Quantcast
Channel: - TIMOR AGORA
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live

Joventude Tenke Muda Mentalidade Hodi Hadia Moris

$
0
0
DILI - Joventude Timor Leste (TL) agora barak maka sei la hetan serbisu, tanba nee joventude sira hahu agora tenke muda sira nia mentalidade, hodi kompete ho traballador estranjeiru sira atu serbisu hodi muda sira nia moris.

Lia hirak nee hatoo husi Ekonomista Alvaro da Costa Soares, ba STL iha nia knar fatin Liceu, Dili, sesta (17/03/2017).

Ami durante nee hare governu produs ona joventude barak, liu husi formasaun ho kualifikadu, maibe seidauk bele kompete ho traballador estranjeiru, tanba sira nia mentalidade la preparadu, tanba nee ami husu ba joventude tomak hakarak hadia moris, tenke muda mentalidade para ba futuru bele hadia ida-idak nia moris,”hateten Alvaro.

Nia mos aumenta tan katak, mentalidade joven sira nian nee importante tebes atu halo kompetisaun iha kampu maibe, dala ruma mentalidade Timor oan nian seidauk diak tan nee impaktu mos ba sira atu halo servisu iha trenu, tan nee sira husu tenke kria eskola vokasional atu nunee bele produs ema neebe ho eskil diak, bele partesipa iha dezenvolvimentu nia laran.

Tuir Vice Ministru Obras Publiku Transporte e Komunikasaun, Inacio Moreira antes nee hateten, kada tinan SEPFOPE kria formasaun ba ema rihun ba rihun  liu-liu iha area konstrusaun sira nee no balun hatudu duni sira nia kapasidade maibe, iha balun tenke muda mos sira nia mentalidade de servisu atu nunee bele kompete iha merkadu traballo. Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

Kazu Emilia Pires, Responsabilidade Orgaun Estadu Presiza Rezolve

$
0
0
DILI - Kazu Eis Ministra Finansas (MF), Emilia Pires too oras nee lao nonok hela no laiha asaun ida husi orgaun estadu haat hanesan prezidente republika, parlamentu nasional, governu no tribunais atu rezolve.

Tuir Observador Politika-UNDIL, Francisco Mausoro hatete katak, orgaun estadu haat iha Timor Leste hotu-hotu iha responsabilidade atu rezolve kazu Emilia Pires labele husik.

Ba hau orgaun haat nee hotu iha responsabilidade, prezidente republika, governu, parlamentu nasional no tribunais hodi rezolve,” dehan Observador Politika-UNDIL, Francisco ba STL iha nia knar fatin, Mascarinhas-Dili, Kinta (16/03/2017).

Observador Politika-UNDIL, Francisco haktuir, sira iha mekanismu barak hodi lori fila Emilia Pires mai Timor Leste hodi hatan ba ninia hahalo neebe mak nia halo. Mausoro sublina, tuir lolos demokrasia nee buras korupsaun nee menus tanba demokrasia nee liga ba boa governasaun ida nee indikador husi demokrasia neebe lao iha nasaun ida.

Iha fatin ketak, Veteranus Rogeiro Lobato hatete katak, Emilia tenke hakruk ba desizaun tribunal nian, se nia sente lasala, tenke hatudu nia-an ba justisa katak lasala, labele buka dalan ba halai fali. Raimundo S. Fraga

Suara Timor Lorosae

Timor-Leste Eziste Moras Lymphatic Filariasis

$
0
0

DILI, (ANTIL) – Timor-Leste iha moras lymphatic filariasis ho pursentu 17,5 tuir dadaus Ministériu saúde ne’ebé fó sai ba públiku.

“Lymphatic filariasis hanesan moras infeksiozu ne’ebé bele hamosu dezabilidade kauza hosi mikrofilaria ka lumbriga ne’ebé da’et hosi susuk ba ema no moras ne’e hada’et hosi susuk anopheles, aides no culex“, Prezidente Autoridade Munisipál Ermera, José Martinho dos Santos Soares liuhosi komunikadu ne’ebé ANTIL asesu.

Nasaun ne’e eziste ona pursentu 17,5. Munisípio Ermera detekta 30,5, posibilidade boot atu bele hetan dezabilidade se la-hetan tratamentu sedu. Moras ain potis ne’e rasik hamósu sintomas sira hanesan, isin manas, liman ain bubu, bubu iha orgaun jenitál, bainhira la-halo tratamentu lalais bele hamósu dezabilidade ka defisiénsia.

Nunee mós lumbriga hada’et husi hahan ne’ebé kontaminadu, bele mós da’et husi rai bainhira labarik inosente sira la uza sinelus hodi kalsu ain ba buat fo’er sira, no bele da’et husi liman bainhira la-fase kuanda uza hodi haan.

Prezidente Autoridade Ermera hatutan, prevalénsia ba moras lumbriga hamutuk pursentu 29, liu-liu afeta ba labarik sira ho sinál mak hanesan so’e bee boot hetan lumbriga, nunee mós bele muta ho lumbriga. Lumbriga ne’e rasik kauza mós ba labarik ninia intelijénsia susar atu iha konsentrasaun di’ak ba estuda.

Kauza seluk mós lumbriga supa raan iha isin no bele provoka anemia ka ran menus ka bele mós iha posibilidade boot atu hetan mós malnutrisaun.

Atu responde moras ne’e, Ministériu Saúde sei distribui aimoruk lumbriga ho ain potis ne’ebé sei hala’o iha 22 to’o 23 Marsu ba segundu ronde. Primeiru hahú ona iha 2015 no sei kontinua distribui aimoruk masál ne’ebé refere to’o 2020 atu kompleta manuál tratamentu ba moras lumbriga ho ain potis nian.  (Jornalista: Zezito Silva - Editora: Rita Almeida)

Foto: Prosesu oinsá moras ne'e mosu. Foto Google

Ramos Horta Husu Eleitoradu Tenke Vota

$
0
0
DILI, (ANTIL) – Premiadu Nobel da Pás, José Ramos Horta, husu populasaun Timor-Leste ne’ebé iha kartaun eleitorál tenke ba vota, labele falla no lalika tauk tanba moris iha demokrasia, vota ba kandidatu ne’ebé fiar, koñese no hakarak.

