GLENO - Insitusaun bankaria sira ne’ebe oras ne’e halo investimentu iha Timor Leste hanesan banku estranjeiru tolu no banku nasional komersiu prontu loke odamatan ba setór privadu sira hodi bele halo kreditu no aplika jurus ne’ebe ki’ik.
Deklarasaun ne’e fó sai bainhira institusaun bankaria sira hanesan Banku Mandiri, Banku ANZ, Banco Nacional Ultramarino Portugal (BNU) no mos Banku Nasional Komersiu (BNCTL) hasoru malu ho setór privadu sira iha Munisipiu Ermera, tersa (16/02) semana kotuk. Tuir vise Presidente BNCTL, Sergio Esperito Santo hateten katak banku nasional komersiu prontu fó kreditu ba setór privadu sira iha rai laran. Durante ne’e BNCTL fó ona kreditu ba emprezariu sira iha rai laran iha area oioin hanesan empreza ki’ik, kreditu ba projetu, kreditu ba investimentu no mos kreditu seluk.
“BNCTL iha produtu barak tanba produtu iha kreditu ba empreza pequena, kreditu ba projetu no kreditu ba investimentu no mos produtu depozitu. Ami mos laos iha ne’e deit maibe ami mos iha programa idea kona ba futuru labarik nian sira durante ne’e,” dehan Sergio bainhira hasoru malu ho emprezariu Ermera. Nia afirma katak hahu husi estabelesimentu BNCTL to’o iha fulan janeiru tinan ne’e BNCTL fasilita ona kreditu hamutuk $44 milloens no depositu hamutuk M$75 milloens.
“Ita halo komparasaun iha tinan kotuk to’o tinan ida ne’e kreditu haksoit makas to’o 60% tanba to’o iha fulan Janeiru ami konsege fo ona kreditu ba emprezariu sira hahu negosiu ki’ik to’o boot hamutuk quorenta e quatro milhões to’o iha fulan Janeiru tinan 2016”, dehan Sergio. Nia informa katak to’o oras ne’e sai dezafiu ba BNCTL atu bele fo kreditu sai hanesan jaminan maibe lei rai kontinua sai problema boot.
Tan ne’e nia husu ba iha CCI-TL atu bele koordena ho Ministru Koordenador Asusntu Ekonomia hodi bele halo karta rekomendasaun ruma kona-ba kreditu tanba to’o oras ne’e laiha lei rai hodi sai garantia ba banku rasik. Iha biban ne’e mos reprezentante Banku ANZ, Joao Ferreira mos hateten katak banku ANZ mos iha komitmentu atu bele fasilita kreditu ba setór privadu tanba durante ne’e banku ANZ fasilita ona kreditu ba emprezariu sira hodi halo investimentu iha Timor-Leste.
Tuir nia katak banku ANZ nia prezensa iha Timor-Leste ho objetivu atu oinsa bele apoiu dezenvolvimentu pais ne’e ba oin. “ANZ mai ho objetivu atu dezenvolve Timor tan ne’e iha 2009 fó kreditu la to’o três milhões maibe iha tinan 2010 ami komesa hasa’e kreditu maibe ho kreteria ne’ebe rigorozu tebes, ita konsege hasa’e kreditu ba timoroan sira hodi bele halo dezenvolvimentu Timor Leste to’o cento vinte milhões,” afirma Joao.
Nia dehan kreditu ne’ebe mak ANZ oferese ba emprezariu sira iha rai laran hodi halo atividade negosiu sira liu-liu sira ne’ebé halo importasaun sasan mai iha Timor-Leste no mos atividade negosiu sira seluk tan. “Kreditu ba setór privadu sira mak ita haree katak ró sira ne’ebé mak oras ne’e para barak iha Timor-Leste hanesan importasaun foos, sasan kontrusaun, no mos simentu,” informa nia.
Nia mos husu ba setór privadu sira katak ANZ prontu fasilita kreditu oin–oin maibe importante mak tenke iha kontratu projetu, nomos tenke loke konta bankaria iha banku atu nune’e bele sai garantia ba banku hodi nune’e iha futuru labele mosu problema. “Ami ANZ iha kreditu oin-oin mak hanesan implementasaun projetu husi governu, mega projetu, Mega projetu nomos Investimentu maibe ami nia rekomendasaun mak ne’e hakarak atu halo negosiu presiza koopera ho banku no tenke iha kartaun kontratu no tenke tau osan iha banku hodi bele sai jaminan ba banku hodi bele fó kreditu tanba ami lakohi sai fali vitima,” hateten nia.
Iha biban ne’e mos Asisten Vice Presidente Banku Mandiri Tommy E.S Utomo hateten katak Banku Mandiri nia prezensa iha setór privadu nia leet laos atu halo kompetisaun (persaingan) maibe oinsa mak bele ajuda setór privadu liu husi kreditu ki’ik hodi fasilita setór privadu nia negosiu lao ba oin. Tuir nia katak maske oras ne’e Banku Mandiri seidauk iha nia ramu iha munisipiu maibe iha fulan Fevereiru sei establese nia brankless banking iha munisipiu sira.
Tommy dehan sai konfiasa entre banku no setór privadu mak importante tenke tuir 5C nudar save entre banku no setór privadu. Save 5C ne’e mak hanesan capital iha banku, colateral, capasity, caracter nomos seluk tan. Nia mos husu ba setór privadu sira bainhira atu sai konfiasa ba banku hodi fasilita kreditu importante tenke iha konta bankaria nomos depositu tenke lancar. (BT)
Business Timor