Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live

Pro-Kontra Ezisténsia RTM iha Diskusaun OJE 2018

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Deputadu sira iha Parlamentu Nasionál hatudu asaun pro-kontra ba legalidade ezisténsia Rádiu Televizaun Maubere (RTM) liuhusi diskusaun espesialidade orsamentu ba Ministériu Reforma Lejizlativa no asuntu Parlamentár no Sekretaria Estadu Komunikasaun Sosiál, segunda ne’e,  iha plenária Parlamentu Nasionál.

Deputada bankada CNRT, Albina Marçal, husu Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Merício Juvenal Akara, atu fó atensaun ba RTM tanba durante ne’e RTM laiha lisensa frekuénsia hosi Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANC-sigla portugés).

Aleinde ne’e, deputadu bankada PLP, Francisco de Vasconcelos, hatutan nasaun barak kestiona partidu polítiku ida iha nia mídia komunikasaun rasik, tanba bele partidariza organizasaun liu-liu mídia sira no bele halo manipulasaun ba faktu.

Iha biban ne’e, Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Merícia Juvenal Akara, reforsa tan katak nia haruka ona karta ba ANC iha loron 2 agustu liu-ba hodi husu informasaun kona-ba RTM nia legalidade, maibe en-felizmente ANC responde katak RTM seidauk hetan lisensa.

Hatán ba kestaun ne’e, deputada bankada FRETILIN, Maria Angélica Rangel, esplika loke RTM tanba kumpri rekizitu legal ne’ebé lei aplika no sujere ba deputadu Francisco Vasconcelos atu lalika kópia lei internasionál mai aplika iha rai ne’e.

Nia haktuir durante RTM eziste, seidauk halo propaganda falsu hasoru Governu ka Estadu TL hanesan mídia partidu balun prátika.

Momentu ne’e Rangel entrega dokumentu legál RTM nian ba primeiru-ministru iha plenária, nu’udar átu ida fó koñesimentu ba primeiru-ministru katak ezisténsia RTM ne’e legál.

Iha parte seluk, Xefe Bankada FRETILIN, Aniceto Guterres, subliña demokrasia iha Estadu Direitu Demokrátiku ne’e lei maka manda, katak se Timor-Leste tama iha asosiasaun ida, anaunser tratadu ruma Parlamentu Nasionál ratifika ona maka foin vinkula.

“Asosiasaun nasaun seluk nian labele impoin ninia regra mai iha Estadu TL atu bandu fali partidu ida no organizasaun ida loke ninia mídia rasik”, afirma.

Jornalista: Xisto Freitas | Editora: Rita Almeida

PR chinês promete 60 mil milhões de dólares em crédito a África

$
0
0

Pequim, 03 set (Lusa) - O Presidente chinês, Xi Jinping, anunciou hoje, no Fórum de Cooperação China-África, em Pequim, 60 mil milhões de dólares (51 mil milhões de euros) em assistência e empréstimos para países africanos, nos próximos três anos.

"A China decidiu emprestar um total de 60 mil milhões de dólares, no formato de assistência governamental e através do investimento e financiamento por instituições financeiras e empresas", disse.

Xi Jinping falava no Grande Palácio do Povo, o parlamento chinês, perante dezenas de chefes de Estado e de Governo do continente africano, no arranque da terceira cimeira do Fórum de Cooperação China-África (FOCAC).

Quinze mil milhões de dólares serão disponibilizados em empréstimos isentos de juros ou com condições preferenciais, vinte mil milhões em linhas de crédito, dez mil milhões num fundo especial para o desenvolvimento de mecanismos financeiros e cinco mil milhões para financiar importações oriundas do continente, detalhou Xi.

O também secretário-geral do Partido Comunista da China afirmou que Pequim vai encorajar as empresas do país a investir pelo menos dez mil milhões de dólares nos países africanos, durante o mesmo período, e avançou com o perdão de dívidas para os países com menos possibilidades.

"Para os países menos desenvolvidos ou altamente endividados, sem costa marítima ou pequenas nações insulares, que têm relações [diplomáticas] com a China, a dívida contraída junto do Governo chinês isenta de taxas de juro, que venceria no final de 2018, será perdoada", afirmou Xi.

O líder chinês estabeleceu ainda os objetivos da cooperação para os próximos anos, com destaque para as áreas industrial, agricultura, infraestrutura, ensino e segurança.

"Vamos apoiar África a alcançar a segurança alimentar, em 2030 (...) e implementar 50 programas de assistência para a agricultura", disse Xi Jinping, que prometeu ainda mil milhões de yuan (126 milhões de euros) em assistência humanitária aos países afetados por desastres naturais.

Pequim compromete-se ainda a lançar, em conjunto com a União Africana, um projeto de conectividade entre as infraestruturas do continente, que incorpore energia, transporte, informação, telecomunicações e recursos hídricos.

"Vamos trabalhar com África para desenvolver um único mercado de transporte aéreo e abrir mais voos diretos entre China e África", acrescentou.

Xi Jinping prometeu também distribuir 50.000 bolsas de estudo para estudantes oriundos de países africanos.

No âmbito da Defesa, o líder chinês prometeu apoio aos países do continente no combate à luta contra o terrorismo, nas áreas mais afetadas por grupos violentos.

"Continuaremos a prestar apoio militar à União Africana e apoiaremos os países da região subsaariana e dos Golfos de Adem e da Guiné, para que mantenham a segurança e combatam o terrorismo nestas áreas", disse.

A China, que no ano passado abriu a sua primeira base militar no estrangeiro, no Djibuti, no corno de África, continuará também a apoiar o combate à pirataria e estabelecerá um fundo para impulsionar a cooperação em matéria de missões de paz e manutenção da ordem, disse.

Xi sublinhou que o investimento chinês no continente não acarreta "condições políticas" e que a China "não interfere nos assuntos internos de África e não impõe a sua vontade sobre África".

Críticos apontam que a China está a pilhar os recursos naturais do continente e a conduzir estes países para a armadilha do endividamento, ao conceder crédito a países financeiramente débeis.

O líder chinês lembrou, no entanto, que "ninguém pode minar a grande unidade entre os povos da China e de África".

"Ninguém pode negar os feitos alcançados pela nossa cooperação, através de suposições e imaginação", disse.

JPI // VM

Parlamento timorense revoga decreto sobre currículos escolares

$
0
0

Díli, 04 set (Lusa) - O parlamento timorense revogou dois decretos aprovados pelo anterior Governo no início deste ano, que nem chegaram a entrar em vigor, e que alteravam dois outros polémicos textos legislativos sobre o uso de línguas maternas aplicados desde 2015.