“Lalika tauk, kandidatu barak loos, ualu kedas, laiha difikuldade atu hili ida. Ita hotu hatene kandidatu balun boot liu, balun iha esperiénsia liu duké balun seluk, ne’e la-interese, sidadaun nia direitu vota konforme nia hakarak”, eis Prezidente Repúblika hato’o ba jornalista sira iha Palásiu Prezidente, Aitarak-laran, Sesta, (17/3).

Nune’e, eis Xefe Estadu husu ba eleitoradu tomak, dahuluk halo obrigasaun, direitu ba votu no labele falla. “Vota avontade, lalika tauk, tuir ida-idak nia hanoin”, katak tan. (Jornalista: Maria Auxiliadora - Editora: Rita Almeida)

Ramos Horta. Foto espesiál

Rezultadu preliminár observasaun ba kampaña eleitorál kandidatu prezidensiál 2017 - FONGTIL

$
0
0

FONGTIL - Komunikadu Imprensa

Rezultadu preliminár observasaun ba kampaña eleitorál kandidatu prezidensiál 2017

Dili, 17 Marsu 2017 – Forum ONG Timor-Leste (FONGTIL) núdar sombriña ba Organizasaun ONG Nasionál no Internasionál ne'ebé eziste iha Timor-Leste hodi hala’o-nia misaun advokasia no sai ajente kontrola sosiál liuhusi membru ONG-nia atividade sira.

FONGTIL harii ona Rede Organizasaun Naun-Governmental Timor-Leste (Rede ONG) ba eleisaun prezidensiál períodu 2017-2022 ne’ebé kompostu husi ONG nasionál no internasionál sira hodi observa lala’ok eleisaun hahú pre-eleisaun, eleisaun, no pós-eleisaun.

Rezultadu preliminár observasaun ba kampaña eleitorál kandidatu prezidensiál 2017 husi rede organizasaun naun-governmental hahú husi loron 3 Marsu to’o 17 Marsu 2017 identifika katak:

1.    Iha durante kampaña prezidensiál nian; Xefe suku husi Bucoli, Munisípiu Baucau no Xefe Suku Mehara, Munisípiu Lautem, la autoriza kandidatu sira hala’o kampaña iha suku refere. Tanba ne’e, Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE atu halo investigasaun.

2.    Durante kampaña; labarik sira barak mak involve no uza atributu sira hanesan adezivu (sticker), bandeira, imajen, kamizola kandidatu nian. Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE atu fó atensaun másimu para labele repete fila-fali iha kampaña eleitorál tuirmai.

3.    Kandidatu balun hala’o kampaña besik liu eskola sira ne’ebé prejudika tebes prosesu aprendizajen. Konsekuénsia, estudante sira barak mak sai no tuir kampaña ne’e. Nune’e mós, Ekipa identifika fiskais eleitorál sira mós tuir kampaña bainhira tuir hela treinamentu sira.

4.    Bainhira iha tempu komísiu (rally): apoiante sira perturba tebes orden públika hanesan taka dalan ne’ebé prejudika tebes ba viajen pasajeiru sira nian. Nune’e mós, apoiante sira komité ka kontra lei tránzitu nian hanesan hasai xapa matríkula motor ka karreta oin-kotuk, kanu-resin, la uza kapasete, no tabele karreta, no tula apoiante sira liu kapasidade karreta nian. Konsekuénsia, apoiante balun mate ne’ebé akontese iha Munisípiu Baucau. Tanba ne’e, Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE atu fó atensaun ba polísia (PNTL) sira atu foti medida imediata hodi hadi’ak liután situasaun ne’e iha kampaña eleisaun tuirmai.

5.    Movimentu apoiante sira: Durante kampaña, partidu polítiku nebe suporta kandidatu espesífiku lori apoiante sira husi munisípiu seluk. Rezultadu, apoiante sira ataka malu no kria perturbasaun públiku. Ezemplu, kazu Rai-kotu ne’ebé estraga uma 32 inklui sasán seluk. Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE atu fó atensaun ba kandidatu sira no karik kria regulamentu sira hodi evita mobilizasaun masa ba kampaña eleitorál tuirmai.

6.    Iha kampaña: komunidade sira tauk hodi partisipa no rona programa kandidatu sira, ho razaun, sira haree ofisial seguransa hanesan PNTL, liu-liu Batallaun Orden Públika (BOP) ne’ebé kompleta ho arma sira. Tanba ne’e, Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE hodi fó atensaun ba PNTL hodi klarifika ba públiku ba sira-nia prezensa hodi nune’e komunidade bele komprende.

7.    Kandidatu balun komité irregularidade ba oráriu kampaña nian. Ezemplu, iha Munisípiu Bobonaro, oráriu kampaña iha Maliana muda fali ba Railaku. Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE atu nafatin fó avizu (warning) ba kandidatu sira no karik hadi’ak iha kampaña eleitorál tuirmai. 

8.    Durante kampaña, Rede ONG identifika atributu arte marsiais sira ne’ebé uza husi apoiante sira iha fatin kampaña nian. Nune’e mós ekipa identifika apoiante uza atributu partidu seluk ne’ebé la'ós apoiante ba kandidatu refere. Ne’e bele hamosu dezintendimentu entre apoiante no naun-apoiante sira nebe bele hamosu konflitu. Tanba ne’e, Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE atu husu kandidatu refere hodi fó esplikasaun klaru kona-ba asuntu ne’e. Nune’e mós, ida ne’e sai referénsia ida ba STAE no CNE hodi hadi’ak liután iha kampaña eleitorál tuirmai.

9.    Durante kampaña, ekipa susesu kandidatu prezidensiál nian hasai ka hala’o kampaña negra hanesan fó sai liafuan lorosa’e-loromonu. Tanba ne’e, Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE atu fó atensaun ba ekipa susesu sira atu kuidadu linguajen sira ne’ebé bele hamosu konflitu iha futuru.

10.  Kandidatu prezidensiál balun obriga família atu vota ba kandidatu refere ne’ebé Rede ONG konsidera, sira (kandidatu) kontra tebes slogan vota livre, diretu no segredu ne’e. Rede ONG husu ba órgaun eleitorál sira hanesan STAE no CNE atu avizu ba públiku hodi hato’o keixa ba STAE, CNE ka PNTL.

