Estadu Timór tenke “halo buat hotu” atu nune’e bele hetan maioria kapitál ba Timor Telecom, no garante seguransa komunikasaun Estadu nian, tuir saida maka visi-ministru Obras Públikas, Transporte no Komunikasaun Inácio Morreira dehan ba Lusa.
"Estadu Timór tenke halo buat hotu hodi sosa kapitál Oi nian iha Timor Telecom (TT)", tenik Inácio Moreira.
"Hanesan timor-oan nomós membru Governu ne’e nian, ha’u sei lahusik atu TT monu ba empreza kualkér ne’ebé halo operasaun iha ne’e, ninia liman, maibé Estadu maka tenke sosa duni, atu nune’e bele kontrola nomós jere empreza refere", dehan.
Governu halo hela negosiasaun ho Oi kona-ba folin, hodi sosa pozisaun hosi empreza bot ba operadora telekomunikasaun iha Timor-Leste.
"Ami ko’alia ona kona-ba negósiu no bainhira ko’alia kona-ba negósiu maka tenke ko’alia mos kona-ba kestaun ekonómika. Maibé ba Estadu, importante liu hosi kestaun, no fundamentál liu maka seguransa komunikasaun Estadu nian. Ha’u hein katak kolega sira seluk mos komprende ho kestaun ne’e”, dehan.
Inácio Morreira defende atu Estadu tenke sosa parte Oi nian, atu nune’e Estadu maka ho maioria kapitál iha TT, 50% no husik restu ba asionista ka ba investidór sira seluk.
"Ami hein katak iha fulan juñu, bele iha ona desizaun ikus", nia hatutan. Fatia bot hosi kapitál TT (54,01%), kontrola hosi sosiedade Telekomunikasaun Públika Timór (TPT), no Oi mos kontrola 76% hosi kapitál ne’ebé iha, soma ba partisipasaun direta PT Participações SGPS 3,05%.
Prosesu kona-ba desizaun Governu hodi sosa ka la’e partisipasaun Oi nian, hala'o tinan ida ona, liu hosi debate ne’ebé hala’o iha duni Konsellu Ministru nia-laran nomós iha reuniaun sira seluk.
"Ha’u-nia kolega balun nomós asesór internasionál balun hato’o argumentu katak análize ekonómika sei lafó benefísiu", esplika Moreira.
"Sira fó argumentu ba Estadu Timór katak sei lafó benefísiu, maibé depois sira rekomenda atu faan fali ba empreza estranjeiru, tanba merkadu timor-oan nian viável. Ninia lójika maka ne’ebé? Ha’u bele konsidera katak análize ne’e halo ho interese seluk no ami sei latolera ida ne’e", nia insisti.
Alénde ne’e, iha mos “prova” ne’ebé hatudu katak hosi operadór tolu ne’ebé hala’o operasaun iha Timor-Leste, “Timor Telecom maka ninia liña internet nomos liña servisu seluk, di’ak liu”.
Inácio Moreira hatene katak problema ida mos hosi análize debate ne’e maka frajilidade hosi reguladór rasik, Autoridade Nasionál Telekomunikasaun (ANT), ne’ebé ladun efikas ba kontrolu iregularidade operadór nian, liu-liu ba vietnamita Telemor.
"Ami rekoñese katak ezisti lakuna iha reguladór no ami tenke koriji. Ami tenke hametin ami-ninia rekursu umanu, hodi kontrola di’ak liu tan kestaun refere. Hanesan ezemplu, labele faan kartaun SIM livremente no lahalo rejistu", nia dehan.
Dalabarak halo ona diskusaun iha Konsellu Ministru kona-ba asuntu refere, hodi Governu mos kria ekipa dahuluk hodi analiza viabilidade ekonómika no téknika, inklui hahú halo negosiasaun ho Oi.
