Líder hosi partidu Fretilin, Mari Alkatiri konsidera katak Igreja Katólika iha Timor-Leste, tenke hadook-aan hosi Estadu ninia vida lorloron no kona-ba rezerva morál, relijioza to’o kulturál, tenke hala’o debate ida kona-ba ninia papel ba iha futuru nasaun nian.
“Igreja Katólika mos radikaliza ona ho luta. Sai nu’udar igreja nasionalista ida no saserdote katóliku hirak ne’ebé hela iha Timor-Leste agora, mesak saserdote hosi tempu rezisténsia nian”, nia haktuir hikas.
Ohin loron, instituisaun ne’e “hanoin ho lejitimidade lolos, ba iha direitu ne’ebé tenke rona duni” no “nunka atu husik ida ne’e”, maibé “ba igreja katólika ninia di’ak hanesan rezerva moral, relijioza no to’o kulturál, maka hahú agora tenke hadook uitoan hosi Estadu nia vida lorloron”.
Alkatiri hateten relasiona ho kestaun hanesan edukasaun no saúde, ne’ebé maka igreja ninia papel iha Timor-Leste kontinua iha importánsia, hodi fó impaktu ba polítika balun hosi materia ne’e.
Nia hateten katak ninia Governu maka fó pasu dahuluk hodi asina Konkordata ho Santa Sé, no asina ona iha tinan ne’e, ho nune’e maka Alkatiri haktuir hikas katak iha 2012, bispu Baucau no oras ne’e daudaun hanesan administradór apóstika Dili nian, sujere ninia naran hanesan kandidatu ba Prezidente Repúblika.
“Iha tempu ne’ebá ha’u sente haksolok ho deklarasaun hosi bispu katóliku ida ne’ebé influente liu iha Timor-Leste, maibé ha’u hatan katak ha’u laiha formata atu sai Prezidente Repúblika ba iha sistema ida ne’e”, tenik Mari.
“Ha’u hatene katak atu sai Prezidente Repúblika presija iha perfil ne’ebé oinseluk. La’os ema ne’ebé uluk halo luta, maibé hosi ema ne’ebé hatene atu iha kultura institusionál Estadu nian ida ne’ebé forte”, dehan.
Fó sai katak atu identifika naran ne’e lafasil “tanba jerasaun foun se de’it maka tenta atu hatudu katak jerasaun foun ne’e rasik maka buka atu estraga”, Alkatiri dehan tan, joven sira “lakohi atu sai sira-aan rasik, hodi produs ninia líder iha rai ne’e”.
Paralelamente, maski nune’e nia konsidera katak líder hothotu luta no “halo luta ne’ebé difisil no vitorioza (..) dalaruma sira sei asumi liu espiritu mesiániku” hodi hanoin katak “sira de’it maka bele salva nasaun ne’e”.
Husu kona-ba karik halo parte ba iha grupu atuál xefe Estadu nian – ne’ebé larejeita kandidata-aan iha 2007 ba primeiru ministru – Alkatiri konsidera katak Taur Matan Ruak desvia hosi buat ne’ebé bele fó di’ak ba nasaun ne’e.
“Ha’u ema ida ne’ebé frontál. Ha’u iha ideia ida hosi Prezidente, katak nia maka povu ninia ema, simples, no hakarak fó kontribuisaun ba ninia nasaun. Maibé nia desvia fali hosi saida maka nia bele halo ba nasaun ne’e, katak kontinua ho ninia simplisidade, kontinua ho ninia referénsia istórika, polítika no referénsia morál”, hateten.
Hatudu momos katak xefe Estadu preokupa ho jestaun nasaun nian, tuir Mari esplika katak, hanesan de’it ho bainhira Xanana Gusmão maka lidera nasaun ne’e.
“Xanana mos dehan ida ne’e bainhira sei asumi knar nu’udar Prezidente Repúblika, katak jestaun ladi’ak no nia maka tenke muda. Hein katak Prezidente Taur Matan Ruak lahalo tan erru hanesan”, dehan.
SAPO TL ho Lusa