11.  Apoiante sira la respeitu oráriu kampaña ne’ebé fó sai husi CNE. Ezemplu, iha Munisípiu Covalima, kandidatu prezidente balun iha oráriu atu hala’o kampaña, maibé, apoiante ne’ebé suporta ba kandidatu seluk mós halo komísiu iha fatin refere. Ne’e la respeitu ba oráriu sira ne’ebé iha, nune’e mós bele tendénsia ba konflitu sira. Rede ONG husu ba STAE no CNE atu fó nafatin avizu ba apoiante ka kandidatu sira no bele hadi’ak asuntu sira ne’e iha kampaña tuirmai.

12. Rede ONG identifika kata kandidatu balun hala’o kampaña ho kalsa badak. Rede ONG duvida ba dixiplina no konxiénsia kandidatu sira bainhira hala’o kampaña. Tanba ne’e, Rede ONG husu ba STAE no CNE hodi haree asuntu ne’e.
  
Prezensa Rede ONG hodi sai observadór ne’ebé independente no voluntariamente atu kontribui ba eleisaun prezidensiál 2017 nian ne’ebé livre no justu. Tanba ne’e, Rede ONG hakarak hato’o agradese ba ekipa ONG tomak iha munisípiu 12 inklui Rejiaun Autonomia Espesiál Oecusse-Ambeno (RAEOA) ne’ebé fó kontribui másimu ba relatóriu preliminár observasaun ne’e. Nune’e mós, Rede ONG agradese ba kandidatu nain ualu ne'ebé hala’o ona ninia kampaña eleitorál prezidensiál ne'ebé di’ak ho responsabilidade; PNTL ne’ebé asegura situasaun ho di’ak no trankuilu, no komunidade tomak ne’ebé kontribui pás no estabilidade durante periodu kampaña. Hotu.

Atu hetan informasaun liután, favór kontakta:

Forum ONG Timor-Leste (FONGTIL)

Manuel Simeoa
Koordenadór Advokasia ba Munisípiu sira
Telemovel : +670 7857 1678

Laura Pina
Xefe Ekipa Rede ONG
Telemovel : +670 7810 9069

*Rede Organizasaun Naun-Governmental Timor-Leste (Rede ONG) anúnsiu preleminár rezultadu observasaun ba kampaña prezidensiál 2017. Photo: Rede ONG

STAE: Vota Tuir Kartaun Eleitoral

$
0
0
Diretor Sekretariadu Tekniku Administrasaun Eleitoral (STAE), Acilino Manuel Branco hateten komunidades ida-idak sei tuir votasaun iha eleisaun jeral prezidensial bazeia ba fatin ne’ebe sira hasai kartaun eleitoral ba.

Tanba lei la permite atu komunidade vota arbiru, maibe nia dehan, lei so fo dalan ba oficiais STAE, Comisaun Nasional da Elisaun (CNE), Polisia National Timor -Leste, Falentil-Forsa Defeza Timor -Leste (F-FDTL), Guarda Prizioneirus inklui pesoal saude ne’ebe hala’o hela servisu iha tereinu, sira bele vota iha sentru votasaun ne’ebe sira servisu ba inklui mos ofisial fiskais kandidatu sira nian. 

Nia hatutan, STAE fo tempu ba sidadaun sira atu aktualiza no muda sira nia kartaun, nune’e sira bele tuir votasaun iha elisaun agora.

“Ami labele implementa buat ne’ebe la define iha kuadru legal,” nia hateten iha servisu fatin Kaikoli, Dili. 

“Media no estudante sira hotu tenke ezerse sira nia deitu hanesan mos eleitores seluk, katak vota iha suku ne’ebe sira registu ba.” 

Nia hateten, sentru votasaun iha elisaun tinan ida ne’e aumenta, tanba tuir esperiensia iha elisaun sira liu ba komunidade barak mak la vota ho razaun sentru votasaun do’ok. 

Alende ne’e, nia dehan STAE mos sei koordena diak liu tan ho sentru votasaun hirak ne’e atu fasilita ema ho defisiente sira asesu ba iha sentru votasaun hodi hili prezidente tuir sira nia eskolha.  

Iha parte seluk, Jorginho da Costa nudar estudante husi munisipiu seluk ne’ebe halo estudu iha Dili, sente preokupa ho elisaun prezidensial tinan ida ne’e, tanba monu los ho tempu ezame nian, entaun sira labele partisipa iha elisaun ida ne’e. 

“Ami laiha osan atu selu transporte fila ba munisipiu hodi tuir votasaun e ezame trimestral mos  besik dadaun, entaun ida ne’e difikuldade bo’ot ba ami,” nia preokupa.

Foto: Diretor STAE, Acilino Manuel Branco hateten komunidade ida-idak sei tuir votasaun iha elisaun prezidensial bazea ba sira nia kartaun eleitoral.

The Dili Weekly

STAE Distribui Material Elisaun Ba Munisipios no Estrangeiru

$
0
0
Sekretariadu Tekniku Administrasaun Eleitoral (STAE) halao ona distribuisaun material elisaun hanesan buletin de votu, lista eleitores, kabina votu ba munisipios inklui Australia no Portugal.

Diretor STAE, Acilino Manuel Branco hateten distribuisaun ba rai liur sei lori husi official diplomata sira no supervisiona husi official CNE no ba munisipios hetan segurasan husi Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL). 

“Material sira ne’e sai ohin ba munisipios atu ita iha tempu loron hat halo verifikasaun no preparasaun tuir nesesidade sentru votasaun sira, karik iha falta ruma ita kompleta,” nia hateten.

Depois halo verifikasaun iha munisipios, nia hateten loron 19 material sira ne’e transporta ona ba iha sentru votasaun ida –ida atu iha loron 20 de Marsu realiza elisaun. 

Nia hateten, elisaun prezidensial periodu 2017-2022 diferente tebes ho elisaun hirak liu ba tanba tinan ne’e sidadaun Timor ne’ebe hela iha Australia no Portugal sei ezerse mos sira nia direitu.

