Prezidente Partidu FRETILIN, Francisco Guterres ‘Lu-Olo’ hateten, Prezidente Repúblika (PR), Taur Matan Ruak sei la veta tan Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2016 ba dala rua.
“Ha’u nia haree Prezidente la veta orsamentu ba dala rua, veta dala ida depois hetan konfirmasaun, señor Prezidente Repúblika iha loron 8 nia laran bele promulga,”esplika Lu-Olo ba Jornalista iha Parlamentu Nasional (PN), Sesta (08/01).
Maibe tuir Lu-Olo, se PR Taur Matan Ruak veta OJE ne’e ba dala rua sei fo impaktu ba dezenvolvimentu nasional nian.
“Ha’u nia hanoin Sr.Prezidente Repúblika Taur Matan Ruak nia pontu de vista ne’e oin seluk, enkuantu Governu ho PN nia pozisaun ne’e oin seluk kona-ba dezenvolvimentu nasional nian, ne’ebe husik ba sira diskuti depois maka ita haree, atu halo konfirmasaun ou halo alterasaun ba orsamentu tuir giaun ne’ebe maka PN aprezenta,”tenik Lu-Olo.
Nune’e mos tuir Lu-Olo, orsamentu ne’ebe maka PR Taur veta ne’e, veto politiku, la’os veto inkonstituisionalidade.
“Veto inskonstituisionalidade señor Prezidente Republika ne’e ba Tribunal Rekursu, hafoin Tribunal Rekursu halo pronunsia inskonstituisionalidade maka Prezidente Republika veto por inkonstituisionalidade mai PN, maibe agora veto politika deit,”afirma Lu-Olo.
Orgaun kompetente tenki rezolve
Nune’e mos, eis Prezidente Repúblika (PR), José Ramos Horta hatete, PR Taur Matan Ruak veta OJE 2016 ne’e direitu konstitusional. Maibe Horta husu orgaun Estadu sira hanesan Governu, bankada parlamentar ho PR Taur tur hamutuk haraik an oitoan hodi koalia ba malu, rona malu tanba deputadu ho Governu sira la’os Nai Maromak, ne’ebé buat hotu sira halo iha osamentu ne’e los hotu kedas.
Ho ne’e premiadu Nobel da Paz 1996 ne’e husu tenki koalia ho PR Taur hodi esplika ba PR Taur no ema hotu hatene katak Prezidente Republika mos la’os Nai Maromak ne’ebe saida maka PR Taur koalia ne’e los.
“Prezidente da Republika veta osamentu ne’e, nia sukat buat ne’ebe tuir nia konsiensia, analiza, veta ka la veta, ha’u la komenta se nia desizaun ne’e los ka la los. Maibe ha’u espera sira tenki tur halo dialogu hodi osamentu bele aprova no karik iha alterasaun ruma tenki halo iha tempu badak hodi labele demora ezekusaun osamental nian,” hatete Ramos Horta ba jornalista sira iha Tribunal Distrital Dili, Sesta (08/01).
Eis PR Horta ne’e dehan, Parlamentu Nasional mos iha direitu atu haree no haruka fila-fali ba Prezidente Repúblika, la bok liña oan ida mos ne’e sira nia direitu.
“Prezidente iha preorogativu konstitusional bele haruka ba Tribunal Rekursu hodi haree faktu legal balun karik. ho ne’e asuntu ne’e la’os problema bo’ot ida, mundu kuaze akontese loro-loron, iha Amerika Prezidente Obama asina lei ida ne’ebe nia inisitiva no haruka ba kongresu maibe kongresu la aprova, ou kongresu haruka buat ida ba Prezidente, Prezidente la aprova ne’e normal prosesu demokratiku maka la’o hanesan ne’e,”dehan Ramos Horta.
Ramos Horta hatutan tan, Primeiru Ministru, Rui Maria de Araújo, Maun Xanana ho Deputados sira haraik an ba koalia ho maun Bo’ot Taur Matan Ruak no Prezidente mos tenki haraik an oitoan, hodi OJE ne’e bele hetan lalais solusaun.
“Se la hetan solusaun ha’u hanoin sira hotu sala ona no sira hotu la hatudu sira nia matenek,”dehan tan Ramos Horta.
Bainhira husu kona ba Governu ezekuta OJE 2015 atrazu, Horta hatan katak, ezekusaun osamentu ne’e bele tarde, bele la kompeletu ne’e ladun iha preokupasaun tanba hotu-hotu hatene, Timor-leste sei hasoru problema rekursu humanus. Maibe problema sira ne’ebe ezekuta hodi tenki ezekuta ho didiak, se 80 % halo ne’e tenki 80 % ezekusaun diak.
“Ha’u la dun preokupadu ho ida ne’e tanba ha’u komprende difikuldades iha Governu nia laran, iha administrasaun publika. Agora importante liu maka kualidade projetus, ho ne’e bele ezekuta to’o deit 70 % maibe kualidade 100%, ida ne’e ha’u kontenti los ona,”dehan Horta. Avi/Des
Jornal Nacional
Lee mos iha Timor Agora