DÍLI - Apelu Governu atu ema labele kontribui ba fuma sigaru sei la fo influensia ba ema atu kontinua fuma bainhira laiha lei ne’ebé limita importasaun sigaru tama. “Primeiru governu tenki muda estrantejia ida katak sigaru hot-hotu tenki fa’an iha agen no hasae nia presu.
Ezemplu sigaru masu ida $8 dollar ba leten atu nune’e bele minimiza. Segundu sigaru la bele fa’an iha loja, kios no tiga roda sira hodi nune’e ema labele sosa,” hatete Xefe Departementu Estudu Ekonomia no Dezenvolvimentu Fakuldade Ekonomia no Negosiu Institute of Business – IOB, Juviano Xavier bainhira husu nia hanoin kona-ba impaktu sigaru husi aspetu ekonomia ba Timor-Leste.
Ba BT, kuarta (23/09), nia subliña katak governu tenki halo lei ida para regula ema hot-hotu. Husi ministeriu saude kampaña barak kona ba sigaru dehan fuma sigaru oho ema nia saude maibe mekanismu la klaru, ema kontinua konsumu nafatin. Labarik ka boot asesu hotu ba sigaru liu-liu ba negosiante sira. “Tuir hau nia observasaun durante ne’e labarik idade ki’ik mos fuma ona sigaru. Ita haree sira nia idade la merese atu fuma, maibe sira fuma hela. Dala barak governu kolia kona ba protesaun direitu labarik sira maibe sira mak viola sira nia direitu rasik,” nia hatete.
Tuir Juviano, karik governu halo regulamentuida, ema ne’ebe mak fuma durante ne’e atu ba sosa sigaru tenki lori nia kartaun mak foin sosa sigaru. Nune’e mos lei tenke bandu ema ne’ebé fa’an sigaru labele fa’an ba labarik sira. Nune’e evita labarik idade ki’ik sosa sigaru. Nia konkorda sigaru afeita ba ema nia saude, maibe iha parte ida mos sigaru fo vantajen ba ema tanba bele halakon ema nia stres. Haree husi aspetu ekonomia, bele fo vantajen uitoan ba negosiante ki’ik sira ne’ebé fa’an sigaru tanba ema sempre sosa loro-loron.
Entetantu Presidenti Junta Medika Dr. Celia Alexandra Gusmão Soares ba jornalista sira Sesta (25/09) iha nia knar fatin HNGV katak, fuma sigaru sei oho ema ema nia saude no hamosu moras barak mak hanesan, kankru paru-paru, serangan jantung, strok. Nia hatete fuma ne’e impaktu primeiru hamosu moras ne’e depois afeta ba ekonomia, tanba atu kura moras hirak ne’e presiza orsamentu boot. Tuir doutora katak, diak liu fulan ida osan ne’ebe mak hola ba sigaru ne’e bele hola ba buat seluk duke sosa sigaru atu estraga saude.
“Tanba durante ne’e ema barak sai vitima ba moras barak bele fuma maibe ikus mai sira mak hetan terus. Ema foin sae sira la hanoin sira nia saude maibe kontinua fuma nafatin ne’e oinsa mak atu prenvensaun tanba prevensaun ne’e iha ita nia liman rasik, ne’e duni fuma tenki hapara, hau mos konkorda tebes kona-ba dekertu lei atu bele minimiza ba ema sira ne’ebé mak konsumu sigaru ne’e,” dehan Dr. Celia. Nia hatete aimoruk atu kura ba ema fuma ne’e laiha, maibe ba ema nia komitmentu karik nia saude importante nia bele redus. (BT)
Business Timor