$
0
0

Lisboa, 02 out (Lusa) -- O livro "O últimos dos colonos. Entre um e outro mar", de João Afonso dos Santos, procura traçar o retrato de um Portugal "de que hoje não imaginamos, salazarento e fechado", disse à Lusa o autor.

A obra relata a separação de uma família pelo mar, quando os pais de João e de José Afonso, que se tornou um conhecido cantor e compositor de intervenção política e renovador da canção coimbrã, os enviaram para Coimbra, tendo eles ficado em Moçambique com a irmã mais nova, contou o autor, salientando que aborda uma "questão ainda pouco tratada, que foi a ocupação de Timor-Leste por tropas japonesas", durante a II Guerra Mundial (1939-1945), em que os seus pais foram feitos prisioneiros pelas tropas nipónicas.

A obra, disse à Lusa, é feita das suas memórias "e das memórias dos outros", que ouviu e registou, trazendo a lume dois documentos de autoria do seu pai, o juiz José Nepomuceno Afonso dos Santos, um deles é "uma rememoração iniciada a bordo do paquete Angola, durante a vigem de regresso a Portugal [vindo de Timor, depois de ter estado prisioneiro], e o segundo é a reposta ao procedimento disciplinar contra ele instaurado, por iniciativa do governador".

Sobre este segundo documento, o autor afirmou à Lusa que "explica como a autoridade se quis prevenir contra quem dela às vezes discordou, e lhe pôs a fraquezas a nu".

Relativamente a Timor-Leste, defende o autor que "Portugal entrou de facto na contenda, pois o território sob sua administração, foi ocupado por tropas japonesas, e Portugal, ou antes o refime, quis fazer de conta que nada aconteceu, era um incómodo, mas houve facto gente portuguesa, como os meus pais e irmã, que foi sujeita ás agruras da guerra, e vale a pena lembrar", enfatizou.

A obra, com a chancela da Sextante Editora, mostra "o outro lado do quotidiano em Portugal nas décadas de 1940 e 1950", até porque "as pessoas hoje em dia têm muita dificuldade em saber como era viver nesse tempo".

Um tempo em que, "como a chuva miudinha do Estado Novo penetrou e humedeceu os espíritos, de um moral obscurantista aliada a um proselitismo político. No fundo, de um lado o salazarismo bafiento a impor valores nas escolas e liceus, e do outro o padre na igreja, principalmente nas aldeias, chamando pecado a tudo. Até se as raparigas tinham os cotovelos à mostra, calcule-se", declarou.

"Em 1974, com a revolução, deu-se uma espécie de rutura no quotidiano do ponto de vista de como as pessoas se comportavam socialmente, mas há nesta narrativa um fundo familiar muito forte".

NL // CC

Foto: Salazar, à esquerda, a fazer a saudação nazi.

PORTUGAL JÁ VOTA – Eleições Legislativas 2015

$
0
0

As mesas de voto abriram às 8h00 e assim se manterão até às 19h00 em Portugal Continental e na Madeira. Nos Açores, as urnas abrem e fecham uma hora mais tarde, devido à diferença horária.

Portugal vota hoje em eleições legislativas, para a eleição dos deputados À Assembleia da Repúblcia, de onde emanará o próximo Governo.

De acordo com dados da Secretaria Geral do Ministério da Administração Interna há mais de 9,5 milhões de eleitores inscritos - 9.682.369.

As mesas de voto abriram às 8h00 e assim se manterão até às 19h00 em Portugal Continental e na Madeira. Nos Açores, as urnas abrem e fecham uma hora mais tarde, devido à diferença horária.

Nestas eleições para a XIII Legislatura, concorrem 16 forças políticas, das quais três são coligações e as restantes 13 partidos.

Nas coligações, contam-se a Coligação Democrática Unitária (CDU), que junta PCP e PEV, a coligação Portugal à Frente, com PSD e CDS-PP, e a coligação Agir, que alia o Movimento Alternativa Socialista (MAS) ao Partido Trabalhista Português (PTP).

Os partidos políticos são: Partido Socialista (PS), Bloco de Esquerda (BE), Livre/Tempo de Avançar, Juntos pelo Povo (JPP), Nós, Cidadãos! (NC), Portugal pro vida, Cidadania e Democracia Cristã (PPV/CDC), Partido da Terra (MPT), Partido Democrático Republicano (PDR), Partido Comunista dos Trabalhadores Portugueses (PCTP/MRPP), Partido Nacional Renovador (PNR), Partido Unitário dos Reformados Portugueses (PURP), Partido Popular Monárquico (PPM) e Pessoas-Animais-Natureza (PAN).

A 14 de outubro ,serão contados os votos dos círculos da Europa e Fora da Europa, que elegem quatro deputados. Após o apuramento destes dois círculos, fica fechado o apuramento geral dos resultados das legislativas.

Para obter uma maioria absoluta, um partido ou uma coligação precisa somar 116 do total de 230 deputados.

Segundo a Constituição da República Portuguesa, "o primeiro-ministro é nomeado pelo Presidente da República, ouvidos os partidos representados na Assembleia da República e tendo em conta os resultados eleitorais".

Nas últimas legislativas, em 2011, o PSD venceu as eleições com 38,66% dos votos (108 deputados), o PS foi a segunda força mais votada, com 28,05% (74 deputados), seguindo-se o CDS-PP, com 11,71% (24 deputados), a CDU, com 7,90% (16 deputados) e o BE, com 5,17% (8 deputados).

A abstenção situou-se nos 41,1%, a mais elevada de sempre registada em legislativas.

Renascença – foto António Cotrim/Lusa
Viewing all 15965 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>