MAUBISE - Ministro Koordenador Asuntu Ekonomia no Ministeriu Agrikultura no Pesca, Estanislao da Silva hamutuk ho Embaixador Novazelandia halo rehabilitasaun ba plantasaun kafé iha Maubese atu nune’e bele hasae ekonomia iha rai laran. Ministru kordenador asuntu ekonomia Estanislau da Silva ba jornalista sira kuarta (12/08) iha suku Hohorai Maubesi katak, nia parte sente kontenti tanba produsaun kafé sempre fo rezultandu, tanba koperativa kafé atu dezemvolve programa insentivu ida ba rehabelitasaun kafé iha Timor-Leste.
"Hau senti kontenti no fo agradese ba governu Novazelandia ne’ebé mak komprende situasaun no tulun ba Timor-Leste liu-liu ba dezemvolvimentu ne’e, maibe hau mos husu ba media sira atu fo sai ba publiku sira katak, rezultadu rehabelitasaun kafé nian, tanba ida ita kuda kafe foun, segundu tesi kafe tuan terseiru halo inspansaun ba kultura kafé, maibe iha kafe arabika ne’e importante tebes ida ne’e mak bolu kultura emblematika Timor nian no kafe ivirido husi timor,” dehan Estanilao.
Alende ida ne’e, nia esplika tan katak, kafé Ivirido tenki fo prioridade ba kafé arabika tanba kafé ne’e imblema tebes ba Timor-Leste nian. Iha parte seluk kafé rubusta mos importante atu atu prioridade, ne’e duni Ministeriu Agrikultura sempre tau prioridade ba rahabelitasaun kafé programa prioridade iha orsamentu 2016. “Prioridade ba ministeriu iha tinan oin mai tanba kafe Timor ne’e morin liu, laos nia morin deit maibe nia mos iha kualidade iha merdaku internasional,”dehan nia.
Nia informa kafé timor ohin loron konsege kuda iha nasaun barak hanesan iha Brazil ohin loron bazeia ba ivridu ba kafe Timor kuda iha Aceh, Kolombia, Amerika Latina ne’e mesak kafé timor nian deit, kafe ne’e Timor oan buka moris liu huis kafé ne’e tanba komunidade sira hetan redimentu ne’e liu husi kafé, kuandu hadia plantasaun kafé bele ajuda ba povu ki’ik sira hodi hetan osan no hasae ekonomia iha rai laran.
Iha fatin hanesan Embaixador Novazelandia, Jonajon Schuass hateten kafé timor sai hanesan produtu exportasaun nasaun foun ne’e nian tanba ne’e presiza tebes atu dezenvolve. “Aktividade ne’e hanesan iha hau nia nasaun no mos iha Timor -Leste tanba kafe ne’e sai hanesan produtu exportasaun iha Timor-Leste nian, maibe importante liu mak tenki tau inportansia ba kafé ne’e ba timoroan sira, kafe ne’e sai hanesan serbisu ida ba timoroan sira atu buka moris, agrikultura sempre iha dala atu muda ba sira nia vida moris,” nia hateten.
Nia mos informa tan katak, plantasaun kafé tuan no kafe foun ne’e iha mudansa no rehabelitasaun tanba ne’e mak agrikultura sira simu fini hodi kuda iha area foun, tanba akvidade atu fo benefisiu ekonomia ba povu nia moris, povu sira mos komesa hatudu ona ba sira nia rendiemntu husi agrikultur sira. Entretantu Maneger Nasional koperativa Business Association (NCBA), Xistu Moriz Piedade hateten koperativa ne’e hahu husi 2008 to’o 2011 mak estadu unidos Amerika liu husi azensia dezemvolvimentu nasional USAID no Novazelandia fo fiar ba NCBA atu implemanta programa rehabelitasaun plantasaun kafé inkliu mos programa seluk hanesan habokur karau, floresta, habelar ai farina, fanila no produtu seluk tan ne’ebé implenta iha distritu Ermera, Aileu Ainaro Likisa, Manufahi no Baucau .
Nia dehan tan, liu husi ajuda ba programa rehabelitasaun ba plantasaun kafé NCBA hamutuk ho tos nain sira halo ona ba plansaun kafe nia hamutuk 12 mil plantas no konsege fahe fini kafé hamutuk dois milaun kinetus des, nebe’e kuda ona iha sira nai tos no ONG interansioanl sira sei kontina ajuda ba to’os nain sira, ne’ebe mak kuda fini kakao iha 115 PS tos nain hamutuk seisentus siukuenta uma kain.
“Maibe ami mos fahe kakao oan ba tos nain sira ami sosa $2 kada kg, kakao ami sosa iha Vikeke tonelada ida ona inklui mos distritu sira seluk, besik ona 3 tonelada agora dadauk ne’e iha armagem hein atu fo ba komonidade sira atu kuda,” nia haktuir. Nia mos dehan tan katak,bazeia ba rezultadu rehabelitasaun ne’ebé mak ONG internasional sira fo ajuda hatutdu ona rezultadu ba tos nain sira atu nune’e bele hetan nia benefisiu barak. (BT)
Business Timor - TyNa