DILI - Analizadór polítika Mario Viegas Carrascalão hatete, Prezidente PN Vicente Guterres kontinua budu lei pensaun vitalísia, povu sei la-fiar Partidu Congresso Nacional de Reconstrução de Timor-Leste iha eleisaun jerál 2017.
“Sé ha’u bele servisu nafatin, nusa ha’u la-servisu hetan ho kompensasaun ne’e. Nia (eis titulares) sei bele produs buat ruma ka la’e, nia validu ka la’e? nia bele fó kompensaun ba estadu ka la’e, sé nia bele kompensa, ida ne’e kestaun kreatividade ba parte ita nia ezekutivu, agora governu sira la-hanoin kona-ba sasan sira ne’e, povu sei la-fiar partidu ne’ebé oras ne’e lidera governu”, Carrascalão hatete ba Timor Post iha Hotel Timor, Sesta, (25/9).
Nia afirma, atu halo revizaun ba lei ne’e bele mai hosi parte tolu. Ida mai hosi governu, ida hosi parlamentu, ida hosi liur. “Ba ha’u ne’e ida ne’ebé loos liu ne’e mai ezekutivu. Ezekutivu mak bele haree governu ho estadu nia dezenvolvimentu halo nusa, iha prespektiva di’ak ka la-di’ak”, nia tenik.
Nia dehan, bainhira órgaun ezekutivu depende de’it ba PN mak halo revizaun ba lei pensaun vitalísia ne’e susar tebes, tanba intensaun privadu barak tebes.
“Por-ezemplu, ha’u hanesan membru parlamentu, sé ita ko’alia loloos ne’e, ha’u la ba kontra ha’u nia interesé privadu. Sira hot-hotu iha sira nia família, konsérteza sira la ba kontra sira nia família”, nia dehan.
Tanba ne’e, oras ne’e ema barak haree liu ba interesé privadu, la’os haree ba interesé propriu. Loloos ne’e governu mak tenki haree kondisaun finanseirus ne’ebé akontesé iha sosiedade Timor.
Razaun Carrascalão tau todan ba órgaun ezekutivu, tanba governu hetan apoia hosi maioria iha PN. “Lei pensaun vitalísia ne’e insignifikante kompara ho problema bo’ot sira iha ita nia rain, ha’u espesie hanesan rai rahun soe ba ema nia matan, ema hanesan okupados ho buat sira ne’ebé laiha signifikadu”, eis deputadu ne’e komenta tan.
Nia dehan, “ema ne’ebé sponsor ne’e 33, signifika katak projetu ne’e lori ba diskusaun pasa de’it ona, maibé tanba ema balu hetan vantajem bo’ot liu”.
Nia f’o ezemplu, ema balu oras ne’e foin tinan 21 to’o tinan 25 hetan ona pensaun vitalísia. “Ne’e injustisa sosial ida, maibé hakarak fó ba ema sira ne’ebé iha la-produtivu bele mas ema sira ne’ebé tinan ki’ik hela hetan pensaun vitalísia”, katak nia.
Carrascalão esplika, iha mundu eziste pensaun vitalísia ba eis deputadu sira, eis Prezidente Repúblika, eis Prezidente Tribunál Rekursu no eis Primeiru Ministru. Nia fó ezemplu, pensaun vitalísia ne’e, tan de’it tu’ur iha parlamentu durante tinan 10 bele interompe ninia kareira professionál.
“Bele halo revizaun ida ba lei pensaun vitalísia ne’e, tanba ida bolu direitu ne’e iha mundu ne’e eziste tuir lei ida, lei ne’e labele diskonta”, katak nia.
Despezas estadu nian kontinua aumenta ba bebeik, kuandu governu rasik laiha vontade hodi fó hanoin ba governu hodi halo revizaun ba lei pensaun vitalísia.
Carrascalão hatete, presiza iha regulamentu ida hodi kontrola eis titulares sira ne’ebé ho idade validu hela. Loloos ne’e, governu tenki esforsu, nune’e pensaun vitalísia ne’e fó hanesan fó sub-sidiu ba ferik no katuas sira.
Eis Vise Primeiru Ministru ne’e konsidera estadu ne’e la-funsiona hanesan estadu sosial hodi tau matan ba nia povu sira.
“Loloos ne’e fó persentajen ba nia hanesan buat sira báziku ne’e, mas tenki haree nia sei validu ka la-validu, persentajen ne’e ita tenki haree, konta ba fulan ka tinan hira, nia iha direitu atu hetan hanesan ne’e, tanba nia meresé hela servisu, nusa nia tenki hetan pensaun vitalísia”, akresenta nia.(*)
Timor Post