Iha kazu rua, komisaun serbisu ne’ebé envolve reprezentante hosi Ministériu Obras Públikas, Transporte no Komunikasaun (MOPTC) ho Finansas, simu sujestaun atu ba mos gabinete seluk, inklui hosi ministru Estadu Kordenadór ba Asuntu Ekonómika (MECAE).
Iha diferensa oioin, maibé Inácio Moreira hein katak solusaun hodi sosa ne’e, bele debate hikas iha Konsellu Ministru, “durante fulan juñu”.
"Ami halo debate maka’as hanesan baibain, sempre iha argumentu pró no kontra, maibé razaun fundamentál sira maka Governu desidi ona atu kria ekipa ida hodi hahú halo negosiasaun kona-ba folin Timor Telecom nian ne’ebé Oi hakarak faan", nia dehan.
"Ami halo hela negósiu hodi sosa partisipasaun Oi nian. No hein katak, iha tempu badak ami konsege hetan ninia disezaun ikus", nia esplika.
Inácio Moreira kestiona kona-ba argumentu balun ne’ebé hato’o iha pareser hirak ne’ebé kontesta ho operasaun ne’e, inklui asesór internasionál hirak ne’ebé defende katak “laviável ba Estadu”, maibé bele “viável ba operadór estranjeiru ida”.
Tuir análize ne’ebé mos Lusa hetan asesu ba, prepara ona iha fulan abril-2016 hosi Sam Porter, asesór MECAE nian ne’ebé konsidera katak “laiha razaun finanseira ka ekonómika konvinsete ida ba Governu hodi sosa asaun adisionál”.
Tanba ne’e maka tuir testu ne’ebé iha haktuir katak reseita hosi utilizadór serbisu telekomunikasaun nian iha Timor-Leste “lakiik liu hosi Ásia" tanba Timór “hanesan merkadu ida ne’ebé atrai investidór sira ba setór telekomunikasaun nian”.
Análize ne’e defende katak Estadu tenke investe ba iha ligasaun fibra ótika submarina no ba infraestrutura seluk, estaestrutura tanba Estadu ladauk iha téknika naton hodi jere empreza refere no konsidera katak partisipasaun públika sei kria konfuzaun entre papel “reguladór ho operadór”.
SAPO TL ho Lusa – Foto: Portugal Telekom
"Hanesan timor-oan nomós membru Governu ne’e nian, ha’u sei lahusik atu TT monu ba empreza kualkér ne’ebé halo operasaun iha ne’e, ninia liman, maibé Estadu maka tenke sosa duni, atu nune’e bele kontrola nomós jere empreza refere", dehan.
Governu halo hela negosiasaun ho Oi kona-ba folin, hodi sosa pozisaun hosi empreza bot ba operadora telekomunikasaun iha Timor-Leste.
"Ami ko’alia ona kona-ba negósiu no bainhira ko’alia kona-ba negósiu maka tenke ko’alia mos kona-ba kestaun ekonómika. Maibé ba Estadu, importante liu hosi kestaun, no fundamentál liu maka seguransa komunikasaun Estadu nian. Ha’u hein katak kolega sira seluk mos komprende ho kestaun ne’e”, dehan.
Inácio Morreira defende atu Estadu tenke sosa parte Oi nian, atu nune’e Estadu maka ho maioria kapitál iha TT, 50% no husik restu ba asionista ka ba investidór sira seluk.
"Ami hein katak iha fulan juñu, bele iha ona desizaun ikus", nia hatutan. Fatia bot hosi kapitál TT (54,01%), kontrola hosi sosiedade Telekomunikasaun Públika Timór (TPT), no Oi mos kontrola 76% hosi kapitál ne’ebé iha, soma ba partisipasaun direta PT Participações SGPS 3,05%.
Prosesu kona-ba desizaun Governu hodi sosa ka la’e partisipasaun Oi nian, hala'o tinan ida ona, liu hosi debate ne’ebé hala’o iha duni Konsellu Ministru nia-laran nomós iha reuniaun sira seluk.