Nia dehan, Timor oan hotu tenke orgulho ho progresu ida ne’e tanba nasaun balun maske sira hetan idenpedensia tinan barak ona maibe sira seidauk bele realiza hanesan Timor halo ne’e. 

Nia hateten, bulletin votu printi tuir numeru eleitores no iha rezerva 10% atu bele antisipa karik iha bulletin ne’ebe nakles bele troka. 

Nia informa, total eleitores hamutuk nain 747.583 husi rai laran no liur. 

Entretantu Prezidente Comisaun Nasional ba Elisaun (CNE), Alcino Barris hateten lori tempu naruk atu halo inprime ba material bulletin de votu, tanba ne’e tenke asegura to’o iha fatin destinadu ho diak. 

“Tenke asegura material sira ne’e to’o iha fatin ho diak atu labele mosu nakles, tanba se la’e bele prejudika fali kuantidade ne’ebe estabelese ona tuir akta,” nia hateten. 

Nia dehan, material sira ne’e sensitive no importante tebes, tanba ne’e husu official seguransa sira atu bele asegura didiak hodi lori susesu ba iha elisaun prezidensial tinan ne’e nian.

Entretantu Komandante Operasaun Nasional, Superintendente Xefe Henrique da Costa husu responsabilidade komando munisipio sira nian atu asegura material sira ne’e to’o iha sentru votasaun.

Maibe nia promete, katak material sira ne’e sei to’o iha fatin destinadu ho diak no sei lori fila mai nasional ho diak mos.

“Seguransa la’os PNTL nian responsabilidade deit maibe ema hotu nia kontribuisaun atu asegura seguransa iha prosesu elisaun ida ne’e,” nia hateten. 

Nia hateten, prosesu ida ne’e koko kapasidade PNTL nian hanesan agente seguransa, tanba prosesu elisaun liu ba sira hetan apoiu seguransa husi Polisia Nasoens Unidas nian.

The Dili Weekly

Austrália. A Grande Barreira de Coral está em risco. Conheça-a antes que desapareça

$
0
0
O aquecimento global está a 'roubar' a cor dos corais australianos, uma das sete maravilhas naturais da humanidade.

É cada vez mais evidente: a Grande Barreira de Coral, inscrita no património da Humanidade, vai desaparecer nos próximos anos devido às alterações climáticas.

O alerta lançado esta semana por investigadores de dez instituições associadas à preservação dos recifes na Austrália reforça um receio com anos: o aumento da temperatura das águas do mar está a matar os corais.

Em 2016 a Grande Barreira de Coral atravessou o pior episódio de branqueamento de corais (provocado pela expulsão de algas simbióticas que dão ao coral cor e nutrientes) alguma vez registado.

À revista Live Science, os investigadores David Wachenfeld e Terry Hughes dizem que 2017 não será um ano tão dramático para os corais como no ano passado, quando precisaram que 93% dos recifes foram afetados.

No entanto, alertam, são precisos cerca de 15 anos para que os recifes recuperem destes episódios de descoloração e se o aquecimento global não for travado poderá ser impossível reverter a morte dos corais. (Carolina Rico, em Notícias ao Minuto)

 VER A SEGUIR MAIS IMAGENS

VER MAIS IMAGENS








Fotos: Getty Imagens / Reuters

VER MAIS IMAGENS NO ORIGINAL

JUSTIÇA BRASILEIRA AUTORIZA OI A VENDER OPERADORA TIMOR TELECOM

$
0
0
O juiz Fernando Viana, da 7.ª Vara Empresarial do Rio de Janeiro, aceitou na sexta-feira o pedido feito pela brasileira Oi para vender a Timor Telecom, operadora que atua em Timor-Leste, que pertencia ao universo Portugal Telecom.

A revista brasileira Valor avançou com a notícia, assinalando que, em outubro do ano passado, a companhia brasileira recebeu três propostas pela Timor Telecom, tendo optado pelas condições oferecidas pela Investel Communications Limited, com sede no Dubai, e que é detida pelo empresário timorense Abílio Araújo.

A Investel ofereceu 36 milhões de dólares (33,5 milhões de euros) e mais uma parcela de 26 milhões de dólares (24,2 milhões de euros) referente ao pagamento de empréstimos contraídos pela Timor Telecom com a Oi, no valor de 4 milhões de dólares (3,7 milhões de euros), e com a Portugal Telecom International Finance, cujo montante ascende a 22 milhões de dólares (20,5 milhões de euros).

O Grupo Oi, que apresentou o pedido de recuperação judicial em 20 de junho de 2016, viu o juiz Fernando Viana determinar que, antes de a transação ser consumada, seja feita uma avaliação para assegurar que o montante oferecido por este ativo está correto.

O responsável nomeou a Rio Branco Consultores para avaliar a Timor Telecom, com a empresa escolhida a ter direito de dizer se aceita o trabalho e apresentar a sua proposta de honorários.

O produto desta venda vai ficar à disposição da Justiça que, posteriormente, decidirá o destino dos recursos obtidos, seguindo os pareceres do administrador judicial e do Ministério Público brasileiro, conforme consta na sentença.

Até ao prazo limite dado pela empresa, a 08 de outubro passado, a Oi tinha recebido três ofertas "firmes e vinculativas" para compra da sua participação na Timor Telecom.

Duas das três ofertas foram feitas por grupos liderados por empresários timorenses e a terceira por um fundo de pensões das Fiji.

Os dois timorenses interessados no negócio eram Abílio Araújo, responsável pelo grupo Investel Communications Limited - que tem sócios e capital do Médio Oriente e China - e Nilton Gusmão, do grupo ETO.

Em causa está a maior fatia de capital da Timor Telecom (54,01%), controlada pela sociedade Telecomunicações Públicas de Timor (TPT), onde, por sua vez, a Oi controla 76% do capital, a que se soma uma participação direta da PT Participações SGPS de 3,05%.

Os restantes acionistas da TPT são a Fundação Harii - Sociedade para o Desenvolvimento de Timor-Leste (ligada à diocese de Baucau), que controla 18%, e a Fundação Oriente (6%).

Na TT, o capital está dividido entre a TPT (54,01%), o Estado timorense (20,59%), a empresa com sede em Macau VDT Operator Holdings (17,86%) e o empresário timorense Júlio Alfaro (4,49%).

