Membru Parlamentu Nasional husi bankada FRETILIN husu ba Prezidente Republika (PR), Taur Matan Ruak, atu publika ona dekretu prezidensial ba desizaun ezonerasaun Xefi Estado Maior das Falintil-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL), Major Jeneral Lere Anan Timur no nomeasaun Brigadeiro Jeneral, Filomeno da Paixão de Jesus ba Xefi Estado Maior F-FDTL.
Koalia ba jornalistas horseik iha PN Francisco Miranda Branco hateten katak, se desizaun ida ne’e, Prezidente Republika hakarak avansa tenke publika ona dekretu prezidensial para ofesializa dekretu prezidensial ne’e hodi nune’e orgaun soberania sira seluk mos bele avansa.
Relasiona ho Tribunal Rekursu (TR) haruka fila fali pedidu husi Governu nian, Francisco Miranda Branco, dehan, Parlamentu mos foti tiha ona kestaun ne’e, prepara tiha dokumentu hotu ona, maibe seidauk konsidera ofisial, bainhira desizaun ida husi orgaun soberania seidauk publika iha Jornal da Republika maka desizaun ne’e seidauk ofisial.
“Governu avansa ho nia pedidu kontesiozu, tanba kria kestaun de interpretasaun, desizaun Tribunal nian mos los, tanba nia lakohi halo ninia apresiasaun ba kestaun ne’ebe sei abstrata hela. Ita nia Estado ne’e Estado de direito demokratiku, ne’ebe desizaun hot-hotu tenke respeita ba lei no konstituisaun, ’’esplika Francisco Branco.
Iha fatin hanesan, prezidente komisaun B, trata asuntu, Negosios Estranjeiros, Defeza no Seguransa, deputado David Dias ‘Mandati’ lakohi koalia ona kona ba asuntu ezonerasaun.
“Hau lakohi koalia ona kona ba buat sira ne’e, legal ka ilegal ultima desizaun maka ita hare deit reasaun ne’e hanusa. Tuir konstituisaun RDTL artigu 86 alinea M dehan katak, ezonerasaun no nomeasaun komandante Xefi Estado Maior, Jeneral F-FDTL ninian tenke proposta husi Governu no nomeia husi Prezidente Republika, Taur Matan Ruak, ne’ebe keta halo momentu ida sira haruka ba ne’e atu hare deit nomeasaun unilateral ne’ebe prezidente halo ne’e karik, ne’ebe hau seidauk hatene kontiudu ne’ebe mak sira haruka ba ne’e,” hateten Mandati.
Antes ne’e mos vise Prezidente PN, Aderito Hugo da Costa dehan “Ami lakomprende katak, tan saida mak dekretu prezidensial ne’e to’o agora seidauk publika iha jornal da republika, se dehan katak los ona publika, para vigora, ita atu husi deit dekretu prezidensial sobre ezonerasaun ho nomeasaun ne’e para atu loke espekulasaun ne’e, kompetensia atu publika mak Prezidente Republika,” hateten Vice Prezidente PN.
Atual deputado bankada CNRT ne’e konsidera publikasaun ba dekretu prezidensia ba desizaun ezonerasaun no nomeasaun ne’e iha ema balun mak impede hodi hamosu konfuzaun iha publiku no insulta malu.
“Ami durante ne’e akompanha hela jornal da Republika, maibe to’o agora grafika nasional hanesan institusaun Governu nian ne’ebe iha kna’ar atu halo publikasaun ba legislasaun sira ne’e seidauk publika, tuir informasaun katak sei iha hela prezidente republika,” dehan nia.
Nia hatutan, pedidu fiskalizasaun ne’e orgaun hot-hotu ejerse hela, prezidente halo fila-fila ona ba pedidu ne’e, Governu mos iha ninia regras konstitusional, se tribunal pronunsia dehan katak laviola buat ida la’o nafatin, normal, se viola favor ida tenke troka.
“Ne’e mak ita dehan katak justisa ne’e iha nasaun soberanu uniku ba tribunal, ita ida-idak ejerse kompentensia tuir konstitusaun fo, maibe se iha lakunas ruma orgaun seluk ne’e inteepreta, orgaun ne’e iha kompetensia atu hodi ba. Parlamentu mos apresia teb-tebes Governu, tanba hodi ona pedidu fiskalizasaun ba iha Tribunal Rekursu, dalan ida ne’e maka ita hakarak, husik ona ba nusa mak ita tenke halo reasaun maka’as ho ateka malu.
TR fo fila rekursu
Nune’e mos, Tribunal Rekursu rezeita rekursu contencioso de anulação ne’ebe hato’o husi VI Governu konstitusional kontra Prezidente Republika Taur Matan Ruak kona ba ezonerasaun Xefi Estadu Maior F-FDTL, Major Jeneral Lere Anan Timor.
Tuir ofisial justisa Tribunal Rekursu ne’ebe lakohi temi sai naran ba jornalista sira iha nia servisu fatin Caicoli, Dili hatete, depois rekursu contencioso husi VI Governu ne’ebe tama iha loron 24/02, tuku 4 lorokraik OTL no iha loron tuir mai loron 25/02, distribui kedas ba juiz prosesu sira iha TR hodi haree.
Haree Durante loron hirak nia laran, iha fali loron 02/03, nia rezultadu, Tribunal Rekursu rezeita rekursu Governu nian ne’e, no iha fali loron 03/03 rezultadu TR nian ne’e lori ba notifika fali Governu iha Palasiu Governu iha lorokraik besik tuku 5.
Numeru prosesu ba rekursu ne’e, rejistu prosesu numeru 01/ Rekursu Contencioso/2016/TR.
Wainhira kuandu husu kona ba tanba saida maka Tribunal Rekursu rezeita rekursu ne’e, ofisial justisa ne’e hatete, ida ne’e depois Governu maka sei haree no klarifika ida ne’e.Mia/Des
Jornal Nacional