Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live

TRABALLADOR BANO AGRAVA TAN ASIDENTE IHA KOREA

$
0
0

DILI - Traballador Timor-oan hosi enklave Oecusse, ho naran Bano (tinan 24) hetan dezastre iha Korea do Soul tan asidenti hodi rejulta Bano nia hirus matan tohar.

Tuir Direktor Nasionál  Empregu, Paul Alves, Bano hetan asidenti iha Illa Jeju.

“Los duni traballadór Timor oan ida hetan asidente, akontesementu ne’e iha illa ida naran Jeju, akontesementu ne’e mosu tanba traballadór ne’e sa’e Bisikleta la atensaun ho lampu trafiku, entaun nia tama derepente kareta hosi  kotuk soke kedas to’o monu rezulta hirus matan tohar,” Direktor Nasionál  Empregu, Paul Alves informa ba jornalista sira iha nia servisu fatin Kaicoli, Kinta (03/09).

Nia dehan, momentu akontesementu, ema konsege lori kedas traballadór ne’e ba iha Óspital no tama iha ICU, mais agora dau-dauk traballadór ne’e muda ona ba fatin ou sala normal hodi halo tratamentu.

 Bano sai hosi Timor hosi sai traballador iha Korea, iha Tinan 2013. Iha Korea do Soul nia servisu iha area Peskas.

Entertantu traballador Timor oan iha Korea to’o ohin loron ne’e ema nain rua mak hetan ona asidenti trafiku. Aleinde ida ne’e asidente seluk mós iha, hanesan mate iha serbisu nia laran no mós balun moras.(jos) 

Timor Post

AKADEMISTA HUSU FRETILIN TENKE VETA LEI ELEISAUN INDIREITA

$
0
0

DILI - Dosente Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e, Valentim Ximenes husu ba bankada FRETILIN iha Parlamentu Nasionál tenke vota kontra lei eleisaun lideransa komunitariu ne’ebé atu muda ba eleisaun indireita.

“Ha’u husu ba deputadu FRETILIN sira bele vota kontra lei ne’e, maibé karik lei ne’e pasa nafatin, entaun ha’u sei husu ba Prezidente Repúblika, Taur Matan Ruak atu veta tiha lei ne’em,” hatete Valentim Ximenes bainhira sai orador ida iha seminariu ho tema Reforma Administrasaun Públiku iha Timor-Leste ne’ebé organiza husi UNTL iha kampus Caicoli-Dili, Kinta (03/09).

Nia hatutan, eleisaun xefe suku tenke hili liuhusi pakote mak di’ak, la’os uja fali sistema hili indireita. Ne’e orsida serbisu administrasaun públiku lori ba dezastre nian.

Entretantu, nasaun barak iha mundu to’o ohin loron sei halo funu maka’as atu bele hetan direitu no liberdade ka demokrásia, maibé iha Timor-Leste, polítika nain sira komesa halo ona desijaun balun hodi dud ses tiha valor demokrásia ba fatin seluk.

Ijemplu husi kestaun ne’e mak, iha tempu hirak liuba Konsellu Ministrus aprova ona draft lei kona-ba eleisaun ba xefe suku sira iha teritóriu tomak ne’ebé komesa limite ona povu sira nia direitu fundamental atu hili sira nia xefe suku sira iha ida-idak nia suku. Draft lei ne’ebé aprova tiha ona iha Konsellu Ministrus ne’e katak povu só hili de’it xefe aldeia sira, povu laiha direitu atu hili direita ba xefe suku sira. Xefe suku ne’e depois mak hili husi xefe aldeia sira ne’ebé povu hili.   

“Ha’u hanoin kona-ba draft lei ba eleisaun xefe suku sira ne’ebé mak agora dadauk iha ona Parlamentu Nasionál, ninia konteudu ne’e hatudu katak ita iha derotasaun itoan ba ita nia demokrásia. Kuandu koalia demokrásia ne’e, povu aumenta nia oportunidade atu bele ukun rai ne’e,” hatete diretur ejekutivu Asia Justice and Right’s (AJAR), José Luis Oliveira ba Timor Post iha nia serbisu fatin Farol-Dili, Kinta (27/08). 

“Agora lei eleisaun ida ne’e mai limita fali povu nia direitu atu ejerse ba rai soberanea ne’e, limita fali husi xefe aldeia sira. Ida ne’e derotasaun ida. Ita durante periodu lobuk ida hakat ba oin onaem termusdemokrásia, povu mak hili ninia lider komunitariu rasik, agora ita hakiduk fali ba kotuk. Ita hili de’it mak xefe aldeia no xefe suku ita lahili,” kestiona José Luis Oliveira. 

Nia hatutan, ida ne’e hatudu katak polítiku sira mak hakarak halo korupsaun polítika. Durante ne’e povu iha direitu rasik hili nia lideransa, agora ho lei foun ne’e mai na’ok fali povu nia direitu atu vota ne’e. Nasaun barak iha mundu mak oras ne’e atu husik dadauk ona modelu eleisaun hanesan ne’e, maibé Timor-Leste hakarak uja fali modelu tuan ne’ebé lori derota ba demokrásia.

Entretantu, governu iha ona prosesu muda sistema eleisaun ba xefe suku hosi direita ba indireita hodi hamenus gastus ba eleisan, tanba bainhira autoridade munisípiu iha ona katak Timor Leste iha eleisaun jeral ba Prezidente Repúblika, Parlamentu Nasionál no munisípiu  rasik.

“Agora dadauk ne’e ami introdus lei foun ida ho modelu introdus foun, ne’e para bele iha eleisaun xefe suku ne’e, invez de uluk halo eleisaun direita ita halo eleisaun ida indireita,” esplika Ministru Estadu, Koordenador Assunto Administrativu no Ministru Administrasaun Interna, Dionisio Babo Soares, ba jornalista sira iha Palásiu Prezidente, Bairo Pite, Kuarta (26/08) hafoin enkontru ho Prezidente Repúblika (PR), Taur Matan Ruak.

Ministru ne’e esplika Timor-Leste nasaun kiik ho nia populasaun 1.2 milliaun  de’it tanba ne’e eleisaun xefe suku nian ne’e eleisaun indireita hodi nune’e bele hamenus gastus ba eleisaun nian.

“Ita iha eleisaun xefe suku nian iha 442 sukus, ne’e imi hanoin took osan hira mak ita gasta tiha ba ida ne’e, tanba ne’e mak ami hanoin atu muda tiha modelu ne’e,” dehan nia.

Modelu eleisaun indireita ne’e sei garante nafatin katak xefe suku sira sei hili hosi povu iha tereinu tanba sei hili hosi nivel aldeia, lider sira mak hili reprezentante sira hosi aldeia ba tuur iha Konsellu suku depois mak Konsellu suku hili fali xefe suku.

“Modelu ne’e garante nafatin eleisaun povu iha kraik, liu hosi nivel aldeia, lider sira mak hili, sira nia reprezentante mai tuur hamutuk iha Konsellu do Suku depois mak hili fali xefe suku ne’e,” nia esplika.

Maske xefe suku sira, Konsellu suku mak hili maibé  Konsellu suku mós labele hasai xefe suku sira tuir Konselhu suku nia hakarak maibé  desizaun hotu tuir prosesu no mekanizmu hotu ne’ebé presija. Tanba ne’e dada ruma to’o iha Konsellu Ministru mak bele deside.

Tanba ne’e dadauk ne’e governu introduz ona modelu ba eleisaun suku nian ne’ebé pasa ona iha Konsellu Ministru no Konsellu Ministru haruka ona ba Parlamentu Nasionál  (PN). Nune’e governu hein de’it bainhira mak PN bele agenda hodi deskuti kona-ba modellu eleisaun suku nian ne’e.

