Tiago Guerra, sidadaun portugés retidu iha Dili horikedas outubru 2014, no nia kaben, Chan Fong Fong Guerra, horisehik simu sira-nia oan na’in rua, ne’ebé sira la haree fulan 14 ona, iha aeroportu Dili, , hasoru malu ne’ebé ho emosaun maka’as.
Oan sira hosi kazál ne’e, Tomás no Matias, tinan 11 no 9, to’o hosi Portugál horisehik akompaña hosi avó paterna hodi pasa natál iha Dili, iha ne’ebé sira-nia inan-aman la bele sai no Tiago Guerra kumpre prizaun preventiva fulan ualu, entre outubru 2014 no juñu 2015.
Seidauk iha akuzasaun formada, kontinua konfiska kazál ne’e nia dokumentau, konjela nia konta no impede atu sai hosi Timor-Leste, moris ho hetan ajuda hosi familiár no belun sira.
Sira la konsege despede ho sira-nia oan iha fulan-outubru, primeiru Tiago no tuir fali Chan Fong Fong, detidu iha Dili, no labarik sira nian avó sira mak lori sai, bainhira sei iha Timor-Leste iha momentu ne’ebá.
"Iha momentu ne’e buat hotu konfuzaun tebes. Ha’u haksolok tebes oras ne’e tanab bele hakohak ha’u-nia oan sira. Maibé ansiozu tebes", hatete ba Lusa Tiago Guerra, emosionadu ho hasoru malu hikas ho nia oan sira.
"Ami la hetene bainhira mak iha akuzasaun ka bele iha kualkér evolusaun iha prosesu ne’e. Ami ko’alia kona-ba fulan 14 no evolusaun únika mak Tribunál Rekursu mak rekoñese buat balun ne’ebé ami alega ona", nia hatete.
Família ne’e hasoru malu fali horisehik iha sala VIP aeroportu Dili nian, ne’ebé labarik ho sira-nia avó tama tanba iha intervensaun hosi eis-Prezidente Repúblika José Ramos-Horta ne’ebé mós halo viajen iha vou mak hanesan.
"Ha’u haksolok tebes haree inan-aman hasoru malu ho sira-nia oan. Ha’u akompaña prosesu ne’e tinan ida ona. Ha’u koñese señór Tiago Guerra kleur ona. Nia ema ne’ebé onesta, sempre servisu hodi ajuda Timor-Leste", hatete Ramos-Horta ba Lusa.
Seidauk iha akuzasaun formada, kontinua konfiska kazál ne’e nia dokumentau, konjela nia konta no impede atu sai hosi Timor-Leste, moris ho hetan ajuda hosi familiár no belun sira.
Sira la konsege despede ho sira-nia oan iha fulan-outubru, primeiru Tiago no tuir fali Chan Fong Fong, detidu iha Dili, no labarik sira nian avó sira mak lori sai, bainhira sei iha Timor-Leste iha momentu ne’ebá.
"Iha momentu ne’e buat hotu konfuzaun tebes. Ha’u haksolok tebes oras ne’e tanab bele hakohak ha’u-nia oan sira. Maibé ansiozu tebes", hatete ba Lusa Tiago Guerra, emosionadu ho hasoru malu hikas ho nia oan sira.
"Ami la hetene bainhira mak iha akuzasaun ka bele iha kualkér evolusaun iha prosesu ne’e. Ami ko’alia kona-ba fulan 14 no evolusaun únika mak Tribunál Rekursu mak rekoñese buat balun ne’ebé ami alega ona", nia hatete.
Família ne’e hasoru malu fali horisehik iha sala VIP aeroportu Dili nian, ne’ebé labarik ho sira-nia avó tama tanba iha intervensaun hosi eis-Prezidente Repúblika José Ramos-Horta ne’ebé mós halo viajen iha vou mak hanesan.
"Ha’u haksolok tebes haree inan-aman hasoru malu ho sira-nia oan. Ha’u akompaña prosesu ne’e tinan ida ona. Ha’u koñese señór Tiago Guerra kleur ona. Nia ema ne’ebé onesta, sempre servisu hodi ajuda Timor-Leste", hatete Ramos-Horta ba Lusa.
"Ha’u preokupa ho kazu ne’e, liu-liu envolve labarik sira traumatizada ho situasaun hirak ne’e. Ha’u hein katak Prokuradoria-jerál Repúblika no tribunál sira halo buat ne’ebé tenke halo ho lalais hodi hetan konkluzaun ba kazu ne’e".
Akuza Tiago Guerra "halo prátika iha autoria materiál krime brankeamentu kapitál" no desizaun oioin ne’ebé foti iha investigasaun, ne’ebé sei hala’o, nunka fó hatete ba kazál.
Ne’e kazu konjelamentu ba konta iha Timor-Leste, Makau no Portugál katak kazál foin iha koñesimentu bainhira iha problema ho pagamentu ba ipoteka ida.
"Ha’u-nia oan sira mai mós tanba tulun hosi belun sira no família. No ami hetan sorte tanba bele hetan luxu iha situasaun ne’e. Família ida hamutuk la’ós luxu ida, ne’e kuestaun direitu umanu, maibé ida ne’e luxu duni", nia hatete.
Chan Fong Fong, ne’ebé iha fulan 14 ikus ne’e hanesan inan hosi dook de’it, ko’alia ho nia-oan sira liuhosi internet de’it, hatete katak "difísil" hela "dook hosi sira" durante tempu barak.
Hafoin kumpre prizaun preventiva durante fulan ualu iha kadeia Bekora, iha Dili, Tiago Guerra haree Tribunál Rekursu altera nia medida koasaun, no aplika Termo Identidade no Rezidénsia ba nia hodi la bele sai hosi nasaun.
Iha akórdaun ne’ebé altera iha medida koasaun, Tribunál Rekursu konsidera katak komete irregularidade ne’ebé prejudika defeza hosi arguidu.
Partikularmente, subliña testu ne’ebé ajénsia Lusa hetan asesu, tanba iha desizaun kona-ba renovasaun ba prizaun preventiva mak aplika iha fulan-abril (kumpre prizaun preventiva iha fulan neen dahulu) ignora prova sira ne’ebé aprezentada hosi arguidu.
Juís koletivu konsidera katak komete "irregularidade" ne’ebé afeta ho "gravidade boot" direitu defeza arguidu nian tanba despaku ne’ebé aplika prizaun preventiva la tetu kestaun hosi faktu no direitu alegada hosi arguidu, no haluha "totalmente, dever fundamentasaun" nian.
"Prova sira ne’ebé aprezentada hosi arguidu la iha ida mak juís konsidera ka analiza", nota, no tenke iha Rekursu "hodi prenxe ofisiozamente irregularidade mak iha", fó sai kona-ba pretendida renovasaun prizaun preventiva no nia substituisaun ba medida koasaun seluk.
Kazu Tiago Guerra hamosu onda solidariedade nian iha rede sosiál, ho kampaña sensibilizasaun ne’ebé halo hosi familiár no belun sira no mosu asaun diplomátika oioin no polítika iha Timor-Leste no Portugál.
SAPO TL ho Lusa