A decisão tomada em agosto, publicada no Jornal da República, resultou de um debate em que as bancadas da coligação do Governo (CNRT, PLP e KHUNTO) acabaram por votar a sós. A oposição (Fretilin e PD) protestou e recusou-se mesmo a votar.

Durante o debate, a ministra da Educação, Dulce de Jesus Soares, defendeu a revogação dos decretos-leis por considerar que, no âmbito dos anteriores, tinha decorrido um projeto-piloto nos municípios de Lospalos, Manatuto e RAEOA (Região Administrativa Especial de Oecússi Ambeno), sobre a implementação das línguas maternas no processo de aprendizagem, que disse revelar uma mudança significativa e que ajudou muitas das crianças a aprender mais.

Posição contestada pela oposição que disse que na implementação das línguas maternas no processo de aprendizagem não há eficiência e que o Governo deve traçar uma política de educação mais clara, especialmente no que diz respeito ao currículo, para que se ensine a língua tétum e o português - línguas oficiais - no ensino básico.

A decisão parlamentar é o episódio mais recente num assunto que há muito divide os responsáveis políticos timorenses, especialmente no setor educativo: o uso de línguas maternas no ensino pré-escolar e início do ensino básico, empurrando para mais tarde um maior uso do português.

O assunto levou o Governo de então a aprovar em 2015 dois decretos - o 3/2015 sobre o currículo nacional de base da educação pré-escolar e o 4/2015 sobre o currículo do 1.º e 2.º ciclo do ensino básico.

Numa das suas últimas decisões antes da dissolução do anterior parlamento, o VII Governo - apoiado pela coligação minoritária da Fretilin e do PD - tinha aprovado em janeiro alterações a esses decretos, argumentando que se tratava de refletir os resultados do 3.º Congresso Nacional da Educação, que decorreu em 2017 em Díli.

Centrados em "quatro grandes alterações" esses decretos - que deveriam entrar em vigor no inicio de 2019 - abrangiam questões como "a definição das línguas oficiais com línguas de ensino, dando prioridade ao português como língua de ensino e ao tétum como língua de suporte".

As línguas nacionais eram definidas como "património cultural e histórico, para terem o devido tratamento nessa área".

O Governo deliberou ainda duplicar a carga horária mínima do ensino pré-escolar, de duas para quatro horas por dia, sendo ainda reajustada a carga horária "para o ensino da capacidade linguística em tétum e português".

Na defesa da sua proposta no Conselho de Ministros, o Ministério da Educação destacava "a necessidade de estabilidade e coerência em termos de aplicação de políticas educativas em Timor-Leste" e ainda "a necessidade de clarificar posições referentes às línguas a utilizar no sistema educativo".

Essa decisão de janeiro acabou por causar polémica com várias organizações nacionais e 70 cidadãos timorenses a escreverem ao Presidente da República a expressar preocupação sobre as alterações aos currículos do pré-escolar e primeiro ciclo que consideraram terem sido feitas sem avaliação científica adequada.

A carta refere que as alterações foram aprovadas de forma "súbita" e vão contra vários estudos que apoiavam o currículo em vigor.

ASP // JMC

Haforsa Seguransa Evita Grupu Artemarsias Hakat Liu Fronteira

$
0
0


DILI: Polisia Nasional TimorLeste (PNTL) iha semana ne’e sei haforsa seguransa iha fronteira rai-maran hodi evita grupu artemarsiais balun hakat liu hodi ba hala’o atividade iha Kupang, Indonezia.

PNTL hetan ona informasaun katak iha loron 10 setembro 2018, timoroan lubuk ida sei tama ba Kupang no Atambua liu husi fronteira rua para atu ba sa’e sabuk.

Komandante daruak PNTL Municipiu Dili, Superintendente asistente Polisia Euclidis Belo hateten ninia parte hetan ona informasaun. Tanba ne’e sira halo ona kontaktu ho Polisia iha fronteira atu hasa’e liu tan movimentu kontrolu.

“Ami rona sira sei liu husi fronteira terestre. No barak sei tama liu husi Oekusse. Ami husu ona ba Unidade Polisia Fronteira (UPF) Oekusse par atu servisu di’ak liu tan hametin seguransa iha fronteira,” dehan Euclides iha edifisiu Komando Polisia Kaikoli, foin lalais.

Euclidies dehan Timor-oan ne’ebe mak atu ba sa’e sabuk iha Indoneisia ne’e sei tama ida-idak sira sei la grupu. To’o ona iha Atmbua mak sira foin hasoru malu.

Informasaun sira ne’e Polisia rekolha hotu ona. No agora hein de’it para atu ejekuta. Tuir nia katak durante ne’e polisia halo hela vizilansia iha kapital para atu rekolha informasaun relasiona ho sira nia treinamentu.

Maibe grupu artemarsiais sira ne’e hala’o treinamentu fahe malu. laos halibur iha fatin ida de’it. Euclidis hatutan informasaun ne’ebe mak tama iha ninia liman hateten sira halo prifat mak barak liu tanba ne’e difisil atu kontrola. Maibe polisia sei kontrola sira iha linha fronteira. Tamba lei numeru 5/2017 fo kompotensia bo’ot ba Polisia atu hala’o servisu sira ne’e.

Tomé Amado | Independente

MSSI Rejeita Asesór Simu Saláriu Dupla

$
0
0

DILI: Informasaun ne’ebé espalla iha públiku nia leet. Asesór ida iha Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun (MSSI) hala'o funsaun dobru no simu saláriu dupla.

Maski nune’e, informasaun ne’e hetan rejeisaun husi Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun (MSSI), Armanda Berta dos Santos.

Nia esplika, lei define klaru ona katak ema ida labele hetan saláriu dupla. Ne’e duni durante ne’e MSSI kontinua kumpre hodi halo tuir saida mak lei hateten.

“Buat hotu ita bele halo maibé tenke bazeia mós ba lei”, dehan Ministra Berta, iha Uma Fukun Parlamentu Nasionál, Sesta (31/8).

Entretantu, observadór polítika, Ildefonso Coelho hateten, informasaun ne’e mosu iha públiku Ministra Solidariedade Sosiál nomeia Xefe Departamentu sai fali ba asesór, maibé kontinua la’o nafatin ho saláriu duplikadu.

“Lei Funsaun Públika (FP) la fó dalan, entaun ida ne’e Primeiru Ministru tenke haree, tanba funsionáriu ida halo duplikadu ne’e mós kategoria ba korrupsaun”, tenik nia.