“Modellu ne’e ami introduz hela, ami iha Konsellu Ministru pasa tiha ona, ami haruka ba Parlamentu, ami espera katak bele eganda para deskuti ona,”Ministru Babo, hateten.

Kona-ba mandatu xefe suku sira nian tuir lei eleisaun sukus nian katak mandatu bele to’o periode rua (2), maibé  informasaun hodi terenu katak se bele tinan lima (5) de’it tanba ne’e governu sei hanoin oinsa bele kria mandatu xefe suku sira nian tuir realidade iha terenu.(oki) 

Timor Post

Migrante sira halai hosi kampu. Feto ho labarik sira la'o ba Áustria

$
0
0

Autoridade húngaru sira hapara ona refujiadu rihun 150 resin nebe maka mai hosi nasaun sira nebe iha konflitu no, barak liu, hakarak kontinua viajen ba nasaun sira riku liu iha Europa.

Iha loron nebe Parlamentu húngaru aprova ona pakote lejislativu ida hodi hametin fronteira sira no kontrolu ba migrante sira, mosu konflitu iha kampu rua.

Grupu ida ho ema na'in 64 halai hosi kampu akollimentu ida besik iha sidade Bicske. Ema balun hatete ba polísia katak karik komboiu laiha autorizasaun atu sai, feto ho labarik sira hosi grupu ne'e sei tenta la'o hodi to'o iha Áustria.

Iha Budapeste, fotógrafu hosi ajénsia Reuters haree ona katak refujiadu atus resin, nebe konsentradu iha estasaun prinsipál komboiu nian iha sidade, hahú la'o ona ho destinu nebe hanesan.

Migrante rihun rua resin nebe iha ona kampu besik fronteira ho Sérvia ameasa mós hodi husik fatin ne'e bainhira sira nia ezijénsia ema la halo tuir. Maibé, ema na'in 300 konsege eskapa ona.

Tanba regra foun, nebe iha loron-sesta ne'e hahú ona, aumenta ona autoridade ba polísia nasionál no sé maka atravesa ilegál fronteira sei hetan kastigu kadeia to'o tinan tolu.

Autoridade húngaru sira hapara ona refujiadu rihun 150 resin nebe maka mai hosi nasaun sira nebe iha konflitu no, barak liu, hakarak kontinua viajen ba nasaun sira riku liu iha Europa.

Rekord ida ho migrante na'in 5.600 resin tama ona iha loron-kinta iha Masedónia liuhosi Grésia, númeru nebe aas liu baibain nebe entre ema na'in 2.000 to'o 3.000, haktuir hosi ONU.

Dalabarak grupu migrante sira hahú tuun iha fulan-Outubru tanba tempu nebe ladi'ak iha Mediteráneu, maibé, tuir esplika hosi porta-vós Komisariadu Aas hosi Nasaun Unidu nian ba Refujiadu sira (UNHCR), Melissa Fleming, katak iha tinan liubá númeru sira mantén aas maski ho kondisaun sira ne'e.

Migrante ho refujiadu sira na'in 365.000 atravesa ona Mediteráneu hahú fulan-Janeiru no na'in 2.700 resin mate ona, haktuir hosi informasaun sira nebe atualizadu hosi Organizasaun Internasionál ba Migrasaun sira. Na'in 245.000 resin to' ona iha Grésia no na'in 116.000 resin to'o iha Itália.

SAPO TL ho Renascença

António Guterres sei la husu prolongamentu ba mandatu iha UNHCR

$
0
0

Antigu primeiru-ministru portugés eleitu ba kargu ne'e iha fulan-Juñu 2005 no hafoin ne'e eleitu fali ba tinan lima ba mandatu daruak.

António Guterres sei la tenta prolongamentu ka renovasaun ba nia mandatu nu'udar komisáriu aas hosi Nasaun Unidu nian ba Refujiadu sira. Esklaresimentu ne'e halo ba ajénsia Reuters hosi porta-vós UNHCR nian.

Tuir Melissa Fleming, Guterres sei la husu tan prolongamentu ba mandatu ne'e no, tuir regra sira hosi ONU, laiha posibilidade ba reeleisaun ida.

Antigu primeiru-ministru portugés eleitu ba kargu ne'e iha fulan-Juñu 2005 no hafoin ne'e eleitu fali ba tinan lima. Nia mandatu ikus hotu iha fulan-Juñu maibé iha fulan-Fevereiru aumenta fali to'o tinan ne'e nia rohan tanba desizaun hosi Asembleia Jerál ONU nian.

Prolongamentu hosi mandatu ne'e justifika tanba aumentu númeru refujiadu sira iha mundu tomak, liuliu iha Médiu Oriente no iha Áfrika. Iha tempu ne'ebá, sekretáriu-jerál ONU nian, nebe apoia hosi nasaun barak, hatete katak Guterres kontinua iha kargu to'o tinan ne'e nia rohan hodi nune'e UNHCR bele funsiona lahó interupsaun.

Eis-primeira-ministra dinamarkés aprezenta ona, iha loron-sesta ne'e, kandidatura hodi troka António Guterres iha kargu ne'e. Helle Thorning-Schmidt, ho tinan 48, diriji ona ezekutivu dinamarkés entre tinan 2011 no 2015, no lidera ona Partidu Sosiál-Demokrata durante dékada ida, knaar nebe nia husik iha kalan ida bainhira nia lakon eleisaun.

SAPO TL ho Renascença

Ministra sueku tanis iha televizaun bainhira haree labarik síriu nia imajen

$
0
0

Ministra Negósiu Estranjeiru sueku nian, Margot Wallstrom, iha loron-sesta ne'e tanis durante debate ida iha televizaun bainhira hatudu foto hosi Aylan Kurdi, labarik síriu nebe mout no mate iha tasi-ibun ida Turkia nian.

Wallstrom hatán hela ba entrevista iha televizaun públiku sueku SVT, durante programa ida espesiál kona-bá drama refujiadu sira nian nebe hatudu reportajen ida kona-bá imajen nebe xoke mundu tomak.

Hafoin hatudu tiha entrevista radiofóniku balun nebe halo ho labarik tinan tolu nia aman, aprezentadór husu ba ministra nebe iha estúdiu kona-bá nia sentimentu.

Bainhira hamoos nia matan-been, ministru afirma: "Pelumenus halo ezijénsia ida mai ita hodi halo buat ruma ba nia no ba sira seluk. Hanesan mós indignasaun ida haree katak buat ne'e akontese no kontinua. Tanba antes ho númeru no ró boot, ema sira nebe laiha naran".

Sosial-demokrata ne'e afirma ona katak nia defende atu nasaun europeu sira seluk halo esforsu ida nebe hanesan ho Suésia hodi simu refujiadu sira.

"Nasaun sira seluk hosi Uniaun Europeiu tenki hamutuk ho ami hodi asumi responsabilidade sira. Ami labele kaer responsabilidade tomak", nia hatete.

Aylan nia aman konta ona iha loron-kinta ne'e katak nia oan-mane sira ho tinan tolu no tinan lima, nune'e mós nia feen, mate ona hamutuk ho refujiadu síria na'in sia seluk iha naufrájiu hosi nia ró iha kalan ida bainhira sira hakarak to'o iha illa gregu Kos, nebe sai hanesan odamatan hodi tama iha Uniaun Europeiu.

SAPO TL ho Lusa

PM australianu defende sira-ninia polítika imigrasaun relasiona ho krizi refujiadu

$
0
0

Primeiru ministru australianu, Tony Abbott, ohin defende sira-ninia polítika imigrasaun ne’ebé fikas, nomós devolusaun rob a sira-ninia pontu embarke, iha tempu ne’ebé Europa hasoru krizi refujiadu. 

