Deputadu Parlamentu Nasional (PN), Segunda (13/2), aprova ona lei eleisaun parlamentar nian, ba partidu politiku (Parpol) ne’ebé atu hetan asentu iha Parlamentu Nasional tenki hakat liu bareira 4%.
Lei eleisaun parlamentar nian nee aprova iha Parlamentu Nasional ho votus a favor 43, kontra 10 no abstensaun 1. Ho aprovasaun bareira 4% mak Parpol sira atu hetan kadeira ida iha Parlamentu Nasional tenki hetan votus 28 mil.
Lei eleisaun anterior nian bareira 3% ho votus 21 mil maibe proposta bankada FRETILIN nian hasae ba 4%, e proposta alterasaun husi bankada FRETILIN nian aprova iha votasaun.
Deputadu husi bankada CNRT, Cesar Valente ‘Pilotu’ hatete, PN aprova ona lei eleisaun Parlamentar ne’e ho bareira 4%. “Lei ne’e, PN aprova ona,”dehan Pilotu via telefone horiseik.
Nune’e mos, Xefi bankada FRETILIN, Aniceto Guterres, informa katak, iha fatin-fatin ema ko’alia katak, iha Timor Leste partidu barak demais.
“Kompara ho ita nian rai ida ne’ebé ki’ik ho populasaun ki’ik, partidu ne’e barak demais. La sala ita iha partidu 30 resin ona, maibé tanba demokrásia hanesan ne’e, ita labele limita, tanba direitu ida ne’ebé garante husi konstituisaun, akontese ita-nia rai ne’e, sai fali ultra demokrásia,”dehan Aniceto hodi aprezenta proposta FRETILIN nian ne’e ba plenária PN.
Nia hatutan, partidu politiku barak mak moris hanesan ema harii organizasaun bai-bain, no partidu mosu nafatin de’it.
Nia esklarese, iha tinan 2015, Parlamentu Nasionál halo alterasaun ba lei partidus polítika atu hatodan rekezitus harii partidu ho númeru apoiantes 20.000, maibé liu tiha ida ne’e, partidu foun rejista barak liu tan.
“Ita imajina, se partidu sira ne’e ba tuir hotu elesoens, bele akonteses distorsaun, reprezentatividade parlamentar ne’e bo’ot liu tan ho situasaun ida hanesan ne’e,” relata Aniceto.
Nia esklarese, situasaun ida ne’e klaru sei la ajuda kualidade demokrásia, la’os atu hadia fali kualidade demokrásia. “Tanba ne’e ami halo proposta ida ne’e atu hasa’e bareira ne’e ba 4%, liu-liu oinsa atu ita rasionaliza tan demokrásia ne’e, no mós atu hadia tan kualidade demokrásia,” katak nia.
Nia hatutan, FRETILIN hanoin atu hasa’e ba 5%, maibé hahú ho 4% ne’e la’o neneik mak hadia ba oin tan.Maibé bainhira deputadu sira husi bankada tolu seluk ne’ebé hetan asentu iha Parlamentu hanesan CNRT, PD no FM rona esplikasaun FRETILIN nian atu hasa’e bareira ne’e ba 4%, sira hotu hatete katak, la konkorda ho proposta ne’e, no sei vota kontra. Maibe realidade laiha.
Deputadu Vicente Guterres husi bankada CNRT hatete katak, asuntu ida ne’e la’os foin mak diskuti iha Parlamentu Nasionál, maibé desde primeiru legislatura ho bankada parlamentar 12.
Nia hatutan, mesmu hanesan ne’e, distorsia oit uan ho buat ne’ebé mak hatete ona iha konstitusionál katak, konversaun votus no mandatus obdese ba sistema reprezentasaun proporsionál.
“Distorsia tanba ita iha ne’e lamenta kona ba kauza fundamental sira katak, eleisaun ba eleisaun, iha eleitores barak mak la vota. Ita tau bareira 3% de’it, eleitores ne’ebé mak ba vota, serka de 90.000 ba vota saugati de’it,”dehan Vicente Guterres.
Nia esplika, sira-nia vota saugati de’it, tanba sira nia votu ne’e la atinji 3% atu hetan tu’ur iha Parlamentu Nasionál.
“Mesmu 3% ita iha ona problema ida ne’e, ita hasa’e tan 4%, ha’u la fiar eleitores ne’ebé vota, sira nia votus sei la vale. Ha’u hein katak ita labele aumenta tan, aomesmu 3% ne’e mós ita tenki hanoin didi’ak,” katak Vicente.
Nune’e mós deputadu Virgilio Hornai husi bankada Partidu Demokrátiku (PD) mós dehan, nia ko’alia hanesan PD ne’ebé mak iha asentu Parlamentar kadeira 8.
“Partisipasaun eleitores ba eleisaun ne’e, ita haree husi bareira 3% ne’e de’it, tenki presiza 21.000 para pasa bareira ida ne’e. Agora ba tan 4%, ne’e 28.000 para pasa bareira ka atu hetan asentu parlamentar ida,”relata Virgilio Hornai.
Nia hatutan, ho hanoin ida katak rai Timor Leste ne’e ki’ik ho populasaun oituan, maibé atu fó kualidade partisipasaun iha reprezentasaun, ne’e mós tenki partidu sira ne’ebé mak la konsege tama iha Parlamentu karik, sei bele iha biban ida ne’e mós sira bele halo esforsu atu hetan partisipasaun nia reprezentasaun iha PN.
“Ha’u nia preokupasaun mak ne’e, liga ho situasaun partidu ezistenti ka sira ne’ebé hetan asentu parlamentar, partidu balu bele katroll tanba nia figura. Ne’ebé ha’u hanoin, situasaun ida ne’e ami sei defende nafatin katak, karik hela ho 3% atu nune’e, aban bainhira ita hanoin katak, sosiadade ne’e laiha dependensia ba figura karik, sira bele vota ho sira nia koñesimentu tanba partidu ninia progroma no partidu nia rekursu umanus ne’ebé mak kualifikadu,” afirma Virgilio.
Nune’e mós, Xefi bankada FRENTI MUDANÇA, José Luis Guterres mós dehan, tuir nia hanoin ne’e, partidu barak ne’e la’os bareira ida 3% ka 4% ne’e.
“Partidu barak mosu tanba lei partidu polítikus, lei fó apoiantes 20.000 atu ema rejista. Mesmu ita aumenta ba 20.000 mas ema rejistu nafatin,” katak José Luis.
Nia hatutan, situasaun ida ne’e mós motiva reflesaun ba partidu sira ne’ebé hetan asentu iha PN.
“Ema sira ne’ebé asina ne’e mós ita-nia povu, sira kala senti katak, ita ohin loron tu’ur iha Parlamentu, karik ita la reprezenta sira di’ak karik, ou ita-nia populasaun ruma hakarak levanta problema seluk para defende povu Timor Leste nia hanoin no sira nia melloria des-kondisoens,” katak José Luis. Nia afirma, atu uamenta bareira ne’e ba 4%, FRENTI MUDANÇA laiha problema, tanba povu mak sei hili. “Maibé ami hanoin, ida ne’e mós la favorese ba demokrásia. Di’ak liu ita mantein iha 3%, tanba 3% ne’e 21.000 mak bele tama iha Parlamentu, ha’u hanoin ida ne’e la fasil,” katak nia.
José Luis esklarese, ho limitasaun 3% ne’e de’it mós, ohin loron iha partidu sira ne’ebé hetan asentu iha PN, partidu hat de’it.cos
Jornal Nacional Diário
