Reseitas kona-ba bee moos iha Diresaun Agua i Saneamentu durante tinan 10 nia laran laiha, tanba durante tinan 10 ne’e, Estadu seidauk halo instalasaun bee moos ba komunidade nia le’et.
Diretur Jeral Diresaun Agua i Saneamentu, João Perreira Jeronimo informa katak, reseitas bee moos nian foin mak iha komesa iha tinan 2013, maibé reseitas en’e la masimu ne’e, tanba bee moos ba komunidade sempre failla.
Nia haktuir, sistema baze de dadus ida ne’ebé akomula dadus iha teritoriu Timor laran tomak, maibé husi dadus ne’ebé iha, komunidade seidauk asesu hotu bee moos.
João perreira mós informa PM Rui Araújo katak, kuaze 90% populasaun iha Dili laran, laiha kontador hodi bele uza bee moos ne’e tuir sira nia konsensia (estraga). Nia esplika, 40% mak rejistradu ba bee moos ka uza kontador hodi selu osan ba Estadu kada fulan.
“Osan ne’ebé ita hetan husi bee moos, tinan 2013, US$ 80 mill, tinan 2014, US$ 139 mill no tinan 2015, foin mak US$ 61 mil,”relata João Perreira Jeronimo ba PM Rui Araújo, Tersa (11/8), bainhira Xefe Governu ne’e hala’o vizita surpreza ba diresaun refere.
Nia afirma, orsamentu ne’ebé Estadu gasta ona hodi halo instalasaun bee moos ba komunidade iha teritoriu Timor laran tomak mak, US$ 8.5 milaun.
João Perreira haktuir, komunidade barak mak lakoi selu ba Estadu kona-ba bee moos, tanba sira lamenta kona-ba bee moos ne’e sempre faille hela deit, dalaruma loron rua tolu mak sira hetan bee moos dala ida.
Problema seluk ne’ebé mak halo komunidade sira baruk atu selu bee moos nian, tanba sistema ne’e mak ladiak. Nia esplika, sistema atu selu bee moos ne’e ladiak, tanba maske komunidade sira atu selu deit dolar ida rua mós, sira tenke ba forma iha banku.
“Sistema ne’e ladiak, komunidade sira tenke ba selu fali iha banku, no reseitas ne’ebé mak sira atu selu ne’e mós ki’ik liu. balu dalaruma demora to’o fulan tolu hat mak selu, no balu dalaruma lakohi selu tiha deit, tanba baruk atu ba forma iha banku,”katak João Perreira.
Master Plan Bee Moos
Hatan ba esplikasaun hirak ne’e, Primeiru Ministru Rui Maria de Araújo hatete katak, Governu tenke koko atu aplika uitoan logika ne’ebé mak aplika ona ba eletrisidade nian.
“Hau nia hanoin ita persija master plan ba pais tomak, para produs avastes investementu bo’ot. depois husi master plan bee moos ida ne’e mak, hamosu rejimentu ida katak, master plan mak ne’e, osan ne’ebé mak ita persija atu uza hodi investe mak ne’e,”katak PM Rui Araújo.
Xefe Governu ne’e dehan, hanoin ne’e, labele konsentra deit ona ba buat ne’ebé ki’ik oan, maibé tenke hanoin buat ne’ebé bo’ot ona, hodi bele hakotu problema bee moos iha nasaun ida ne’e.
Rui Araújo dehan, iha tinan 10 liu ba, situasaun eletrisidade ninia problema ne’e, hanesan ho bee moos ne’e.
“Maibé Estadu foti desizaun atu hamosu sentru de funsaun, liñas distribuisaun. i hau nia pergunta ba ita bo’ot sira mak ne’e, ita bele ka la’e halo bee moos ne’e hanesan ne’e,”tenik Rui Araújo.
Xefe Governu ne’e dehan, Governu nia rezervas hidrikas sufisiente para kria sentru produsaun bee moos bo’ot, duke kada tinan kontinua gasta osan ba sentru bee moos ki’ik oan sira ne’e, maibé tinan ba tinan nunka mais rezolve problema komunidade nian.
“Posibilidade atu kria sentru produsaun bee moos ne’e iha ka la’e, se iha tanba saida mak ita la bok. Se ita bele gasta osan US$ 800 biloens ba eletrisidade, ita bele ka la’e hanoin mós vensementu bo’ot id aba tinan 10 to’o 20 oin mai,”tenik Rui Araújo.
Xefe Governu ne’e fó ezemplu katak, ema iha nasaun seluk, komunidade sir abele loke sira nia torneira iha uma laran hodi hemu bee, tanbasa mak Timor Leste labele halo ida ne’e. Rui Araújo afirma, se agora eletrisidade bele lakan tama to’o fahi luhan, tanbasaida mak bee labele suli tama to’o uma laran.cos
Jornal Nacional