Abbott dehan katak imajen hosi Aylan Kurdi, labarik kiik ida ne’ebé mate tanba mout no hetan iha tasi Turkia nian, hamosu sentimentu “triste tebtebes”, maibé hatudu katak presija halo reforsu ba iha parte fronteira.

"Karik ita hakarak atu labele iha ema ruma maka mate tan, karik hakarak atu labele iha ro ne’ebé mout tan, maka ita tenke hapara ró hirak ne’e (ho refujiadu)", dehan Abbott ba TV ABC.

"Bainhira ema hotu hanoin katak bele mai no hela iha ne’e (….) ami hetan trajédia iha tasi-laran” hatutan.

"Felizmente ami konsege hapara ida ne’e iha Asutrália tanba ami hapara ró ilegál, ami dehan ba trafikante sira katak “imi-ninia negósiu taka ona”, hakotu.

Defeza Abbott nian koinsidi ho krítika hosi diáriu The New York Times ne’ebé iha parte editorial nian ida kualifika polítika migrasaun australiana hanesan “desumana, ladun iha legalidade no kontrária diretamente ho tradisaun nasaun nian hodi simu ema sira ne’ebé hala’I tanba persegisaun nomós funu”.

Diáriu ne’e mos kritika polítika australiana nian ne’ebé ka’er ema sira buka asilu ba sentru detensaun iha nasaun datolu, inklui kontra abuzu ne’ebé migrante sira sofre.

Iha jornál publika mos karta aberta hosi matenek na’in oioin, hosi sira ne’e ida maka kanadiana, Naomi Klein ho anglo-pakistanés Tariq Ali, ne’ebé apela ba Europa atu laimiti polítika “kruel” australiana.

"Prátika kruél ne’ebé Austrália halo ba imigrante sira, laiha toleránsia no labele Esporta ba Europa, tanba estraga krizi morál", le iha karta aberta.

Austrália iha 2012, hadia hikas polítika ida hodi transfere ema sira ne’ebé husu ajuda hodi bele to’o iha nasaun laran liu hosi tasi ba iha sentru detensaun iha Papua Papua Nova Guiné ho Nauru, maski hetan krítika maka’as hosi ONU nomós organizasaun umanitária hothotu.

Governu Abbott nian halo reforsa maka’as ba medida kontra imigrasaun ilegál, inklui operasaun Marinha hodi ka’er no haruka fila ró hirak ne’ebé to’o ona tasi-klaran, no koko atu to’o iha Austrália, klandestina de’it.

Imigrante hirak ne’e barak maka halai hosi konflitu ne’ebé akontese iha Afganistaun, Darfur, Pakistaun, Somália ho Síria, nomós tanba perseguisaun no diskriminasaun iha Birmánia ka Bangladesh.

SAPO TL ho Lusa 

QUEM SOFRE COM A POLÍTICA CLIMÁTICA NA AUSTRÁLIA?

$
0
0

A Austrália tem por meta reduzir, até 2030, as emissões de gases-estufa entre 26% e 28%, em relação aos níveis de 2005, mas a mineração de carvão pode impedir sua realização.

Neena Bhandari, da IPS – Envolverde

Sidney, Austrália – Seus muitos anos de experiência como guarda florestal na Austrália permitem a Rowan Foley calibrar as consequências que as altas temperaturas e os fenômenos meteorológicos extremos têm sobre a população que vive nas zonas mais quentes do país.

“Os incêndios são mais frequentes e a intrusão de água salgada gera menos água doce”, explicou Foley, que trabalha no Parque Nacional Uluru-Kata Tjuta, no Território do Norte, e pertence ao clã Wondunna, do povo badtjala. Essa situação “afeta os proprietários tradicionais indígenas da terra, que são os que contribuem menos para o aquecimento global”, afirmou à IPS.

A Austrália é o mais árido dos continentes habitados (geologicamente assim considerada por se encontrar sobre sua própria placa tectônica), e é provável que experimente mais consequências adversas causadas pelo aquecimento do planeta do que o resto do mundo. Secas, inundações, ondas de calor e incêndios florestais já afetam o ambiente e a economia do país, prejudicando ainda mais a população indígena e os mais vulneráveis que vivem em localidades remotas e insulares.

“As Ilhas Cocos, no estreito de Torres, sofrem a ameaça da elevação do nível do mar. A cultura e o patrimônio da população indígena estão ligados à ilha e não teriam para onde ir. Também vemos aumentos nas mortes relacionadas com o calor”, detalhou Kellie Caught, diretora de mudança climática do Fundo Mundial para a Natureza Austrália.

As mortes pelo calor duplicarão nos próximos 40 anos nas cidades australianas, e o nível do mar continuará subindo este século, mais rapidamente do que em 40 anos anteriores, segundo a organização independente Climate Council. Para apoiar o desenvolvimento sustentável das terras indígenas mediante a combinação das práticas tradicionais e as necessidades empresariais, Foley implantou o Fundo de Carbono Aborígine, uma empresa sem fins lucrativos, em colaboração com a Caritas Austrália, há cinco anos.

Por milhares de anos, os povos indígenas administraram a terra nas regiões de savana do norte tropical australiano, provocando pequenos incêndios no inverno. Isso evita que o fogo sem controle destrua a terra e também reduza a quantidade de dióxido de carbono produzida pelos incêndios florestais na atmosfera.

O Fundo criou um programa pelo qual os produtores realizam a agricultura de carbono, o que lhes permite obter créditos de carbono mediante a redução das emissões de gases-estufa, ou capturar o carbono na vegetação e nos solos. Esses créditos são vendidos a organizações e empresas que desejam compensar suas próprias emissões, e o pagamento por eles ajuda a criar meios de vida sustentáveis em comunidades remotas.

“A agricultura de carbono é uma agroindústria e necessitamos com urgência de um pacto de desenvolvimento para apoiar essa indústria”, destacou Foley, diretor-geral do Fundo. Organizações da sociedade civil asseguram que, por ser um dos países mais ensolarados e com ventos do mundo, a Austrália tem enorme potencial para a energia solar e eólica.

Mas o governo de coalizão dos partidos Liberal e Nacional reduziu as metas de energia renovável no país e revogou impostos sobre o dióxido de carbono e a mineração. “Nosso governo chegou ao extremo de revogar ou enfraquecer a política climática e de energia limpa”, apontou à IPS Tom Swann, pesquisador da organização independente The Australia Institute.

“Se a Austrália prosperar em seus planos de duplicar as exportações nos próximos dez anos, o mundo perderá o combate contra a mudança climática. Mais minas de carvão significam preços de carvão inferiores, menos energia renovável e mais impactos climáticos”, acrescentou Swann.

“De fato, o cumprimento da meta (do aumento máximo da temperatura mundial) de dois graus centígrados implica que 95% do carvão da Austrália devem permanecer no solo, mas o primeiro-ministro, Tony Abbott, afirma que não, se ocorrerem “coisas mais prejudiciais para nosso futuro’”, prosseguiu o ativista.

O carvão é a segunda maior exportação da Austrália e este ano as vendas ao exterior vão gerar US$ 253 bilhões, segundo o Departamento de Indústria e Ciência. O país exporta 80% do carvão que extrai e cobre 75% das necessidades de eletricidade do país com a queima desse mineral. “Necessitamos de novas medidas para passar do carvão sujo para a energia renovável, incluindo o compromisso de ter ao menos 50% de energia renovável até 2030”, afirmou à IPS Cassandra Goldie, diretora do independente Conselho Australiano de Serviço Social.

