Tuir relatoriu tematiku husi Judicial System Monitoring Program (JSMP), katak kazu krimi Violasaun Seksual (VS), nudar asuntu krítiku ba feto no feto ran sira iha Timor-Leste.
Iha relatoriu JSMP nian ho titulu “akuzasaun, julgamentu no sentensa iha kazu violensia seksual iha Timor-Leste ba periodu 2012 to’o 2015” Sesta (11/03), iha Colmera, Dili, estudu hatudu katak feto no feto ran sira, barak mak hasoru violensia bazeia ba jeneru, inklui violensia seksual, iha sira nia moris loron-loron. Estudu ida ne’e halo husi Fundasaun Asia, iha tinan 2015, hatudu katak feto pursentu 34 ho idade 15 to’o 49 iha esperiensia kona ba violasaun seksual durante sira nia moris, pursentu 41, hetan esperiensia husi sira nia parseiru intimu no pursentu 14 hetan violasaun seksual husi ema ne’ebe la’os sira nia parseiru intimu.
Apezar estastika sira foin lalais ne’e, kazu sira involve violensia seksual, reprezenta pursentu 9, deit husi kazu kriminal sira iha tribunal. Ida ne’e hatudu katak tribunal julga deit numeru ki’ik husi insidensia violensia seksual aktual ne’ebe akontese iha Timor-Leste.
Diretor ezekutivu JSMP, Luis de Oliveira Sampaio, liu husi nia diskursu hatete, relatoriu ne’e produs bazeia ba rezultadu peskiza no monitorizasaun JSMP nian hahú husi prosesu akuzasaun, julgamentu no desizaun ba violensia seksual sira.
“Krimi sira violensia seksual hasoru feto no feto ran akontese ho nia natureza ne’ebe proprio no kompleksu no asuntu ida ne’ebe kritiku tebe tebes iha Timor-leste. Tanba ne’e importante ba ema hotu atu fo prioridade ba kestaun ne’e hodi nune’e feto no feto ran sira la kontinua sai vitima husi hahalok ne’e liu liu iha prosesu justiça,” hatete Diretor JSMP ne’e.
Nia hatutan, sira observa katak tribunal sira iha Timor-Leste halo progresu importante iha aspetu sentensa balun, ba kazu violensia seksual sira ne’e inklui desizaun sira ne’ebe apropriadu iha kazu abuzu ba labarik sira no indimizasaun ba vitima sira. JSMP mos observa no rekonhese katak Ministeriu Publiku, defesa no juiz sira nafatin esforsu no serbisu makas hodi fo prepridade ba kazu sira ne’ebe natureza violensia seksual.
Iha parte seluk JSMP observa mos katak iha kazu violensia seksual barak mos kontinua hetan tratamentu la ho adekuadamente husi tribunal sira, liu-liu iha akuzasaun hasoru arguidu sira, no sentensa sira ne’ebe la konsistente no dala barak la reflete ho nivel gravidade husi krimi ne’ebe arguidu sira komete.
Iha sistema legal mos adopta pratika sira ne’ebe falha atu proteje vitima sira nia direitu ho adekuadu inklui direitu ba konfidensialidade no seguransa.
“Ami JSMP rekomenda atu autor judisiariu sira bele eskolha akuzasaun apropriadu liu no aplika sentensa tuir gravidades krimi ne’ebe arguidu komete. Alende ne’e JSMP mos rekomenda atu iha mata dalan ba sentensa hodi asegura konsistensia ba aplikasaun sentensa sira,” Nia hatete.
Partisipa seremonia lansamentu relatoriu refere, Diretor ezekutivu JSMP ho nia staff tomak. Adjuntu Prokurador Jeral Republika, reprezentante husi Defensor Publiku, reprezentante sosiedade sivil, reprezentante husi Ministeriu Justisa, parseiru JSMP husi The Asia Foundation, Australian Aid no konvidadus seluk tan.Des
Jornal Nacional