DN (ASP) // VM – Lusa, em Página Global

LEIA MAIS EM PÁGINA GLOBAL– PARCERIA COM TIMOR AGORA

Situasaun Teritoriu La’o Hakmatek

$
0
0
DILI, (ANTIL) – Komandante Jerál Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Komisáriu Júlio da Costa Hornay, informa, situasaun atuál iha teritoriu Timor la’o normál ho antusiasmu hosi votante sira.

“Ita espera situasaun ida ne’e la’o to’o remata, situasaun iha munisípiu la’o hakmatek”, Hornay hatete ohin dader.

“Hanesan komandante jerál ne’ebé responsabiliza ba seguransa atu hato’o ba komunidade tomak atu vota ho konsénsia rasik katak,  rai ne’e ita nian, ita hotu-hotu iha dever no hanoin atu asegura estabilidade”, apela.

Sé mak atu ukun, prezidente ba povu tomak. Tanba ne’e, ema ida-idak ho ninia direitu atu vota, maibé, importante mak kontribui ba pás no estabilidade, katak tan.

Konstribuisaun ida ne’e, oinsá atu hatudu ba mundu katak, mesmu Nasaun ne’e foin ukun-án maibé, ho maturidade polítika hodi asegura estabilidade seguransa ba povu no Nasaun. Nune’e, ita hotu hakmatek hodi haree rezultadu saida mak sei akontese, realsa. (Jornalista: Manuel Pinto - Editora: Rita Almeida)

Foto: Situasaun sira iha sentru votasaun Tuana-Laran. Foto ANTIL/Egas Cristovão

Votante iha Kelikai La’o Kilometru Rua Hodi Ezerse Direitu

$
0
0
KELIKAI, (ANTIL) – Votante tenke la’o kilometru rua hodi ezerse sira nian direitu, partisipa eleisaun Prezidensiál. Eleisaun iha suku Baguia, Lakuliu no Letemumu, postu administrativu Kelikai, Autoridade Munisipál Baukau, hahú loke sentru votasaun tuir regulamentu husi Sekretariadu Tékniku Administrasaun Eleitorál (STAE) iha loron 20 Marsu 2017, tuku 07:00 dader.

Votante dahuluk ne’ebé tuir eleisaun iha suku hirak ne’e mak ofisiál eleitorál, fiskál, observadór sira, hafoin komunidade suku refere.

Komunidade iha suku Letemumo ne’ebé hetan direitu ba vota ho totál hamutuk 2123. Bazeia ba númeru eleitoradu iha suku refere, sentru votasaun ida ho estasaun votu rua ne’ebé iha kabina ualu no urna haat.

Iha suku Baguia, totál eleitór hamutuk 833, sentru votasaun ida no estasaun votu ida ho urna sensitivu no non sensitivu ida. Nune’e mos iha suku Lakuliu, votante ne’ebé resjistradu hamutuk 1150, sentru votasaun no estasaun vota ida ho kabina votu haat nomós urna ida.

Tuir Prezidente sentru votasaun Suku Lakuliu, Alcino F. Belo, hatete, prosesu votasaun ne’e fó prioridade liu ba ema ho defisiénsia, isin rua, no moras hodi fasilita sira la-tuir liña no diretamente ba vota.

Nia hatutan, iha períodu votasaun nia laran, bainhira oras hatudu tuku 14:45 sei aviza votante atu kontinua vota to’o tuku 15:00, maibé liu oras ne’ebé determina mak laiha ema, ofisiál eleitór sei taka sentru votasaun.

Brigada iha suku Letemumu, Armindo Sarmento, hatutan, sentru votasaun loke no taka tuir oras ne’ebé determina husi STAE, maibé iha posibilidade ba votante sira atu ezerse direitu liu oras bainhira ema sei barak.

Tuir observasaun ne’ebé ANTIL halo, votante sira tenke la’o kilómetru rua resin atubele ezerse sira-nia direitu nu’udar sidadaun timoroan ne’ebé di’ak. Hafoin vota, balun fila kedan bá ida-idak nia uma no votasaun ne’e hetan seguransa husi Polísia Nasionál Timor-Leste. (Jornalista: Maria Auxiliadora - Editora: Rita Almeida)

Foto: Staf téknika hosi STAE. Foto ANTIL/Maria Auxiliadora

Horta Kontente ho Eleisaun Prezidensiál

$
0
0
DILI, (ANTIL) – Eis Prezidenti Repúblika, José Ramos Horta kontente ho eleisaun prezidensiál iha periodu ida ne’e tanba la’o hakmatek loos sein violénsia.

“Informasaun ne’ebé maka ha’u simu hosi fatin bar-barak katak eleisaun la’o di´ak tebes. Ha’u fiar katak partisipasaun eleitoradu sei ás,” Horta hato’o lia hirak ne’e ba jornalista sira iha Eskola Báziku Matiaut, Postu Administrativu Kristu Rei, Dili, Segunda ne’e.

Nia apresia ho líder partidu polítiku sira tanba iha vontade boot hodi kontribui ba estabilidade nasionál iha eleisaun prezidensiál. Premiadu Nobel da Páz haktuir katak nia ko´alia ho líder  partidu sira hotu katak sira (líder partidu polítiku) orienta sira nia militante sira atu mantein disiplina no kria estabilidade.  (Jornalista: Xisto Freitas - Editora: Rita Almeida)

Foto: Eis Prezidenti Repúblika, José Ramos Horta ezerse ninia direitu votu. Foto ANTIL/Egas Cristovão

Xefe Estadu Agradese Kandidatu Ualu

$
0
0
DILI, (ANTIL) – Prezidenti Repúblika, Taur Matan Ruak agradese ba povu no kandidatu na’in ualu tanba, sira nia sivizmu no sira nia komportamentu ne’ebé di’ak durante kampaña eleisaun prezidensiál.

“Ohin loron ita hotu vota ho konsiénsia ba kandidatu prezidenti na’in 8 ne’e ida ne’ebé maka tau matan ba nasaun iha periodu ida tuir mai ne’e. Ha’u hein katak buat hotu la’o di’ak nune’e rezultadu ne’e bele sai di’ak ba ita nia povu no Nasaun”, Taur hato’o kestaun ne’e iha Eskola Báziku Metiaut, Postu Administrativu Kristu Rei, Dili, Segunda ne’e, hafoin ezerse ninia direitu votu.