A Austrália tem como meta reduzir até 2030 as emissões de gases-estufa entre 26% e 28%, em relação aos níveis de 2005. Essa meta é, “lamentavelmente, insuficiente e não está coerente com o limite do aquecimento abaixo dos dois graus centígrados. Se todos os países equiparassem seus objetivos com o da Austrália, o mundo estaria se encaminhando para um aquecimento de 3 a 4 graus”, afirmou Caught, do WWF.

Os Estados Unidos e a União Europeia reduzirão suas emissões em aproximadamente 2,8% ao ano, enquanto a proposta australiana equivale a uma redução de 1,8%, segundo o Instituto de Recursos Mundiais.

Grupos ambientalistas argumentam que a Austrália pode se transformar em uma economia de baixas emissões de carbono. “Estima-se que a meta projetada pelo governo para 2030 reduzirá o crescimento do produto interno bruto (PIB) entre 0,2% e 0,3% nos próximos 15 anos”, pontuou Caught à IPS. “Com uma meta de 45%, o crescimento somente diminuiria de 0,5% a 0,7% no mesmo período. Nosso PIB compensaria essa pequena diferença em apenas alguns meses”, acrescentou.

A preocupação das organizações civis é que o aumento do nível do mar afete especialmente os que sofrem pobreza e desigualdade, ao inundar as zonas costeiras, reduzindo o rendimento dos cultivos e obrigando à migração milhões de pessoas que terão menor capacidade de adaptação.

“A meta da Austrália não reflete nenhum reconhecimento de que nossos povos indígenas e vizinhos insulares do Pacífico já estão sentindo as consequências, nem o senso de urgência que invade muitas dessas comunidades”, segundo Negaya Chorley, da Caritas Austrália. “Diante dessa negação, nosso governo não está nada preparado para acolher e apoiar comunidades inteiras que sejam obrigadas a emigrar devido ao impacto da mudança climática”, acrescentou.

A Austrália gera 26,6 toneladas de emissões por habitantes equivalentes de dióxido de carbono e contribui com 1,3% das emissões do planeta, segundo dados de 2011 do WRI, embora tenha uma população relativamente pequena, de 23,8 milhões de pessoas. Envolverde/IPS

Postado em: Inter Press Service

Ilhas do Pacífico querem indemnizações por alterações climáticas

$
0
0

Sydney, Austrália, 04 set (Lusa) -- O Fundo de Desenvolvimento das Ilhas do Pacífico vai pedir aos principais emissores de gases de efeito estufa que indemnizem os países insulares afetados pelas alterações climáticas, informa hoje a imprensa local.

Os líderes e representantes deste fundo regional concordaram incluir este pedido na declaração final do encontro de três dias, que hoje termina nas Fiji, ainda que não tenham sido fixados critérios nem metodologia, segundo o jornal Fiji Times.

O secretário-geral interino do fundo, Amena Yauvoli, justificou as indemnizações argumentando que as ações dos países mais poluidores são contrárias à convenção da ONU contra as alterações climáticas.

"Nós contribuímos com menos [gases], mas somos nós que enfrentamos todos os danos das alterações climáticas. Por isso concordamos com indemnizações em termos de imigração e danos e prejuízos em consequência das alterações climáticas", disse Yauvoli.

A enviada especial da ONU para as Alterações Climáticas, Mary Robinson, disse que no domingo e na segunda-feira irá realizar-se uma reunião ministerial informal em Paris para tratar especificamente do aspeto financeiro.

"Noutras palavras, [vai discutir-se a] implementação, adaptação, os danos e prejuízos que são de vital importância para as pessoas do Pacífico e outras ilhas pequenas", disse Robinson, citada pelo jornal.

Para mitigar os efeitos das alterações climáticas foi criado, há quatro anos, o Fundo Verde do Clima, que deverá contar com cerca de 100.000 milhões de dólares a partir de 2020, valor destinado a apoiar os países mais vulneráveis.

ISG // SO

Timorense transforma memórias de criança em romance sobre invasão indonésia

$
0
0

Jacarta, 05 set (Lusa) - A timorense Eufrasia Monteiro Vieira transformou, com o apoio do cineasta indonésio Les D. Soeriapoetra, as memórias de quando cresceu num país em conflito com as tropas invasoras indonésias no romance histórico "Vittoria: Helena's Brown Box".

O livro, lançado esta semana em Jacarta, conta uma história de amor fictícia repassando vivências reais de Timor-Leste durante os 24 anos de ocupação indonésia, algumas delas vividas pela própria autora e pela família.

"Eu estava lá a enfrentar a realidade, com uma idade muito jovem de dez ou onze anos (...) Eu e minha família passámos por momentos muito negros e intensos", recordou a artista, que escreveu o romance para "tentar comunicar e ajudar" outras famílias que passaram pelo mesmo.

Hoje, Eufrasia Monteiro Vieira quer "ser capaz de dizer: algo pode parecer escuro, impossível ou esmagador, mas a resistência e a força do espírito humano são coisas extraordinárias".

A timorense de 30 anos, que já fez trabalhos como modelo e como cantora em Tétum, não quer abrir feridas, mas antes usá-las para transmitir uma "mensagem de esperança para inspirar os outros" e para ter um "país melhor, um povo melhor e um futuro melhor", disse, recordando o passado: "nós sempre soubemos que havia uma hipótese [de vencer]".

Treze anos após a declaração da independência do país, "muitos dos que foram apanhados pelo conflito ainda estão a tentar curar-se", vincou, em declarações à agência Lusa.

"Creio que ninguém gosta de enfrentar este conflito. Um conflito leva sempre a vingança e a ódio entre os povos. Preocupamo-nos com isso e queremos inspirá-los (os povos dos dois países) com amor e perdão, para construir uma vida melhor no futuro", corroborou Les D. Soeriapoetra.

O livro conta a história de Helena, uma mulher que odeia a Indonésia, por os seus pais terem sido assassinados nas mãos de uma milícia pró-Indonésia em 1975, e que aprende a "controlar e a gerir a vingança e o ódio" com a ajuda de um assistente da sua escola para crianças abandonadas, adiantou o autor.

Helena apaixona-se e engravida de Andrea, um jornalista indonésio que, mais tarde, três dias após o anúncio do referendo que ditou a independência de Timor-Leste, tenta entrar no território para retirar Helena de lá, mas é apanhado na armadilha do caos.

Todo o enredo é contado a partir do ponto de vista de Vittoria, a filha de Helena com 15 anos de idade que faz uma viagem a Timor-Leste para encontrar a sua mãe, de quem nada soube até receber uma caixa com recordações no seu 15.º aniversário.

O nome do romance, que traduzido para português significa "Vitória", remete para "a vitória na luta pela liberdade", segundo o cineasta, que já soma centenas de trabalhos, desde roteiros a documentários, e que é encarado por Eufrasia Monteiro Vieira como "uma lenda".

Os autores começaram por "fazer uma história para um filme" em 2013, mas, como ainda não foi possível produzir a película por falta de verbas, decidiram entretanto transformar a ideia num livro, explicou à Lusa Les D. Soeriapoetra.

A timorense, que já residiu no Reino Unido mas que hoje trabalha e vive em Jacarta, deseja que o romance seja traduzido para outros idiomas e ainda sonha levá-lo para o grande ecrã.

Na sequência da descolonização portuguesa em 1975, a Indonésia ocupou Timor-Leste durante um conflito de 24 anos, que deixou mais de 100 mil mortos, vítimas das hostilidades, da fome e de doenças.

AYN // VM

Indonésia: Jovens que namorem depois das 21h00 vão ser obrigados a casar

$
0
0

A medida vai ser aplicada em algumas regiões indonésias

Os casais que estiverem a namorar depois das 21h00 podem ser obrigados a casar. Esta medida surge por Dedi Mulyadi, a responsável da província de Purwaka, segundo a Times.