"Ha’u-nia kolega balun nomós asesór internasionál balun hato’o argumentu katak análize ekonómika sei lafó benefísiu", esplika Moreira.
"Sira fó argumentu ba Estadu Timór katak sei lafó benefísiu, maibé depois sira rekomenda atu faan fali ba empreza estranjeiru, tanba merkadu timor-oan nian viável. Ninia lójika maka ne’ebé? Ha’u bele konsidera katak análize ne’e halo ho interese seluk no ami sei latolera ida ne’e", nia insisti.
Alénde ne’e, iha mos “prova” ne’ebé hatudu katak hosi operadór tolu ne’ebé hala’o operasaun iha Timor-Leste, “Timor Telecom maka ninia liña internet nomos liña servisu seluk, di’ak liu”.
Inácio Moreira hatene katak problema ida mos hosi análize debate ne’e maka frajilidade hosi reguladór rasik, Autoridade Nasionál Telekomunikasaun (ANT), ne’ebé ladun efikas ba kontrolu iregularidade operadór nian, liu-liu ba vietnamita Telemor.
"Ami rekoñese katak ezisti lakuna iha reguladór no ami tenke koriji. Ami tenke hametin ami-ninia rekursu umanu, hodi kontrola di’ak liu tan kestaun refere. Hanesan ezemplu, labele faan kartaun SIM livremente no lahalo rejistu", nia dehan.
Dalabarak halo ona diskusaun iha Konsellu Ministru kona-ba asuntu refere, hodi Governu mos kria ekipa dahuluk hodi analiza viabilidade ekonómika no téknika, inklui hahú halo negosiasaun ho Oi.
Iha kazu rua, komisaun serbisu ne’ebé envolve reprezentante hosi Ministériu Obras Públikas, Transporte no Komunikasaun (MOPTC) ho Finansas, simu sujestaun atu ba mos gabinete seluk, inklui hosi ministru Estadu Kordenadór ba Asuntu Ekonómika (MECAE).
Iha diferensa oioin, maibé Inácio Moreira hein katak solusaun hodi sosa ne’e, bele debate hikas iha Konsellu Ministru, “durante fulan juñu”.
"Ami halo debate maka’as hanesan baibain, sempre iha argumentu pró no kontra, maibé razaun fundamentál sira maka Governu desidi ona atu kria ekipa ida hodi hahú halo negosiasaun kona-ba folin Timor Telecom nian ne’ebé Oi hakarak faan", nia dehan.
"Ami halo hela negósiu hodi sosa partisipasaun Oi nian. No hein katak, iha tempu badak ami konsege hetan ninia disezaun ikus", nia esplika.
Inácio Moreira kestiona kona-ba argumentu balun ne’ebé hato’o iha pareser hirak ne’ebé kontesta ho operasaun ne’e, inklui asesór internasionál hirak ne’ebé defende katak “laviável ba Estadu”, maibé bele “viável ba operadór estranjeiru ida”.
Tuir análize ne’ebé mos Lusa hetan asesu ba, prepara ona iha fulan abril-2016 hosi Sam Porter, asesór MECAE nian ne’ebé konsidera katak “laiha razaun finanseira ka ekonómika konvinsete ida ba Governu hodi sosa asaun adisionál”.
Tanba ne’e maka tuir testu ne’ebé iha haktuir katak reseita hosi utilizadór serbisu telekomunikasaun nian iha Timor-Leste “lakiik liu hosi Ásia" tanba Timór “hanesan merkadu ida ne’ebé atrai investidór sira ba setór telekomunikasaun nian”.
Análize ne’e defende katak Estadu tenke investe ba iha ligasaun fibra ótika submarina no ba infraestrutura seluk, estaestrutura tanba Estadu ladauk iha téknika naton hodi jere empreza refere no konsidera katak partisipasaun públika sei kria konfuzaun entre papel “reguladór ho operadór”.
SAPO TL ho Lusa – Foto: Portugal Telekom