Maske nune’e, nia suspira bainhira jornaista husu kona-ba posibilidade primeira ronda de’it ou segunda ronda. “Uluk ha’u nia tempu ne’e hakarak loos ba primeira volta maibé akontese fali segunda volta. Tanba ne’e maka agora ne’e ha’u kuidadu (hati-hati) loos”, nia informa.

Xefe Estadu husu ba ema hotu atu simu rezultadu eleisaun. Tuir nia katak jogadór ne’ebé di’ak no klubu ne’ebé profisionál, sei hatene manán no hatene lakon. Katak, ida ne’ebé maka manán, ita hotu manán no Timor manán. (Jornalista: Xisto Freitas - Editora: Rita Almeida)

Foto: Prezidente Repúblika, Taur Matan Ruak ho ninia espoza, Isabel da Costa Ferreira, ezerse direitu votu iha Eskola Báziku Metiaut, Dili. Foto ANTIL/Egas Cristovâo.

Kandidatu Kalohan Lakohi Espékula Rezultadu Eleisaun

$
0
0
DILI, (ANTIL) – Kandidatu Prezidenti Repúblika, António da Conceição ‘Kalohan’ hateten, lakohi halo espekulasaun kandidatu sé maka sei manán iha eleisaun prezidensiál tanba seidauk fó sai rezultadu permanente.

“Loron ohin ita deside ona destinu nasaun ba tinan lima. Portantu, rezultadu saida de’it maka mai, ne’e vontade povu ninian ne’ebé maka nia espresa livremente atu nia haree sá mudansa maka nia hanoin”, Kalohan hato’o informasaun ne’e ba jornalista sira bainhira ezerse direitu votu iha Eskola Básika Filial 1.2 Tuanan Laran, suku Vila Verde, postu Administrativu Vera Cruz, munisípiu Dili, Segunda ne’e.

Nia informa, nia sei espresa bainhira hatene ona katak rezultadu saida de’it maka atu mosu. Kona-ba segunda rona, nia hatán, depende fila fali ba vontade populár populasaun. “Ita labele hola espetativas ou halo espekulasaun individuál”, atuál Ministru Edukasaun esklarese.

Nia husu ba populasaun sira atu hakmatek no simu rezultadu saida de’it maka mosu mai. Labele iha tendénsia ida atu azita tún sa’e para provoka situasaun ida ne’ebé maka la di’ak iha Nasaun.

Kalohan avansa ba Prezidenti Republika ho apoiu hosi Partidu Demokrátika (PD) ne’ebé lidera hosi Mariano Assanami Sabino. Iha VI Governu Konstitusional Kalohan asumi kargu nu’udar Ministru Estadu Koordenador Assuntu Sosiais no Ministru Edukasaun. (Jornalista: Xisto Freitas - Editor: Gantry Meilana) 

Foto: Kandidatu Prezidente Repúblika, António da Conceição 'Kalohan' ezerse nia direitu votu iha Escola Básica Filial 1.2 Tuanan Laran. Foto ANTIL/Egas Cristovão

Lu-Olo: Laiha Segunda Ronde

$
0
0
DILI (ANTIL) – Uza faru mutin ho riska azul akompaña hosi nia espousa, kandidatu Presidenti Republika, Francisco Guterres “Lu-Olo” to’o iha fatin sentru votasaun Eskola Básico Faról hamutuk ho Sekretáriu Jerál FRETILIN, Mari Alkatiri hakat kedan ba estasaun numeru ida hodi fo nia votu  iha eleisaun prezidensial, Kuarta (20/03/2017).

“Laiha tan segunda ronde” komentáriu Lu-Olo ho fiar an sei manan iha eleisaun prezidensial periode ne’e hafoin kompete dala rua antes maibe sempre lakon iha segunda ronde.

Iha eleisaun ida ne’e, nia mos sente kontenti tanba povu bele halibur malu tan iha eleisaun presidensial hodi ezerse sira nia diretu polítika hodi bele hili nia Prezidenti Republika foun.

Hatan ba notisias media Australia nian, Lu-Olo ne’ebé hetan apoiu makas hosi eis Prezidenti Xanana Gusmão ne’e esklarese iha nia intervista nia esplika katak kona ba kadoras Tasi Timor, nia nudar sidadaun fo nia apoiu tomak ba pozisaun governu nian.

“Hau nia opiniaun hau dehan ba nia dada ba Timor ga husik iha tasi laran ga ba Darwin, buat ne’e hotu sei tau iha meza negosisasaun futuru mai entre Timor-Leste ho Australia,” hateten Lu-Olo.

Hafoin vota, Lu-Olo hamutuk ho nia esposa Cidalia Lopes Guterres konversa badak ho Mari Alkatiri ho nia oan no nia espousa hodi hatudu hikas nia liman fuan ne’ebe vota ona. (Jornalista: Gantry Meilana / Editor: Orlando da Conceicao)

Foto: Kandidatu Prezidenti Republika numeru 2, Francisco Guterres "Lu-Olo" hamutuk ho nia espouza, Cidalia Lopes Guterres hatudu liman fuan ba jornalista hafoin vota. Photo: ANTIL / Antonio Goncalves

Eleições presidenciais em Timor-Leste: Detectadas irregularidades num centro de votação em Díli

$
0
0
Num centro de votação de Díli foram registadas irregularidades, nomeadamente, a violação do artigo 24º do Decreto do Governo Nº 5/2017 de 27 de Fevereiro (Regulamenta a Campanha e a Propaganda Eleitoral).

De acordo com o ponto 1 do citado artigo, «é proibido, no dia da eleição, todo o tipo de propaganda eleitoral dentro do local em que funcione o centro de votação ou estação de voto e no seu exterior até à distância de 100 metros».

Por outro lado, o ponto 2 especifica que «constitui propaganda eleitoral, nomeadamente a exibição de autocolantes, camisolas, panfletos, símbolos, sinais, distintivos, cartazes entre outros, assim como actividades de promoção de candidaturas», e o ponto 4 refere que «os fiscais de candidatura não podem levar nenhum símbolo ou objectos que os identifiquem com as candidaturas».