A lei será aplicada a jovens com menos de 17 anos que transgridam a lei por três vezes ao estarem a namorar fora de horas. O objetivo é repor os valores morais na Indonésia, o que pode por sua vez diminuir o número de raparigas que engravidam na adolescência.

Mulyadi acredita que se os adolescentes forem dormir mais cedo, terão hábitos de vida mais produtivos e saudáveis.

A polícia irá fazer uma ronda para garantir o cumprimento da lei, podendo ainda entrar nas habitações para controlar a atividade dos jovens.

A medida entra em vigor este mês e já 200 líderes de aldeias concordam com a lei.

PM ARAUJO PAYS ALLEGED CORRUPT PIRES $30k A MONTH TO KEEP QUIET

$
0
0
Ted McDonnell

IT PAYS to be part of Timor Leste’s political elite; and it pays even more if you are close to new Prime Minister Rui Araujo and former PM Xanana Gusmao, particularly if you are facing corruption allegations.

In fact, it pays to the tune of $US30,000 a month. Not bad when you consider a Timorese family struggles to earn and live on a mere $US80 a month.

But former Finance Minister Emilia Pires, the hand picked favourite lady of Xanana Gusmao, has just hit the jackpot again having been rewarded for her services to Timor Leste by Prime Minister Araujo to the tune $US30,000 a month for her "international advisory services”. 

The monthly service fees are seen by many Timor Leste insiders as a way of keeping Pires quiet. 

Pires' controversial payday follows the killing of former commander and outspoken anti-corruption campaigner Mauk Moruk, who was shot to death alongside a number of his followers last month. 

Moruk long campaigned against the corruption of the former Gusmao government. Moruk’s campaigning against Gusmao’s government peaked earlier this year when Gusmao publicly said he wanted to kill Moruk and was willing to do it himself. Moruk’s family is yet to receive the autopsy report form the Timor Leste government. It is believed, despite being unarmed, he was shot in excess of 30 times by security forces. 

Whilst former PM Gusmao got his way with Moruk’s fatal end; he also seems to have had his way with Pires’ court appearance. Pires, who was forced to step down from the troubled Gusmao government, after being charged by prosecutors has never faced the courts.

Not long after Pires was charged with corruption, Gusmao caused an international legal stir by demanding the National Parliament sack foreign investigators and judges. Once again Gusmao got his way. 

The move by Timor Leste’s Parliament was seen by foreign governments, international investigators and judiciary as a way to stop the prosecution of the alleged corrupt Ministers in the Gusmao government; as well as shutting down corruption investigations under way into Gusmao's role as Prime Minister and the awarding of contracts to family members and friends. Gusmao awarded family members with hundreds of millions of dollars in contracts with his nephew Nilton Gusmao controlling the majority of oil contracts in Timor Leste.

Many believe the protection of Pires, and lucrative advisory role awarded to her by the current PM is to protect former PM Gusmao and ensure she does not spill the beans on the depth of ongoing corruption in Timor Leste.

International legal experts and many governments are stunned at the news that Pires despite being charged with alleged fraud has been brought back into the circle of Timor Leste's “political elite” with a huge contract.

“It’s a bewildering development and one that shocks many legal experts in Australia, the U.S and Portugal,” one prominent Sydney human rights & international relations lawyer said today. “Here we have a former Minister charged with corruption; forced to stand down and who is now being paid a mammoth monthly salary that would feed hundreds of families in Timor Leste,” she said.

“There is little doubt neighbouring governments who have spent billions of dollars on the restructure of Timor Leste over the past decade would have very good information on the extended corruption that has gone on in Timor Leste since 2007 which includes not only corruption but also political murders, drug running and under-age sex all of which is controlled by Timor Leste’s so-called political elite. 

“The Australian, U.S and Portuguese governments have the evidence, but in many ways are powerless to act, hoping that eventually honest politicians will rule Timor Leste before it becomes a a ‘failed state’,” she adds.

“Unfortunately, there is every likelihood that Timor Leste will be destroyed by corruption and mismanagement as corrupt politicians and advisors rip the heart and all the money out of Timor and transfer their ill-gotten gains offshore.”

The Sydney based international lawyer believes Timor Leste has become a despotic society run by a “Mafia-styled Don”.

“It’s a disgrace that this small country that has been through so much is now being raped and pillaged by the people, who are supposed to be protecting its citizens and less fortunate,” she said.

“It’s a free-for-all!” she adds.

"Everyone is getting as many dollars as they can. In the meantime, the suffering of the people continues through poverty, unemployment and poor health services. Timor Leste is a disaster waiting to happen right on Australia’s doorstep.

“For what it’s worth I call on the Foreign Minister of Australia Julie Bishop to act! Surely, with the amount of Australian foreign aid given to Timor Leste they can act. Surely..." 

Many Timor Leste insiders are calling Mauk Moruk’s death a “state sanctioned” killing at the behest of the political elite. The United Nations, Human Rights Watch and Amnesty International have been called on to investigate Moruk and his followers death. 

Meanwhile, Timor Leste’s bid to become a member of ASEAN has taken a major hit over the past 12 months following the sacking of the foreign judiciary; the mismanagement of its economy; continued corruption allegedly from within the government and the contented attempts to silence the media. Others say Timor Leste would fit perfectly within the ASEAN environment due to the number of corrupt governments already being members. 

Attempts were made to gain comment from the office of Timor Leste’s Prime Minister on the latest Pires scandal. No comment was forthcoming.

*Editor’s Note: The name of the lawyer has been protected as she continues to advise NGOs in a number of countries surrounding Australia.

AFP bodyguard to East Timor president denied compensation

$
0
0

Michael Inman– SMH - Courts reporter for The Canberra Times

A former Australian Federal Police officer who suffered depression after he acted as bodyguard to the East Timorese president has lost a bid for compensation.

tribunal has found Andre Lenz's mental illness had been caused by the AFP's refusal to grant him a voluntary redundancy, not an incident in East Timor in 2003.

Mr Lenz was a sworn AFP member for 27 years and served in a number of roles across the region, including Arnhem Land, Christmas Island, and East Timor.

In 2003, he spent six-months as part of the United Nations-sponsored international policing effort, with duties including close personal protection of the president and first lady of East Timor and as a technical adviser on national security to the newly formed government.

He said in July 2003, he had visited a village near Balibo with the president when gunshots were heard during the night.

He rigged up trip wires with bells to warn of intruders and spent the hours until morning sitting in the corner with his gun trained on the doorway.

Mr Lenz was also involved in a riot in Dili during the posting.

But upon his return to Australia, he reported no issues during his debriefing.

Mr Lenz told the Administrative Appeals Tribunal that this was because he feared he would be blocked from future overseas postings if he reported his mental health issues.

Upon his return, Mr Lenz was posted to the AFP Robina office where he remained until the office closed in 2012.

He requested a voluntary redundancy, as his wife was ill and did not want to commute to the Brisbane office, where he had issues with some staff, but it was refused.

During this time and subsequent shift to the Brisbane office, he said he was victimised at work and suffered depression and post-traumatic stress disorder, which he attributed to events in East Timor.

He said he suffered nightmares and hallucinations in early 2013.

In March 2013, Mr Lenz lodged a workers' compensation claim.

Comcare accepted that Mr Lenz suffered mental illness at the time of his claim, and that his employment with the AFP contributed materially to that illness.

But the workplace insurer denied his illness arose from his East Timor service, and instead said the closure of the AFP's Robina office had caused his health issues.

Comcare ruled these factors had been reasonable administrative action and therefore Mr Lenz did not qualify for compensation.

Mr Lenz appealed the decision to the tribunal, which this week affirmed Comcare's decision.

In a joint decision, Deputy President Gary Humphries and member Dr Peter Wilkins, found the East Timor incident did not contribute significantly to the major depressive disorder Mr Lenz was suffering during 2012.