Ne’e duni, tuir nia tenke iha kooperasaun servisu ho Komisaun Funsaun Publika (KFP), nune’e bele halakon ona saláriu dupla ne’ebé mosu iha ministériu ne’e nia laran.

Nia esplika, bainhira funsionáriu públiku ida asume ona kargu asesór ruma tenke define hodi simu saláriu husi fonte ida de’it. Lei la fó dalan atu simu osan fonte orsamentu Estadu nian dobradu.

Osan ne’e privadu nian laiha buat, maibé Estadu ninian maka sira halo fali duplikadu ne’e signifika fahe ba malu de’it.

Cristina Ximenes | Independente

Dioseze Dili No Governu Aseita Ona Esbosu Ba Jestaun Sítiu NFR

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Ekipa task force Ramelau aprezenta ona esbosu jestaun sítiu turístiku Na’i-Feto Ramelau (NFR) nian ne’ebé hetan ona aseitasaun husi parte Dioseze Dili no Governu.

Diretór Jerál Turizmu, José Filipe Dias Quintas, hatete aprezenta esbosu ida ne’e ba Bispu Dioseze Dili no Governu atu haree, tanba ida ne’e ko’alia kona-ba regra, finalizasaun nomós fatin sira ne’ebé dezignadu ba estasionamentu.

“Husi parte uma-kreda nian liuliu Dioseze Dili fó apresiasaun. Sira apresia tebes task forcenia serbisu ne’ebé kompostu husi ministériu relevante, autoridade lokál no parte sira seluk, tanba aseita ona kona-ba regra sira ne’e, oras tama-sai nomós sei iha kontribuisaun. Uma-kreda no Governu aseita sei iha retribuisaun liuliu fatin tama”, Quintas informa iha Lesidere, ohin.

Nia subliña bainhira ema ida halo vizitasaun iha NFR sei kontribui dólar ida ba ema ida hanesan mós ba estranjeiru sira para implementa tiha depois mak haree nia progresu.

“Ne’ebé diskusaun ne’e di’ak tebes tanba regra, jestaun sira sei sai modelu ida karik aban-bainrua akontese buat ruma mak ita sei iha halo alterasaun”, nia dehan.

Hatutan iha jestaun ne’e temi mós kona-ba kapasidade karga ba sítiu Na’i-Feto nian ne’ebé mak ema bá vizita másima pur volta 20 ou 20 resin no labele barak liu tanba sei fó impaktu ba meiu ambiente.

“Importante tebes se ita ko’alia kona-ba dezenvolvimentu turizmu sustentavel ba sítiu ne’e rasik tanba kapsidade karga ne’e para ita atu jere ema labele barak demais tanba sítiu Na’i-Feto ne’e nia kapasidade ki’ik, ne’ebé karik ema rihun ba rihun mak bá ne’ebá, entaun ba longu prazu sei fó impaktu ambientál ba sítiu ne’e rasik”.

Bispu Dioseze Dili, Don Virgílio do Carmo da Silva, hatete ekipa ne’e durante fulan hirak serbisu maka’as no aprezenta ona regra oinsá maka fatin ne’e bainhira loke fali iha 7 outubru 2018 saida mak tenke halo.

“Maski ekonomia rai-laran susar uitoan, mas ekipa task force ida ne’e kria kondisaun mínima hanesan regra bainhira loke filafali karik iha regra ruma tenke tuir, loke filafali karik pelu menus Ramelau ne’e moos ona, iha kondisaun ne’ebé sufisiente”, Bispu hatete.

Liuhusi soru-mutu entre parte Igreja no Governu halo avaliasaun sobre preparativu ne’ebé ekipa halo tiha ona kona-ba regulamentu sira ne’ebé atu implementa ne’e bele ka la’e, kondisaun ne’ebé kria atu ema tama ne’e mós bele ka la’e.

“Ezemplu tenke halo billete entrada, tau ema ne’ebé mantein seguransa, mantein fatin ne’ebá moos nafatin”.

Amu-lulik ne’e louva ekipa nia serbisu tanba iha limitasaun ne’ebé iha, maibé vontade husi ekipa ne’ebé kompostu husi instituisaun oioin hakarak fó an duni atu kria kondisaun mínima.

Sekretáriu Estadu Ambiente, Demétrio de Amaral de Carvalho, hatete iha Sétimu Governu estabelese ona task force ida ne’ebé halo ona serbisu ba levantamentu dadus no senáriu melloramentu jestaun santuáriu Ramelau.

“Sekretáriu Estadu Ambiente reprezenta Governu Timor-Leste hodi fó hanoin oinsá ita bele mellora jestaun ida di’ak liu ba santuáriu Ramelau ne’ebé sai hanesan símbolu importante ba Timor-Leste. Ita hatene Na’i-Feto Ramelau ba tuur iha Ramelau tutun iha 1997 depois tinan rua ita manán ita-nia funu. Ne’e sinál katak funu ba libertasaun pátria ne’e la’ós ita-nia asua’in sira de’it, maibé tulun husi ita-nia Na’i-Feto no Maromak”.

Demétrio hatutan iha rekomendasaun husi task force ne’e tau prosedimentu lubuk ida hodi halo jestaun iha Ramelau no espera regra sira bele sai hanesan matadalan atu regulariza ema hotu ne’ebé vizita foho ne’e.

“Ita halo hela identifikasaun husi task force nia relatóriu ne’e maka problema lixu, degradasaun vejetasaun sira ne’ebá, nune’e mós ita haree posibilidade atu serbisu hamutuk ho lia-na’in sira atu hamoris filafali tara-bandu sira ne’e hotu. Ha’u hanoin esforsu di’ak, iha ona rekomendasaun atu tau lixeiru sira, kompós toilete sira iha fatin ne’ebá, esforsu sira ne’e hotu sei redús problema lixu”.

Jornalista: Maria Auxiliadora | Editora: Rita Almeida

Imajen: Bispu Dioseze Dili, Don Virgílio do Carmo da Silva no Sekretáriu Estadu Ambiente, Demétrio de Amaral de Carvalho, soru-mutu ho ekipa task force hodi diskute sobre esbosu ba jestaun sítiu turístiku NFR. Foto/MT.

Diocese 3 hetan subvensaun US$6.000.000 - PM Taur: VIII Governu sei la fo tan osan ba Igreja

$
0
0

Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak, promete, VIII Governu ne’ebé nia lidera sei la fo tan osan ba Igreja sira iha Timor-Leste.