A violação registou-se, conforme se pode observar na foto, em virtude de haver dois fiscais com camisolas de cores vermelha, preta e amarela, que se identificam com uma das candidaturas.

De acordo com a lei (ponto 5 do mesmo artigo), o «secretário do centro de votação ordena ao fiscal que retire os símbolos ou objectos. Em caso de desobediência, o secretário do centro de votação apreende a acreditação do fiscal e pedirá que o mesmo deixe a estação de voto, anotando a incidência na acta das operações eleitorais», o que não veio a acontecer.

Este caso de irregularidade vai ser comunicado à Missão de Observação Eleitoral da União Europeia em Timor-Leste, pelo que, faz-se um apelo à Comissão Nacional de Eleições (CNE) no sentido de supervisionar o processo eleitoral com determinação e total isenção, um imperativo fundamental para que as eleições sejam consideradas verdadeiramente justas e livres.


M.Azancot de Menezes, colaboração em Timor Agora

ELEIÇÕES PRESIDENCIAIS EM TIMOR-LESTE, DIA 20. HAVERÁ SEGUNDA VOLTA OU NÃO?

$
0
0

Mário Motta*, Lisboa

Em Timor-Leste já é domingo (no inverno tem 9 horas a mais relativamente a Portugal). Por esta hora as igrejas preparam-se para receber os fiéis. E em Timor-Leste são muitos. Provavelmente o tema das homilias rondam o dia seguinte, segunda-feira, dia de eleições presidenciais. Para Timor-Leste este domingo é o último dia de reflexão.

A campanha eleitoral decorreu com normalidade. Talvez o período de campanha eleitoral mais “sem casos” nem violência. Evidentemente que os maiores partidos políticos, FRETILIN e CNRT, foram os mais mediatizados. As suas máquinas não perderam oportunidade para encher as manchetes. O desequilíbrio foi evidente relativamente aos pequenos partidos políticos.

Devia aqui ser referido os candidatos, não os partidos políticos. Acontece que principalmente nos grandes partidos, com representação parlamentar substancial, os candidatos andam a reboque dos partidos políticos e das suas máquinas eleitorais. Não acontece o mesmo com os candidatos apoiados por pequenos partidos ou organizações de índole politico-social. Os independentes são os que têm menos oportunidades, a todos os níveis. Resta eventualmente a promoção dos próprios indivíduos que são candidatos. Ao menos isso.

Temos então o candidato Lu-Olo que vai ser o vencedor deste pleito presidencial em 20 de Março. Vai ser vencedor porque é o candidato da FRETILIN e cumulativamente do CNRT. Para os que têm dificuldade em identificar os partidos digamos, grosso modo, que é a FRETILIN de Mari Alkatiri e o CNRT de Xanana Gusmão. Dito isto é fácil saber que o próximo presidente da República de Timor-Leste vai ser Lu-Olo, também ele dirigente da FRETILIN.

Aos mais distraídos importa informar que as digladiações entre Xanana e Alkatiri já não existem, nem os confrontos entre a FRETILIN e o CNRT. Atualmente são amigos (já o eram há mais de 50 anos). Os desentendimentos políticos esmoreceram. O governo é repartido e o primeiro-ministro é um militante da FRETILIN, Rui Maria de Araújo. O que se vai seguir é mais do mesmo mas de modo mais uniforme e incontestado. Xanana e Alkatiri vão estar de posse da Presidência da República, do governo e do parlamento – salvo seja. O unanimismo vai prevalecer. O que até agora não tem acontecido desse modo porque o ainda atual presidente, Taur Matan Ruak, tem sido um contraditório muito ativo do governo e do parlamento. Enfim, naquilo que pode, constitucionalmente.

É este mesmo ainda atual PR de Timor-Leste, Taur, que vai sair da Presidência da República e abraçar a politica partidária. Quer ser ele, não o crocodilo mas sim o dragão, que se perfilará para combater o unanimismo que com Lu-Olo em PR pode tomar dimensões que poderão escavacar qualquer nação que se pretende democrática. Temos assim um Taur Matan Ruak a integrar e dirigir um partido político – o PLP ou o que vier – que nas próximas eleições legislativas vai procurar conquistar democraticamente a maioria no parlamento timorense e assim chegar a primeiro-ministro. O plano é derrubar tanto quanto possível o malfadado poder unânime que se assemelha a uma ditadura. Assim acontece noutras partes do mundo e em Timor-Leste, a acontecer, não deverá ser diferente. Vamos esperar para ver. Sabendo-se de antemão que o que se deseja é o melhor para os timorenses. E o melhor é a democracia de facto, são os poderes exercidos por forças e individualidades que se regulem, negoceiem e cheguem a consensos que proporcionem o melhor para os eleitores e todos os governados. Democracia de facto. O mais possível no presente esquema que também ele está a ficar ultrapassado. Mas, enquanto não for instaurado melhor regime este é o melhor apesar de tantos e gravosos defeitos que antagonizam os povos, os seus direitos, suas liberdades e garantias.

Sobre Timor-Leste pouco mais há para dizer. A não ser que pode haver uma surpresa e Lu-Olo ser votado com mais de 50% logo na primeira volta. Difícil mas não impossível. Caso não aconteça a referida surpresa, terá de haver uma segunda volta eleitoral. Essa está garantida a António da Conceição, atual ministro da Educação, também dirigente do Partido Democrático. No final da segunda volta eleitoral, já se sabe, o eleito PR da República Democrática de Timor-Leste será Lu-Olo. Para alguns pode ser somente uma previsão que pode falhar. Pois pode...

Para muitos, nas eleições presidenciais que vão acontecer em Timor-Leste no próximo dia 20, só há uma dúvida acerca dos dois candidatos dos três maiores partidos políticos: haverá segunda volta eleitoral ou não?

Não esquecendo que a última palavra ou ação pertence aos eleitores timorenses resta aos observadores desejar que seja o que os eleitores considerarem o melhor, o mais conveniente para a defesa da democracia e dos interesses do povo timorense. E que seja mesmo para o melhor de Timor-Leste.