"We consider it implausible that any long-dormant traumatic symptoms relating to his time in East Timor should suddenly emerge at this time quite independently of the issues unfolding at his workplace," the decision said.

"We find that the date of injury … was 19 November 2012, the date Mr Lenz first sought medical attention from his GP for his mental illness.

"He was, at that point, clearly affected by the AFP's refusal to provide him with a voluntary redundancy. His condition, therefore, arose out of his employment, but because the employment-related cause was also reasonable administrative action, the condition is not … an injury."

Failure to deal fairly with East Timor opening the door to China

$
0
0
Nick Xenophon* - SMH

East Timor is one of the world's youngest and poorest countries located just off our north-west coast. Approximately 45 per cent of its children under five years of age are malnourished; every second day an East Timorese woman dies during child birth – one of the highest death rates in Asia.

You'd think Australia had a stake in seeing East Timor's 1.2 million people prosper and thrive, and come to regard us as a good friend and a natural ally.

This outcome could be achieved quite simply – by agreeing to a maritime border in the Timor Sea halfway between our two coastlines. Such a border would allow East Timor to enjoy its share of the $40 billion in oil and gas resources under the Timor Sea.

But since East Timor gained independence in 2002, successive Australian governments have refused to agree to a maritime border. When Timor tried to bring the matter before an independent umpire, then-foreign minister Alexander Downer unilaterally withdrew Australia's recognition of the maritime boundary jurisdiction of the International Court of Justice and the International Tribunal on the Law of the Sea.

According to an Australian expert on East Timor, Dr Clinton Fernandes from the University of New South Wales, "Australia then spied on and bullied the East Timorese government into signing an unfair treaty". The treaty known as Certain Maritime Arrangements in the Timor Sea (CMATS) prevents East Timor from negotiating its maritime borders with us for 50 years.

Subsequently, East Timor became aware of allegations of the  spying and bugging of the East Timorese cabinet room through an ASIS whistleblower, Witness K (whose identity is suppressed by law).It applied to the Permanent Court of Arbitration in The Hague to have CMATS nullified.

ASIO then did something extraordinary. In December 2013, with the approval of the new Coalition government, ASIO raided the offices of East Timor's Australian-based barrister, Bernard Collaery, seizing thousands of confidential legal and other documents. It also raided the home of ASIS whistleblower Witness K. His passport was cancelled, and he now faces jail for shining a light on perhaps the biggest intelligence scandal in recent Australian history.

Since 1999, Australia has taken more than $4 billion in oil revenue that really should belong to East Timor. During this time, we have given them about $0.4 billion in aid and about $0.5 billion in military assistance. That means Australia has taken four times more from the East Timorese than we have given in aid. As Dr Fernandes pointedly puts it:"East Timor is Australia's biggest foreign aid donor – this is not a typo."

Such conduct does little to assure the East Timorese that they can look to us as a good friend.

In a time of accelerating international tension in the Pacific and the South China Sea, Australia can ill afford to drive the East Timorese into the arms of other, rising powers.

Just over a week agoLabor slipped a resolution about the maritime border dispute with East Timor through its national conference. The resolution failed to state explicitly that Labor would agree on a border halfway between our two coastline. It did not mention the words "median line" or "lines of equidistance". Back in 2000 – the last time the issue of the sea border was being debated – Labor took a principled position: the border should lie halfway between the two countries.

Labor's move means the major parties have closed ranks. The East Timorese consider they're fighting for their rights as a sovereign country and a future free of poverty and hunger. At stake for Australia is not just the resources of the Timor Sea or our international reputation as a good global citizen but our strategic national interests.

In recent years, China has built East Timor's presidential palace, its foreign ministry buildings and its army barracks. It is proving itself to be a reliable friend of the Timorese just as our espionage and refusal to agree to a fair maritime border are driving the Timorese away from us.

Our foreign and defence policies are acting in a contradictory fashion. The defence interest is in a peaceful and stable East Timor that is not subject to third party influence. But in denying them their fair share of the oil and gas, and in refusing to negotiate a fair maritime border, our foreign policy is pushing in the opposite direction.

In time, the implications of these contradictory policies could end up costing Australia far more than our ill-gotten gains, to date, from the Timor Sea.

*Nick Xenophon is a federal senator.

Ditadura. Projeto de nova constituição da Tailândia rejeitado hoje

$
0
0

Banguecoque, 06 set (Lusa) -- O Conselho para a Reforma Nacional, criado pela junta no poder na Tailândia desde 2014, rejeitou hoje, por maioria, o texto da nova Constituição, o que deverá adiar até 2017 as eleições e prolongar o poder nas mãos dos militares.

Na votação, que se estendeu durante quase uma hora, 134 conselheiros votaram contra o texto e 105 a favor, enquanto oito se abstiveram.

A rejeição da futura magna carta prolonga no poder os militares, que tomaram o Governo na sequência de um golpe de Estado a 22 de maio de 2014, enquanto se cria um novo Comité para a Redação da Constituição para reescrever o documento.

O novo organismo, composto por 21 especialistas, vai ser formado nos próximos 30 dias e vai dispor de 120 dias para apresentar outro projeto de Constituição.

Este processo atrasa a realização de eleições democráticas até 2017.

As eleições na Tailândia já tinham sido adiadas este ano para agosto de 2016, para dar tempo aos trabalhos sobre a nova Constituição.

Um dos pontos mais polémicos do texto era a formação do chamado Comité para a Reconciliação e Reforma Estratégica Nacional (NSRRC).

Este organismo, composto por 23 membros e liderado pelo chefe das Forças Armadas, teria, segundo o documento rejeitado, o poder de intervenir na política tailandesa quando fosse necessário sem a necessidade de pedir autorização aos poderes Executivo ou Legislativo.

Segundo os especialistas, este artigo era visto como "um golpe de Estado legal" dentro da própria Constituição.

A última Carta Magna, a 19.ª desde o fim da monarquia absolutista em 1932, foi promulgada em 2007, após o golpe de Estado militar de 2006.

Desde o fim da monarquia absoluta em 1932, a Tailândia foi palco de 19 tentativas de golpe de Estado, das quais 12 consumadas com êxito.

FV (DM) // SO

Pequim diz que Tibete se libertou da "servidão feudal" e vive hoje uma "Era Dourada"

$
0
0

Pequim, 06 set (Lusa) - Até 1950 a sociedade tibetana viveu em "servidão feudal, numa teocracia muito distante da civilização moderna", refere a China num Livro Branco sobre o Tibete, publicado hoje, no qual frisa que a região atravessa uma "Era Dourada".

No documento, elaborado pelo Gabinete de Informação do Conselho de Estado, é referido que desde 1965 a economia do Tibete cresceu 281 vezes, para 13 mil milhões de euros.

O rendimento anual per capita entre a população urbana e a população rural cresceu em média mais de 10% ao ano, para 22,016 yuan (3.100 euros) e 7,359 yuan (1.038 euros), respetivamente, mas em ambos os casos continua abaixo da média do país.

O Tibete, a região menos populosa da China, com apenas cerca de três milhões de habitantes, é a única província do país a usufruir de um sistema de ensino inteiramente gratuito, refere o documento.

É também uma das mais vulneráveis ao separatismo, com os locais a argumentarem que a região foi durante muito tempo independente, até à sua ocupação pelas tropas chinesas em 1951.

Por outro lado, Pequim considera que a região, que tem uma área equivalente ao dobro da Península Ibérica é, desde há séculos, parte do território chinês.

Num outro documento sobre o Tibete publicado este ano, as autoridades chinesas referem que um "alto nível de autonomia para a região não está em discussão".