“Igreja Becora, Igreja Aimutin no Igreja sira ne’ebé seidauk hotu. Kuandu Igreja sira ne’e hotu, ha’u nia Governu sei la fó tan osan ba Igreja sira, tanba iha ona alokasaun osan verba ida ba Igreja sira, entaun Igreja mak tenki rezolve nia problema, Governu sei la fó tan husi kintu kantu,  tanba ita fó ba Igreja Katólika, husi relijiaun sira seluk iha Timor-Leste mós husu, tanba uluk ha’u sei Prezidenti Repúblika, relijiaun sira seluk dehan, ami hatene Prezidenti Repúblika ne’e ema Katólika, entaun relijiaun Katólika ne’e, simu osan kintu-kantu, ami la simu,”relata PM Taur.

PM Taur esklarese, lia hirak ne’e hodi responde preokupasaun deputadu  proponente sira nian ne’ebé husu VIII Governu atu fó apoiu ba organizasaun rejistensia sira.

Orsamentu ba Gabinete Primeiru Ministru (GPM) ho montante millaun US$ 5.7, aprovadu iha Parlamentu Nasional, liu husi diskusaun espesialidade  Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan 2018.

Entretantu iha nia intervensaun, Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak, promete sei hapara apoiu ba Igreja sira.

Orsamentu ba Gabinete Primeiru Ministru, antes aprova deputadu sira husi bankada opozisaun, aprezenta proposta adisionál, hodi husu ba Xefi Governu, atu aumenta tan osan ba gabinete apoia sosiedade sivíl, hodi tau matan ba organizasaun rezisténsia sira, ne’ebé ezerse tiha ona sira-nia papél iha prosesu rezisténsia.

Iha nia intervensaun, Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak, hateten, hanesan Xefi Governu, nia la apoiu ideia deputadu sira nian kona-ba atu fó apoiu ba organizasaun rezistensia sira.

“Ha’u la apoia ideia deputadu sira nian, kona ba oinsa atu bele tau matan ba organizasaun sira. Maibé atu hahú halo ida ne’e, ha’u-nia hanoin, ajuda lai ami define polítika klaru ida, para depois ema labele akuza ami dehan, ami favorese ba ida ne’e ka ida ne’eba, ajuda lai ami define ida ne’e, orsamentu 2019 ita bele tau,” katak PM Taur.

Xefi bankada PD, António da Conceição, hanesan proponente ida hateten, sira aprezenta proposta ne’e hodi komunga polítika Governu nian atu envolve partisipasaun komunidade iha prosesu dezenvolvimentu, liu-liu organizasaun rezistensia ezerse ona papel ne’ebé determinante iha prosesu rezistensia nian hanesan, OJETIL, FITUN, RENETIL no seluk tan.

Tanba ne’e, PD husu ba Primeiru Minsitru atu nafatin halo konsiensializasaun atu organizasaun sira ne’e, bele partisipa nafatin iha prosesu dezenvolvimentu.

“Ami aprezenta proposta ne’e hodi husu ba Parlamentu no Governu atu bele tau osan millaun 1.500 ba Gabinete Primeiru Ministru nian, liu husi apoiu sosiedade sivil, tanba organizasaun rezistensia sira ne’e, sira-nia papel importante tebes ba prosesu dezenvolvimentu,”katak António.

Alende ne’e, deputadu Antoninho Bianco husi bankada FRETILIN aprezenta proposta ida hodi retira osan millaun US$ 3.5 ne’ebé tau iha fundu rubrika, tanba iha Governu sira ne’ebé liu tiha ona, la tau ona osan ba ida ne’e.

“Ha’u seidauk hetan informasaun husi Governu, karik Governu bele justifika katak, osan millaun U$S 3.5 ne’e distribuisaun feitu tiha ona atu halo saida, entaun ha’u bele konsidera. Ha’u rona katak, osan ne’e atu dedika ba konstrusaun Igreja, entaun ha’u hakarak hatene, Igreja ne’ebé mak atu hetan benefisiu ida ne’e,” katak Antoninho Bianco.

Maibé deputadu Aderito Hugo husi bankada CNRT hateten, nia apoiu atu Governu fó apoiu ba organizasaun rezistensia sira, tanba sira mós kontribui ba prosesu ukun-an nasaun ne’e nian, maibé Governu tenki haree didiak, organizasaun sira ne’e, iha estatutu ka la’e, hodi define didiak sira-nia aan iha tempu agora.

Diocese 3 hetan subvensaun US$6.000.000

Iha Orsamentu Jeral Estadu (OJE) tinan fiskal 2018 nian, Governu apoiu subvensaun ba Diocese 3 ho montante US$6.000.000.

Orsamentu ne’e fahe espesifiku ba Diocese Baucau ho valor US$2.000.000, Diocese Dili mos US$2.000.000 ho Diocese Maliana US$2.000.000.

Tuir akordu ne’ebe VII Governu halo ho Uma Kreda Katolika Timor nian nebé  kontinua implementa iha VIII Governu ne’e katak ,subvensaun nebé Uma Kreda hetan husi Orsamentu Estadu ne’e atu apoia finansia Uma Kreda atu tau matan mos ba seitor edukasaun, halo karidade (haree liu ba ema vulneravel no ki’ak sira) ho mos apoia infra-estrutura Uma Kreda nian iha Diocese 3 ne’e nia laran.

Padre Julio Crispin nudar Klero Diocese Baucau nian fo sasin katak, husi alokasaun orsamentu US$ 2.000.000 ba Diocese Baucau harii ona eskola provizoriu  rua (2) no kapela hat (4), ho mos apoiu asuntus social balun hodi aloka mos osan balun ba departementu ou komisaun sira ne’ebe estabelese iha Diocese laran.

“Aplikasaun ba subvensaun sira ne’e tuir hela nia dalan no normais ka akordu nebé estabelese desde tinan 2016,” hateten Pe. Julio Crispin hodi responde JNDiario iha Camara Eklesiastika Diocese Baucau nian iha Dili, Segunda (3/9/2018).

Padre Julio Crispin esplika katak, husi montante subvensaun ba Uma Kreda Katoliku Timor Leste fahe ba kategoria sira mak hanesan 50% ba iha Edukasaun, 25% asuntus social, 15% ba Camara (Governu) Eklesiastika no 10% ba jestaun administativa Diocese nian. Cós/Eus

GMN TV | Grupo Média Nacional

Governu Sei Esforsu Desentraliza Podér Ba Munisípiu Hotu

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Governu da-ualu sei esforsu kontinua desentraliza podér hosi governu sentrál ba  munisípiu durante mandatu tinan lima.