*Página Global, em 18 março 2017

Taur Husu Prezidente Foun hadomi Povu-Nasaun

$
0
0
DILI – Prezidente Republika Taur Matan Ruak husu kandidatura Prezidente Republika neebe povu fo fiar liu husi eleisaun tenki hadomi povu no nasaun, liu-liu povu neebe hela iha area rural susar asesu ba infrastrtutura baziku.

Taur nia esperansa ba Prezidente foun katak Timor Leste tenki iha prezidente neebe foun se laos iha fulan ida, iha fulan oin Timor Leste deside iha 20 Abril hanesan elisaun ikus ba prezidente neebe povu sei fo fiar.

Hau husu Prezidente eleitu atu tau matan liu-liu ferik no katuas sira iha foho neebe tebele rai lolon,la iha estrada, oan sira atu ba eskola susar, uma ladiak tau matan ba sira, ita sai prezidente no nasaun iha tamba sira,” dehan Taur ba Jornalista Segunda (20/03/2017) iha Sentru Votasaun Meti-Aut wainhira remata vota.

Nia husu ba Prezidente eleitu atu tau matan liu-liu ba ferik no katuas sira iha foho lolon, tabele rai lolon dala ruma Estrada laiha, oan susar ba eskola, uma ladiak tau matan ba sira.

Hatan kona ba Data elisaun Parlamentar, Taur hatete Data elisaun Parlamentar Prezidente foun mak fo, tamba seidauk foti desizaun kona ba data ba elisaun Parlamentar nian.

Iha fatin hanesan Xefi Suku Interino Meti-Aut Mateus Inacio da Costa hatete elisaun Prezidensial ba tinan 2017 kompara ho tinan hirak ba kotuk kuaze atu hanesan tamba laiha prolema neebe akontese tamba nee konsidera iha susesu.

Nunee mos Diretur ezekutivu Fontil Arseino Perreira hatete atu tuir votasaun bele halo iha neebe deit maibe presiza aktualiza baze de dadus nunee bele muda kartuan eleitoral. Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Dom Virgilio Husu kandidatu Eleitu Hasai Povu Husi Kiak

$
0
0
DILI – Bispu Deoseze Dili Dom Virgilio do Carmo da Silva, SDB husu kandidatura Prezidente nian 8 ho nia apoiantes tomak, atu simu rezultadu elisaun neebe povu fo liu husi votasaun.

Tuir Dom Virgilio nia espransa boot liu ba iha eleisaun prezidensial neebe monu iha 20 Marsu povu Timor Leste sei halo elisaun tan nee husu kandidatura no apoiantes sira tenki simu rezutaldu elisaun.

Hau hein katak kandidatura nain 8 se deit mak manan ita hotu buka atu simu ho haraik Aan no ita hotu hein kandidatura sira inkliu partidu hotu buka meus ho haksolok simu rezuladu elisaun,” dehan Dom Virgilio ba STL Sabadu (18/03/2017) iha Igreja Katedral Dili, hafoin Prizide misa Agradesementu ba Tinan ida ordenasaun amu bispu no Ordenasaun  frater nain 3 sai Diakon.

Nia hatete kandidartura neebe deit mak manan iha elisaun tenki kaer metin paz no dame  hodi hamutuk ho kadadidatura sira seluk hamutuk simu desizaun neebe povu fo ba kandidatura sira.

Dom Virgiliuo hatete durante tempu kandidatura nain 8 hotu-hotu hatoo ona programa neebe diak ba povu tan nee hotu-hotu hein desizaun neebe povu fo iha elisaun 20 Marsu.

Iha fatin ketak Eis Prezidente Republika Jose Ramos Horta katak Prezidente neebe eleitu Timor oan hotu tenki  iha prezidente nia kotuk hodi fo apoiu ho vontade no inspirasaun mai husi demokrasia iha Timor. Timotio Gusmao/Domingos Piedade

Suara Timor Lorosae

Orgulhu Boot Ba Povu Vota Tuir Konsiensia

$
0
0
DILI - Loron 20 Marsu 2017, hanesan loron neebe mak importante tebes-tebes  ba  povu Timor Leste (TL), hodi hakat ba sentru votasaun hili Prezidente Republika foun ba periodu 2017-2022.

Kestaun nee fo sai husi  xefi suku Bairo Pite, Joao  Baptista, sentimentu ba ohin loron ida nee katak, tanba orgulhu boot ba povu hotu-hotu  iha  Timor Leste  (TL), liu-liu  iha  sira nia suku  Bairo-Pite, tanba  ohin  sira  halo observa  katak, komunidade hotu-hotu kontenti hodi mai tuir vota, tanba komunidade sira mos  ba tuir vota tuir sira ida-idak nian konsiensia rasik.

Hau hanoin ami nia sentimentu ba ohin loron ida nee katak, tanba orgulhu boot ba povu hotu-hotu  iha Timor Leste, liu-liu  iha hau nia suku  Bairo-Pite, tanba ohin hau halo observa katak, komunidade hotu-hotu kontenti hodi mai tuir vota, tanba vota ida nee, tuir sira idas-idak nian konsiensia  hodi bele hili prezidente foun  ba period 2017-2022, tanba  sentru votasaun nee rasik loke iha dader tuku 7, too agora ita nia komunidade sira mai tuir vota iha sentru ida nee,”dehan   Joao  ba  jornalista iha sentru  votasaun  eskola  filial  Bairo  Pite  Dili  Segunda  (20/03/2017).

Joao sublina, iha suku Bairo  Pite rasik, komunidade ida-idak  tantu  ferik katuas joven sira  hakat  mai iha sentru votasaun, hodi  forma  iha oin, atu nunee sir abele tama iha sentru votasaun, hodi vota tuir  sira idak-idak nia konsiensia rasik.

Iha  fatin  hanesan  Sonia  da  cruz, hanesan  difisiente, sente kontenti, tanba  ho kondisaun difisiente, maibe lakohi lakon ninia direitu, hodi hakat ba sentru votasaun, atu bele hili prezidente foun ba tinan 2017-2022, no husu ba prezidente neebe foun ba aban bain rua ninia, bele tau matan mos ba ema ho kondisaun difisiente sira iha rai ida nee. Jacinta  Sequeira/Lucia  Ximenes

Suara Timor Lorosae
Viewing all 16014 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>