O líder político e espiritual dos tibetanos, o Dalai Lama, que Pequim acusa de ter "uma postura separatista", vive exilado na vizinha Índia, na sequência de uma frustrada rebelião contra a administração chinesa em 1959.

Seguidores do Dalai Lama, que em 1989 foi galardoado com o Prémio Nobel da Paz, acusam Pequim de tentar destruir a identidade religiosa e cultural do Tibete.

O Tibete antigo era uma região "atrasada e mergulhada na escuridão", onde "os servos viviam cruelmente oprimidos e sem liberdade pessoal ou direitos fundamentais", lê-se no documento hoje publicado.

A Região Autónoma do Tibete celebra este mês 50 anos desde o seu estabelecimento.

JOYP // FV.

Fitch prevê contração da economia de Macau em 16% anuais mas mantém 'nota' AA-

$
0
0

Macau, China, 06 set (Lusa) -- A agência de notação financeira Fitch prevê que a economia de Macau contraia 16% em 2015, em termos anuais, mas mantém a classificação AA-, na sua mais recente avaliação ao território, divulgada no sábado.

Segundo a Fitch, as receitas do jogo vão cair cerca de 30% este ano e tal levará a uma contração de 16% da economia local, tendo em conta a elevada dependência deste setor que, por sua vez, é fortemente vulnerável às políticas da China.

No entanto, a Fitch salienta que todos os casinos de Macau permanecem lucrativos, o desemprego mantém-se baixo e novos hotéis devem abrir entre 2016 e 2017.

Assim, a agência de notação mantém a sua avaliação de AA- à economia de Macau, tendo em conta que "a solvência externa é positiva, sem quaisquer encargos de dívidas, enquanto a dimensão atual da reserva financeira excede a do produto interno bruto, sendo suficiente para a cobertura de seis vezes o valor das despesas públicas orçamentadas no ano económico de 2015", de acordo com a Autoridade Monetária de Macau.

Assim, a Fitch considera que o Governo de Macau tem "margem suficiente para ajustar e controlar a economia local".

ISG // SO

Eleitores de Macau votam para o Conselho das Comunidades em busca de "ponte" com Portugal

$
0
0

Macau, China, 06 set (Lusa) -- As eleições para o Conselho das Comunidades começaram esta manhã em Macau, com um número recorde de recenseados, cerca de 15.000, com apenas uma lista à disposição, liderada pelo deputado local José Pereira Coutinho.

Pelas 08:00 (01:00 em Lisboa), dezenas de pessoas juntavam-se já na entrada do Consulado de Portugal, onde cerca de 170.000 portugueses estão registados. Pelas 12:00 (05:00 em Lisboa), cerca de 1.000 pessoas já tinham votado, de acordo com a equipa do candidato.

A maioria dos eleitores entrevistados pela agência Lusa -- macaenses ou de etnia chinesa com mais de 50 anos -- participava pela primeira vez nesta eleição, respondendo à intensa campanha de apelo ao recenseamento levada a cabo pela lista de Coutinho, que é também presidente da Associação dos Trabalhadores da Função Pública de Macau.

O que os moveu foi a vontade de ter alguém da sua confiança a fazer de 'ponte' com Portugal e, em particular, o consulado.

"Precisamos de ajuda. Queremos pessoas que nos ajudem a verificar documentos porque está tudo em português e a maioria [dos portadores de passaporte português em Macau] são chineses. A minha mulher é [de etnia] chinesa e quando vou trabalhar ela não sabe [tratar] de nada. Então peço-lhes e eles ajudam, fazem a ponte", explica Francisco Inácio.

Tammy Lo também se estreou hoje nas eleições para o Conselho das Comunidades, que se realizam desde 2003. "Coutinho fez muitas coisas por nós. Gosto dele. Por exemplo, para renovar o passaporte agora é mais conveniente", diz, salientando que acredita que os conselheiros vão "levar os nossos problemas a Portugal".

Fred Lei pede ajuda à filha para traduzir: "O Conselho das Comunidades pode ajudar-nos a expressar as nossas necessidades e expectativas, foi por isso que vim votar".

Vota também pela primeira vez, incentivado, diz, por um melhor trabalho de promoção por parte da lista candidata.

Tal como os outros entrevistados, Fred Lei salienta a importância do apoio administrativo a uma comunidade que, em grande parte, não domina a língua portuguesa. "Temos o passaporte português e [os conselheiros] podem ajudar-nos com trabalhos administrativos ou quando vamos viajar ou estudar", explica.

Apesar de satisfeitos com o candidato -- que conta com Rita Santos como número dois e Armando Jesus em terceiro lugar --, os eleitores gostariam de ver mais listas na corrida.

Todos disseram estar informados que Coutinho é também candidato à Assembleia da República portuguesa, como candidato pelo partido 'Nós, Cidadãos!' ao círculo fora da Europa, e manifestaram interesse em votar nele.

Às 12:30 (05:30 em Lisboa), Coutinho colocou o seu voto: "Acabei de exercer o meu direito de voto. Neste momento estamos empenhados em concluir o processo de eleição, até agora tudo tem corrido bem".

Pereira Coutinho promete mais deslocações a Lisboa e propõe-se facilitar a difusão do português: "Estamos muito interessados em que haja uma maior difusão da língua portuguesa, não só no âmbito do consulado e do IPOR [Instituto Português do Oriente], mas também através do envolvimento das associações de matriz portuguesa".

Questionado sobre o facto de a sua ser a única lista candidata, Coutinho admite que "em democracia era importante haver mais listas", mas refere que "Macau tem as suas especificidades" e que "as pessoas conhecem-se umas às outras de ginjeira".

"Sabem o trabalho que temos efetuado, por isso acho que é normal que só haja uma lista", conclui.

Sobre um eventual interesse em concorrer à presidência do Conselho Permanente das Comunidades Portuguesas, Coutinho aponta para a sua número dois: "Acreditamos que Rita Santos pode desempenhar esse papel".

A antiga secretária-geral adjunta do Fórum para a Cooperação Económica e Comercial entre a China e os Países de Língua Portuguesa reagiu com surpresa e disse que esse será um tema a analisar mais tarde.

"Caso houver, da parte dos outros conselheiros das comunidades portuguesas, confiança na minha pessoa, acredito farei bem o trabalho. Mas ate lá tenho ainda de fazer a minha campanha junto dos outros conselheiros. Agora a minha preocupação é aperfeiçoar o trabalho aqui em Macau", comentou.

ISG // SO

Timor-Leste é o país do sudeste asiático onde o consumo do tabaco é maior - OMS

$
0
0

Díli, 06 set (Lusa) - Timor-Leste é o país do sudeste asiático onde o consumo do tabaco é mais prevalente, com 56% da população adulta e 71% dos homens a consumir tabaco regularmente, segundo dados da Organização Mundial de Saúde (OMS).

"Os produtores de tabaco transferiram os seus mercados dos países mais ricos para a nossa região. E aqui o consumo de tabaco entre os jovens está a aumentar", explicou hoje em Díli Thaksaphon Thamarangsi, do Departamento de Doenças Não-contagiosas e Ambiente da OMS.

"A cada hora, morrem no sudeste asiático 150 pessoas devido ao tabaco. Muitos por fumo secundário. São mais de 1,3 milhões por ano na região. E os Governos já gastam mais em doenças provocadas por tabaco do que as receitas em impostos do tabaco", explicou.

Os dados vão ser debatidos esta semana em Díli durante a 68.ª sessão do Comité Regional do Sudeste Asiático da OMS, em que participam delegações de 11 países e que dedicará ao tema parte da sua agenda de debate, sendo prevista uma resolução sobre o tema.

A informação mais recente confirma dados preocupantes sobre o consumo do tabaco no sudeste asiático, com quase 35% dos adultos a serem consumidores, sendo que o valor é mais elevado entre os homens: a média de fumadores é de 52%.