Vise-Ministru Administrasaun Estatál, Abílio José Caetano, dehan Governu da-neen desentraliza ona podér no hili prezidente autoridade munisípiu Baukau, Bobonaru no Dili.

ʺImplementasaun ho foku oitavu governu ne’e sei hala’o iha Likisa, Aileu no Ermeraʺ, hateten Vise-Ministru ba TATOLI iha uma fukun Parlamentu Nasionál, ohin.

Tuir planu estratéjiku dezenvolvimentu nasionál 2011 to’I 2030 tuir loloos iha 2015 estabelese ona munisípiu tolu to’o lima, maibé seidauk akontese.

ʺTuir polítika Governu ita sei konsentra ba munisípiu tolu ka haat  durante primeiru anu, depois ita bele estende munisípiu sira seluk ba tempu, nune’e to’o tempu implementa munisipalidade liuhosi eleisaun munisipál ne’e munisípiu hotu prontu ona simu podér lokálʺ, akresenta.

Rekizitu lubuk presiza atu haree, nia dehan hanesan lei podér lokál, lei eleisaun munisipál, lei aprovizionamentu, lei finansa munisipál, rekursu umanu, infra-estutura bázika ba asembleia munisipál, prezidente autoridade no estrutura.

ʺSe ita atu impelementa polítika dezentralizasaun to’o munisipál, tenke iha lei podér lokál ne’ebé veta hosi Prezidente Repúblika, lei eleisaun munisipál ne’e importante, tanba lei ne’e iha maka ita bele halo eleisaun munisip’al, lei aprovizionamentu, lei finansa munisipálʺ, katak tan.

Munisípiu ida-idak mós tenke iha ona reseita proprio bainhira implementa ona munisipál. Maibé governante realsa entermus orsamentu governu sentrál bele responde nafatin.

Jornalista: Agapito dos Santos | Editora: Rita Almeida

Imajen: Vise-Ministru Administrasaun Estatál Abílio José Caetano. Imajen Egas Cristóvão

Profesór 701 Tama Reforma

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Ministra Edukasaun, Juventude no Desportu, Dulce de Jesus Soares, hateten profesór atus hitu ida (701) maka hetan ona sertifikadu reforma hosi Komisaun Funsaun Públiku (KFP) atu reforma.

Hosi númeru ne’e fahe ba kategoria tolu, dahuluk tanba terseira idade atinje 60, mate no invalides.

ʺHosi sira ne’e balun mate ona no barak liu sei hanorin nafatinʺ, haktuir ministra ba TATOLI iha Parlamentu Nasionál, ohin.

Dulce hateten tan sei haree mekanismu ida di’ak liután hodi koloka profesór sira antigu ho disiplina lian-portugés atu kontinua hanorin iha fatin ne’ebé nesesita.

ʺProfesór sira ne’e hanorin iha disiplina hotu-hotu hosi ensinu báziku to’o ensinu sekundariu jerál, maibé ba sira ne’ebé iha koñesementu lingua portuguesa di’ak liu, ha’u sei haree fali atu sira kontinua hodi koloka  ba eskola sira atu kontinua fali sira nia servisuʺ, dehan Ministra Edukasaun.

Maibé antes halo kolokasaun, sei servisu hamutuk ho komisaun funsaun públika atu haree baze legál ba asuntu ne’e.

Jornalista: Agapito dos Santos | Editora: Rita Almeida

Imajen: Ministra Edukasaun, Juventude no Desportu, Dulce de Jesus Soares.

Macau quer ajudar PME dos países lusófonos a entrar no mercado chinês

$
0
0

Macau, China, 04 set (Lusa) - O Governo de Macau reiterou hoje o empenho em exercer uma plataforma entre a China e os países de língua portuguesa, nomeadamente em impulsionar a entrada das Pequenas e Médias Empresas (PME) no gigante asiático.

"O território está empenhado em desempenhar o papel de plataforma, a fim de ajudar mais e melhor as pequenas e médias empresas dos países de língua portuguesa a entrar no mercado da China interior", afirmou hoje o secretário para a Economia e Finanças de Macau, de acordo com um comunicado.

Lionel Leong falava na província de Cantão, no sul da China, na véspera da 12.ª edição do Fórum para a Cooperação e Desenvolvimento da região do Pan-delta do Rio das Pérolas.

Numa reunião com o governador de Jiangxi, Yi Lianhong, o secretário destacou o empenho de Macau em "propiciar a ligação com os países de língua portuguesa e a União Europeia", para que as empresas daquela região do Rio das Pérolas possam "atrair investidores estrangeiros e conquistar mercados noutros países", refere a mesma nota.

Os dois governantes discutiram ainda uma "cooperação mais profunda" na área da medicina tradicional chinesa, para a qual Macau tem trabalhado também como plataforma entre a China e o os países lusófonos, nomeadamente na formação de especialistas.

Neste sentido, Leong garantiu que o Parque Industrial de Medicina Tradicional Chinesa já se "encontra numa fase de captação de investimento, apresentado sucesso no que diz respeito à colocação de produtos desta natureza nos mercados internacionais".

Este parque, instalado na ilha da Montanha (Hengqin), adjacente a Macau, promove a cooperação na área com os países lusófonos, no âmbito da iniciativa "Uma Faixa, Uma Rota", lançada pelo Presidente chinês, Xi Jinping, em 2013.

FST // PVJ

Países asiáticos reúnem-se de emergência para discutir epidemia de peste suína

$
0
0
Banguecoque, 05 set (Lusa) - A Agência de Alimentos e Agricultura da Ásia (FAO, na sigla em inglês) reúne-se hoje de emergência em Banguecoque, Tailândia, para abordar o risco da epidemia de peste suína africana registada na China se espalhar na região.

"A região deve estar preparada para a alta probabilidade de que a peste suína africana cruze fronteiras", informou a FAO num comunicado em que se sublinha a necessidade de se adotar "uma resposta regional".

Especialistas de nove países vizinhos da China (Camboja, Japão, Laos, Mongólia, Myanmar, Filipinas, Coreia do Sul, Tailândia e Vietname), incluindo epidemiologistas veterinários, reúnem-se durante três dias para definir um protocolo regional.

"A peste suína africana, nova na Ásia, representa uma ameaça significativa", refere a agência da ONU, cuja sede regional fica em Banguecoque.

Mais de 40 mil porcos foram abatidos na China desde o início da epidemia, no início de agosto, segundo a FAO.

O gigante asiático, maior produtor de carne suína do mundo, está a tentar conter este surto de peste suína africana inédita no país.

