Prokurador Jeral Republika (PJR), Jose Ximenes, hakarak hatene lolos, katak iha ka lae, ordem eskrita ruma husi eis Primeiru Ministru (PM) no Ministru Defeza ho Seguransa, Xanana Gusmão, ba arguido eis Komandante Servisu Investigasaun Kriminal (SIK), Calisto Gonzaga, ne’ebe haruka fila tiha kurir dorga nain 5 ba Indonesia.
PJR Jose Ximenes hateten, se la iha ordem ruma eskrita hodi legaliza haruka fila kurir droga nain 5 ne’e, maka nia lakohi diskuti buat tekniku nian. Importante maka servisu profesionais nian presiza tebes provas.
“Ita bo’ot haree ordem ruma pur eskrita iha ne’eba, se’e ordem ruma la eskrita iha ne’eba, hau lakohi diskuti kestaun tekniku liu, los ka lae. Politika buat ne’ebe mak difrente ho serbisu profesionais ninian, investigasaun ne’e presiza provas,” hateten PJR Jose Ximenes, hodi responde jornalista sira iha Palasiu Prezidensial, Segunda (6/7/2015).
PJR Jose Ximenes foti exemplu ida katak, iha ema naok ten ida, naok feto ida nia karteira nia halai, ema duni tuir. Bainhira ema atu kaer nia, nia soe tiha kartera ne’e ba iha katuas ida nia bote laran, prosesu investigasaun lao, nia konfesa katak, nia mak naok, teki-teki katuas bote nain mai dehan nia mak halo hotu.
“Hau husu ba ita bo’ot bote nain mak naok ten ka ida naok ten mak naok kartera ne’e, los ka lae, ita bo’ot sira tenki foti konkluzaun ba ida ne’e,” Jose Ximenes mensiona hikas.
Jose Ximenes afirma katak, se bainhira presiza investigasaun seluk entaun presiza loke tan prosesu ba kazu ne’e. “Ita hein lai kazu prinsipal, ita nia objektivu mak kazu ida ne’e, arguido ida ne’e, agora ita hein kestaun sira tuir mai,” hateten Jose Ximenes.
Karik eis PM Xanana bele sai fali arguido tanba nia maka fo ordem ba Calisto Gonzaga hodi haruka fila kurir droga nain 5 ne’e, Jose Ximenes lia tun dehan, sei iha hela prosesu nia laran no depois maka bele hatene.
Deklarasaun Xanana La’os Uniku Prova
Husi sorin seluk, Juis Administrador Tribunal Distrital Dili (TDD), Duarte Tilman esplika katak, deklarasaun sasin eis Primeiru Ministru no Ministru Defeza ho Seguransa, Xanana Gusmão, la’os úniku prova ba kazu eis Komandante SIK Superintendente Calisto Gonzaga.
“Deklarasaun sasin eis PM Xanana atual Ministru Planeamentu no Investimentu Estratejiku (MPIE) ba kazu Calisto nian ne’e, la’os provas uniku, maibe sei iha tan provas seluk,” esplika Duarte Tilman ba jornalista iha TDD.
Nia lia tun dehan,”tuir artigu 131 prosesu kodigu penal katak deklarasaun sasin nian livre apresiasaun husi tribunal, ne’ebe husik tribunal mak desidi,”.
Dala ruma ema dehan testamunha nia deklarasaun mak infuluensia fali juis, Duarte Tilman hatete, testamunha nia deklarasaun iha prosesu penal, livre apresiasaun husi julgador sira, se dehan merese atu valoriza nia depoimentu tuir faktus ne’ebe iha no viola lei ka la viola husik juis mak deside, se parte ruma la konkorda halo rekursu.
“Ha’u hanesan juis fiar katak desizaun ida ne’ebe mak sai mai sei halo ema iha Timor ne’e respeita liu justisa ne’e. Atu deside kontrariu ka la kontrariu mos regra mak ne’e,” dehan tan Duarte Tilman.
“Ha’u hatene hanesan juis Administrador, tanba testamunha sira mai ne’e hakarak duni fo faktus ne’ebe mak bele konvense juis atu deside tuir lei, ne’ebe kualker se deit bele mai, ema hotu hanesan iha lei nia oin, ne’ebe interpretasaun publiku nian dehan testamunha ne’e mai influensia juis ne’e, ha’u hanoin lalika hanoin ida ne’e, dala ruma sosiedade ka imprensa sira mak influensa mai fali juis, ne’ebe imi husik juis mak desidi,” hatete Duarte Tilman.
Duarte Tilman akresenta tan katak, povu Timor hatene katak Tribunal nia desizaun mak kumpri deit obrigatoriu, no tenki mai duni iha tribunal mak bele julga hodi rona, valoriza hodi fo desizaun ida ne’ebe mak tuir duni lei ne’ebe mak Estadu direitu demokratiku hahii.
Bainhira husu kona ba deklarasaun eis PM Xanana nian katak nia maka arguido la’os Calisto, karik husi Tribunal iha ona hanoin ruma atu halo sertidaun extraia ba Ministeriu Publiku hodi halo investigasaun foun ba Eis PM Xanana tanba nia deklara nia an hanesan arguido, Juis Administrador ne’e hatete, atu konstitui ema ida hanesan arguido la’os kualker sidadaun mak hatete nia an dehan nia mak arguido.
Duarte Tilman esplika, tuir prosesu penal atu konstitui ema ida hanesan arguido, so autoridade judisiariu ka polisial, bele mai husi polisia investigasaun, bele mai husi Komisaun Anti Korupsaun (KAK), no presta Termu Identidade Rezidensia, maibe krime ne’e todan liu lori mai Tribunal para halo primeiru interogatoriu, tribunal aplika medida koasaun sira ne’ebe la’os termu identidade rezidensia.
“Tribunal la kondena ema ida arbiru no absolve ema ida arbiru, kualker arguidu ida mai iha ne’e, ida ne’ebe merese atu kondena mak bele kondena no ida ne’ebe atu absolve mak bele absolve tuir lei ne’ebe mak iha,”dehan Duarte Tilman.
Ministeriu Publiku akuza arguido eis Komandante SIK Calisto Gonzaga ho kazu halo deportasaun sein konhesementu autroidade judisiario hodi konsidera arguido komete krimi abuzu poder naun partisipasaun no krimi sekustu tanba detein kurir sira liu oras 72, maibe la aprezenta ba MP.
Iha 20 Outubru 2012, polisia kaptura sidadaun estranjeirus nain 5 ne’ebe deskunfia kurir droga. Ema nain 5 ne’e, nain hat sidadaun Indonesio no nain ida husi Africa do Sul.
Kurik droga nain 5 ne’e, submete tiha ba investigasaun, maibe teki-teki deit, arguido Calisto Gonzaga, deporta sira fila sem komhesimentu husi autoridade tribunais. avi/des
Jornal Nacional