Partidu CNRT (Congresso Nacional da Reconstrução de Timor) rejeita Bloku Koligasaun entre Partidu Demokrátiku (PD) no CNRT kotu dezde iha mudansa governasaun Kintu Governu.
Tuir deputadu bankada CNRT iha Parlamentu Nasionál (PN), Arão Noe de Jesus informa CNRT konsidera bloku matein nafatin. Maibé, nia dehan, ho maneira no atuasaun hosi parte balun bloku nian ne’ebé halo án fali hanesan opozisaun ida ne’e maka lamentável teb-tebes tanba la komunga ona objetivu prinsipál ida ne’ebé konsidera estadu hanesan interese ás liu.
“Iha tinan 2015 depois de remodelasaun akontese, konsidera bloku hotu ona ne’e lae, tanba iha momentu remodelasaun ne’e akontesse la’os de’it PD maka sofre, maibé CNRT mós ninia membru Governu barak maka sai, no sira lamenta kona-ba ida ne’e tanba postura polítika ne’e hakarak muda oinsá para infrenta situasaun polítika foun ida,” Arão dehan ba Matadalan iha Parlamentu Nasionál, foin lalais ne’e, relasiona ho deklarasaun hosi kuadru PD nian balun katak Bloku Koligasaun entre CNRT no PD la ezisti dezde tinan 2015 liu-ba.
Nia haktuir, hafoin konvida FRETILIN nia membru balun tama hanesan independente iha Sestu Governu ne’e membru balun hosi bloku nian hanoin katak kebra tiha ona, maibé antes atu konvida ne’e hotu-hotu maka konvida hodi fortifika Governu.
“Interpretasaun ho buat sira ne’e hotu hanoin katak CNRT hakarak tebe sai sira. Ne’e la loos. CNRT matein nafatin, no tanba ne’e maka tau sira nafatin iha pozisaun sira seluk. PD okupa Ministériu Edukasaun, Obras Públikas no Ministériu Ekonomia ne’ebé ministériu sira ne’ebé ke mesak boot ,” deputadu ne’e tenik.
Nia mós afirma katak, karta ne’ebé sira manda ba PD to’o ohin loron seidauk hetan resposta hosi PD rasik. Maibé, foin lalais Sekretáriu Jerál PD, Mariano “Assanami” Sabino haktuir katak PD sei mantein ho Bloku Koligasaun to’o tinan lima (5).
Deputadu bankada CNRT hatutan katak bloku mantein ninia postura komesa iha tinan 2012 bainhira forma bloku ne’ebé iha akordu formál ida entre partidu tolu (3) hanesan CNRT, PD no Frenti-Mudança.
Haree ba kestaun ne’e, hosi parte akadémika, Dekana Fakuldade Siénsia Sosiais Universidade de Dili (UNDIL), Cesaltina Angela Soares konsidera katak bainhira mosu remodalasaun iha V Governu ba VI ne’e bloku koligasaun la ezisti tiha ona.
“Yah… Ami nia haree katak dezde remodelasaun bloku ne’e la ezisti ona. Tuir loloos partidu sira iha bloku laran ne’e tenki sente ona, haree no análiza ona tanba saida mosu remodelasaun. Minístru lubuk ida hosi PD troka no satan Primeiru Ministru la mai hosi partidu vensedór no bloku nia ema,” dehan Dekana ne’e iha nia serbisu fatin, UNDIL, Maskarinhas, Dili, Segunda (21/03/2016).
Nia hateten tuir loolos iha ne’e sira (PD) hatene ona katak situasaun ne’e bele iha mudansa polítika ona. Nia afirma iha bloku laran ne’e sira tenki ezije atu rekore sira nia direitu katak Primeiru Minístru tenki mai hosi Bloku Koligasaun, labele mai hosi partidu seluk. Agora, sé Primeiru Minístru mai hosi partidu seluk, konfiansa polítika ne’ebé hamutuk ne’e ladun iha ona.
Dalan saida maka PD bele hili? Dekana ne’e dehan, PD nu’udar partidu polítiku ne’ebé sólidu, no iha ninia rekursu ne’ebé natón, sé la konsistente ona iha koligasaun dalan di’ak liu maka sai ba konsolida án, minístru sira bele sai atu ba prepara án. PD lalika tauk no laran susar, tanba governasaun ne’e mós falta de’it tinan ida (1).
Kona-ba karta ne’ebé CNRT hasai hodi hakotu bloku koligasaun ho PD, Cesaltina hateten katak ne’e normalmente nasaun barak iha mundu ne’e ema la interese, só iha Timor tanba ita nia situasaun polítika seidauk maduru no sei naton hela. “Ita nia populasaun mós seidauk toman di’ak ho situasaun polítika, maibé ne’e normál,” nia tenik.
Cesaltina esplika Governu minoria bele ukun nafatin tanba hetan konfiansa polítika mós hosi partidu boot FRETILIN. Ne’eduni, laiha impaktu ba CNRT nia governasaun no realidade ne’ebé ita akompaña sira hamutuk iha desizaun no mós profesionais balun hosi FRETILIN hamutuk hela ho CNRT.
Iha parte seluk, Deputadu Bankada FRETILIN, Francisco Miranda Branco afirma, maske FRETILIN nia kuadrus superior sira hola parte iha Governu ho idependente hosi partidu, maibé sira iha sentidu estadu—sempre rezerva ninia pozisaun atu estabilidade ne’e fundamentál iha prosesu konstrusaun no hametin estadu ida ne’e.
“Iha postura foun, klaru liu tan. Ami haree katak presiza duni tanba ita nia nasaun ne’e iha frajilidade oi-oin. Ita nia tratamentu labele sukat ho nasaun sira seluk ne’ebé kleur ona, tan ne’e tenki kuidadu didi’ak ita nia nasaun no ami kuidadu duni to’o agora,” Branco dehan.
Nia salienta FRETILIN suporta estabilidade governativa no labele iha presedénsia iha ita nia istória katak Governu to’o de’it iha dalan klaran monu. Ida ne’e sira nia prinsípiu labele akontese.
Bloku la ezisti tiha ona hafoin remodelasaun? Branco hatán katak seidauk. Bainhira iha ona anúnsiu hosi partidu maioritáriu hanesan foin lalais reprezentante partidu maioritáriu nian deklara sai iha PN katak bloku laiha ona ne’e maka ita foin konsidera hanesan ofisialmente bloku ne’e la eziste ona.
Iha fatin hanesan, Matadalan tenta atu halo konfirmasaun ho parte PD nian, maibé sira lakohi fó komentáriu. “Ida ne’e matéria ne’ebé ke durante ne’e ami labele halo komentáriu. Imi hein oituan de’it,” katak Deputadu Bankada PD, Virgílio Hornai. (Jon/Efrem)
Matadalan