Os focos de peste suína africana foram detetados em cinco províncias da China, na sequência de uma exploração em Liaoning (nordeste). Na Ásia, o primeiro surto detetado, em março de 2017, foi numa criação na Rússia, na Sibéria.

A peste suína africana, com casos registados em África, Rússia e em vários países da Europa do Leste, é muito difícil de controlar porque não existe uma vacina eficaz. No entanto, não representa qualquer perigo para a saúde humana.

A doença é transmitida por contacto direto entre porcos infetados, carraças ou animais selvagens e é fatal para os animais afetados, o que inflige perdas económicas significativas nas fazendas.

Cerca de metade da população mundial de suínos é criada na China, o país que mais consome esse tipo de carne per capita, segundo a FAO.

JMC // JC

Reino Unido aponta governação estável em Timor-Leste mas alerta para violência

$
0
0
Londres, 04 set (Lusa) -- O Governo do Reino Unido admitiu hoje que a governação em Timor-Leste está mais estável, mas advertiu os cidadãos britânicos para a ocorrência de possíveis casos de violência naquele território.

Na atualização do alerta anterior - sobre a instabilidade política no território nos últimos meses -, que foi emitido hoje pelo Foreign and Commonwealth Office (FCO), do Governo do Reino Unido, os cidadãos britânicos são aconselhados a evitar a presença em comícios, manifestações e protesto, uma vez que a situação de segurança em Timor-Leste pode deteriorar-se sem aviso prévio.

Na sua página na internet, o FCO indica ainda que o crime continua a ser um problema em Timor-Leste, incluindo violência relacionada com gangues, roubo (em alguns casos armados), assalto e ataques a veículos.

O aviso da FCO recorda a violência localizada associada a comícios políticos que ocorreu em Díli, capital do Timor-Leste.

A 13 de maio último, a Aliança de Mudança para o Progresso (AMP) venceu as eleições legislativas, antecipadas, em Timor-Leste, com mais de 309 mil votos, ou 49,56% do total, o que representa uma maioria absoluta de 34 assentos no parlamento de 65 lugares.

O primeiro-ministro timorense considerou entretanto, na quarta-feira, "essencial" retomar a normalidade na execução orçamental, depois de quase oito meses de duodécimos, apelando à colaboração de todos para retomar o crescimento económico do país.

"Fazemos votos para que possamos encontrar em conjunto as soluções mais adequadas e necessárias, para a rápida retoma do caminho do crescimento económico, da melhoria das condições de vida do nosso Povo e do desenvolvimento sustentável da nossa querida pátria", disse hoje, no final do debate na generalidade do Orçamento Geral do Estado (OGE) para 2018.

Para o chefe do Governo o OGE é "um sinal de empenho, compromisso, esforço e dedicação de todos os políticos no sentido de normalizar no plano financeiro e económico a situação do nosso país, até ao final do ano".

SYSC (ASP) // PVJ

Makina Fase Raan Lasufisiente, Pasiente 14 Transfere Ba Rai Liur

$
0
0

DILI – Relasiona ho makina fase raan iha Hospital Nasional Guido Valadares (HNGV) lasufisiente, transfere pasiente 14 ba rai liur.

Liu husi sesaun plenaria Tersa (04/09/2018) deputadu/a sira halao debate OJE 2018 iha espesialidade ba iha dotasaun para tudo governu, iha proposta lubuk ida mak hatama husi bankada sira. Enkuantu ba proposta numeru 2 proponente Deputada Maria Gorumali hatoo proposta ho rajaun atu sosa makina fase raan.

Iha intervensaun Deputada CNRT, Maria Gorumali hatete, bazeia ba OJE 2018 alokasaun orsamentu ba iha HNGV, iha kategoria vensimentu nomos bens de servisu, maibe laiha orsamentu aloka ba iha Kapital menor.

“Ho razaun ida nee mak ami hatoo proposta bazeia ba difikuldade neebe HNGV hasoru, tanba nee hatoo proposta iha debate liu-liu ba sosa makina fase ran no ekipamentus mediku neebe mak HNGV presiza,” katak nia.

Nia hatete, atu sosa makina fase ran, tanba oras nee dadaun HNGV iha makina 10 deit nee 2 rezerva ba pasiente moras HIV, TBC no seluk tan.

Hatan ba kestaun nee Ministra Interina Finansas, Sara Lobo hatete, governu laiha hanoin kontra proposta sira ba preokupasaun ba Ministeriu Saude nomos ba ministeriu sira seluk, so iha momentu neeba duvida oituan, tanba fontes nee husi rezerva kiontijensia, nee fundu ida neebe mak aloka ba sadisitasuan  imprevistu no mos apoiu ba instituisaun seluk neebe iha nesesidade urjente. 

Notisia kompletu lee iha jornal STL edisaun Kuarta (05092018)

Guilhermina Franco / Natalino Costa | Suara Timor Lorosae

PN Kestiona Aviaun ZEESM-Emilia Pires

$
0
0

DILI - Reprejentante povu iha PN tuku meza no hakilar malu bainhira halao debate OJE 2018 iha espesialidade iha loron daruak, tanba iha dezentendimentu ba intervensaun deputadu husi bankada governu no opozisaun, bainhira kestiona ba orsamentu manutensaun, sosa aviaun ZEESM no Eis Ministra Finansas Emilia Pires halai ba rai liur.

Liu husi sesaun plenaria Segunda (03/09/2018), bainhira halao debate OJE espesialidade ba iha Ministeriu Finansas deputadu bankada opozisaun kestiona orsamentu ba manutensaun.

Iha intervensaun Deputadu Fretilin Antoninho Bianco hatete, haree ba iha orsamentu 1,424 atu halo manutensaun, nee atu halo ba neebe loos.

“Husu atu klarifika tanba osan ba manutensaun nee boot, neebe hau husu atu redus. Laos nee deit maibe kestiona mos iha proposta seluk neebe mak aprezenta ona,” dehan nia liu husi sesaun plenaria Segunda (03/09/2018), iha PN.

Hatan ba kestaun nee Ministra Finansas, Interina Sara Lobo hatete, relativamente ho proposta 54 kona ba item manutensaun edifiu atu justifika deit katak, manutensaun nee halo ba kategoria 2 ekipamentus no edifisiu.

Notisia kompletu lee iha jornal STL edisaun Kuarta (05092018)

Guilhermina Franco | Suara Timor Lorosae

Tusan Neebe Governu Halo Sei Fo Todan Iha Futuru

$
0
0
DILI – Reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasional husu ba governu atu halo redusaun ba deve publiku neebe halo husi governu TL, karik la halo redusaun maka sei fo todan ba estadu TL iha futuru.