Os cálculos são feitos com base em informação do consumo do tabaco em onze países - que integram o escritório regional da OMS - Maldivas, Sri Lanka, Butão, Tailândia, Nepal, India, Indonésia, Myanmar, Bangladesh e Timor-Leste.

Timor-Leste surge, neste grupo, como o que regista índices mais elevados de consumo: 29% das mulheres, 71% dos homens e 56% da população fumam no país.

Entre os jovens a percentagem é especialmente elevada (mais de 42,4%), comparativamente aos restantes países da região, o dobro do segundo valor mais elevado (20,3), que se regista na Indonésia.

Especialmente preocupante, nota a OMS, os dados confirmam um aumento no consumo de tabaco entre os jovens que cresceu de 41% em 2006 para 42,4% em 2013.

Mais de metade da população está exposta a tabaco de forma secundária, o segundo valor mais elevado atrás do Bangladesh (62%) e quase 70% dos estudantes do país dizem estar sujeitos a fumo de tabaco em locais públicos.

A maioria dos alunos no sudeste asiático - cerca de 60% - é exposta semanalmente a publicidade de tabaco, e quase 89% em Timor-Leste, o segundo valor mais elevado atrás da Índia (90%).

"Se não se fizer nada, o número de mortes aumentará nas próximas décadas. Se não se tomarem medidas urgentes, o tabaco pode matar mil milhões de pessoas no século 21", explicou Thamarangsi.

Entre os problemas, explicou, leis tributárias que permitem às produtores de tabaco alterar ligeiramente o seu produto para escapar a impostos mais elevados, visando especialmente os mais pobres.

Os dados surgem numa altura em que em Timor-Leste o Governo tem em curso uma forte campanha de consumo ao tabaco, com anúncios na televisão, em cartazes e folhetos informativos e até no único cinema da capital.

Uma iniciativa apoiada pelo primeiro-ministro, Rui Maria de Araújo, que aproveitou o Dia Mundial sem Tabaco, 29 de maio, para alertar para o impacto do consumo do tabaco nos fumadores mas também nos que o consomem, em casa ou locais públicos, de forma secundária.

Entre as medidas contam-se a exigência de regras internas em cada Ministério para proibir o fumo de tabaco em edifícios públicos, campanhas de sensibilização e esclarecimento inclusive para que não se fume em transportes públicos e táxis.

O Governo vai ainda apelar para que não se faça publicidade ao tabaco e pela criação de espaços livres de fumo em cafés, restaurantes e outros espaços comerciais.

Medidas transitórias até que o Governo aprove nova legislação de controlo do tabaco para Timor-Leste.

ASP // FV.

FATIN FA’AN NA’AN NO IKAN, IHA MERKADU MANLEUANA ABANDONA

$
0
0

Fatin fa’an ikan, na’an no modo tahan ne’ebé mak Governu liu husi Ministériu Comersiu Industria (MCI) halo iha merkadu Manleuana ho total uma 9, oras ne’e dadaun vendedor sira abandona hela ona, tamba laiha kompradór ruma mak ba sosa sira nia sasan nune’e modo tahan sira sai namlaik no dodok deit.

Tuir observasaun Jornalista Jornal Nacional Diário (JND), iha merkadu Manleuana Dili, Kinta (3/9) ne’e nota katak, uma 8 ne’ebé mak sai fatin ba vendedores sira ne’ebé mak atu fa’an ikan, na’an no modo tahan sira ne’e sai mamuk los.

Razaun vendedores sira husik fatin hirak ne’e,tamba dehan katak, durante sira muda husi merkadu Comoro hodi ba fa’an fali iha ne’eba sira nia modo, na’an no ikan la folin no namlaek, tamba laiha komparador atu ba sosa sasan.

No oras ne’e dadauk vendedores sira muda fali ona ba iha merkadu Comoro.

Vendedores sira mós dúvida oituan, tamba kompradores sira la’o ho distánsia do’ok, tamba kompradores balun la gosta la’o. Pior liu mak balun la hatene fatin tan.

Vendedores sira ne’ebé mak agora dadauk fa’an iha merkadu Manleuana ne’e maioria mak vendedor ne’ebé mak fa’an roupa foun no obralan, maibé vendedor sira ne’ebé mak fa’an ikan ho na’an agora dadauk iha merkadu Manleuana mamuk ona.

Iha fatin merkadu laran ne’ebé mak mamuk ne’e, komunidade sira balun ne’ebé besik iha merkadu ka okupa merkadu ne’e aproveita hodi kesi sira nian manu, tau fatin lixu no sasan kintu kantu arviru dei’t.

Maibé to’o agora merkadu ne’e seidauk hetan vizita ruma husi Governante sira husi Ministériu ne’ebé relevantes hodi buka solusaun oinsa atu nune’e vendedores sira kontinua fa’an modo, ikan no na’an iha fatin refere.tos

Jornal Nacional

MCIA LOKE BAZAR BARATU, VENDADORES TAIBESI KONTENTI

$
0
0

Vendadores iha Merkadu Taibesi fo agradese ba Ministerio Comercio Industria e Ambiente ( MCIA) ne’ebe realiza Bazar Baratu iha Merkadu Taibesi laran hodi fo oportunidade ba vendadores sira atu partisipa faan.

Vendadores sira ne’ebe partisipa iha bazar baratu ne’e sira hetan oportunidade husi MCIA liu husi dada rifa.

“Iha bazar baratu ne’e ami faan sasan roupa deit tanba ami dada rifa husi MCIA hetan mak foin mai faan laos ba ema hotu. ne’e ami kontenti,”dehan vendadora Juliana Modesta Viana, banhira dadalia ho JN-Diário iha merkadu Taibesi, Kinta ( 3/ 9).

Nia dehan, liu husi Bazar baratu vendadores sira faan sasan bele hetan rendimentu diak hodi sustenta moris lor-loron nian.

“Ami sente kontente tamba ho bazar baratu ne’e bele ajuda ami hodi hetan netik osan atu nune’e bele sustenta ami nia familia umalaran tamba iha loron hirak nia laran ne’e ami hetan rendimentu diak, ami faan iha bazar baratu ne’e loron ida bele hetan US$ 25 to’o mos 100 dolar i lahanesan bai- bain ami faan iha merkado laran dala rua ami hetan deitUS$ 10 Dolar deit,”espresa Juliana.

Entretantu iha kestaun seluk vendadores sira ne’ebe partisipa iha bazar baratu ne’e lamenta ho fatin ne’ebe prepara ba sira tamba fatin refere bele fo impaktu ba sira nia saude.

“Loron hira ami faan iha ne’e ha’u ladun kontente tanba rai rahun barak no mos dois los tamba ema soe bee kiik arbiru deit iha ne’e nebe ami ladun sente kontente,”dehan vendadora Juliana.

Sasan ne’ebe faan iha bazar baratu refere hanesan roupa obralan no mos roupa ne’ebe diak.

Iha fatin hanesan vendedor Sisto de Jesus dehan, nia sente diak tamba liu husi bazar baratu ne’e bele hetan rendimentu diak lahanesan ban- bain nia faan iha merkadu laran.

“Ami baibain faan iha laran faan kalsa sira ne’e USS$ 25 maibe ami faan iha feira ne’e ami faan kalsa ho folin US$ 15 ne’ebe ami faan baratu loron hirak ne’e ami hetan rendimentu diak loron ida bele hetan $ 100 dolar tamba ema mai barak hola,” dehan Sisto.

Tanba ne’e, husu ba Guvernu liu husi MCIA atu tau matan nafatin hodi kontinua loke bazar baratu tanba iha benefisiu diak.Car

Jornal Nacional
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>