Preokupasaun nee hatoo husi Deputadu Adriano do Nascimento, liu husi sesaun debate orsamentu jeral do estadu iha Parlamentu Nasional, Kuarta (05/09/2018).

“Hau hanoin ho orsamentu neebe iha governu tenke selu dadauk ona tusan balun atu nunee, ba oin ita bele dezenvolve fali area seluk, selae maka ita sei la sai husi tusan, governu ida sae, governu ida tun, tusan nafatin hela deit, no tusan sira nee mos sei fo todan ba estadu TL iha futuru aban bain rua,”informa Deputadu Adriano.

Nia afirma liu tan, tusan neebe maka governu halo ona nee, hahu husi tinan 2013 nia laran  maibe too 2018 ona mos tusan sira nee kontinua naba-naba hela deit.

Iha fatin hanesan Deputadu Mariano Asanami mos hatutan, haree ba tusan neebe maka durante nee governu halo ona nee  kontinua aumenta ba bebeik, tanba nee liu husi orsamentu jeral do estadu governu bele atende hotu tiha problema tusan nee. 

Notisia kompletu lee iha jornal STL edisaun Kinta (06092018)

Madalena Horta | Suara Timor Lorosae

KAK Halo Peskija 47%, FP Uja Sala Patromoniu Estadu

$
0
0
DILI - Relasiona ho patrimoniu estadu neebe uza husi Ministeriu, Sekretariu Estadu nomos funsionariu sira utiliza, KAK liu husi Diresaun Prevensaun halo peskija, indentifika iha 47% funsionariu publiku utiliza sala patrimoniu estadu.

Tuir Direktor Jeral Prevensaun KAK, Rosario Salsinha Araujo katak, atividade neebe komisaun anti korupsaun halao ba ministeriu, no sekretariu estadu sira, liu liu liga ba patrimoniu estadu nian. Oinsa hanesan sidadaun governante funsionariu publiku, tenke tau matan didiak ba asuntu patrimoniu estadu, tanba patrimoniu estadu sai risku uitoan se utiliza sala, liga ba lei kontra lei.

“KAK laos halo observasaun deit, maibe KAK halo peskija mos, hatudu katak iha 47 % husi funsionariu publiku sira, utiliza sala hela patrimoniu estadu, neebe privatija tiha muda tiha plat ba sira nian privadu, balu rai tiha iha uma, balu uja rua, balu uja tolu,” dehan Rozario ba Jornalista sira iha Mandarin Kuarta, (05/09/2018).

Nia salienta tan, KAK iha diresaun prevensaun nian, buka meius lubuk ida ona, hahu dada ona motorizada no sasan sira estadu nian dada lubuk ida ona, ba tau iha servisu fatin ministeriu no sekretariu estadu ida idak nian, maibe seluk mos sei servisu makas atu dada fila.

Nunee mos Xefi Departementu Diresaun Alterasaun Meu Ambiente, Eliza Luisa Santa Fereira relata, patrimoniu estadu nudar funsionariu publiku iha direitu no dever atu proteje, patrimoniu estadu neebe iha ministeriu no diresaun. 

Notisia kompletu lee iha jornal STL edisaun Kinta (06092018)

Terezinha De Deus | Suara Timor Lorosae

Zero Plástiku Sei Akontese Tinan Oin

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Sekretáriu Estadu Ambiente, Demétrio de Amaral de Carvalho, hatete iha 2019 sei implementa polítika zero plástiku, nune’e bandu atu importa no uza saku plástiku iha atividade tranzasaun loja sira-nian.

“Ita implementa zero plástiku ne’e gradualmente iha 2019, ita sei 100% aplika moratóriu ba uza saku plástiku”, Demétrio afirma ohin, iha Bebora.

Sekretáriu Estadu ne’e subliña iha Timor-Leste dadus hatudu loron ida lixu ne’ebé so’e iha Tibar ne’e porsentu 18 fo’er husi plástiku nian de’it.

“Ho ida ne’e ita bele redús 18% (lixu plástiku) ne’e, entaun empreza sira kontente loos, ami halo intervensaun ida ne’e poupansa boot ba sira, poupansa ne’e bele fó signifikativu tebes ba sira 1.5 to’o dois milhões dólares americanos poupansa ba setór privadu sira ne’ebé loke loja, supermerkadu, mini market sira ne’e”, katak.

Nune’e merkadu ida millaun rua ne’e ba saku alternativu sira, saku sira ne’ebé bele dodok lalais iha natureza, bote, kohe, bornál, saku suratahan sira, saku biodegradavel mai husi ai-farina kulit sira ne’e hotu bele halo aproveitamentu iha Dili de’it, millaun rua no iha Timór laran tomak bele entre millaun tolu hanesan ne’e.

Eis deputadu ne’e dehan lixu plástiku ne’e la’ós dodok iha fulan tolu ka fulan haat hanesan ai-tahan ka ai-sanak sira ne’ebé so’e ba rai, entaun sei okupa espasu ne’e aumenta ba beibeik.

“Tanba ne’e ameasa ba lixu plástiku ne’e buat ida reál ba ita. Ha’u ko’alia beibeik, sé ita la kuidadu halo jestaun ba lixu plástiku ne’e loron ruma la’ós iha Timór de’it, iha mundu tomak, iha tasi la’ós ikan mak barak liu, lixu maka sei barak liu”, nia dehan.

Nune’e saida maka presiza atu halo iha Timor-Leste hodi redús plástiku maka muda ema nia estilu konsome, tanba produsaun lixu boot liu ida mak saku plástiku no mai husi botir bee sira.

“Entaun ita halo intervensaun iha Dili, Timór laran hahú halo ona prosesu atu implementa polítika zero plástiku liuliu foku ba saku plástiku”.

Demétrio espera ho serbisu sira ne’e hotu bele halo mudansa no promete sei embarga projetu pilotu iha tempu badak.

“Iha ativista sira ne’ebé halo serbisu hanesan sensibilizadór ambientál sei serbisu hamutuk ho suku ida ka rua hodi hamenus problema lixu”.

Hatutan sobre lixu ne’ebé fakar iha Tibar presiza mellora tratamentu no halo prosedimentu no tenke  minimiza poluisaun.

Jornalista: Maria Auxiliadora | Editora: Rita Almeida

Imajen: Sekretáriu Estadu Ambiente, Demétrio de Amaral de Carvalho. Foto/Gabinete SEA.

SEKOMS Hahú Prepara Esbosu Lei Regula Facebook

$
0
0

DILI, (TATOLI) – Sekrétariu Estadu Komunikasaun Sosiál, Mericio Juvinal dos Reis Akara, hateten ekipa jurídiku hahú prepara ona esbosu lei hodi regula utilizadór mídia sosiál Facebook atu lalebe halo defamasaun hasoru lideransa no seluk tan.

ʺEkipa SEKOMS hahú prepara draf lei para regula ema uza mídia sosiál  facebook, tanba agora ema uza sala hodi insulta, kria ID falsu, ataka ema ninia privasidadeʺ, hateten governante ne’e hafoin enkontru ho Asosiasaun Profesionál Teknolojia Informasaun no Komunikasaun (APTIK)  iha Palásiu Governu, ohin.

Konstituisaun RDTL artigu 40 no 41 garante liberdade espresaun, maibé iha ninia limitasaun, tanba ne’e esbosu lei ne’e importante atu ema uza mídia sosiál tuir regra.

ʺIta espresa ita nia diretu maibé ita viola ema seluk nia diretu entaun Governu iha dever atu regulaʺ, afirma Akara.

Nia dehan presiza mós kria lei cyber crime hodi regula krime iha komunikasaun teknolojia bainhira Timor-Leste moderniza ona teknolojia komunikasaun iha futuru.

ʺBainhira lei ne’e iha ona, sé mak la kumpre sei kona sansaun, tanba ita labele halo liberdade sem limiteʺ, realsa.

Ekipa jurídiku ne’e kompostu timoroan no estranjeiru. Esbosu ne’e sei halo konsultasaun ho públiku antes governu, parlamentu nasionál halo diskusaun no aprovasaun.

ʺIta sei halo konsultasaun públiku no públiku bele akompaña nafatin no ikus aprejenta ba Konsellu Ministru, Parlamentu no Prezidente Repúblikaʺ, akresenta.

Prezidente APTIK , Mauricio Freitas Soares, hateten prontu koopera ho governu hodi kria esbosu lei ne’e.

ʺIta tenke kria lei para regula teknolojia ne’e rasik, lei ne’e rasik atu salva vítima no suspeitu ne’ebé halo defamasaun iha mídia facebook, bainhira lei ne’e iha ona ami prontu atu halo sosializasaun ba públiku hodi intende lei ne’eʺ, katak nia.

Jornalista: Agapito dos Santos | Editora: Rita Almeida

Imajen: Asosiasaun Profesionál Teknolojia Informasaun no Komunikasaun (APTIK), ohin sorumutu ho Sekrétariu Estadu Komunikasaun Sosiál, Mericio Juvinal dos Reis Akara, iha Palásiu Governu. Foto Egas Cristovão

Ekipa ASEAN Sei Avalia TL Iha Aspetu 4

$
0
0

DILI, (TATOLI) - Ministru Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEC-Sigla Portugés), Dionísio Babo Soares, informa ASEAN prepara hela ekipa ida hodi halo avaliasaun mai Timor-Leste.

Tuir nia, ekipa avaliasaun ne’e sei haree liu ba oinsá atu Timor-Leste adere ba ASEAN, hosi aspetu ekonomia, polítika, kultura no governasaun, maibé kuandu dada demais Timor-Leste presiza re-formula polítika atu tama ba ASEAN (Association of South East Asia Nations).

“Kuandu sei dada nafatin entaun ha’u rasik sei ko’alia ho Primeiru Ministru, Prezidente Repúblika no maun boot sira atu haree oinsá mak ita reformula fila fali polítika kona-ba ASEAN nian,” Dionísio Babo informa ba jornalista sira iha Parlamentu Nasionál, ohin.

“Sira mai halo avaliasaun hafoin sira bele diskute loloos,” Ministru Dionísio esplika.

Hodi konta tan “Foin daudauk ha’u ko’alia ona ho ministru negósiu estranjeiru hotu iha Singapura, husu ba sira oinsá sira nia apoia mai Timor-Leste, maibé sira sujere atu ita hadi’a rekursu umanu.”
Enkuantu rekursu umanus, tuir Ministru Dionísio sai prioridade liu ba iha ASEAN.

“Ita hein katak ekipa avaliasaun kuandu mai ona, sira bele fó rezultadu di’ak ba ita, ita hein de’it tanba ita halo aplikasaun, sira hanesan uma na’in sira mak sei deside.”

“ASEAN agora iha  membru na’in 10 kuandu Timor-Leste tama tan, entaun membru ASEAN hamutuk 11,” governante ne’e hakotu lia.

Jornalista: Zezito Silva | Editór: Manuel Pinto

Imajen: Ministru Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun, Dionísio da Costa Babo Soares.

Antigo presidente de Taiwan defende referendo sobre independência

$
0
0

Pequim, 05 set (Lusa) - O antigo Presidente de Taiwan, Chen Shui-bian, propôs hoje a convocação de um referendo sobre a independência formal da ilha, perante a crescente pressão política, económica e diplomática exercida por Pequim.

Numa entrevista ao jornal japonês Sankei, Chen instou o governo da atual Presidente, Tsai Ing-wen, a recorrer a um referendo, face à impossibilidade de o território competir militarmente com a China.

"Não temos força militar, só podemos enfrentar [a China] através de métodos democráticos", afirmou Chen, citado pelo jornal japonês.

O referendo é a melhor forma de mostrar ao mundo que "os taiwaneses não desejam ser parte da China" e uma "resposta pacífica e democrática à crescente ameaça militar, política e económica" de Pequim, acrescentou.

Chen criticou Tsai Ing-wen pela sua debilidade, face à pressão da China, e por não se aproximar mais do governo japonês para contrariar a intimidação exercida por Pequim.

O antigo Presidente taiwanês enalteceu ainda o estreitar dos laços entre Taipé e Washington, mas advertiu que não se pode esperar muito do líder norte-americano, Donald Trump.

Chen liderou Taiwan entre 2000 e 2008, tendo mantido sempre uma postura pró-independência.

Após terminar o seu mandato, foi condenado por corrupção, mas assegura que se trata de perseguição política.

China e Taiwan vivem como dois territórios autónomos desde 1949, altura em que o antigo governo nacionalista chinês se refugiou na ilha, após a derrota na guerra civil frente às forças comunistas.

No entanto, Pequim considera Taiwan parte do seu território, e não uma entidade política soberana, e ameaça "usar a força" se a ilha declarar independência.

JPI // FPA
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>